Blogg Hörpu Hreinsdóttur

Um

Harpa — Wed, 31 Jan 2007 23:26:18 +0000

Þetta er sýnishorn af síðu. Þú getur breytt efni hennar og sett inn upplýsingar um sjálfa(n) þig eða vefinn þinn svo lesendur viti eitthvað um þig. Þú getur sett upp eins margar svona síður og þú vilt, svo og undirsíður, og stýrt öllu efni á blogginu.

Farin - hætt - logguð út

Harpa — Wed, 14 May 2008 07:38:51 +0000

Af persónulegum ástæðum hef ég lokað blogginu. Lesendum mínum þakka ég samskiptin á liðnum árum og bið þá vel að lifa! Harpa

Snúið á ný til bloggheima

Harpa — Fri, 01 Aug 2008 21:39:41 +0000

Ég ákvað að hverfa aftur til hollra lífshátta. Hollir lífshættir eru m.a. að blogga og una sér við hannyrðir. Þess vegna hef ég (í huganum) lagt drög að svartri klukku, klukkprjónaðri náttúrlega og rifjað upp ýmsar stillingar á þessu bloggi (ekki allar samt - man ekki hvar maður fer inn í kóðann sjálfan en reikna með að finna það fljótlega út). Sumarið hefur annars liðið í velsæld, sem sjá má að nokkru leyti á myndasíðu mannsins, http://this.is/atli/album. Af eigin afrekum má helst nefna að ég las ævisögu mína undanfarin 4 ár (1500 bls. af bloggi). Mestallt var þetta nýtt fyrir mér og því mjög spennandi að vita hvernig ýmsum málum lyki :) Þegar ég var farin að lesa í þriðja sinn setninguna "Ég var að klára Fólkið í kjallaranum. Hún er svakalega góð!" einsetti ég mér að hía á hvern þann geðlækni sem heldur því fram að minnistap eftir raflostmeðferð dekki ekki nema nokkra mánuði! Ég hef tekið ástfóstri við nýjar hannyrðir sem eru að búa til stafrænar úrklippubækur ("scrap") af formæðrum mínum og for-hinu og þessu. Hef svifist einskis til að ná í heimildir! Loks má nefna að ég hef fengið mér nýtt kjörorð eða möntru til að tyggja yfir sjálfri mér, til rósemdar og sáttar við heiminn. Ég var orðinn dulítið þreytt á "einn dag í einu"; "góðir hlutir gerast hægt / með hægðinni hefst það", "gættu dagsins í dag því hann er lífið sjálft" o.s.fr. Í bíltúr okkar hjóna gerðum við stuttan stans í Húsafelli og þá sá ég þessi kjörorð á legsteini. Síðan hef ég komist að því að þetta er grafskrift á leiði Nikos Kazantzakis (1883 - 1957), frægasta kríska skáldsins, sem m.a. samdi Grikkjann Zorba og Síðustu freistingu Krists. Nýja mantran / tuggan er: Ég vænti einskis; Ég óttast ekkert: Ég er frjáls. (Δεν ελπίζω τίποτε. Δεν φοβάμαι τίποτε. Είμαι λεύτερος ) Keypti mér 2 boli með þessari ályktun og mun kappkosta að lesa grískt letur á haus frá ofan brjósta niður á nafla þegar ég lendi í óvenju ergilegum kringumstæðum í vinnunni og slaka mér þannig niður. Ég vonast t.d. ekki til þess að allir ofvirku nemendurnir séu á ritalíni ... Jæja: Farin að fitja upp og koma mér fyrir til að horfa á hann Barnaby krúsidúllu leysa nokkur morðmál.

Hausinn upp úr um helgina?

Harpa — Mon, 04 Aug 2008 19:06:17 +0000

Þegar synir mínir voru smákrakkar (hvor um sig) vildu þeir endilega fá að sulla góða stund í baðkerinu áður en fljótvirk sturtan skolaði af þeim sandinn o.fl. um kvöldmatarbil. Það þurfti líka að finna til skipaflota og alls konar aksjón-kalla með í baðið; stundum rétt komst krakkinn oní með öllum þessum fylgihlutum. Ábyrgðarlaust foreldrið (eins og ég) hékk á meðan yfir tölvunni eða ritgerðaryfirferð en kallaði reglulega, eiginlega ótt og títt: "Ertu ekki örugglega með hausinn uppúr?" Svo lengi sem afkvæmið, í bleyti í baðinu, svaraði spurningunni vissi foreldrið að allt var í lagi. Augljóslega hefði ekki verið hægt að svara ef krakkaskömmin lægi í kafi. Nú fékk sá sautján ára að fara á húllumhæ norður í landi yfir verslunarmannahelgina. Útsjónarsamir foreldrar (annarra) höfðu sett upp ansi gott plan og skaffað ansi fínar aðstæður. Samt sem áður hefur mér þótt rétt að hringja a.m.k. einu sinni á dag til að vita hvort ekki sé örugglega allt í lagi. Unglingurinn er dauðpirraður á þessu tékki og lætur móður sína finna það. Ég kann samt ekki við annað en athuga statusinn; alveg eins og í gamla daga þegar ég þurfti staðfestingu á því að 3, 4, 5, 6 o.s.fr. ára gamalt barnið væri með hausinn upp úr. Míns er lagður af stað heim og ekur sínum bíl - krakkinn er góður bílstjóri svo ég hef ekki tiltakanlegar áhyggjur af heimleiðinni. Vonandi hafa aðrir unglingar sem flestir haft hausinn upp úr um þessa svallhelgi. Í gær skruppum við hjónin til þurrabúðarinnar og horfðum á Mömmu Míu. Mér þótti þetta aldeilis frábær mynd! Spurning hvort ég ætti að fá systur mína með á fimmtudagskvöldið en þá, altént í Laugarásbíó, verður "Sing along" sýning. Einhverja hef ég heyrt væla yfir að söguþráður myndarinnar væri ómerkilegur - en ekki hvað? Hafa óperur merkilegan söguþráð upp til hópa? Eða aðrir söngleikir? Yfirleitt eru þetta elskendur sem ná ekki saman fyrr en í lokin eða ná alls ekki saman og syngja fimm aríur á dauðastundinni með trukki! eða eitthvað álíka. (Ég hef verið að reyna að rifja upp söguþráðinn í Rauðu myllunni / Moulin Rouge en mér er eiður sær að ég man bara eftir lögunum." Enn hef ég ekki haft orku í að fínpússa útlit og linka en þetta hefst allt með hægðinni.

Stafræna handavinnan

Harpa — Tue, 05 Aug 2008 07:54:24 +0000

E.t.v. hafa dyggir lesendur mínir gaman af því að sjá hvað ég hef verið að bardúsa upp á síðkastið. (Þessa klausu skrifa ég svo engin(n) haldi að ég sé beinlínis að fara að monta mig - ó, nei!) Ég segi ekki að ég gangi prjónandi milli bæja en aftur á móti hugsa ég stundum um pixla, í sólbaði ... Hvor litlu myndanna krækir í stórt pdf-skjal (sem allir geta prentað út :) Uppskriftin er: Óendanleg þolinmæði í að skrapa saman gömlum myndum, með jákvæðum og neikvæðum strokum; óendanleg þolinmæði í að lagfæra gömlu myndirnar; spennandi grúsk í gömlum dagblöðum, á timarit.is, skoðun frírra skrapp-mynstra á Vefnum (sjá dæmi) og så videre ...

Dagamunurinn

Harpa — Fri, 08 Aug 2008 07:34:53 +0000

Ég hef sigið neðar á geðslagsmælikvarðanum undanfarna daga. Það er hundleiðinlegt! Eitt sem fylgir er rugl á svefni: Nú sef ég á þrískiptum vöktum og næturvaktinni lýkur kl. 5. Ég reyni að njóta rólegheitanna þegar heyrist ekkert nema tístið í litlu góðu fuglunum (við að skíta á pallinn minn) og smellirnir í bréfalúgunni þá pappírsflóðið berst. Ég get upplýst að í þessu hverfi berst mogginn kl. 5.15 og fréttablaðið kl. 6.05. Að sjálfsögðu ákvað ég að líta á þessa lægð sem hvurn annan dagamun. Sumir skreppa á barinn til að gera sér dagamun; ég hjúfra sófann og les, í þessu ástandi. Las: "Hún hafði rumskað aðeins en var að koma til, hugur hennar var eins og mysa, gráhvítur og óskýr." (Fritz Már Jörgensson. 2008. Grunnar grafir, s. 229, feitletrun mín.) Persónunni hafði verið byrlað Ropan í miklu magni en var ekki beinlínis að gera sér dagamun eða föst í dagamun en líðanin virðist svipuð. Orðsifjasinnaður heimspekingur heimilisins fór strax að fabúlera um að af þessu orðalagi og ástandi, þ.e. að hugurinn sé eins og mysa, væri dregið orðið myslyndur! Mér finnst mysa hryllilega vond! Mér finnst dagamunur líka hryllilega vondur. Af því leiðir að ég samþykki umsvifalaust að myslyndur sé orðsifjalega rétt stafsetning og mun hér eftir reyna að tryggja ypsilonið.

Dularfulla systirin

Harpa — Mon, 11 Aug 2008 19:39:39 +0000

Geðkvarðinn hækkaði um leið og ég fékk gömlu albúmin (það vantar samt ennþá eitt albúm, þetta með myndum frá forsetaheimsókninni í Ásbyrgi ... en ég hef ekki brjóst í mér til að bögga gamalmennið meir!) og póstkortin. Myndirnar í albúmunum eru afar illa farnar og verður spennandi að sjá hverjum má bjarga og hversu langt borgar sig að ganga í fiffun. Svo fólk haldi ekki að ég sé sjálfbjarga einhverf þá tók ég hlé í myndavinnunni til að þrífa húsið almennilega og einnig til að fara með elsku manninum í berjamó í gær. Jafnframt leituðum við að Maríuhöfn og fundum af hyggjuvitinu einu saman - heimkomin fletti ég korti Danska herforingjaráðsins og sá svart á grænu hve við hjón höfðum haft rétt fyrir okkur! Aðallega er ég samt að skanna kort. Það er óhugnalega seinlegt því á hverju korti þarf að skanna framhlið og bakhlið og reyna einhvern veginn að sortéra í leiðinni. Ég hugsa að þetta séu hátt í hundrað kort. Íslendingabók er grunnurinn til að reisa svona ættarsögu. Í Íslendingabók stendur klausan til vinstri, um hana Pálínu langömmu, sem ýmist var titluð öllum sínum nöfnum eins og hér, Hildarnafninu oft sleppt, Pálína Einarsson eftir að hún giftist Jóni Einarssyni langafa ... og í Legstaðaskrá á gardur.is heitir hún Pálína Einarsdóttir og er algerlega óþekkt, þ.e. fæðingardagur, dánardagur, jarðsetningardagur o.þ.h. er ekki vitað. Mér finnst Legstaðaskrá soldið líta á hana Pálínu eins og niðursetning og ég er handviss um að hún hefði aldrei verið sátt við það! Jæja ... hafandi þessar upplýsingar reiknaði ég með að Hlaðgerður litla María, sem fæddist árið 1867, hafi dáið í bernsku. Það gæti skýrt það að dánarárs er ekki getið, í Íslendingabók. Ég tékkaði samt á Legstaðaskrá og með því að gefa alla kirkjugarða landsins sem leitarstað fann ég þessar þrjár Hlaðgerðar. Hlaðgerður Laxdal var heillandi möguleiki uns ég sá að fæðingarárið passaði ekki. Svo hefði verið soldið skrítið að hafa aldrei heyrt minnst á þessa Hlaðgerði Laxdal, hefði hún verið langömmusystir mín og lifað til 1970. (?)

Textinn:

Elsku systir mín!

Jeg sendi þjer þetta kort að gamni mínu og vona að guð gefi að það hitti þig fríska eftir hætti [?]. Jeg kem oft til H [?] / K [?]* frænku því jeg æfi mig á flygelið.

Mamma segir þjer frjettir.

Vertu blessuð og sæl elsku systir

þín Lúlla (?)

*K=Katrín Viðar?

Er þessi Lúlla systir Pálínu?
Er Lúlla stytting fyrir Hlaðgerður? (Eina Hlaðgerðurin sem ég man eftir á Raufarhöfn var kölluð Della ...)
Ef Pálína hefur átt systur sem lifði langt fram á síðustu öld; Hvernig stendur á því að maður hefur aldrei heyrt á hana minnst? Nú skora ég á móður mína að útskýra Lúllu, Hlaðgerði eða aðrar konur sem kalla Pálínu Hildi systur sína :)

(Kannski er rétt að taka fram að Íslendingabók nefnir allskyns klúður í manntölum og kirkjubókum á tímabilinu 1880-1900. Sem betur fer á ég góðkunningja í Þjóðskjalasafni og ætti kannski næst að róa á þau mið?) P.s. Ég á í bölvuðum vandræðum með að fá formatið á texta og mynd til að virka. Nú nenni ég þessu ekki lengur og verður að hafa það þótt síðari hluti færslunni líti ekki eins lekker út og óskandi væri.

HARPA

Harpa — Thu, 14 Aug 2008 17:08:35 +0000

Ég pantaði mér tíma í klippingu og skverun, núna rétt áðan. Þekkti strax á röddinni að ég væri að tala við Hörpu, fyrrum nemanda minn en núverandi hárgreiðslukonu. Það var laus tími hjá nema, á morgun. Við Harpa vógum þetta og mátum sem svo að ekki væru hundrað í hættunni því engar stórfelldar breytingar á lit og klippingu væru á dagskrá. Ég hafði áhyggjur af því að nemanum þætti óþægilegt að klippa kennara (fyrrverandi sinn) en Harpa á hárgreiðslustofunni taldi það ekkert mál. Svona í lokin spurði ég: "Hvað heitir svo neminn?" ... Viljið þið giska? Neminn heitir Harpa! Þetta veit sennilega á stórtíðindi! P.s. Og systir mín er flutt í kósí múmínhúsið á Hörpugötu, númer "afmælisdagurinn_minn" ;)

Spakmæli og hóglífi

Harpa — Mon, 18 Aug 2008 21:02:35 +0000

Eiginlega nenni ég ekkert að blogga þessa dagana. Sennilega er ég orðin of góðu vön eftir hina löngu pásu sumarsins. Allt gengur mér í haginn, sjálfsagt af hinu nýja sláandi lífsmottó "Ég vænti einskis / ég óttast ekkert / ég er frjáls!" ? Ég hallast að því að hinu góða slagorði sé að þakka t.d. það að ég mætti upp í skóla rúmlega átta, tók til í vinnubásnum mínum í 2 tíma (henti aðallega pappírsdrasli en raðaði einhverju í möppur), fékk svo leiðbeiningar um rosasniðugt útprentifyrirtæki á vefnum og sá þar lausn fyrir póstkortavinnuna sem ég er lögst í ... og svo nennti ég engu meir og fór heim og lagði mig. Las af ísskápnum eitthvað um langhlaup ekki spretthlaup (geðorðasegullinn), muldraði "Festina lente" og skreið undir sæng. Mikið rosalega er þægilegt að hafa aðgang að mjög mörgum spakmælum úr ýmsum áttum sem brúka má við ólíkar aðstæður og uppákomur! Uppáhaldið mitt eru Hávamál en þau segja því miður ekkert um að maður skuli leggja sig. Við fórum í árlegu Ráðleysubrennuna í gær, heldur fámennari en vant er því Máni og unnustan fóru til Parísar sama dag og unglingurinn kom heim af Færeyskum dögum í Ólafsvík, ósofinn en annars nokkuð vel til reika. Á morgun ætla ég að skvera upp kennsluáætlunum í mínum áföngum og hitta fleira fólk en í dag. Aðalmarkmið morgundagsins verður að hraðganga lengst upp í sveit og stinga bréfi í póst. Hér í okkar góða kardimommubæ fannst Íslandspósti heppilegt að flytja pósthúsið úr nokkurn veginn miðjum bænum upp í útjaðar bæjarins. Ég veit ekki hver stjórnar skipulagi bæjarins en allt stefnir nú í það að hér verði þrír miðbæir. Sem betur fer bý ég í þessum í miðjunni. Það er náttúrlega gott fyrir mig að fá tækifæri til hunskast til að hreyfa mig eitthvað en mér hefur orðið hugsað til fólks sem er ekki alveg eins frátt á fæti. (OK - ég er ekki frá á fæti en verð það því ég skipti yfir í apótekið við hliðina á pósthúsinu in-the-middle-of-nowhere!) Það fólk verður bara að búa við það að geta ekki sent póst. Sem sagt: Morgundagur planaður, ég komin með góða græju (sem ég á bara eftir að læra aðeins á) fyrir útgáfu á 100 póstkortum, sumum aldargömlum, og ég fékk Atla til að bera heim hljómborðið sem var í básnum mínum í morgun (sú sem fékk það lánað er búin að biðja mig að sækja það alltaf öðru hvoru í eitt og hálft ár). Ég fann góðan stað fyrir þetta bak við hurð enda ekki miklar líkur á að manneskja sem ekki nennir að grípa í sitt pjanóforte sé að glamra á rafmagnsgræju - ó, nei! En maður getur sosum ekki gert allt svo það er um að gera að vænta einskis, óttast ekkert og vera frjáls (og þá ekki eins og Sumarhúsaslektið skildi orðið).

Enn einn pistillinn um tölvuáþjánina

Harpa — Fri, 22 Aug 2008 08:25:18 +0000

Í gær voru hinir venjulegu maraþonfundir í annarbyrjun. Með annað eyrað stillt á mute gat ég rennt yfir og prentað út ýmist dót, s.s. kennsluáætlanir og það sem nota á í næstu viku. Á fundi 2, sem var í öðrum sal, sleppti ég tölvunni en er hreykin af því að hafa druslast með græjuna á fund 1. Ég varð nefnilega fjúkandi vond á miðvikudaginn þegar ég var búin að sansa fælu af skjölum hér heima og ætlaði svo að prenta þau út gegnum fartölvu þá sem skólinn hefur skaffað. Tölvukvikindið var með alls konar uppástöndugheit og tölvunotandinn (ég) æ geðverri. Það var ekki fyrr en kerfisstjórinn (vinkona mín - sem ég þarf að biðja afsökunar á ónærgætnu orðavali um nýja innanhúskerfið) og maðurinn lögðust á eitt; þá fyrst tók fartölvan í mál að haga sér skikkanlega. Ég er svo gersamlega búin að fá nóg af þessum fartölvudruslum. Fyrir það fyrsta er skjárinn yfirleitt það lélegur að myndvinnsla og vefsíðudúllerí er illmögulegt; svona álíka og þræða nál í myrkri ímynda ég mér. Í öðru lagi er ég ekki nógu sterk til að halda á fartölvu auk náms- og kennsluefnis og vatnskönnu í hvern tíma. Hér mætti nefna þau mótrök að úr því ég kenni alltaf í sömu stofunni þá gæti ég látið duga að burðast með tölvuna í fyrsta tíma og haft hana svo húkkaða við skjávarpa restina af kennsludeginum. (Ég veit að einhverjir kennarar hafa þetta svona.) Þá má reyndar spyrja á móti af hverju ein föst nettengd borðtölva sé ekki húkkuð á skjávarpatengið allan sólarhringinn ... Ég nota glærur talsvert þar sem það á við en ég ulla á glærusýningar! Yfirleitt verður að vera koldimmt í stofunni til að glærusýning geri sig. Bent hefur verið á að glærusýningar séu stórlega ofnotaðar og þegar nemendaskinnin eru farin að horfa á þetta 5 - 7 glærusjó daglega er nú gleðin yfir upplýsingatækni orðin heldur lítil. Mér hefur gefist best að nota myndvarpa, svarthvítar glærur, prentaðar út og fjölfaldaðar handa nemendum og þá oft möguleikann 3 glærur per blað með línum fyrir glósur til hliðar. Í rauninni mætti segja að fartölvan mín nýtist einungis til að færa inn fjarvistir einu sinni í viku (eftir útprentuðum kladda/ hópalistum); skoða tölvupóst; sækja dót sem ég kem fyrir á netþjóni skólans og prenta það út. Svo sem bent hefur verið á er tölva fjandi dýr glósubók og í rauninni gæti ég pikkað inn fjarvistirnar og þetta dót hér heima en á hins vegar miklu lélegri prentara en skólinn, til að prenta út kladda vikunnar. Flestir aðrir kennarar nota fartölvurnar sínar meira en ég enda er oft um að ræða einu tölvuna sem kennari á. Menn eru duglegir að senda smámyndir og brandara sín á milli, una sér á MSN-inu við spjall, tékka á íþróttasíðum innan lands og utan, lesa moggann og moggabloggin og barnaland og 69.is og margt fleira. Við fyrstu sýn virðast þessir kennarar lúsiðnir; alltaf í tölvunni sinni! Vinnutengd afköst þurfa samt ekki að vera mikil. Nemendur eru nákvæmlega eins og ég reikna með að flestir kennarar hafi áttað sig á því að blessuð börnin sem drösla tölvubyrðinni í kennslustund eru hreint ekki að glósa það sem kennarinn segir - satt best að segja eru þau að reyna að útiloka kennsluna (stilla eyrun á mute, jafnvel gerast svo gróf að tengja sig við tölvuna með nettum eyrnafíkjum)! Nemendur róa á svipuð mið og kennararnir, helst að Myspace sé meira nemendamiðað og tölvuleikirnir flóknari. Ég hef heyrt því fleygt að einhverjir kennarar séu farnir að banna nemendum að koma með fartölvurnar sínar í tíma. Þetta er náttúrlega skynsamlegt ef kennararnir vilja endilega hafa fulla athygli nemenda. Einhverjir kennarar ganga nú ekki alveg svona langt en krefjast þess að nemendur hafi fartölvurnar lokaðar, sem gerir sama gagn. Móðurleg sem ég nú er, í kennarahlutverkinu, hef ég einungis farið fram á það við mína elskanlegu nemendur að þeir leggi kapal eða spili kúluspil undir mínum fyrirlestrum - af eigin reynslu veit ég að auðvelt er að fylgjast með þótt verið sé í svona dútli. Nefni í forbífarten að ég vildi heldur sjá þá með litabók. Ég veit að ég hef sagt þetta allt áður ... Ég vil fá borðtölvu með góðum skjá til að vinna við í skólanum og myndi glöð afhenda fútsí-símensuna á móti. (Maðurinn sagði að ekki væri pláss fyrir borðtölvu í mínum vinnubás. Ég benti manninum á að hér höfum við heila tréiðnadeild sem kynni að fara með sög og svoleiðis og þetta yrði sjálfsagt ekki vandamál.)

Heilsufar, afbrigðilegar læknisaðferðir og dásamleg sundföt

Harpa — Mon, 25 Aug 2008 20:00:18 +0000

Til að byrja með er rétt að væla yfir því að Statcounter-teljarinn minn á bloggsíðunni "dó". Sá teljari hafði þann kost að sýna hvaðan lesendur komu; þótt ekki hafi sosum verið mikið að græða á IP-tölunum gáfu nöfn tölva eða netþjóna fínar vísbendingar um einstaka lesendur. Ég get sosum látið núverandi teljara (sem ég læt nú birtast) duga ... þótt hann sýni sorglega fáa lesendur. En ég er náttúrlega uppvakningur í bloggheimum! Einnig reyndi ég að setja inn mynd af mér í prófíl, sem var ekki mál en reyndist ómögulegt að fá litlu myndina til að krækja í stærri. Ég sýni þá stærri útgáfuna hér og nú og málið er dautt! Heilsufar mitt er með betra móti, finnst mér. Ég tók tímann í morgun og niðurstaðan er sú að frá vöknun og framundir klukkan 11 hríðskelf ég. Ég hugsa að ég meiki að krota F og S í kladdann en ekki mikið meira en það. En í fyrra vatt ég mínu kvæði í kross, af sömu ástæðu, og gerðist heilmikill glærukennari, af því ég á svo erfitt með að skrifa á töfluna fyrri hluta dags. Mínum góða lækni fannst að ég væri farin að gadda óhóflega í mig pillum sem eitthvað virka á skjálfta og þ.a.l. væru þær hættar að virka á akkúrat hann. Ég ákvað að trappa mig niður á núllið og nota pillurnar eingöngu spari - svona tek ég mikið mark á mínum góða lækni :) Maðurinn (minn) heldur hins vegar mjög á lofti sjósundi, sem allsherjar lækningu við hverslags kvilla. Ég veit samt ekki til þess að maðurinn hafi nokkurn tíma synt í sjó norðar en Miðjarðarhafið en vissulega er það rétt hjá honum að sumir brúki þessa aðferð, t.d. einhver Benedikt, kona í Stykkishólmi, Grettir Ásmundsson og fleiri. Miðað við þann síðastnefnda virðist sjósund ekki alltaf virka vel á geðveiki. Ég harðneita að synda í sjó en labbaði Sandinn í dag og horfði á öldurnar ... hafandi ekki hreyft mig lengi var þetta fínn skammtur af hreyfingu. Mér til yndis og ánægju hitti ég gamlan uppáhaldsnemanda á Langasandi og var knúsuð og kysst á báðar kinnar :) [Er búin að segja manninum frá því!] Stúlkan hér til hliðar stundar greinilega sjósund og er óskaplega hraust að sjá. Þetta er mynd úr skóreimaalbúminu öðru, sjálfsagt tekin einhvers staðar í útlöndum fyrir fyrri heimstyrjöld. Kosturinn við þessa mynd er að henni má bjarga, þ.e. hún er í skárra ástandi en flestar hinar í albúminu. Gallinn er aftur á móti sá að sennilega veit enginn hver þetta er eða hvar stödd. (Ég veðja þó á Stavanger :) Sundfötin eru æði! Skjólgóð, víð og þægileg ... ég gæti vel hugsað mér að spóka mig svona klædd á sólarströndu, jafnvel Langasandi þessa tvo daga á sumri sem gefast fyrir ekta strandlíf.

Stönníng

Harpa — Wed, 27 Aug 2008 20:12:19 +0000

Vinkona mín og sessunautur sagði, með aðdáunarsvip: "You look more stunning every day!" - í morgun. Satt best að segja var ég frekar sammála henni þótt auðvitað hafi ég ekki getað tekið þessu hrósi nema af kvenlegu lítillæti ... Frá því skóli hófst (afar nýverið) hef ég reynt að dressa mig upp svo ég standi ekki nýnemapíunum alltof langt að baki. Þetta kostar kannski ekki blóð, svita og tár, en kostar óþægileg föt og háa hæla öðru hvoru (ég er nú enn á 2 cm stiginu). Af reynslu veit ég að fljótlega upp úr næstu viku flyt ég bara í lopann og verð þjóðleg en kannski doldið minna stönning. Það gladdi mig mjög að Páll Ramses skyldi loksins komast heim til Íslands! Hann kom nokkrum sinnum í heimsókn upp á Skaga; flest er það í óminninu nema eljan sem hann sýndi við trúboð: Pál langaði mjög til að ég skírðist í hvítasunnusöfnuðinn, enda prestur sjálfur. En þótt mér þyki gospel skemmtileg tónlist fannst mér full langt gengið að láta skírast (eru þetta ekki niðurdýfingarskírnir? Jafnvel sjóböð?). Mig minnir að Páll hafi tekið þessari þrjósku af fullkomnu æðruleysi. Má ekki vera að meiru bloggi því nú á að leggjast í reitingar leggja (sbr. auglýsinguna gömlu: "Styggðu ekki steggina með loðnum leggjum!") ... ekki þó svo að skilja að ég ætli að fara að mæta í stuttkjólum í skólann ... P.s. Gleymdi að taka fram að börnin (mín) eru dásamleg! Allir hópar líta mjög gáfulega út og hver og einn hefur pússað sinn geislabaug í sumar ;) Viskum vona að ekki falli alltof fljótt á baugana skínandi!

Uppvakningur í bloggheimum

Harpa — Sat, 30 Aug 2008 15:10:27 +0000

Ég hef tekið þrjár atrennur að þessari færslu en undanfarið hefur tölvuskömmin ákveðið að endurræsa sig í hvert sinn sem ég hef skrifað eina efnisgrein í bloggfærslu. Þar með er allt týnt og tapað í það sinnið. Elsku maðurinn féllst á að skoða tölvuskinnið og reyna að sjúkdómsgreina (stór hluti tölvukunnáttu minnar lenti í Óminninu mikla) - kom í ljós að sambúðarerfiðleikar tveggja vírusvarnarforrita höfðu ginnt notandann til að slökkva á eldvegg Windaugans og var nú leiðin greið fyrir alls kyns kvikindi sem ekki teljast veirur eða ormar. Ég ímynda mér að þetta séu stafrænar marflær, frænkur þeirra silfurskottur og ein og ein silaleg grápadda. Maðurinn lagðist yfir spyware og addaware og allskyns - ware forrit, gerði svo góð kaup og nú ætti að vera búið að kemba alla óværuna úr minni tölvu. Þessi færsla sem ég minntist á í upphafi er auðvitað næsta efnisgrein ... Ég hef sumsé horft sorgmædd á litla teljarann minn (neðst á hægri hliðarrein), sem sýnir hvað ég er orðin ofur-viðkvæmur bloggari. Það er af sem áður var, þegar tölur dagsins sýndu 200 - 250, og ég var viss um að þessir gestir læsu bloggið mitt en væru ekki smelli-smell-mogga-bloggara-vinir sem kíkja og smella umsvifalaust til baka. Þegar maður (í þessu tilviki kona) hefur hætt bloggun með háværum yfirlýsingum og flugeldasýningu (vegna þess að þessi kona nennti ekki að eiga yfir höfði sér nagg og níð og jafnvel tillögur að sjálfsvígi, frá einhverjum farandi minnipokamönnum) ... þegar þetta hefur verið haft svona til að halda friðinn, þá er doldið erfitt að byrja að blogga aftur. En hafi Blefken haft rétt fyrir sér um íslenskar afturbatapíkur þá get ég gerst afturbatabloggynja, risið úr öskustó, vaknað upp frá bloggdauðum o.s.fr. Sumsé er ég blogg-uppvakningur frá og með nú. Sníkjubloggandi systkini eru boðin velkomin á bloggvöllinn! P.s. Í lokin bendi ég á krækjuna sem ég setti í blogg Vilborgar, Líf í varurð. Þetta er blogg sem ég mæli mjög með og hef í rauninni alltof lítið lesið sjálf.

Blogg á símaskjá

Harpa — Thu, 04 Sep 2008 19:37:01 +0000

Blessaðir ungarnir mínir hafa aðeins fattað upp á að lesa bloggið mitt í kennslustund, í gegnum farsíma. Ég er annars vegar standandi bit á tækninni, sem einnig má nota til góðs því annar nemandi las Hávamál Netútgáfunnar meðan ég tætti yfir einstakar vísur - hins vegar er náttúrlega bannað að vera með rafræna smádótið í kennslustundum ... Mig langar ekki í svona síma því ég hef verið fjötruð fjöðrum Netsins í óhófi ... í denn. En mér þykir svona nett símagræja ólíkt huggulegri og tvímælalaust kvenlegri en fartölva! Mín elskanlegu spurðu út í vandræði sem þau höfðu heyrt að ég hefði lent í og af því þetta eru nú svo skemmtilegir og húmorískir krakkar sagði ég þeim söguna af blaðadrengnum og rassálfabombunni baddnalandsins* og brúkaði svo hótanir sjávarþörunga til að kenna börnunum að ekki er allt sem sýnist þarna úti og gott að brynja sig fyrirfram fyrir fólki sem ekki gengur heilt til skógar. Svo undum við okkur í Laxdælu hvar fyrsta kynslóð söguhetja hrynur nú niður eins og flugur til að skapa rúm fyrir nýtt enn smartara sett. Hér kann að vera rétt að taka fram að ég brúka ekki sama málsnið inni í kennslustundum og á þessu bloggi. *Hafandi ekki leitt hugann að kvennafansi þessa vefborðs í marga marga mánuði var ótrúlegt að fá annars vegar spurningu og rekast einnegin á tengil sem rekur heimsendaáróður sama spjallborðs. Ég nennti nú ekki að lesa langt í vísindapistlum notenda barnalands en í fljótheitum virtust þeir / þær reikna með heimsendi eftir 2 sólarhringa. Hér er samantekt á spjallþráðum barnlendinga.

Andleg vakning um beini!

Harpa — Sat, 06 Sep 2008 12:32:31 +0000

Þegar ég vaknaði af bjútíblundi föstudagsins brá svo við að heimilið var sambandslaust við umheiminn (nema gegnum síma og bréfdúfur - hugsanlega). Ég hringdi í bilanaþjónustu símnets og talaði lengi við agalega huggulegan strák, sem reyndi að leiðbeina mér í að fixa samstarf routers og símalínu. Þegar pilturinn komst að því að ég væri íslenskukennari skipti hann yfir í orðið "beinir" og á tímabili spjölluðum við þannig að hann sagði beinir og ég sagði router ... Svo dáðist hann að fornminjum sem ég gat boðið upp á, þ.e.a.s. Netscape. Ekki gekk þetta hjá okkur og þegar maðurinn kom niður af fjallinu (hann var að leysa íþróttakennara útivistarhóps af) gekk hann blautur og hrakinn í að fixa nettenginguna. Hann talaði við konu og ég held að þeirra samtal hafi verið mun lengra en mitt og piltsins, árangurinn aftur á móti hinn sami og lauk með því að þau, maðurinn og símastúlkan, gáfu út dánarvottorð beinisins /routersins. Ég sat döpur í dyngju minni, búin að fatta að ég hafði reist mér hurðarás um öxl í vinnunni og netleysið minnti enn betur á að ég myndi sligast eða eitthvað slæmt! Auk þess gat ég ekki unnið í hobbíinu mínu því þá þarf ég að vera tengd amrískri tölvu. Hvað gera konur þá? Þær taka hálfa svefntöflu og fara að sofa klukkan 21! Eftir vöknun II í morgun frétti ég að allur Skaginn hefði verið meira og minna sambandslaus í gær svoleiðis að meint andlát routersins var bara firra og vandræðin öll Símans-megin. Þá sá ég náttúrlega í hendi mér að þetta sambandsleysi var leið æðri máttar til að benda enn frekar á hurðarásinn og öxlina! Eftir að hafa fengið þessa andlegu bendingu er tvennt kristaltært: a) ég kem af mér hurðarásnum með einhverjum leiðum; b) ég fer í æðruleysismessu annað kvöld!

Ekki hætt

Harpa — Tue, 09 Sep 2008 17:32:17 +0000

Ég er alls ekki hætt að blogga en hef haft ansi mikið umleikis upp á síðkastið og þá er ég of tóm í hausnum til að blogga.

Í skólanum í skólanum er …

Harpa — Wed, 10 Sep 2008 18:48:02 +0000

ekki alltaf jafn skemmtilegt að vera! A.m.k. ef mar sé kennari (hér sýni ég leikni mína í málsniði blessaðra unganna). Ég hef hugsað mér að koma nokkuð inn á vinnuna mína í þessari færslu og beini til móðursjúkra baddnlendinga að stoppa lestur hér svo þær fái ekki flog. Í það heila er ég með fína krakka. Ég get sosum skilið að innanlandspólitík í Noregi um 850 - 60 er ekki mjög heillandi viðfangsefni. Sem betur fer er alltaf sami gaurinn hafður vondi kallinn í mörgum Íslendingasögum (sem er kóngurinn Haraldur lúfa/hárfagra). Þannig að setningin "Við erum stödd í Noregi um 850/60, jafnvel 880, gerir sig vel í öllum áföngum, enda höfum við vísu kennararnir troðið Íslendingasögum í þá alla. Ég get samt skilið að þotuliðið í Laxdælu heillar ekki jafn mikið og Amy Winehouse eða sú fagra Britney Spears, sem er tvímælalaust kvenna vænst um þessar mundir. Svo er ég svo lukkuleg að kenn enn einn ganginn hina ágætu hryllingssögu Börnin í Húmdölum, með kennsluaðferðinni "kennarinn les fyrir bekkinn", sem allir eru hæst ánægðir með. Inn á milli, í nýnemahópum, verð ég áþreifanlega vör við stelpu-stjan grunnskólans. Ég reikna með að þetta eigi við flesta grunnskóla, þ.e.a.s. á unglingastiginu er sætum, penum, kvenlegum stúlkukindum hyglað á kostnað strákanna, sem eru taldir óalandi og óferjandi af litlum sökum (akkúrat hérna tala ég af reynslu, hef reyndar átt syni í báðum grunnskólum bæjarins og sé ekki mun á þeim). Skilningsríkir femíniskir grunnskólakennarar gera meira ógagn en gagn. Svo ég ýki nú þá er árangurinn sá að meðal fyrsta árs strákur hefur það á tilfinningunni að hann sé glæpon en meðal fyrsta árs stelpa telur að hún sé nafli alheimsins. Þessir hópar ganga náttúrlega ferlega illa saman! Ég hef, ásamt mörgum öðrum kennurum, ákveðið að láta þessa félagsmótun grunnskólans sem vind um eyru þjóta. Mér er slétt sama hvort sextán ára fegurðardís mæti með þrjú eða fimm lög af maskara í tíma til mín: Þangað komin á hún að læra og innifalið í því er að læra að allir nemendur eiga jafnan rétt á tíma og athygli kennarans. Maskarann lít ég ekki á! Mér er ljóst að grunnskólakennarar eru njörvaðir niður í sínu starfsumhverfi* enda má bókstaflega ekki blaka við nemendum án þess að fá foreldrasettið yfir sig. En þegar ég fæ nemendur sem voru kerfisbundið reknir út úr kennslustundum á morgnana og látnir mæla gangana frá 7. bekk þá grunar mig að lært hjálparleysi grunnskólakennara sé fullmikið. * Um þetta hefur elskulegur eiginmaður minn skrifað langar og lærðar greinar, sjá bloggið hans. Jæja, þá er ég búin að koma pirringnum út í bili :) ---- Út í búð áðan sá ég eina af þessum slæðukonum sem ónefndur Skagamaður kallaði í fjölmiðlum "blæjukeddlíngar með barnavagna". (Ónefndi Skagamaðurinn er víst búinn að skrifa 400 síðna bók um efnið sem kemur út fyrir jólin ... verður spennandi að sjá hvernig hann útfærir hugmyndir sínar um flóttamenn og Ísland.) Þessi fíngerða slæðukona var með slæðu í stíl við buxurnar, í gylltum sjatteríngum, og alveg hreint bráðmyndarleg.(Talsvert myndarlegri en ónefndur Skagamaður verð ég að segja!) Tvo krakkaskott fylgdu henni eftir um búðina og augljóslega var þarna íslensk kona stuðningsaðili. Í Mogganum í morgun var fjallað um flóttamennina okkar og ég var stolt yfir að vera Akurnesingur og að bærinn minn fengi að taka á móti þessu fólki. Að vísu fór aðeins um mig, af ástæðum sem ég læt ekki uppi á opinberu bloggi, en sjálfsagt þarf ekki að hafa áhyggjur af því með svona fjölmennt stuðningsapparat í kringum þetta. Ég er soldið að spá í að ganga með slæðu ... þetta virðist geta verið ljómandi klæðilegt og þá þarf kona aldrei framar að hafa áhyggjur af útstæðum eyrum eða einum-og-hálfum hvirfli.

Hringsól, hraðall og endurtekningar

Harpa — Mon, 15 Sep 2008 18:27:41 +0000

Ég er alltaf jafn ofurlítið hissa á hvernig allt endurtekur sig, gott ef allt streymir ekki? og þá væntanlega í hring, eins og niðurfall í vaski. (Sem minnir mig á ógislega fyndinn Simpson þátt hvar Bart hringdi til Ástralíu til að komast að því í hvaða átt sturtið í klósettinu rynni ... en ekki meir um það ...) Tökum dæmi af yfirvofandi heimsendi sem krakkarnir mínir voru svolítið áhyggjufullir yfir (sumir) í síðustu viku. Ég huggaði margan nemandann með því að til væru nákvæmar uppskriftir af heimsendi í flestum trúarbrögðum og að þær tvær uppskriftir sem ég kannaðist við væru ekki framkomnar og þ.a.l. enginn heimsendi í sjónmáli. Svo ætla ég rétt að vona að blessuð börnin hræddu hafi tekið mark á kennaranum sínum! Ég hafði enda séð í hendi mér að ef hættan væri mikil hefðu hinir ágætu bæjarstjórnendur hér lánað Akraneshöllina (feikilegt gímald og ljótt eftir því) undir svall og stóðlífi þessa síðustu nótt lífsins alveg eins og Hitaveitutankurinn við Hlemm var brúkaður 1927. Hinir ágætu bæjarstjórnendur hafa hins vegar haft nóg að gera við áhyggjum og ramakveini út af gengi ÍA-liðsins. Ég veit ekki einu sinni hvort er hægt að kalla þetta "gengi"; hvort ekki verður að svissa yfir í "fallbraut", eða jafnvel "hvínandi fallbraut"! Þetta er náttúrlega agalegt! (Hef engan áhuga á fótbolta en þegar staðan er þessi stöndum við Skagamenn saman!) Góðu fréttirnar eru náttúrlega að hægt er að veifa sjálfsmörkum og markaleysi liðsins framan í manninn og rökstyðja þar með að sjóböð geri ekki gagn úr því að böð í ísköldu vatni í fiskikörum - íbætt ísmolum til hátíðabrigða - virka akkúrat ekki neitt! Í gær átti ég afmæli. (Ég er samt í biðröð með afmæliskringlu á vinnustað því blóminn af kennaraliðinu á afmæli um þessar mundir. Mér hefur verið úthlutað miðvikudegi.) Hingað kom fólk með blóm og gúmmelaði og við áttum óskup huggulegan afmælissunnudag. Maðurinn hefur aukinheldur fundið það út að áhrif hraðalsins í Sviss hafi einkum verið þau að nú líði afmælisdagar aftur á bak. Maðurinn telur sumsé að ég hafi yngst um eitt ár í gær. Þetta er gott ef satt er. Aftur á móti held ég að maðurinn sé í afneitun. En eftir að hafa LESIÐ í Fréttablaðinu að maðurinn sé gáfaður trúi ég því enda alin upp við að það sem er skjalfest - það blívur.

Notalegt á Skaganum og smávegis um ritunarkennslu

Harpa — Wed, 17 Sep 2008 19:00:50 +0000

Veðrið er aldrei þessu vant dýrvitlaust, hér á okkar góða Skaga. Venjulega eru hryðjurnar báðum megin við okkur, undir Hafnarfjalli og á Kjalarnesi; hins vegar logn á Skaganum. Svo er ekki nú. Mér finnst samt ósköp notalegt að sjá varla út vegna seltu á rúðunum og heyra rigninguna belja á húsinu í hryðjum. Þá er nefnilega svo kósí að kúra sig inni :) Að vísu bíður mín það leiðindaverk að fara yfir 29 ritgerðir um Hávamál*. Ekki samt að ég haldi ekki að þær séu góðar - ég gæti meira að segja ímyndað mér að sumar væru skemmtilegar einnig. Þetta liggur í mér sjálfri, þ.e.a.s. að eftir 20 ár í kennslu hef ég ímugust á ritgerðum en hef sömuleiðis sannfærst um að það er ekki hægt að kenna fólki að skrifa nema láta það skrifa. Learning by doing! Kjaftæðiskenningar sem ganga út á að fólk geti lært að skrifa ritgerð með því að "hanna ritgerð" niður í smæstu atriði, í einhvers konar grind eða fiskmynd (fiskinn tel ég sýna kristilegan áróður sem læðst hefur inn í móðurmálarafræði) ... sem sagt er akkúrat ekkert gagn að þessu nema fólk skrifi. Af því ég vil kenna fólki að skrifa með því að skrifa stend ég fyrir dagbóka-handskrifum, mjög misjafnlega þokkuðum meðal dagbókarskrifenda, og gamaldags ritgerðum. Þetta minnir mig á að koma því að að leikni nemenda í handskrift verður minni með hverju árinu. Það veitir sko ekki af að einn kennari og eitt fag andæfi og banni tölvur til dagbókaskrifa! * Ég ætti að fá tíu ritgerðir í viðbót frá mínum góðu fjarnemendum, um helgina. Gaman! Það sem tálmar yfirferð einna mest í kvöld er reyfari eftir Läckberg, Ulykkesfuglen heitir sá og er fjórða bók höfundar. (Eftir að hafa klárað Steinsmiðinn, þriðju bókina, gat ég varla beðið eftir þeirri fjórðu! Sem betur fer átti maðurinn leið í Arnold Busck í Köben og var með sérfræðilegan minnislista með sér og hringdi að auki heim - í sérfræðinginn - og kom svo færandi hendi með bókargjöf handa sinni konu!) Ég gæti náttúrlega talið mér trú um að þar sem mig vanti ábyggilega 2 - 3 ritgerðir sé ekki hægt að byrja yfirferð fyrr en allt sé komið í hús, til að verja sig fyrir ólöglegum afritum og tvíritum ...

Bölvaður kvíðapúkinn

Harpa — Sun, 21 Sep 2008 10:30:55 +0000

gerir mér lífið leitt! Ég hef sætt mig við að vakna kringum hálf-sex á morgni hvurjum (enda að berja "ár skal rísa" inn í mína góðu nemendur); hafði fullvissað mig um að án skjálftastillandi lyfs gæti ég ekki unnið (ég gerði tilraun en þá er ekki nóg með að ég geti ekki skrifað á töflu heldur get ég ekki loggað mig inn á tölvu nema ríghalda hægri úlnlið með vinstri hönd og reyna svo að hitta á lyklaborðið); Ég hafði meira að segja sannfært mig um að þetta væri alls ekki kvíði heldur parkinsons-leg aukaverkun sem getur fylgt einu lyfjanna sem ég tek - man ekki einu sinni hvurju. Með æðruleysið í botni og skynsamlegri sambúð við skjálftann hafði allt gengið prýðilega á önninni. Þangað til í gær. Í gærkvöld var mér boðið í merkisafmæli vinkonu minnar. Ég var búin að kaupa gjöf, sjá út hvaða flíkum ég gæti verið í (meira að segja valið skó) og hlakkaði heilmikið til veislunnar. Í gærmorgun vaknaði ég reyndar klukkan 4.30 en lét það ekki á mig fá heldur hellti upp á kaffi og lúslas morgunblöðin, fór svo yfir ritgerðir og lagði mig loks um það leyti sem hitt heimilisfólkið var að skríða á lappir. Dagurinn leið vel; tengdó komu í heimsókn og ég eignaðist bæði pekan-hnetu-vínarbrauð (sem eru, að mínu viti, fíkniefni!) og fagra hálsfesti, sem hefði passað við afmælisgallann. Þegar þau fóru reyndi ég að taka pillu og leggja mig aðeins fyrir afmælið en varð stífari og skjálfhentari með hverri mínútunni. Loks fór ég á fætur og ákvað að taka þetta á hörkunni - en þá sá litli kroppurinn (minn) við mér og ég fór að kasta upp. Eftir þrjár uppkastferðir inn á klósett þá hringdi ég í afmælisbarnið og sagði að hversu mjög sem mig langaði til að koma þá gæti ég það ekki. Afmælisbarnið skilur allt og sagði að þetta væri í góðu lagi. Mér sjálfri finnst þetta hins vegar ekki í góðu lagi! Eins og ég hef margbloggað um eru geðsjúkdómar sérlega líkamlegir sjúkdómar. Sá sem mér finnst slægastur og falskastur er kvíðinn. Hann getur brotist fram í ótal myndum og sé kona illa haldin af kvíða rúlla einkenni lungnabólgu, parkinsons, hjartaáfalls o.fl. yfir þá litlu konu. Ég kannast við sjóveiki-birtinguna en hef aldrei áður kastað upp af kvíðanum einum saman (reyndar kastaði ég aldrei upp í Akraborginni forðum þótt ég yrði stundum svívirðilega sjóveik). Ég er ekki viss um að hægt sé að gera nokkurn skapaðan hlut í þessu ... og ef einhver stingur upp á grænu te þá kemst ég í drápsham!

Meyr

Harpa — Tue, 23 Sep 2008 16:52:57 +0000

sitjandi við tölvuna og veltandi fyrir mér hvað skilur milli lífs og dauða. Það er engin regla í því hvurn sláttumaðurinn slyngi velur:

Dauðinn má svo með sanni samlíkjast, þykir mér, slyngum þeim sláttumanni, er slær allt, hvað fyrir er: grösin og jurtir grænar, glóandi blómstrið frítt, reyr, stör sem rósir vænar reiknar hann jafnfánýtt.

Þegar ég fékk fréttirnar af frænku minni sat ég og starði á skjáinn heillanga stund - svo komu tárin. Ég treysti mér ekki til að setja upp fés og kenna eftir hádegi heldur boðaði forföll. Nú er ekki svo að ég hafi þekkt þessa frænku mína náið - sennilega höfum við örsjaldan sést. En ég þekki til hennar; mömmu, ömmu og aðra. Það er ótrúlega margt búið að leggja á þessa fjölskyldu!

Ég er ennþá meyr inni í mér og hef mig ekki til nokkurs hlutar.

Dagurinn í dag

Harpa — Thu, 25 Sep 2008 19:31:38 +0000

Ég hef einbeitt mér að því að taka einn tíma í einu í dag... við kennarar erum einmitt svo heppnir að geta auðveldlega afgreitt helft vökutímans akkúrat í anda AA-fræða og annarra sjálfshjálparfræða. Nemendur voru ósköp elskulegir (eins og oftast) og mér tókst að spila írska lagið um Dónald og Mórag, sem giftu sig með bravúr og bæði skólastjórinn og presturinn mættu í veisluna miklu ... Það kemur mér ávallt jafnmikið á óvart að börnin mín hafa ekki frétt, í sínum grunnskólum, af því að töluð séu önnur tungumál á Bretlandseyjum en enska. Þess vegna spila ég lagið og dreifi textum (með enskri þýðingu einnig) svo við getum öll ímyndað okkur hvaða tungumál Ólafur okkar pá talaði við afa sinn á Írlandi. Seinnipartur dagsins var erfiðari. Ég reyndi að sofa aðeins en það gekk ekki. Svo fór ég á kaffihús með vinkonu minni og við slúðruðum um allt til syltetøjs og sláturtöku - listarinnar að finna kartöflugrös og taka svo upp kartöflurnar. Tek fram að ég hef enga yfirburðaþekkingu á þessum umræðuefnum ;) Sannfærði manninn á bókasafninu að það yrði að kaupa Ættir Þingeyinga 16. bindi því ég væri í því bindi! Eftir smávegis spjall um ættfræði og svoleiðis sagði ég honum af krækjunni á heimasíðunni minni, hvar ég rek ættir mínar til Adams og Evu. Maðurinn spurði í forundran: "Voru þau Þingeyingar?" Þá drap ég málinu á dreif og kom mér út. Ég er enn ósköp hrygg yfir afdrifum frænku minnar. Jafnvel þótt ég hafi ekki þekkt hana sjálfa þá standa að hverri manneskju fjöldi vina og ættingja. Það er fjölskylda hennar sem ég hugsa mest um, ræturnar. Ekki skrítið að í fornu kvæði segi: "Drottinn minn / gefi dauðum ró/ og líkn þeim sem lifa". Ég held að líknin sé fjarri á þessari stundu en síðarmeir fær fólk vonandi einhverja líkn þótt hún dempi aldrei sársaukann að fullu. Á minningarsíðunni, sem að stofni var hennar eigin bloggsíða, er boðuð minningarstund seinnipartinn á morgun, í Vídalínskirkju í Garðabæ. Þetta hlýtur að eiga að vera fyrst og fremst stund fyrir vini Hrafnhildar Lilju og þá sem stóðu henni næst.

Þreytt eða löt?

Harpa — Sun, 28 Sep 2008 18:44:31 +0000

Ég er svo þreytt alltaf hreint. Eiginlega líður mér best í bælinu. Óvísindaleg heimilisráðskönnun bendir til járnskorts (trikkið með að kíkja undir neðra augnlok). Ég er byrjuð á járni + C-vítamíni. Fer í lýsið mjög fljótlega. (Einn heimilislæknanna í okkar góða Kardemommubæ er alin upp og menntuð einhvers staðar austantjalds. Þ.a.l. finnst henni þessir lífsstílssjúkdómar bara aumingjadómur og er fræg fyrir að ráðleggja öllum það sama: "Ein vika í rúmi og taka lýsi". Ég hugsa að amma mín heitin hefði kunnað vel að meta þennan lækni.) Ég gæti sosum farið í blóðprufu en þá yrði ég að tala við lækninn sem vill láta athuga allan andskotann úr því verið er að þessu á annað borð! Mér finnst ekkert sniðugt að láta tappa af mér fimm glösum af blóði (er t.d. ekkert viss um að ég hafi efni á svo miklu) bara af því ég vil láta mæla hem og skjaldkirtilsvaka. Lýsi í óhófi eða 5 glös af blóði? ... það er erfitt að taka afstöðu til þess. Kannski bara best að að fresta. Ég fór í labbitúr niður á Sandinn og prófaði meira að segja að hlaupa svolítið. Það próf bendir til að best sé að láta hlaup eiga sig - nema náttúrlega maður sé að missa af strætó; Borða alla vega úr einum lýsisstampi áður en hlaup verða næst á dagskrá. Aftur á móti á ég ekki í neinum vandræðum með að striksa, þ.e. labba hratt og baða út öllum öngum (stundum kallað kraftganga). Ég tók myndir af marglyttum á Sandinum. Mér líður pínulítið eins og svona marglyttu. Þess vegna punta tvær þessa þreytulegu færslu.

Er mella komið af Mlle?

Harpa — Wed, 01 Oct 2008 19:01:27 +0000

Ég ætla að segja ykkur frá dæmigerðri kennslustund hjá einum af uppáhaldshópunum mínum. Uppáhöldin eiga að vera að læra Laxdælu en margt tefur og dvelur svo fróðleiksfús ungmenni. Titill þessarar færslu vísar í fróðleik sem sömu ungmenni höfðu lært í félagsfræði í morgun. Ég sagðist diplómatískt skyldu athuga málið og skaut mér bakvið meistaraprófið í bókmenntum - ekki málfræði! (Var samt soldið að hugsa um hvers lags arfarugl þetta væri, munandi eftir mellum sem Þór lagði lag sitt við og heita nú tröllskessur, eða mellu í merkingunni "kartöflumóðir"). Nú er ég búin að fletta upp í bókinni mannsins (sem ég merkti mér, óvart, fyrir meir en áratug og auðvitað er þessi félagsvísindatungumálaspeki algert kjaftæði! Hins vegar nenni ég ekki að skrifa allar skýringar Íslenskrar orðsifjabókar hér - menn geta bara flett sjálfir ef þá lystir. En ég tek bókina með á morgun til að það verði þar eftir naglfast í mínum nemendum að engin fjögurra mögulegra merkinga nálgast franskt kvenfólk. (Svo fór ég að spá hvort einhvers konar túlkunartengsl séu milli þessarar kenningar um að Mlle > mella og misskilnings sveitunga míns, Jóns Hreggviðssonar, um árið þegar hann sá konur af þessum toga en tók þær fyrir prestmaddömur. Meira skrifa ég ekki um þetta þar sem mér er kunnugt um að einstaka ungmenni innan átján ára les blogg kennarans.) Næst vildu blessuð börnin fá að vita hvort ég þekkti til prests sem hefði samið eigin orðabók. Fyrsta skref var náttúrlega að fá að vita hvunær prestur sá hefði verið uppi - börnin mundu að hann væri uppi núna. Svo var farið að giska á nöfn og loks fattaði ég að félagsfræðikennarinn hafði sagt þeim frá Pétri Þorsteinssyni, presti óháða safnaðarins, og líklega tengslum hans við Jed hinn belgíska, sem vill láta kalla sig Timbur-Helga. Jed hefur margreynt við mig í tölvupósti til að fá mig með í Hið íslenska Málþvottahús, en mér varð fljótlega ljóst að hann gengur ekki heill til skógar og kemur ekki til mála að ég mæli upp í honum vitleysuna. Þar finnst mér að guðsmaðurinn mætti taka mig, trúleysingjann, til fyrirmyndar! Sjá nánar http://en.wikipedia.org/wiki/High_Icelandic Ég er að hugsa um að nefna við félagsfræðikennarann að hann kenni meiri íslensku þar sem börnin eru augljóslega móttækilegri fyrir henni utan íslenskutíma ;) Annað er svo sem ekki títt. Ég staðhæfi oft á dag að Guðrún Ósvífursdóttir hafi verið sláandi lík Unni Birnu, enda bæði fögur útlits og í vitsmunum, eins og Unnur Birna. Aftur á móti hef ég boðið ákveðnum stjórnanda skólans að líkja Guðrúnu Ó. við Britney Spears, vilji menn bera á mig nægt fé til þess. Ekkert tilboð hefur borist. Kannski af því maðurinn er móðgaður við sína konu: Hann sagði nefnilega, með stjörnur í augum, að nú væri hún Brynhildur að fara að leika Fridu Kahlo! (Maðurinn er mjög veikur fyrir málverkum Fridu þessarar. Hann er líka talsvert veikur fyrir Brynhildi.) Ég sagði að það kæmi ekki til greina að draga mig á leikrit um sambrýnda lesbíu! Maðurinn tautaði sá að hún væri ekki lesbía heldur bara "bí" ... og fór svo á Rotarý-fund.

Laugardagur 4. október

Harpa — Sat, 04 Oct 2008 13:04:16 +0000

Hræringar

Harpa — Tue, 07 Oct 2008 18:21:52 +0000

Ég vaknaði á óguðlegum tíma í morgun og komst langt í prófayfirferð. Það er fátt sem truflar hálf sex á morgnana og ég hraðfletti mogganum, tautandi harmafregn og harmafregn við hverja síðu. Hver nennir að lesa grilljón dálksentimetra af harmafregnum? Ekki ég! Uppáhaldsbörnin sátu á ganginum og ræddu efnahagsmál þegar ég mætti til að kenna þeim. Mér þóttu þau nokkuð áhyggjufull. Vonandi dugði þetta sem ég sagði þeim um að ástandið hafi nú verið slæmt áður, t.d. þegar síldin hvarf og þegar verðbólgan var meiri en 100% á ári, og yfirleitt hafi nú málin reddast þrátt fyrir harmatölur í fjölmiðlum. Sleppti frásögnum af sparimerkjabrúðkaupum og þvingunarsparnaði. Í frímínútum sagði rússneska vinkona mín mér hverju rússneska sjónvarpið hafði spáð Íslandi um morguninn. Ekki fögur spá það. Í næstu frímínútum hitti ég á hana og annan kennara og þá voru þær fréttir komnar að Rússar vilji endilega hjálpa okkur. Mér þótti þetta gleðilegt og fallegt af Rússunum - sá líka tækifæri til að taka upp rúblu í staðinn fyrir þessa handónýtu krónu sem við öpuðum eftir Dönum í denn. Núna áðan sagði maðurinn mér að Norðmenn hefðu lýst sig fúsa til að hjálpa okkur svo við þyrftum ekki að þiggja hjálp frá Rússum. Þar með engin ástæða til að leggja niður hallærismyntina krónu ... Eftir hádegi breytti ég mér í fúríu og hakkaði í mig heilan námshóp! (Elsku baddnalandskjedlingar: Þetta er "metaphorically speaking" og börnin öll á lífi og ómeidd.) Hafandi sýnt hópnum fram á það að yfir þriðjungur hans myndi, að öllu óbreyttu, sitja á ný í þessum áfanga, rökstyðjandi með köldum einkunnatölum úr skyndiprófinu sem þau tóku á mánudag ... hótandi því að ekki yrði skipt um kennara ...býst ég ekki við öðru en þeir nemendur sitja nú heima og lúslesi Laxdælu. Sömu örlög bíða hins hópsins á morgun. Ég þeyttist um og lauk mínum þrifum (sem höfðu verið í huga guðs frá laugardeginum), þvoði þvott, lagði mig, keypti bókina hans Orra og er að verða búin með fyrsta þriðjung. Auðvitað geri ég bókinni einhver skil þegar ég hef lesið hana. Hins vegar er ég í sömu stöðu varðandi blogg um bókina og ef ég vildi blogga um gjaldskrá Jónasar tannlæknis. Í litlum kardemommubæjum út á landi eiga allir að vera vinir og blogga blíðlega hver um annan ... OK: Þá er að einhenda sér í að ljúka yfirferð yfir hinn hópinn ... og æfa grimmdarlega augnaráðið, sem ég er að verða nokkuð flink í. Myndskreytingar bíða betri tíma.

Alkasamfélagið

Harpa — Wed, 08 Oct 2008 19:14:51 +0000

Búin með bókina, hef fullt af skoðunum á henni en mun einungis tipla kringum örfá atriði. Yfirlýst markmið Orra Harðarsonar með þessari bók er að benda fólki á að það geti orðið edrú og hamingjusamt án þess að blanda Guði eða AA-starfi (sem er gegnsósa af guði) í þá edrúgöngu. Ég bendi á að þetta hefur alltaf verið hægt og kallast "að vera á hnefanum". Ólíkar fylkingar í bransanum hafa svo ólíkar skoðanir á hvursu jákvætt sé að vera á hnefanum. Orri nær þessu markmiði sínu prýðilega: Það er gjörsamlega geirneglt í haus lesanda að hægt sé að verða edrú án guðs. Rök Orra eru, merkilegt nokk, flest sótt í smiðju AA eða Oxford-hreyfingarinnar og felst röksemdafærslan í að benda á hvað hinir eru vitlausir. Það er heimskulegt að trúa á hjálp guðs, spor, bænir o.s.fr. Þess vegna er kirkjan á Staðarfelli vond kirkja og gerir mann vitlaust edrú, talibanar eru illir o.s.fr. (Ég er reyndar sammála Orra um að talibanar reiði ekki endilega vitið í þverpokunum en maður verður að hafa samúð með fólki sem hefur einungis lesið eina bók um ævina og það AA-bókina. Svo er soldið kjút þegar talibanar vilja koma saman og lesa saman í bókinni :) Aftur á móti kýs ég aðra fundi en þá bænheitu talibanafundi.) Úbbs, ég er komin út af sporinu ... Nema Orri minnir mig óskaplega mikið á afa minn heitinn. Báðir trúlausir í kirkjulegum skilningi, báðum í mun að berja sér á brjóst og upplýsa trúleysið á torgum og báðir trúandi á vitleysinga; afi hélt upp á Jósef Stalín, Orri er með Þórberg á hægra brjóstinu! Mér finnst alltaf svo merkilegt þegar mestu ofsatrúarmennirnir eru yfirlýstir guðleysingjar! Og ég hef aldrei skilið af hverju Þórbergur er kallaður Meistari Þórbergur af ákveðinni intellígensíugrúppu þegar maðurinn gekk augljóslega ekki heill til skógar, hvort sem hann var nú sjálfbjarga einhverfur eða með Asberger syndróm. Af hverju þá ekki Meistari Birkiland? Eða Meistari Guð? Bókin hans Orra er alltof hraðsoðin! M.a. má finna knúsaðar setningar og málsgreinar, sem ég veit að er sjaldgæft í hans ritstíl - yfirleitt skrifar Orri ljósan og lipran texta. Alls konar sleggjudómar eru settir í gæsalappir en það er ekki fyrr vel er liðið á textann sem farið er að vitna í heimildir. Í rauninni hefði þurft heimildaskrá í lokin því bókin er ein löng heimildaritgerð. Góður yfirlestur hefði sumsé bjargað miklu í þessari bók. Besta björgin hefði þó verið að salta textann í einhverja mánuði og ná fjarlægð á efnið. Þetta er jú bók en ekki hraðskrifuð bloggfærsla. Afi gat ekki farið á Vog af því þar var svo mikið trúboð! (Amma minntist alltaf á Vog við mig eftir að ég komst sjálf á snúruna, fyrir tæpum 20 árum.) Þegar ég hef verið að hugsa um huggandi texta eða lífsskoðanir undanfarið þá held ég að Jósef Stalín hefði dugað ættinni skammt! Ég gæti aftur á móti vel trúað að gamli maðurinn hefði orðið hrifinn af Alkasamfélaginu, sérstaklega hugmyndunum í fyrri hluta bókarinnar þar sem verið er að sýna fram á að "þetta sé allt eitt stórt samsæri", eins og vænisjúki Norðmaðurinn í Spaugstofunni hefði orðað það. Orri ætlar bókina sína e.t.v. til eftirbreytni. Ég staðhæfi að það er minna gagn af lífsreglum Meistara Þórbergs en bænum, í þeirri þeytivindu sem full meðferð er. Ég skráði mig úr Þjóðkirkjunni fyrir um 30 árum. Það stóð mér ekki fyrir þrifum að hlusta á Davíðssálma í litlu kirkjunni og syngja Hærra minn guð til þín. Mér var sagt að gott væri að koma við í kirkjunni á morgnana, draga mannakorn og íhuga textann, ásamt því lesa bæn dagsins í Sálmabókinni. Mér var sagt að líta á þetta sem æfingu í að kyrra hugann. Þetta gerði ég og varð gott af. Mér finnst svona bók eins og Alkasamfélagið Orra ansi hættuleg ákveðnum hópi. Hvað með alla þá sem segja: Ég læt afvatna mig í Líbríumþjónustu Vogs; hitti svo bara Jón og Gunnu útí bæ yfir kaffisopa og læt þetta AA batterí alveg eiga sig: Það er hvort sem er búið að sýna hvað þetta er mikið kjaftæði allt saman! Vígstaða aðstandenda verður mun verri og möguleikar á virkri íhlutun þeirra, vinnuveitenda eða annarra sem vilja bata alkóhólista. Ég er doldið hrædd um að þessi ákveðni alkahópur líti lipurlega fram hjá þrettán ára linnulitlum tilraunum til edrúmennsku eða þeim misheppnuðu meðferðum sem á endanum leiddu til niðurstöðu Orra. Læt þá þessu tipli lokið ...

Um áfallahjálp og áralanga reynslu í að halda sér á floti

Harpa — Fri, 10 Oct 2008 21:06:47 +0000

Í útvarpinu áðan var geðlæknir að lýsa því hvernig fjármálahavaríið gæti sett fólk gjörsamlega úr sambandi og kvíðinn og þunglyndið tekið við. Skömmu áður hafði einhver gáfaður maður verið að lýsa ástandi þorra fólks sem sorgarviðbrögðum og mætti búast við ofboðslegri reiði þegar dofinn dvínar. Ég hraðrenndi svo gegnum langa bloggfærslu Péturs Tyrfingssonar um hverjir þurfa áfallahjálp og hverjir ekki (og hvers vegna) en nenni sosum ekki að tína þaðan neitt; fólki á kaldhæðnu línunni mun finnast færslan skemmtileg. Ég hef engar áhyggjur af mér sjálfri. Sama hvussu djúp kreppa verður og sama þótt áratuga sparnaður fari til fjandans: Ef maður er frískur þá er allt annað húmbúkk. Mínir geðsjúkdómar hafa aldrei tengst neinu í umhverfinu svo ég reikna ekkert sérstaklega með að verða veik eða veikari núna. Til allra lukku eru allir fjölmiðlar svo hundleiðinlegir í umfjöllun um okkar stóra vandamál að það er í rauninni sjálfkrafa slökkvandi á þeim. Svoleiðis að ég rísla mér við mín daglegu störf og forðast heimsósómatal á kennarastofunni eins og heitan eldinn. - Vilji einhver sjá stærri útgáfu af þessum seðli sem hefur sirkúlerað í tölvupósti í dag er bara að smella á litlu myndina. Bankinn ku heita KGB. Svona andheimsómi er mér að skapi. Aftur á móti hef ég dálitlar áhyggjur af unglingunum okkar, eftir að hafa gengið fram á nokkra talandi um vexti og verðbætur. Í kennslu skemmtilega óþæga hópsins í dag var ég spurð hvert mitt slagorð væri í þessari kreppu. Ég reyndi fyrst að pumpa hópinn hvort hann hefði ekki tekið eftir bolunum mínum tveimur sem skörtuðu nýjasta slóganinu eða frasanum. Þau mundu sum eftir þessum bláa (en voru ósammála því að hann minnti á Mömmu míu - þessi azúrblái litur ... en ekki meir um það). Á bolunum er tilvitnun í Nikos Kazantzakis: Ég vænti einskis / Ég óttast ekkert / Ég er frjáls. Börnin voru ekkert ginkeypt fyrir þessum frasa en mér sýndist þau betur vakandi meðan ég fór með æðruleysisbænina og mælti með henni til hjálpar í hvers kyns volæði. Auðvitað á ég að vera að kenna þeim hvernig skuli höggva mann og annan og einhver þúsund ára gömul ástardrömu (s.s. þjóðararfinn). En af því þetta er framhaldsskóli get ég blandað guði í málin án þess að hafa áhyggjur af því að trúleysisbolsévíkar blandi sér í málin ;) Svo ekki sé nú minnst á vorönnina þegar ég eyði vikum í basl Þangbrands og hina ágætu kristnitöku sem tókst fyrir rest. En æðruleysisbænin hefur ávallt reynst mér vel til að hafa stjórn á krónískum kvíðanum og má ætla að hún nýtist öðrum áhyggjufullum einnig. Hvernig ætli því yrði tekið ef ég hengdi hana skrautskrifaða upp á vegg í kennslustofunni? Reyndar yrði það að vera feik-skrautskrift úr tölvu því stöðugur handskjálfti varð til þess að ég varð að leggja þetta hobbí á hilluna fyrir nokkrum árum. Fyrir stórfjölskylduna í maski: Skoðið myndasöfnin hans Steina! Nýlega voru m.a. settar inn myndir af laugvetnskum stúdentum, flestum hroðalega alvarlegum á svip! Sjálf er ég alveg stopp í myndvinnslunni af því ég þarf að sinna vinnunni og vér móðurmálarar erum yfirleitt að drukkna í heimaverkefnum.

Meistari eða ekki meistari

Harpa — Mon, 13 Oct 2008 21:09:30 +0000

Til að peppa mig upp eftir veikindadag, hvar sjúkdómseinkenni voru verulega fjölbreytt, sem bendir til þess að mig hafi hrjáð kvíði, af engu eins og venjulega ... sumsé ætla ég að skrifa lært blogg um orðið "meistari" og setja fram kenningar og láta eins og ég sé eitthvað lærð kona þótt ég viti fyrirfram að slíkt truflar, skelfir og pirrar marga karlbloggendur. Í fyrsta lagi: Af hverju eru þessir titlaðir meistarar: Kjarval (málari), Þórbergur (rithöfundur) og Megas (tónskáld og fyllibytta sem lagði sig í líma til að herma eftir Bob Dylan og C. Vreeswijk uns drafið varð hans náttúra)? Af hverju eru þessir ekki titlaðir meistarar: Erró (málari), Guðbergur Bergsson (kinkí rithöfundur) eða Bubbi (tónskáld og fyllibytta á árum áður sem hermdi eftir fáum)? Nú á eitt af mínum uppáhalds ljóðskáldum 100 ára afmæli hefði hann lifað. Þótt maðurinn sé stílsnillingur og hafi stundum svarað út í hött (að Tíminn og vatnið sé ballett) þá hefur enginn klínt á hann meistaranafnbót ennþá. Ég er ekki viss um að "Meistari Steinn" gerði sig almennilega ... Meistari Aðalsteinn kannski? Truflar það nýmóðins meistaratitlatog að Steinn gekk á hönd kaþólsku kirkjunni? Tengdafamilían er búin að venja mig á að fletta upp - kannski ekki alveg jafnoft og ekta fjölskyldumeðlimir en þó fletti ég þessu upp: "meistari k. kennari, lærdómsmaður, leiðtogi, maður með tiltekið háskólapróf; iðnaðarmaður með tiltekin réttindi; yfirmaður, húsbóndi; afburðamaður í einhverri grein eða íþrótt ... ættað úr lat. magister af magis "meir", sbr. magnus "mikill". Sjá majór, mikill og magister. (Íslensk orðsifjabók, s. 613) Mér til ánægju sá ég að ég er sjálf meistari, meira að segja tvöfaldur meistari. Hins vegar finnst mér klausan "Meistari Harpa" hljóma enn kauðslegar en Meistari Þórbergur. Kann að valda kyn orðsins. Ég fletti líka upp í Orðabók Háskólans, Ritmálsskrá, og komst að því að orðið er þekkt frá Nýja testamentisþýðingu Odds Gottskálkssonar. Stór hluti þeirra 52 dæma sem þarna má finna virðist hafa með kristilega yfirmenn að gera, s.s. Meistara Jesú. Mörg dæmi finnast um mismunandi stafsettan Meistaratitil Brynjólfs biskups. Nýrri dæmi snúast helst um iðnaðarmenn eða framúrskarandi íþróttamenn. Í rauninni er hið eina órannsakaða í þessu máli hvers vegna Frere Jacques hefur orðið Meistari Jakob á íslensku. Ég kann ekki frönsku en ímynda mér að Frere þýði ekki venjulegur bróðir heldur klausturbróðir, m.ö.o. munkur. En nú má ég ekki vera að þessu dútli lengur. Mér sýnist einsýnt að þeir sem vilja flagga Meistara-titlum út og suður muni vera undir áhrifum miðaldakristni eða eindregnir vankristniverjar sem eitthvað hafa misskilið pojntið. Að meira aðkallandi málum: Einsi, hér að neðan er vídjó. Þú hefur 4 daga til að þjálfa barnið í mjóróma söng. Síðan getið þið feðgar sest niður á Trafalgar Squire, unginn litli sungið og þú setið með tóma ermi og dollu og skilti með "Lost the Arm in the Cod War". Þá þarf ekki að hafa neinar áhyggjur af pundunum! http://www.youtube.com/watch?v=uA3alipmyH4

Hver er?

Harpa — Tue, 14 Oct 2008 20:00:00 +0000

Auðn og tóm í miðju einskisins

Harpa — Wed, 15 Oct 2008 18:47:57 +0000

(Steinn Steinarr vildi nú meina að auðnin og tómið væru bak við þá grímu sem þú berð ... þetta er ansi svartsýnn partur af "Það bjargast ekki neitt, það ferst, það ferst ..." Ég er of frísk til að fíla Stein almennilega!) Nema ég skrapp í bankann á Neðri-Skaga og fékk útskýrt hvað er nokk sikkert og hvað er ansi óstabílt og hvernig hægt er að spá á þessari stundu. Elsku maðurinn var búinn að fara með svipaðar þulur svo ég gat aktað hæfilega gáfulega. (Dæmi: "Áttu þá við að 62% af þessum sjóði, sem er 71% af heildinni, muni sennilega bjargast?") Í tilefni þess hve ánægð ég er með mig er hér til vinstri mynd af stærðfræðingi familíunnar. Er ekki örgrannt um að brosmilt barnið sé feitt, eða hvað finnst glöggum lesendum? Svo lagði ég í gönguna miklu - upp í nýja miðbæinn (sem helgast af Bónusi) og tókst að finna gangstéttir næstum alla leið. Þegar ég nálgaðist Apótek Vesturlands og gekk fram hjá heilu hverfunum af næstum-því-tilbúnum-húsum og fyrirtækjum sem glömpuðu í sólinni rann allt í einu upp fyrir mér að þarna var dauðaþögn! Ekki eitt hamarshögg! Ekki einu sinni krúnk í hrafni! Bílastæðin auð svo langt sem augað eygði. Mér leið soldið eins og á Hornströndum. En lyfin mín fékk ég, á ágætis prís miðað við kílóverð reikna ég með. Svo ekki fer ég að leggjast í sorg og sút yfir efnahagsmálum í augnablikinu. (Einum sjóðnum, sem ég hafði núllað fyrir mér, hafði nú verið bjargað að verulegu leyti svo gleðjast má yfir því.) Almennt og yfirleitt hef ég ekki hugsað mér að láta undan sútinni þegar hún bankar á hjartað. Almennt og yfirleitt er það gert með því að sofa eins og ungabarn / gamalmenni um miðjan daginn. Barninu hér til hliðar var gjörspillt frá blautu barnsbeini. Það að fæðast strákur í fjölskyldu með þremur eldri systrum er ávísun á (þvingaða) þátttöku í dúkkuleikjum og fleira sissí stússi. Mesta furða hvað varð úr'onum :)

Tímavarpan, myndir og hljóð

Harpa — Thu, 16 Oct 2008 18:49:50 +0000

Undanfarnir 3 sólarhringar hafa verið um einn mánuð að líða. Þetta er sjúkdómseinkenni (nokkurs konar "pas på" áminning til bloggynju) en þarf ekki að leiða til neins slæms, sérstaklega ekki núna því miðannarfríið er í næstu viku. Á morgun fæ ég 55 ritgerðir. Ég sé til með líðan, ástand og heilsu og met hvort borgar sig að nýta fríið í rauða skrift eða pakka þeim upp í hillu og nota síðan hugræna atferlismeðferð til að gleyma því að þessar ritgerðir séu til. Til hliðar má sjá Rögnu og ráðuneytismanninn. Í svona tímavörpun kemur maður engu í verk. Ég ætlaði að mæta á prjónasvall með edrú-vinkonu minni í kvöld en nenni ómögulega út úr húsi (og úr náttbuxum ef út í það er farið ...) Prjónasvallið er á Skrúðgarðinum, sem er huggulegt kaffihús og krá. Oftast er fólk í kaffinu enda fjöldamargar sortir til af því! Í kvöld kemur hönnuður og kynnir verk sín og bók sem hún er að gefa út. Sem betur fer benti ég einum hópnum mínum á að mæta þarna í kvöld og yrði ekki hissa þótt nokkrir gerðu það. Þetta er byggt á eigin reynslu að hafa prjónað mig gegnum menntaskóla (enda óhugnalega leiðinlegir kennarar inn á milli) og sagði ég litlu ungunum mínum að prjón og litabók væri betra en tölvuleikir, í íslenskutímum. Sagði svo festulega við einn nemandann: "X minn, viltu taka puttana svo ég klemmi þig ekki" og lokaði enn festulegar tölvunni hans og hef eflaust rústað hraðkeyrsluleiknum sem hann var í. (Ragna systir var aftur á móti alltaf soooo þæg!) Hingað inn er flutt lítil dökk mús. Við greindum hana sem húsamús en hún hefur einstaka sinnum þotið yfir gólfið og skrensað á bóninu fyrir horn. Atli bjó til huggulega föndraða músagildru (fötu-trikkið, án vatns því hann er svo mikill dýravinur). Músin okkar var alltof heimsk til að geta gengið í gildruna. Þá föndruðum við alls konar stiga og klifurbrautir handa músinni en árangurinn var enginn. Kannski vildi músin ekki sterklyktandi eðalostinn mannsins? Við teljum okkur vita hvar músin hefur sest að: Inni í lagnastokkum í svefnherberginu okkar. En maðurinn kom færandi hendi úr þurrabúðinni áðan, þ.á.m. með einhvers konar gildru sem algerlega vangefnar mýs geta gengið í. Ef þetta virkar ekki fæ ég lánaðan kött hjá nágrönnunum! Annað er sosum ekki títt nema ég ætla að lesa Konuna í köflótta stólnum í kvöld - tíu ár síðan ég las hana síðast - og fá lánaða Truntusól á bæjarbókasafninu fyrir helgi - eflaust 20 ár síðan ég las hana". Það verður ósköp slakandi að lesa ekki um morð og mannvíg, eins og venjulega. Myndskreytingar við þessa færslu eru aðallega af Rögnu, sem var óskaplega fallegt barn og undi sæl sín fyrstu þrjú ár í föðurgarði ... þangað til "Þið voruð þrjár þessar systur / og þú varst sú í miðið ..." varð að veruleika. (Úr ljóði eftir Davíð Stefánsson, sem ég held ekki að hafi verið ga ga á neinn hátt en hins vegar sennilega gei og hefur þ.a.l. aldrei fengið viðurnefnið "Meistari".) Ég vil þó taka fram að Ragna er ekki þessi með byssuna. --- Má ekki vera að því að skrifa um hljóðið en það var uppgötvun á söngkonu, Zarah Leander. Hlustið á hana syngja Ave Maria.

HARPA: 1, MÚS: 0

Harpa — Sat, 18 Oct 2008 13:47:18 +0000

Það fór þó aldrei svo að við hjónin lytum í lægra haldi fyrir músarkvikindi! Nei, maðurinn beitti súkkulaðirúsínunum sínum (takk fyrir tipsið, Sóley!) og það gerði gæfumuninn. Ég hugsa að Samúel Örn, minn gamli bekkjarbróðir, hefði sagt að nú hefði músin mátt lúta í gras fyrir íbúum þessa heimilis! Eftir langar og gáfulegar samræður við tengdamömmu um hvort músin gæti hafa verið svart-rottu-ungi (eiginlega örugglega ekki) eða ætti sér hreiður og unga bak við fataskápinn minn (ég harðneitaði að fara út í ruslatunnu til að tékka mjólk í spenum á músarlíkinu) og vísindalega leit á Vefnum hef ég greint kvikindið sem mus musculus, reyndar áreiðanlega kvenkyns því hún var svo hrikalega gáfuð og smart í að forðast gildrur. Og ég var aðeins farin að venjast henni og hætt að reka upp kóngulóaröskrið í hvert sinn sem ég sá hana bruna hér milli herbergja. (Litla myndin krækir í stærri mynd.) Á Vísindavefnum má lesa um hversu vel af guði gerðar svona húsamýs eru. Sjá "Húsamús getur stokkið um 30 cm. Hún getur hlaupið níu metra upp vegg og stokkið niður 2,4 metra án þess að meiða sig." Vá! Vala Flosa og Þórey Edda eru núll og nix miðað við músina okkar sálugu. Ég er samt voðalega fegin að hafa ekki haft þessar upplýsingar um stökkfimi músarinnar fyrr en eftir að hún var dauð því sennilega eru u.þ.b. 30 cm frá gólfi upp í hjónarúm og dýrið hafði tekið sér bólfestu í svefnherberginu okkar. Eftir að hafa myndskreytt undanfarið með þægum, prúðum og búttuðum yngri systkinum sýni ég mína stöðu í þessum pissudúkkufansi: Myndin er tekin í apríl 1970. (Og enn er það Steina að þakka að ég get tínt þessar myndir eins og ber ...) Í fyrsta lagi vil ég vekja athygli á því að það er tært brjálæði að henda sínum krökkum út í stuttbuxum í apríl í Kelduhverfi! Sérstaklega börnum án fitulags! Mér hefur sjálfsagt verið sett fyrir að passa yngri systurnar (Oj!) því ég sé ekki aðra skynsamlega ástæðu fyrir því að ég sé með þeim á mynd. Sjálf horfi ég dreymandi oní ána (held að myndin sé tekin á brúnni yfir Litlá, það myndi líka skýra vaðstígvélin sem ég er í), sem kann að stafa af því að ég sá hvort sem er ekki neitt. Sjónin versnaði hratt á þessum árum, augnlæknar lágu ekki á lausu lengst norður í rassgati, og ég ólst því upp í umhverfi sem leit út eins og Gaussian-blur filter hefði verið lagður yfir allt og alla. En kannski er draumkenndur svipurinn af því ég sé að velta fyrir mér að henda annarri hvorri systurinni í ána ... svona til að heyra öskrin?

Týnda barnið

Harpa — Tue, 21 Oct 2008 14:01:46 +0000

Meðan ég las gegnum Konuna í köflótta stólnum var mér hugsað til þess hvað gæti átt við mig og hvað ekki. Mjög margt átti við, t.d. svissið úr klassískum verkum í popplög, þess vegna ABBA. Báðar hafa þessar konur, sú í stólnum og ég, prófað aðferðina "drekkja sorgum sínum", árangurslaust. (Ath. að þetta er bara aðferð en af því sorgirnar geta synt þá skilar hún aldrei neinum árangri.) En þar sem mér fannst Konan í köflótta stólnum vera tímamótaverk fyrir 10 árum þá fannst mér hún nú vera gömul klisja, að vísu ágætlega stíluð klisja en klisja samt. Ég gat engan veginn samsamað mig því uppátæki konunnar að láta sjá fyrir mér í áratug meðan ég eyddi öllum eigin launum í sálkönnun. Léti ég sjá svona fyrir mér tæki ég jafnframt upp búrku, af skömm. Auðvitað veit ég í stórum dráttum út á hvað svona sálkönnun gengur, las að mig minnir ævisögu sálkönnuðar konunnar um sömu jól og við sem höfum gengið gegnum barnabókmenntakúrs í HÍ erum nokk verseruð í Freud! (Aftur á móti lærir maður voðalega lítið um börn eða þeirra uppáhaldsbækur í svona kúrsi. Svoleiðis lærist líka best "hands on"!) Mestan part virtist meðferðin byggjast á einhverju svipuðu og spor AA (mínus kristilegheit) og svolítið að greina líf konunnar í tímabil, kölluð fasar, sem minntu soldið á gamla trú á tunglið og tíðir og þess háttar. Til að enda þessa umfjöllun um konuna í köflótta stólnum staðhæfi ég að hún hefði verið nokk betur sett inni á geðdeild prufandi þríhyrningslyf og talandi við einhvern með fætur á jörðu, sem ekki vökvar blómin í geðlæknistímanum. Þessi bók kom að góðum notum fyrir mig því ég fór að hugsa og rifja upp og reyna að muna hvenær ég hefði orðið ga-ga. Mjög lengi hélt ég að sjúkdómurinn hefði vaknað þegar við fluttum suður og ég var 11 ára. Það er erfitt að flytja að norðan út af minnimáttarkennd Sunnlendinga þegar kemur að framburði og hreim. En ég held að það sé ekki einn sérstakur trigger (enda hef ég ekki trú á að sjálfið mitt hafi "brotnað sundur" á tilteknum tímapunkti ... og ég svo keyrt á undirvitund og yfirsjálfi það sem eftir var). Sennilega er myndin til hægri tekin haustið 1970 og ég dauðvorkenni stúlkubarninu að þurfa að ganga með hallæristíkarspena sem gerðu útstæðu eyrun enn útstæðari og hárið er svo þunnt og læpulegt að annað hvort er það aldrei þvegið eða stúlkan þjáist af næringarskorti. Á hún ennþá bara eina peysu? Ég held hins vegar að ég hafi verið orðin talsvert veik 10 - 11 ára gömul. Ég var einræn, vildi helst sitja útí horni og lesa og loka heiminn þannig af. Það hefði sjálfsagt virkað ef barnungir foreldrar mínir hefðu ekki haft þá skoðun að lestur væri óholl iðja í óhófi. Af þessu lærði ég að fela bækur (hafði lykil að lestrarfélaginu fyrir norðan og las nánast allar bækurnar í því) og vissi um leið og ég heyrði klisjuna "Börn barna eru gæfubörn" (Organistinn í Atómstöðinni) að þessi klisja væri algert kjaftæði og í rauninni ranghermi! Ég man eftir ofboðslegum kvíðaköstum sem voru afgreidd með "krakkinn er myrkfælinn"! Enda satt að ég var skelfingu lostin af tilhugsuninni um Grýlu og íslenskar þjóðsögur þaðan í frá! Ég man eftir að hafa legið í rúminu fast upp við vegginn og að hafa átt í mestu vandræðum með að ná andanum - hjartað komið upp kok. Einhvern tíma leit á mig læknir, á Raufarhöfn. Ég hugsa að ég hafi verið svona 6 - 7 ára gömul. Þá hætti mér til að fá mikla verki í brjósthol sem leiddu niður í handlegg. Þessi læknir var ein af miðaldra fyllibyttunum sem voru sendar þarna norður í sukkið (síldar- eða síldarleysis). Þarna fyrir norðan var þessi læknisýpa alltaf afsökuð með því að þeir væru a.m.k. góðir handverksmenn þótt þeir væru ansi oft fullir. Þessi læknir greindi mig móðursjúka og gott ef ég átti ekki að taka lýsi. Hann hlustaði þó eftir hvort ég væri hjartveik og ég tel honum það til tekna. Núna, búin að vera fullorðin og geðveik í áratug sé ég í hendi mér að þessi "millirifjagigt", hjartsláttur og andnauð voru algengustu birtingarform kvíða. Það sem hefði gert mér gott var ummönnun og samúð - ekki norðurþingeysk prótótýpa af "uppeldi", svo ekki sé minnst á almennilegan lækni sem héngi ekki á hnefanum milli túra. Ég veit að ég fór í fyrsta sinn á ævinni til tannlæknis hér á Akranesi. Sjálfsagt hefur það verið tengt flutningunum suður. Ég man að ég fór til hans nokkra daga í röð - veit að gert var við fælu af tönnum og skemmdar tennur rifnar úr. En þessi dvöl hjá tannlækninum er í algeru blakkát! Hvernig má annað vera? Hann var frægur fyrir fantatök. Alla ævi hef ég verið skíthrædd við tannlækna, lyktin á stofunni er nóg til að skelfingin geri var við sig. Hins vegar hef haft ég príma tannlækni árum saman sem er svo elskulegur að deyfa mig upp að augum áður en hann svo mikið sem skoðar tennurnar ; ) Ég get auðvitað haldið áfram og áfram ... um svefnsýkina sem greip mig 13 ára og félagsfælnina upp úr því og alltaf hreint sambúðina við helv. kvíðann, uns ég fattaði að hann mætti deyfa með brennivíni og svo öll sú sorgarsaga upp úr því. Nei, það sem ég er að velta fyrir mér er hvort ættgengur kvíði (jafnvel þunglyndi líka) geti gert vart við sig mjög snemma á barnsaldri. Og ef svo er hvernig má lækna / laga hann? Ég staðhæfi að lestur Mjallhvítar eða Gilitruttar eða einhvers annars ævintýris hefði ekki virkað hætis hót til lækningar, hvað sem Bettelheim segir og snýtir út úr Freud. Það sem ég ætla að gera er að nýta mér trikk úr FBA (Fullorðin börn alkóhólista) og reyna að hugga stelpuna hér að ofan. Taka utan um hana í huganum, losa um ömurlega tíkarspenana og vera virkilega virkilega góð við hana. Kannski verður hún líkari stúlkunni sem var, þessari 7 ára á myndinni hér til hliðar (sem gat spilað sig fríska). Kannski getum við sameinast, týnda barnið og ég, báðum til hagsbótar.

Brothættir tímar framundan

Harpa — Sat, 25 Oct 2008 07:37:46 +0000

eða á ég að segja "brothætt lífsleiðin framundan" þar sem tímar geta augljóslega ekki verið brothættir ... hitt er bara svo helv. hátíðlegt. Ég meldaði mig veika á föstudag og lagðist í maraþon-svefn. Blíðlega sagði ég sjálfri mér að þetta væru eftirstöðvar af flensusprautu fyrr í vikunni. Kalt raunsætt mat ber á móti og segir algera dellu. Svo reikna ég með að einhvers staðar sé fólk sem finnist að þessir kennaraaumingjar geti sko vel mætt meðan báðir fætur eru jafnlangir! Minn krankleiki er ekki í fótum heldur höfði. Enda á ég ekki hvítar sokkabuxur heldur nokkra hatta. Ég gafst upp á svefni kl. 4.15 í morgun. Það var sosum ekkert alslæmt því ég er þá búin að klára ritgerðahauginn, lokins, fyrir 7 í morgun! Þetta athæfi gerir mig að hinum fullkomna kennara, sem fer yfir verkefnin á nóttunni. Ég sleppti bíóferð með fjölskyldunni á föstudagskvöld og sleppti fjölskyldu-flatböku-orgíu í gær. Mér þótti það mjög leiðinlegt, sérstaklega að missa af austfirsku systurinni. En málið var að öll einkennin virtust vera að leggjast á mig (hér væri betra að segja að allar sorgirnar væru að leggjast á mig, þungar sem blý!) og því tók ég ekki sénsinn á að fara til þurrabúðar og umgangast fólk. Vonandi gengur þetta nett yfir, eins og hver önnur pest, en endar ekki í Helvítisgjánni eins og svo oft áður. Vingjarnlegar leiðbeiningar eru afþakkaðar: Ég kann öll þessi ráð, frá "fara út að hreyfa sig soldið" upp í "sjósund er allra meina bót". Af minni reynslu er aukasæng skásta ráðið og taka klukkutíma í einu. Verst að ég get ekki notað nema hálft ráðið, í vinnunni.

Mamma ætlar að sofna / því mamma er svo þreytt …

Harpa — Sun, 26 Oct 2008 18:07:51 +0000

Nú er ég búin að beita því læknisráði sem mér hefur reynst best hingað til; sofa, sofa og sofa alla helgina. Enda líður mér snöggtum skár. Gallinn við þetta ágæta ráð er að ég þarf að vinna á rúmhelgum dögum og get ekki unnið sofandi. (A.m.k. er ég hrædd um að það myndi fattast!) Eitt sinn sagði minn ágæti læknir mér að í eldgamla daga hefðu menn stundum reynt að halda þunglyndissjúklingi vakandi sólahringum saman uns hann svissaði yfir í maníu. Mér finnst þetta hafa verið vondir menn og dauðvorkenni sjúklingunum. Auk þess hef ég aldrei farið í maníu (því miður segja þeir sem hafa reynt á sínum kroppum og sál). Sonur minn útskýrði fyrir mér tengslin milli maníu-depressívu og vísitölunnar undanfarið. Þetta virðist merkilega líkt, sett upp í graf. Austfirska fjölskyldan leit hér við milli dúra húsfreyju. Ég er sammála þér Einar að það er vart greinanlegur pólski hreimurinn í máli þeirra. Mér þótti agalega gaman að fá þessa heimsókn því ég sé Austfirðingana sjaldnast, af systkinasettinu. Við svefngenglarnir (svefngangar vanans er nú voðalega slitin klisja!) gerum eðlilega fátt. Má nefna að ég hunsa algerlega nafnleynda fundi mánuðum saman, núna. Þó datt mér í hug að fólki héldi kannski að ég væri á sömu snúru og kunningi minn einn, sem hefur gefið út bók um sína snúru og verið duglegur að auglýsa bókina sína í fjölmiðlum. Þetta var hið besta mál því mér er einmitt umhugað um að vera ekki splæst við þá snúru og aldrei að vita nema þetta verði skúbbið sem kemur mér á nafnleynda oggukristilega samkomu. Í tilefni þess er smábútur úr Haustvísunni, sem hvetur mann til að flýta sér að drífa af hlutina áður en það verður of seint. Nýuppgötvuð Zarah Leander flytur.

Tilkynningarskyldan

Harpa — Tue, 28 Oct 2008 18:32:47 +0000

Var að vakna ... eftir þriggja tíma bjútíblund => er nokkuð normul í augnablikinu. Það gekk allt á afturfótunum hjá mér í morgun, í Eglu, því ég mismælti mig þvers og kruss í Vínheiðarorustupakkanum! Var þó útsofin en blessuð börnin bentu mér á að nú segði ég Aðalsteinn Skotakonungur og gott ef ég var ekki komin með Ólaf Englandskonung ... maður þakkar fyrir að hafa drepið réttan mann (Þórólf) og leyft Agli að lifa. Þetta er frekar fúlt þegar þess er gætt að ég ætti að kunna Eglu utanað. Annað sem ég þurfti að bardúsa hér heima og uppi í skóla gekk ljómandi vel. Ég knúsaði nýja námsráðgjafar-nemann sem er Vala frænka úr nágrannabyggðinni. Nú er að leggjast í sófa og lesa Sálfræðiritið (eða eitthvað svoleiðis) en megnið af því fjallar um þunglyndi frá öllum hliðum, endum og köntum. Ég er hins vegar bara búin að lesa fyrstu greinina sem fjallar um fólk sem nagar göt á sig sjálft. Áhugavert!

Pirringur

Harpa — Thu, 30 Oct 2008 06:10:55 +0000

Ég var últra-geðvond í gær út af ýmsu í umhverfi mínu sem ég fæ vitaskuld ekki breytt. (Að sjálfsögðu á þessi yfirlýsing ekki við nemendur - mér leið skást inni hjá þeim.) Það sem pirrar mig mest hefur verið lengi til staðar en yfirleitt tekst mér að líta fram hjá því, hugsa með vorkunn eða færa mig annað. Þarna er gott að hanga á Al-anon frasanum "Live and Let Live". Svo er Skammhlaup á morgun, sem þýðir að allur skólinn keppir í öllu mögulegu. Þetta fyrirbæri var fundið upp af íþróttakennara (en ekki hvað!) og mér finnst drepleiðinlegt að taka þátt í því. Mætti þó hugga sig við að ég fæ að gera "íslenskuþraut" (sem verður að vera lauflétt og löðurmannleg) en er ekki send ár eftir ár til að meta Limbó eða kaðlaklifur í íþróttahúsinu! Eins og svo margt annað er þetta Skammhlaup komið til að vera og dæmi um það sem ég fæ ekki breytt; Ætti þ.a.l. að sætta mig við það. Svona raðast upp æðruleysisæfingar allt í kringum mann, óumbeðnar.

Ekki dauð úr öllum æðum!

Harpa — Sat, 01 Nov 2008 14:59:04 +0000

Titillinn er eiginlega tvívísandi, þ.e.a.s. annars vegar á "frýs í æðum blóð" vel við þegar mér finnst renna ískalt eitthvað inni í mér. Mest er þetta aftan á höfðinu - skrítin tilfinning en ekki slæm. Bókmenntaleg túlkun er að ég sé ekki blóðheit persóna. Mér þætti gaman að vita hvort blóðheitar + þunglyndar persónur kvenkyns finnist óverhóved í heimsbókmenntunum. Hins vegar á fyrirsögnin við það að í gær varð ég svo reið að ég hefði getað drepið mann! Þetta er yndisleg tilfinning þegar maður hefur verið alsljór og freðinn í langan tíma. Í gær var nefnilega húllumhæið Skammhlaup í skólanum mínum og var frá upphafi ljóst að betra hefði verið að sitja heima! Mér skilst að íþróttaþrautirnar hafi ekki gefið amrískum herskólaæfingum neitt eftir í áhrifum og ástandi þátttakenda eftir fúttið, auk þess sem þær tóku helmingi lengri tíma en áætlað var. Tímasetning annarra atriða var þar með í hönk. Mér var sama því ég nýtti tímann í að vinna neyðar-kennslugögn því ég er svo á eftir miðað við kennsluáætlun. Þegar litlu ljósin komu í sína íslenskuþraut kom í ljós að nánast enginn kann aðra braglínu þjóðsöngsins en nánast allir kunna 4. línu Piparkökusöngsins. (Ég sting því að Teiti Atlasyni, góðkunningja mínum, og félögum hans að berjast fyrir að "Þegar piparkökur bakar ...." verði gerður að þjóðsöng enda hvergi minnst á guð í þeim ágæta texta.) Ég gaf fyrir mína þraut og raðaði liðum skv. þar til gerðu matsblaði - júróvissjónröðun var talin alheppilegust í ár. Óumflýjanlega stóðu nokkur lið sig jafn vel, hér og þar á skalanum og því voru t.d. 3 lið með 7 rétt af 10. Svo ég gaf þremur liðum einkunnina 12 (douze points) o.s.fr. Þegar ég skilaði blaðinu inn þannig varð allt vitlaust: Svona átti nefnilega ekki að gera og einungis 1 lið að fá 12 stig. Ég spurði stjórnandann hvernig svo mætti búa um hnúta ef gerð væri skítlétt þraut í 10 liðum. Svarið var að ég hefði átt að hafa ritunarspurningu! Ég hafði ekki heyrt þetta fyrr og tilkynnti að ég tæki aldrei aldrei aftur þátt í þessu hallæris-húllumhæi og væri þar af leiðandi skítsama. Í sama mund kom eðlisfræðikennarinn með akkúrat eins útfyllt blað og ég (margar tólfur). Uppi í vinnuherbergi hitti ég Sögukennara A sem hafði fyrirfram vitað af ritunarspurningunni, fékk upplýsingarnar frá Sögukennara B. Aftur á móti hafði Íslenskukennara C verið sagt eftir á að raða nemendum á listann eftir því hver af hæsta hópi kom fyrstur og hver annar o.s.fr. og hafði hann einmitt þurft að grufla svolítið yfir því að muna hvenær hver og einn keppandi mætti. Ég tilkynnti þarna að aldrig í livet tæki ég þátt í svona geggjun aftur! Niðri við stigavörsluna var hins vegar allt á suðupunkti því sumir í framkvæmdastjórninni höfðu sagt liðunum að þau mættu keppa í bóknámsþrautunum í hvaða röð sem þau vildu. Af hyggjuviti mínu, þótt lítil kona sé, sá ég að þetta myndi nú ekki ríma sérlega vel við tímaröðun efstustiga-liða ... Í ár var keppt í að safna sígarettustubbum í kringum skólann. Þetta er náttúrlega svo brjálæðislega nasísk hugmynd, í besta falli sprottin af illgirni, að ég reiknaði aldrei með að skólameistari tæki hana í mál. En stundum verður að reikna aftur og aftur: Þegar ég var að fara heim, guðsfegin, mætti ég tveimur af mínum nemendum með plastpoka, rennblauta sígarettustubba og blessunarlega hafði einhver haft vit á því að gera þá út með einnota plasthanska. Ég var svona að vona að strákarnir mínir ættu séns en fyrir utan skólann stóð nemandi með tvo risastóra glæra poka, fulla af sígarettustubbum og sígarettupökkum. Ég reikna með að eldri nemendur hafi ekið einn hring um plássið og losað úti-öskubakka og jafnvel rótað í ruslatunnum bæjarins. Þeir nemendur hafa ábyggilega einir náð douze points í stubbaþrautinni. Næsta ár liggur beint fyrir að safna tyggjóklessum, ef nota á nemendur sem þrifnaðarafl stofnunarinnar. Sennilega er betra að vigta afraksturinn en telja hverja klessu fyrir sig. Klárir nemendur myndu fara yfir alla rusladalla skólans og tína upp nikótínklessurnar út úr kennurum sínum, sem verður orðið svo harð-, harðbannað að reykja nema hinum megin við götuna. Einnota plasthanskar dygðu til að slá á raddir um slef út út öðrum, alveg eins og núna. Muldrandi fyrir munni mér: "Aldrei meir ... aldrei meir" fór ég heim og fór að undirbúa kennslu og nám sem fer ekki fram með fíflagangi.

Innrás svörtu hundanna

Harpa — Mon, 03 Nov 2008 21:24:07 +0000

Mér hefur lengi verið kunnugt um að Churchill kallaði sitt þunglyndi, sem karlinn sökk öðru hvoru í, svarta hundinn. Þegar svarti hundurinn var í heimsókn var karlanginn ekki mönnum sinnandi. Ég vorkenni honum svo sem ekkert mikið því hann gat alltaf sturtað í sig svo sem einum pela af viskíi á dag og þá er manni meira sama um þetta sem hann vildi kalla hund (hér tala ég af eigin reynslu). Til langframa er viskí-aðferðin hins vegar ekki mjög gagnleg, ekki einu sinni þótt maður púi vindla með. Aldrei hef ég sett sérstakt samasem-merki milli okkar Churchills þótt bæði þjáumst við af sama sjúkdómi. Enda sér hver maður að við erum ekki sérlega lík (a.m.k. útlits). Af þessari mynd að dæma er ég t.d. umtalsvert flinkari í "fake it till you make it" en hann. Svo hef ég bara átt hund í æsku, litla heimska vingjarnlega tík sem var brún og hvít og glaðlynd. Í fyrra las ég Þar sem vegurinn endar, eftir Hrafn Jökulsson. Mér fannst hún algerlega frábær! Þar kom fyrir setning um að Hrafn hefði verið lagður inn á Lsp (eða Vog) með svörtu hundana. Þetta fannst mér sniðugur orðaleikur (út frá Winston og rauðu hundunum). Ég hef verið að renna yfir bókina Ofsi, eftir Einar Kárason. Þar er persóna með geðhvarfasýki, Eyjólfur ofsi heitir sá. Bókin gerist á Sturlungaöld og endar á Flugumýrarbrennu. Satt best að segja finnst mér þetta hundleiðinleg bók og hennar helsti kostur er að hún er stutt. Ég fatta ekki hvað þeir sjá við hana sem koma henni í efsta sæti metsölulista Eymundsson. Sagan er brotakennd þannig að hver persóna fær nokkrar blaðsíður um sig, sem eru þá oftast útdráttur úr Sturlungu, svona svipað og kennari fær ef sett er fyrir verkefnið: "Settu þig í spor Guðrúnar Ósvífursdóttur þegar Bolli biður hennar" eða "Skrifaðu dagbókarsíðu í orðastað Kjartans þegar hann kemur að landi og fréttir að Guðrún sé gift" o.s.fr. Allir kennarar landins hafa lesið mýgrút af slíkum úrlausnum. Auðvitað skrifar Einar Kárason betur en framhaldsskólanemendur, þó ekki væri nema vegna þess að hann er kominn til vits og ára. Hins vegar hefur hann pikkað upp hugmynd Hrafns Jökulssonar og er troðandi svörtum hundum (metafórunni) upp á þennan óinteressant Eyjólf nánast hvar sem persónan fær orðið. Það sem var sniðugt í bók Hrafns Jökulssonar, sem er brotakennd sjálfsævisaga, er hroðalega ósniðugt í bók sem á að gerast á Sturlungaöld, þegar menn töldu melankólíu stafa af ójafnvægi í vessum líkamans en alls ekki af hundum yfirleitt, hvorki svörtum né móálóttum. (Og er ekki vafamál að svartir hundar hafi verið til í landinu á þessum tíma?) Ég verð alltaf soldið pirruð þegar ég sé svona ómerkilegar eftirhermur - þetta er eiginlega eins og stolin ritgerð.

Athugasemdir í ólagi

Harpa — Tue, 04 Nov 2008 20:00:40 +0000

Ég var að komast að því að ekki er hægt skrifa komment við síðustu færslur. Ég var farin að halda að mínir dyggu lesendur (innifalin sníkjubloggandi systkini mín) væru að hunsa mig gersamlega! Gleður mig að þetta sé bara tæknilegt vandamál. Mun ég nú skrifa mínum góða vefstjóra og biðja hann að kippa þessu í liðinn.

Myrká

Harpa — Fri, 07 Nov 2008 17:04:24 +0000

Ég er búin með þessa en einu hugrenningartengslin við titilinn eru virkilega sikk og ógisleg! (Byggð á texta Mannakorna.) Burtséð frá því er þetta vel skrifaður krimmi með áhugaverðu tvisti í lokin. Það kann að gleðja Skagamenn að eitt ódóið í bókinni heitir Eðvarð og hafði á árum áður kennt í Fjölbrautaskóla Akraness. Það plott leysist ekki en er á tæru að Eðvarð þessi er skíthæll ... Í augnablikinu er ekki svo mikið ryk í stofunni en þó finn ég vel fyrir því á lyklaborðinu. Hér er búið að rífa gólfefni, panel úr eldhúsi, skræla baðherbergið af öllu nema baðkerinu sjálfu. Við erum meira eða minna flutt upp í íbúðina á efri hæðinni; hún er á sölu og við vildum fá að leigja hana meðan mesta raskið er hér á neðri hæðinni. Eins og alltaf þegar maður ætlar að sansa eitthvað í húsi kemur upp óvænt vandamál. Óvænta vandamálið okkar er raki í eldhúsgólfi, e.t.v. einnig í stofu. Eftir að hafa ráðfært okkur við 7 sérfræðinga (Atli sér um ráðfærsluna en ég brosi blíðlega hans við hlið, til ráðgjafanna, svona eins og Dorrit) þá erum við búin að ákveða að skipta út korksflísunum yfir í korkparkett (vona að það sé til hvítt) og rannsóknarskólplagningarmaður keyrði skólplagningarmyndavél um öll göt og nú á hæst setti pípulagningarmaðurinn að skoða myndirnar í kvöld og ákveða hvort hægt sé að gera dren utanhúss eða hvort verði að gera slíkt innanhúss. Greiningin liggur fyrir: 55 ára gömul steinrör út í göturæsi eru orðin lek. Það ku algengt með svona steinrör. Aftur á móti ligga okkars þvert í línu gegnum húsið, sem er ekki svo skynsamlegt. Skynsamlegt er að hafa þau meðfram húsinu. Þá vitum við það. Jæja, nú er ég búin að reykja tvær og get farið aftur að hreiðra um mig á efri hæðinni, með bók ...

Lagnafréttir

Harpa — Mon, 10 Nov 2008 19:25:41 +0000

Nú hefur u.þ.b. tugur sérfræðinga greint vandann, myndað hann, skoðað og komist að niðurstöðu: Það verður að fóðra gömlu leku steinrörin undir húsinu með plasti. Ég þóttist náttúrlega báðum fótum í etu standa því af dyggum lestri Lagnafrétta í mörg ár hafði ég veður af svona plastfóðrun og líka af litlu sniðugu myndkafbátunum sem sigla um rörin blá í sautján ár ... æi, missti mig ... Það eina pirrandi við vandamálið sem á að fara að leysa er að það er dj... dýrt! En við eigum fyrir þessu og það er meira vit í að leggja sitt fé í plasthúðun skólpröra sem endast og endast heldur en í t.d. banka þar sem mölur og ryð og kreppa fá þeim grandað. Framkvæmdir frestast af þessum lagnalagfæringum - þær verða ekki fyrr en í næstu viku. Nú er búið að saga neðan af öllum hurðarstöfum, skrapa gamalt flísalím, hreinsa burt gamalt gólfefni o.þ.h. en ekki hægt að flota fyrr en eftir að plasthúðunargræjurnar hafa unnið sitt verk og ekki hægt að leggja gólfefni fyrr en flotað hefur verið og ekki hægt að setja í nýsmíðuð gerefti og hurðir fyrr en gólfefnin eru komin o.s.fr. Kom í ljós að frummálning eldhússins hefur verið sundlaugargrænt skipalakk (enda skipstjóri sem byggði) en annað merkilegt er ekki að sjá. Það væsir ekkert um okkur á efri hæðinni. Að sjálfsögðu er það reyklaus hæð en eldhúsið brúkum við og sofum í útilegu á dýnum. Mér finnst svolítið undarlegt að stundum þegar ég kem heim í hádeginu þá finn ég keim af síldarbræðslulykt í forstofunni. Þetta er ekki loðnubræðslulykt og ekki fýlan frá Laugafiski (lengst niður á Neðri- Skaga) ... nei, þetta er af síld! Við fórum í gullbrúðkaupið mikla, við Vífill mættum reyndar bara í seinni helminginn, af því hann þurfti að vinna upp margar vökunætur og ég er of geðveik til að treysta mér í 10 tíma samveru með háværri tengdafjölskyldunni (þeir taka þetta til sín sem eiga ;) Þetta var ljómandi skemmtilegt kvöld á Hótel Loftleiðum ... nema ég átti erfitt að sætta mig við að eta svo fögur dýr sem þarna voru í boði (rjúpur - skýrt tekið fram að væru skoskar -fasanar, krónhirtir o.s.fr.) Ég hefði getað pínt mig á interessant fyrirlestur litla bróður en hefði þá verið að taka sénsinn á að gefast upp fyrir gullbrúðkaupinu. Ég vona að einhver hafi komið :) Síðan síðast hef ég klárað Varginn eftir Jón Hall Stefánsson. Gef henni þrjár stjörnur, hún er ansi fyrirsjáanleg. Hefði mátt þjappa textanum betur og stytta um a.m.k. 100 síður, til bóta. Á bókarkápu segir að Berlinske tidende hafi gefið henni 5 stjörnur ??? Núna er ég með einhverja nýja þunglyndisbók, sem ég man ekki hvað heitir. Ég bjóst við enn einni skruddunni um að soga orku úr jörðinni, drekka grænt te, íhuga og gera Müllersæfingar. En nú kemur í ljós, á fyrstu síðum, að bókin er skrifuð af fullu viti en ekki mannkynsfrelsurum. Svo ég hugsa að ég lesi hana bara :) Ég nenni ekki að finna neinar myndir núna, sorrí.

Uppgjafir

Harpa — Wed, 12 Nov 2008 06:14:34 +0000

Í gær hringdi ég í konuna sem ætlar að hafa eróbikk námskeið næstu 6 vikurnar, tvisvar í viku, frá 20 - 21. Um sexleytið fann ég íþróttabuxurnar (sem ég enn passa í) og leitaði dauðaleit að svörtum strigaskóm ... sennilega hef ég hent þeim svo ég fann til hvítu strigaskóna í staðinn. Klukkan 7 hætti ég við að mæta í íþróttahúsið og batnaði um leið flökurleikinn og sjóveikisyndrómið. (Ath. að hér er ég ekki að tala illa um íþróttahús eða þá sem þar sprikla; hér er ég eingöngu að tala um fokkings kvíðaeinkenni!) Eftir þessa örlagaríku ákvarðanir var ég örmagna og fór að sofa klukkan átta, eins og þægu börnin. --- Best að velta sér ekkert upp úr þessu. Ég er annars komin á línuna "og hvað get ég gert í því" sem ég hygg að sé ein af praktísku slagorðalínunum í algerlega nafnleynda félagsskapnum mínum. Mér finnst ég skilja þenna sjúkdóm minn nánast alveg í botn (nema ég skil ekki af hverju mér var úthlutað honum í genetíska happdrættinu). Málið er ekki lengur að skilja, málið er að framkvæma. Í því er batinn fólginn. Því miður er eitt af einkennum þessa sjúkdóms voðalegt framtaksleysi og skortur á drift. Þess vegna gengur mér helv... illa að kveða hann niður með handafli. --- Nú er að hefjast þessi venjulega geðveiki sem ríkir síðasta skólamánuðinn, í kennslu og prófum. Í dag er próf úr Eglu. Á föstudag taka tveir hópar próf úr Laxdælu. Níutíogþristarnir taka próf í næstu viku úr Börnunum í Húmdölum. Svo þurfa börnin að fá yfirlit yfir ýmis skil og útreiknaða annareinkunn í lok nóvember. Ég kvíði þessu sosum ekki neitt, þetta er árviss viðburður (misseris-viss viðburður). En að fara út að labba eða í eróbikk hopp? Nei ... það er of erfitt fyrir litlar konur.

Handhæg verkefni önnur en lagnir

Harpa — Thu, 13 Nov 2008 17:36:35 +0000

Freyja: Það er varla að ég trúi því að háskólakennari (vestr'á Melum?) skuli ekki vita- eða skilja að „Ég skildi að orð er á Íslandi til / um allt sem er hugsað á jörðu“ (Einar Ben.) og öll þessi orð eru geymd á Árnastofnun, sem nú dekkar Íslenska málstöð, Ritmálsskrá o.fl. Maður gerir svona: Opnar http://www.arnastofnun.is/ Dundar sér við að lesa orð vikunnar og ýmislegt annað en uppáhaldið mitt er Ritmálsskrá - sjá menjú neðst í hægra horni. Slá inn gægsni og fá upp upplýsingar um að fjögur dæmi séu þekkt og fleira krapp sem má sleppa að lesa. Smella á Sjá dæmi. Kemur þá í ljós að þetta er ekki meinlaust orð eða lítilsháttar fökkjú heldur:

1	hún var miklu eldri en hann og gægsni.	gægsni	BGröndRit IV, 362 Aldur: 19ms
2	Svona grasvembill og gægsni eins og því ættir að hafa vit á að þegja.	gægsni	KristmGNátt , 100 Aldur: 20m
3	Og þessi gægsni hafði hún verið að hugsa um að giftast.	gægsni	KristmGBrúð , 194 Aldur: 20ms
4	Þetta er andskotans gægsni.

Maður ætti kannski að lesa þennan texta eftir Gröndal - lofar góðu! Vandamál 2: Tölvupóstur nær ekki til Hörpu. Sko, við kerfisstjórinn (í FVA) erum búnar að senda póst þvers og kruss án vandkvæða. Sennilega er þetta sambúðarvandi við blogg.is. Ég tékkaði á kæfum og ekki er vandinn þar. Það væri voðagott ef Örverpið sendi póst á anna@fva.is með afriti af því bréfi sem það / hann fékk í hausinn um að harpa@fva.is væri týnd og tröllum gefin. Ef málin leysast ekki þannig tala ég við Örvar á blogg.is (ég held reyndar að vandinn sé þar því venjulegur póstur berst óhindrað. Jæja, verð að fara að búa til krossapróf handa litlu skinnunum mínum ... Sjáumst!

Yfirvofandi Útsvar!

Harpa — Fri, 14 Nov 2008 19:50:09 +0000

Við Vífill erum að setja okkur í stellingar fyrir Útsvar. Spennan hefur aukist í dag með miklum bréfaskiptum ættingja minna og strákanna. Austfirska systirin hefur litast af málfari sinna verkamanna-kúnna af ýmsum þjóðernum og sagði: "Máni - þú massar þetta í kvöld er það ekki?" Annað austfirskt pepp hljóðaði svona:

"Gangi þér vel í Útsvarinu!

En er ekki málið að mæta á tónleika hjá Háskólakórnum? Besta kórnum á Íslandi og þótt víða væri leitað!"

Þau sunnlensku eru heldur linmæltari í sínu hrósi verður að segjast. Þessi tvö litlu voru reyndar á tímabili ógislega fyndin í orðaleikjum um vita (að eigin mati) - NOT!

Máni er kúl og hefur gert sínar ráðstafanir, skv. tölvupósti:

"Vitringum bæjarins verður safnað saman í gamla vitanum. Þar verður þremur hröfnum og einum bæjarfulltrúa fórnað til heiðurs Mímis, guðs spurningakeppna. Símavinurinn verður vitaskuld þar."

Ég get ekki séð að hægt sé að undirbúa sig betur en frumburðurinn hefur gert skv. þessu bréfi!

Í lókalblaðinu (Skessuhorninu) var örviðtal við frumburðinn. Þar sagði hann liðið fullskipað og fullskipulagt: Sjálfur sér hann um að hlaupa, Þorvaldur sér um að leika en Steingrímur kollegi situr í miðjunni og sér um að vita. Mér sýnist þetta fúllprúf skipulag!

Ég get svo svarið það

Harpa — Sun, 16 Nov 2008 11:34:34 +0000

að okkar lið var fegurra og föngulegra en þeirra í Kópavogi! En ekki fer alltaf saman gæfa og gjörvileiki, vita allir sem hafa lesið svona tug Íslendingasagna eða svo, auk Kamelíufrúarinnar, og hefði kópvoxni íþróttafréttarinn kallað frammistöðu okkar Skagamanna í Útsvari "að lúta í gras". Eina dæmið sem Orðasambandsbanki Árnastofnunar finnur um þetta er "()" Svoliðis að mig minnir rétt um að lúta í gras sé að drepast endanlega og því ekki fallegt að sífra það yfir keppnismönnum í gamnikeppni ... Þótt okkar lið hafi verið sýnu gervilegra en það kópvoxna komst ég að því áðan að okkar bæjarmerki er klastur eitt hjá þeirra í Kópavogi. Reyndar má nefna til afsökunar að Akranes notar sitt merki voðalega lítið og sjálfsagt halda flestir, bæði innan og utan bæjarins, að hið gula glaðlega merki ÍA sé bæjarmerkið. Ég sýti ekki þann misskilning eftir að hafa séð lummulegt bæjarmerkið okkar. Ég hitti kollega minn á vinnustað í gær, hvar hann lék við hvurn sinn fingur (hvernig sem það er nú hægt í ritgerðayfirferð?) Hann mátti enda una ósigrinum vel því hann var áberandi langvitrastur í liðinu. Frumburðurinn, sem ég talaði við í síma, bar sig líka ótrúlega vel og sagði að hefði kolleginn minn alltaf fengið að ráða svari hefðu Skagamenn líkast til unnið. Sjálfri finnst mér að hefði vel mátt splæsa nokkrum aukastigum fyrir óhóflega kunnáttu og á ég þar við ræðu frumburðarins um Bjarna Harðarson. Auðheyrt var að drengurinn kunni jafnmikið eða jafnvel meira um Bjarna þennan en selveste múmínálfana! Það að draga hann til ábyrgðar fyrir að svara ekki þessari smotteríisspurningu um varamann Bjarna finnst mér lummulegt, þegar búið er að telja upp öll börn Bjarna, segja deili á eiginkonunni o.m.fl. Ég reikna með að báðir ættleggir séu sammála mér um þetta. Næsta verk frumburðarins verður að skóla til bróðurinn sem brást svo lið FVA vinni nú örugglega lið MK eða hvert það lið sem það mætir :)

Svartir hundar að ganga?

Harpa — Wed, 19 Nov 2008 18:47:09 +0000

Ég er a.m.k. með svörtu hundana - blásaklaus og hafandi lifað heilsusamlegu lífi í margar vikur! (Hreyfing telst ekki með í heilsusamlegu lífi mínu.) Vaknaði kl. 5 í morgun og gat alls ekki sofnað aftur. Svo ég fór þá á neðri reykleyfðu hæðina mína (sem lítur út eins og loftárásarrústir, þ.e.a.s. gapandi gígar um öll gólf og steypuhlunkar í bunkum), tiplaði milli gíganna og gat búið til oggulítið pláss í litlu stofunni, hvar ég fór svo yfir annan ritgerðabunkann af tveimur. (Sá bunki angar náttúrlega af náttúruafurðinni Winston - ef krakkarnir kvarta get ég svo sem vel spreiað ilmvatninu mínu með vondu lyktinni yfir ...) Þegar klukkan nálgaðist átta var ég orðin sjóveik og viss um að íslenskri tungu yrði hvussumer ekkert bjargað og efaðist um að ég gæti talað heila kennslustund. Svo ég meldaði mig veika. Ég hef næstum ekkert getað sofnað í dag og reyndi það á eigin heila að hafi maður svarta hunda þarf að setja upp dæmi á moggaspássíu skuli margfalda stigafjölda með 4! Ég hef lítinn áhuga á að liggja í svörtu hundunum lengur, það er nefnilega ekki þægilegt, minnir helst á heiftarlega timburmenn. Svo ég geri mitt besta til að mæta á morgun! Kona með svarta hunda segir annars afskaplega fátt títt.

Eigi kona rúblur er hún ekki öreigi

Harpa — Sat, 22 Nov 2008 10:41:25 +0000

Ég hef dúllað við hannyrðir sem sæma melankólískri konu um nokkurt skeið. Þetta eru stafrænar hannyrðir og ég hlakka til að sjá hvernig þær koma út (þótt ég viti nú þegar um villur í stykkinu ;) Nema hvað: Ég þykist hafa gengið frá öllum endum og sendi nú mína hannyrð til blurb.com, sem mun prenta afraksturinn og senda mér, gegn greiðslu í kreditkorti. Ég panta - gef upp númer - sé að varan er afgreidd og lögð af stað! Jess! Svo datt mér í hug að gera fleiri eintök og pantaði nokkur í viðbót. Þær pöntunartilraunir hafa allar runnið út í sandinn því Visa-kortið mitt er í einhverjum hroðalegum vandræðum, gott ef ekki á vá-lista. Þetta var því undarlegra sem nákvæmlega sama vísa-kort hafði verið talið fullgilt í fyrstu atrennu. Skynug sem ég er fór ég að leita skýringa hjá mínum góða banka Kaupþingi (eða hvað'ann nú heitir núna - svarti sorgarliturinn fer einkar vel á síðunni og mætti ætla að menn hefðu verið forspáir á þeim bænum!). Kemst að því að ekki sé hægt að taka út útlenska peninga á vísa-kort í þeim banka. Svo skoðaði ég vandlega yfirlitið yfir vísa-kortið, sem ég nota aldrei nema í útlöndum og útlenskum viðskiptum. Kemur þá ekki í ljós að ég á fyrir eins eintaks greiðslunni af því ég á inni rúmar 5000 kr. í rúblum! Maðurinn minn elskulegur hafði fyrir svona tveimur mánuðum hjálpað sinni konu að aflúsa og hreingera hennar tölvu. Þá vantaði almennilegt Adaware forrit - eða Spyware. Maðurinn keypti eitt spyware, borgaði og setti upp en í bríaríi var hann langt kominn með að kaupa annað þótt borgunin hafi verið í rúblum. (Ég hef þá reglu að skipta ekki við rúblu-viðskiptamenn af því sambandið getur slitnað í miðju kafi og auk þess er mörgum ekki treystandi.) Enda fór svo að þegar búið var að rukka manninn um allar upplýsingar á kreditkortinu (mínu) gafst forritið upp hálf-niður-halað. Ég fór daginn eftir í minn góða banka, útlistaði fyrir konu nokkurri hvað hefði gerst (sumsé að við værum nú rukkuð fyrir hálft forrit og eins og allir vita ganga forrit ekki hálf). Viðskiptin hefðu sumsé mistekist og ég vildi gjarna að þau gengju til baka. Konan féllst á það. Rúblurnar sem ég greiddi fyrir hálfa forritið voru svo endurheimtar - í líki rúbla- og lágu inn á kreditkortinu. Þess vegna gátu hinir elskulegu Kanar leyft mér að kaupa eitthvað: Þeir hafa greinilega fullt traust á rúblum en "Something's rotten in the State of Iceland"!

Kraftaverkakennari … en að öðru leyti óskup mikil dula!

Harpa — Sun, 23 Nov 2008 20:04:10 +0000

Elín G. Ólafsdóttir hefur verið svo vinsamleg að láta mig vita af því að ég sé kraftaverkakennari í Gestabók og í persónulegu bréfi. Ég þakka henni kærlega fyrir það! Önnur færslan í Gestabók er svona: "Til hamingju með lífið Harpa. Ég vildi að ég væri aftur orðin ung og hress kennslukona að springa úr áhuga og hugmyndaauðgi til að vinna með nemendum. Þú og ég erum nefndar í sama orðinu í grein Magnúsar Þorkelssonar í Netlu KHI.is. Heiður og sómi. Baráttukveðjur og gott gengi, Elín G." Ég verð að viðurkenna að ég hef íhugað þessi orð nokkuð: Ég er hvorki ung né hress né að springa úr neinu nema helv... þunglyndinu sem versnar dag frá degi! Núna felast kraftaverkin aðallega í því að komast yfir götuna í skólann - einn dag í einu! Sem betur fer eru nemendurnir tiltölulega jákvæðir og til í að leiðrétta sinna kennara þegar hann segir Kjartan í stað Bolla eða ísskápur í staðinn fyrir sverð. Öfugt við það sem margir halda eru unglingar oft vænsta fólk. Ég fletti náttúrlega upp í Netlu (þótt litla systir lesi þetta daglega erum við meira útúr hér í dreifbýlinu). Grein Magnúsar Þorkelssonar, aðstoðaskólameistara í Flensborg, heitir

Um breytingar í skólastarfi og viðspyrnu við þeim

Ég hraðskannaði greinina og kannaðist við margt sem þar var rætt, síðan fyrir 5 - 6 árum þegar allir voru að ræða svipuð mál. Mig minnir að ég hafi haft skoðanir á þessu mörgu fyrir löngu síðan en ég hef engar skoðanir lengur. Rétt að maður nenni að stíga fast á tær þeirra sem eru með múður, innan bloggs og utan.

"Á sama tíma má lesa um kraftaverkakennara sem gera allskonar snilldarlega hluti alveg án þess að til sé hliðrað í stundatöflu, húsnæði eða þeim lagðir til sérlega valdir nemendur (Elín G. Ólafsdóttir, 2004; Harpa Hreinsdóttir, án árs; Herdís Egilsdóttir, 2007; Sverrir Páll Erlendsson, 2002). Þannig virðist mér að getan og viljinn til þróunarstarfa séu að miklu leyti sjálfsprottin og það ráðist af getu og vilja hversu mikil hindrun verði af öðrum þáttum. Nær allar ofangreindar heimildir nefna beint eða óbeint að stuðningur stjórnenda við breytingarnar sé lykilatriði (sjá einnig McKinsey og Company, 2007). Þar með er auðvelt að sjá hvernig einstaklingur í kennarahópi ryður sér leið til umbóta, jafnvel lítill hópur."

Þetta stendur einhvers staðar í miðri grein og maður hefði haldið að litla systir léti mann vita ... en svo er ekki! Mér finnst gaman að vera kölluð kraftaverkakennari og sögð geta snilldarlega hluti! Að vísu get ég þetta ekki í augnablikinu en sá tími mun eflaust koma.

Af því þetta gladdi mig (ekki margt sem gerir það) ákvað ég að blogga um hrósið þótt ég viti að Janteloven ríki á kennarastofunni og ákveðinn hópur fær þarna vatn á sína kvörn.

Pottþétt sparnaðarráð!

Harpa — Wed, 26 Nov 2008 06:41:09 +0000

Í byrjun af heilsufari: Það er ömurlegt, rétt að ég sé normul milli 5 og 7 á morgnana. Seinnipartinn er ég farin að tala eins og Paul Robson syngur Deep River ... ekki mjög kvenlega og ekki mjög hratt. Ég tek nú eina eykt í einu, dagur er of stór biti. Spennan liggur í hvort ég lafi út önnina, prófatímabilið með. Ég skal! En nú af hinu góða sparnaðarráði sem ég vil benda fólki á. Inn um bréfalúguna hjá mér hrynja bæklingar um rosa sparnaðartilboð á bókstaflega öllu, frá inniskóm til höggbors. Allt er þetta á sérstökum kjörum og hefur snarlækkað. Því miður vantar mig ekki höggbor og hafði hugsað mér að setja kanínufóðraða inniskó á jólaóskalistann. Svo ég sá ekki fram á að spara neitt. Ég skal að vísu játa það að ég er afskaplega ódugleg og klén að fara á útsölur í mínum heimabæ. Þó heitir þetta ekki því simpla nafni útsala heldur hafa þessar verslanir forframast í "Outlet" sölur, sem mun þýða "útsölur" (en ekki "Útlát" sem fáfróðir gætu haldið og skilið sem andstæðu útsölu). Þetta minnir mig alltaf á Bör Börson og nú bíð ég spennt eftir pípukerfi í Ozone (íþróttfataverslun) svo hægt sé að "gefa ordrur" um verslunina. Í fyrradag komst ég hins vegar að því hvernig ég get hrúgað upp sparnaði á engri stund! Ég fór í apótekið og keypti þar tvo minnstu pakka af Nicotinell tyggjói - því stundum viðrar illa til að reykja úti í frímínútum. Einn svona pakki, með 24 tuggum, kostar 1.351 kr. VÁ!! Einn langur Winston, með 20 stykkjum, hefur kostað á bilinu 550 - 600 kr. Líklegast hefur hann hækkað eilítið en af því ég geri magninnkaup (= kaupi karton í einu) veit ég ekki af hækkun ennþá. Það þarf náttúrlega engan Einstein til að sjá að tuggudótið, sem ekki truflar viðkvæmt lyktaskyn reyklausra er meir en tvöfalt dýrara, auk þess sem maður notar faktískt meira af því en sígarettum yfir daginn. Samt er það margfalt eitraðra miðað við magn nikótíns og gjöreyðileggur slímhimnur í munni, hef ég eftir áreiðanlegum lækni. Allir sem vilja spara rosalega ættu nú að hefja reykingar og kaupa ekki nikótínlyf heldur gleðjast yfir því að á degi hverjum spara þeir svona 600 - 700 kall, með puðrinu! Eiginlega ættu þeir hinir reyklausu, svo ég tali nú ekki um vammlausu, á vinnustaðnum að safna í sjóð handa okkur reykspúandi eymingjunum svo við höfum efni á að hætta að spara og tyggja okkur gegnum daginn, eftir að "Lebensraum" þeirra reyklausu kemst til fullra framkvæmda eftir áramót.

Ástandið

Harpa — Thu, 27 Nov 2008 19:24:19 +0000

Myndir lýsir deginum í dag. Hve stutt er þar til ég hætti alveg að geta talað eða lagt saman 2 + 2 eða lesið léttan reyfara er erfitt að meta. Ég væri til í að býtta á þunglyndinu í flesta aðra sjúkdóma en slíkt býðst því miður ekki. Enginn ljós punktur í dag og mikil uppgjöf. Þetta endar alltaf eins: Kona verður fangi þunglyndis, í lengri eða skemmri tíma.

Troða halir helveg …

Harpa — Sun, 30 Nov 2008 08:25:29 +0000

Púff! Eins gott að ég er ekki halur! Þá væri veruleg ástæða til að hafa áhyggjur! Nei, ég er kván og get haldið mér kjurri með því að hnipra mig saman eins og lítil kanína og eyða helst megninu af sólarhringnum í þröngri hlýrri holu, sem búin er til úr tveimur sængum. Þetta er í rauninni svipuð sængurhola og unglingar vilja búa sér til í sínu herbergi. Sennilega er margt líkt með miðaldra þunglyndum konum og unglingum; annað sem mætti nefna er að hvorugan hópinn langar minnstu vitund til að mæta í skólann á morgnana! (Þetta passar reyndar ekki vel við mig því ég er öfugsnúin í þunglyndi sem öðru og líður skást á morgnana.) Líf mitt litast af mistökum og sauðshætti. T.d. leitaði ég í meir en korter að lausu músinni við tölvuna uppi í skóla áður en rifjaðist upp fyrir mér og ég sá að þetta er fartölva með skafmiðamús ... Ég er bara búin að nota tölvuskömmina í nokkur ár (held ég). Mér tókst ekki að panta á internetinu og fór fjúkandi vond oní bankann minn ... skýringin reyndist vera að í þremur atrennum hafði mér ekki tekist að slá inn réttan gildistíma korts! Það fer náttúrlega ekki framhjá mínum góðu nemendum að sitthvað er bogið við þeirra kennara ... t.d. þegar ég afrekaði í vikunni að leggja saman 2 og 4 og fá út 7, á töfluna! Svo hripa nöfn nemenda úr mér hraðar en auga á festir. Sem betur fer eru nemendur umburðarlyndir við kennara og ég hef bara sagt þeim eins og er; að kennarinn þeirra sé geðveikur og versni sífellt geðið. Unga liðið hefur ekki sérstaklega mikla fordóma gegn geðveiki. Hið sama verður ekki sagt um fólk á mínum aldri. Þeir sem eru á brún geðveikinnar eru náttúrlega fordómafyllstir allra. Eins og venjulega hef ég þennan klukkutíma - tvo tíma þar sem ég hugsa nokkuð skýrt og hitti á lyklaborð eins og ekkert sé. Eftir það fer allt á verri veg. Elskulegur maðurinn minn á megingjarðir inn í skáp og hefur sinnt sósíallífi og þrifum þessa heimilis, auk fjarkennslu og þessa tvöfalda djobbs sem hann gegnir - án stimpilklukku. Íbúðin mín er að verða íbúðarhæf að hluta, þ.e. komið klósett sem virkar og ekki lengur gígar í gólfinu. Maðurinn þreif líka íbúðina uppi meðan ég kúrði mig í fjóra tíma í sængurholu, án þess að sofna, en líðandi heldur skár undir sænginni. Myndin er þjófstolin af NASA síðu og sýnir hvernig sól tér sortna ... gæti verið mjög lýsandi mynd af mínu sálarlífi frá hádegi og frameftir deginum. Man því miður ekki hvar ég stal myndinni ofar í færslunni.

Búleikur

Harpa — Thu, 04 Dec 2008 20:06:47 +0000

(ég kunni ekki við að hafa titilinn "Barbídúkka í búleik" ef einhverjir skyldu enn kannast við þann gamla brandara.) Í heilan mánuð hafa iðnaðarmenn skrælt hálfa íbúðina oní stein og byggt hana svo upp á nýtt. Það versta var tíminn þegar verið var að skoða skólplagnir með myndavélarkafbát og leggja þær upp á nýtt, innan í þeim gömlu, sem voru á síðasta snúningi. (Ath. Ef hús er um 50 ára gamalt og skólplagnir eru úr steini og einhvern tíma fyrir ekki langalöngu var skipt yfir í hitaveitu með hitaveituafrennslisskólpvatni - ÞÁ ættu menn að fá Ásgeir með röramyndavélina. En sumsé meðan strákarnir með rörin á sinni könnu voru að leita að endum röranna var doldið ókræsilegt hér um að litast því grafa þurfti gíga hér og þar um gólfin og einnig djúpa gröf úti í garði. (Þeir slepptu því að grafa oní garðgröfina og mér þótti það vel við hæfi því ég var að kenna Grafarþögn akkúrat þá ... Atli er búinn að hálfmoka oní hana.) Núna er komið glansandi nýtt og fínt og æðislegt baðherbergi. Komið er ljóst korkparkett á hálfan flötinn sem það á að lenda á, sennilega stærri parturinn af íbúðinni. (Öll gólf flotuð þegar búið var að steypa í gígana og mér fannst þau æðisleg enda höfum við einu sinni gert þau mistök að leggja parket á óflotað gólf.) Eldhúsið var endanlega skrælt í gærkvöldi og núna áðan fór ég að dást að litunum: Þetta eldhús hefur verið pastel-blátt, pastel-bleikt, dökk-grænt, dökk-lambaskítsgult, ÍA-gult og nú síðast þokkalega ljósgult (sem ég málaði sjálf yfir ÍA og dökkgræna litinn). Í dag smíðuðu strákarnir nýjan sökkul undir nýju eldhúsinnréttinguna sem er verið að smíða úti í bæ. Á morgun geta þeir ríslað sér við að kork-parkettleggja að sökklinum, reikna ég með. Sirka 50% af þeim fjölda iðnaðarmanna sem nú hafa komið við sögu eru gamlir nemendur. Hins vegar var Pólverjinn Róman ekki gamall nemandi og hélt að hann gæti eitthvað skipað mér fyrir verkum í minni eigin íbúð með því að benda á nýmálað eldhúsloftið og segja: "Mála, mála fínt! Ekki reykja inni!" og skálma svo einbeittur fram í þvottahús til að kveikja í og svo út. Ég þóttist ekkert skilja. Hann hefur sjálfsagt haldið að ég væri lítil pen kona sem gerði eins og mennirnir segðu. Svona gerast kúltúrsjokkin. Sem betur fer búum við á efri hæðinni (þökk sé okkar ágætu nágrönnum sem við söknum sárt) og þar er eldhús og baðherbergi og svona dót sem maður vill hafa í kringum sig. Af heilsufari er bara þetta sama gamla leiðinlega að frétta: Ég þurfti að melda mig veika í yfirsetu í dag. Hugsanlega var ég með svona slæma magapest - hugsanlega var þetta enn ein birtingin á þunglyndi / kvíða og því drasli. Ef ég læt undan þessu á morgun enda ég á að komast ekki út úr húsi. Svo ég ætla í yfirsetur á morgun. Prófayfirferð í einum áfanga er lokið en ég held að ég hafi aldrei á ævinni verið jafnlengi að fara yfir próf! Ég er orðin svo leið á að vera aumingi að ég gæti gubbað!

Sumt potast en annað ekki

Harpa — Sun, 07 Dec 2008 08:24:18 +0000

Jákvæðu tíðindin eru að nú er næstum allt búið nema eldhúsið. Og eldhúsið verður sett upp í næstu viku, reiknum við með. Svoleiðis að nú er bara ein vika eftir í útilegunni á efri hæðinni - en við höfum dvalið þar í góðu yfirlæti þannig séð. Hurðir og dyrastafir kunna að frestast fram í janúar. Ég hef margoft gefið í skyn við okkar góðu tréiðnakennara að ég vilji eftirmynd af Valþjófsstaðahurðinni sem útidyrahurð ... en ævinlega fengið blankt augnaráð og ekkert svar. Í gær stakk Atli upp á að fræst yrðu nöfnin okkar, í útidyrahurðina en þeim tréiðnakennara fannst það ekki sniðugt. Hvenær ætla þessir menn að nota tölvustýrða fræsarann? Ég bara spyr ... En úr því innihurðir eru tilbúnar og spónlagðar með öllu er sjálfsagt ekki hægt að fræsa neitt spennandi í þær hurðir. Þótt sumt sé að verða svo fínt að það sé of fínt! Má nefna að eftir lökkun korkparketts glansar það svo mjög að konur geta ekki verið í pilsi hér inni, þetta er eins og að labba á spegli. Samt stóð á dollunni Silk Mat, segir lakkarinn. Já, þótt sumt sé orðið þannig últra-fínt má finna drusluleg bæli eða afkima (kolbítsins) innan um fínheitin og nefna að við erum eina fólkið í götunni sem ekki er búið að skreyta með svo mikið sem einni peru! Mér datt í hug að okkar góðu flóttamenn yrðu glaðir að sjá þetta og teldu fólkið í þessu húsi vera upplýst fólk, trúmálalega séð, eftir að hafa séð gyðingakertastjaka í hverju einasta húsi í bænum, tvo og þrjá sumstaðar. Ætli maður verði ekki að setja upp eitthvert ljósadót? Menn skreyta sko ekki við sleitur hér á Skaganum og sumir setja ekkert fyrir sig mismunandi uppruna, sbr. jötusenuna með snjókarli öðrum megin og kókjólasveini hinum megin, í næstu götu ... Eina ljósadótið sem við eigum hefði sómt sér vel í National Lampoon's Christmas ... og á hverju ári vona ég að það sé ónýtt! Þeir feðgar hafa alltaf skreytt kirfilega einn glugga, þ.e. mokað öllu jólaljósakyns í stofugluggann. Það lítur að sjálfsögðu hörmulega út en við skerum okkur þá ekki úr götumyndinni á meðan. Ég skoða með að moka út úr helli kolbítsins eftir dúr. Það er alltaf línudans hversu mikið má gera þegar manni líður þokkalega því eftirköstin daginn eftir geta verið slæm. Og á morgun eru mín minnstu börn í prófi og þurfa bjartsýnislegan kennara sem getur talað / hvíslað og man orð. Sami kennari þarf að geta horft hlýlega og óþunglynt á hvern nemanda og helst að brosa uppörvandi (sem er verulega erfitt sé kona djúpt sokkin). Mía litla skreytir aldrei fyrir jólin eða hvað?

Vímuð

Harpa — Thu, 11 Dec 2008 18:52:45 +0000

Ég er svo vímuð af epoxy-lyktinni að ég hugsa varla skýrt. Skil ekki hvernig nokkur maður getur haldið út að verða lím-fíkill! Ég man eftir þessu trendi í gamla daga, fyrir svona 30 árum síðan ... En mikið déskoti er ask-panellinn flottur!! Hef reiknað út að ég fer yfir rúmar 1000 síður í þessari prófatörn (og svoleiðis törnum almennt). Rúmlega 100 nemendur og rúmlega 10 síður í nær öllum prófunum gera 1000, er það ekki? (Held ég sé of epoxy-uð til að finna þetta út. Maður fer að skilja af hverju fíklar og alkar sækja í bókmenntir - sjálf meðtalin - þar sem ekkert er skilið jarðlegri spekt.) Ef ég les einu sinni enn "Honum var beitt ofbeldi" eða "Henni var beitt ofbeldi" læt ég leggja mig inn! Ég höndla gömlu villurnar ágætlega ekki síður þær nýrri af nálinni.

Endurhlaðið (Refreshed) heimili og endurhlaðinn eiginmaður

Harpa — Sun, 14 Dec 2008 07:55:56 +0000

Maðurinn tók sig til í gær og fór með fjórar kerrur af rusli til Sorpu (svo nú er minn góði sólpallur auður á ný); Skúraði alla íbúðina okkar og bónaði stofuna og ryksugaði húsgögnin (steinryk hefur þann leiða eiginleika að smjúga um allt) - bar svo allt okkar dót úr hústökuíbúðinni uppi og hingað niður nema eldhúsdótið því við höfum ekki eldhús enn. Myndin sýnir ekki ektamanninn eins og glöggt má sjá af hári fyrirsætunnar. Aftur á móti gæti maðurinn tekið upp þetta verklag miðað við afköstin í gær! Ég þvoði eina þvottavél rúmlega 7 um morguninn og hélt á nokkrum tuskum af mér sjálfri niður í okkar íbúð, rétt meikaði að hengja þær upp. Maðurinn straujaði hins vegar fælu af skyrtum og brókum af sér sjálfum. Myndin til hægri gæti sýnt mig ef ég færi einhvern tíma í freyðibað ... það er þetta letilega lúkk sem passar við mig og myndin ágæt til mótvægis við manninn í baðinu ... Maðurinn hefur auk þess undanfarið steypt í tvær gamlar ristar, sparslað og málað. Ég hef hlustað kurteislega á upplýsingar um hversu mátulega þykkt steypuna verði að blanda og hvað gerist ef hún er of þykk eða of þunn. Hef hlustað á þetta þrisvar og þykir ekki mikið miðað við hve hallar á mig í framkvæmdum. Það verður aldeilis munur þegar frumburðurinn lítur við því hann er mikill steypusérfræðingur og getur rætt þetta fræðilega við föður sinn! Maðurinn er búinn að setja upp svolítið af National Lampoon's jólaljósum. Ég hef hins vegar keypt eina hýasintu og látið það duga. Með einbeittan valvilja og tvo minnislista að vopni fór ég í tvær búðir í gær. Í dag ætla ég að fara og skila tveimur gjöfum og fá aðrar í staðinn. Gríðarlegur valkvíði er fylgifiskur þunglyndis og þótt maður eyði klukkutímum í að fletta bóka- og plötutíðindum og skrifa skipulega gjöf á kjaft þá fer náttúrlega allt úr böndunum þegar maður fer að skoða. Ég held að ég fengi alvöru taugaáfall ef ég reyndi að fara í Kringluna! Svo hringdi ég í stærðfræðinginn til að fá útreiknað hvernig gjöfum verður komið til skila: Lagt inn og sótt. Eitthvað var stærðfræðingurinn hvumpinn - e.t.v. að reikna - og talaði í norðlenskum tón en ekki því sem synir mínir kalla "sænskan vælutón" og segja að ég taki upp þegar ég er mjög veik. (Sorrí litla systir ... þetta eru náttúrlega fordómar í krakkakvikindunum!) Niðurstaðan var að koma þessu öllu á litla bróður enda geymir hann kjötið okkar. Það hefur aftur á móti ekki náðst í litla bróður til að fá samþykki (sem er nú óþarfi því hann er pappírslega séð minnstur ...) og hvussu skuli bera sig að með allar gjafir utan Eskifjarðar, Tenerife líka. Ég reikna með að litla fjölskyldan sé einhvers staðar á reginfjöllum eins og flestar helgar og skipulegg á morgun. Ég er að fara að pakka inn. Hef uppgötvað að ég gleymdi að kaupa merkimiða og límband en treysti á að maðurinn hafi gert það um daginn (hann er búinn að ganga frá öllu sínu, þessi elska). Þið sem lásuð þessa löngu færslu: Ef ég verð alveg lens með fé kann að vera að ég bjóði upp manninn á ebay. Fylgist með!

Loksins (næstum) búið!

Harpa — Fri, 19 Dec 2008 18:48:54 +0000

Maðurinn er á þessari stundu að festa hillur í skápana sína, hita Span dótið sitt upp í 200° (eða kannski er bakarofninn ekki Span? Gæti verið Spikk ...) Jafnframt er maðurinn búinn að troðfylla uppþvottavélina af rykugu leirtaui og mundi eftir að setja salt á botninn á vélinni (!?!). Kannski er hann byrjaður að raða í skápana, hvað veit ég. Sé ekki betur en eldhúsgræjurnar séu alltof fullkomnar og tæknilegar fyrir litla konu eins og mig. Sem góð eiginkona var ég náttúrlega langt komin með að ryksuga sagið í eldhúsinu og dusta af marmaraeftirlíkingarplötunni sem teygir sig eins og Miðgarðsormur eftir eldhúsinu, þegar maðurinn kom heim úr matvörubúðinni. Við erum nefnilega ekki með eyju. Í gamla daga, meðan ég vann í bókabúð og sjoppum, þótti agalega smart að hafa eyju og eimháf þar fyrir ofan. Ég sá aldrei pojntið í þessu þar sem þessi eyjudrusla gerði umferð um eldhúsið mun snúnari. Í glanstímaritum fyrri tíma var alltaf mynd af "henni" eða "honum" að "blanda salat" á eyjunni. Augljóslega meira vit að brúka vaskaborðið til þess ... nema þau hafi vanið sig á að fá það óþvegið. Eyjulaus höfum við eldhúsbekkina í ormslíki. (Nú veldur minnisskortur því að hugsanlega eru Sörlaskjólskarríerhjónin með eyju - þeirra íbúð strokaðist úr mér við stuðin. Sé svo skulu Sörlskælingar ýta á delete fyrir málsgreinina að ofan.) Allavega er eldhúsið þannig: Hvítt korkparkett á gólfi, eldhúsinnrétting úr hlyni og reyklituðu gleri (nýju hurðirnar í allri íbúðinni eru líka úr hlyni - þær verða settar upp í janúar), hvítur ask-panell á veggjum þar sem ekki eru skápar eða svoleiðis dót og svört borðplata á láréttum flötum og verður á matarborðinu þá það kemur á morgun. Þetta er nú ekki alveg eins og hrafntinna eða eitthvað þannig heldur svartur marmari. Eldhúsið er smíðað eftir teikningu mannsins (og á tímabili var umræðan farin að minna mig á "Eldhús eftir máli" með einhvern veginn öfugri kynskiptingu. Auðvitað er ekkert af þessu ekta heldur allt spónlagt. (Hafandi búið í ekta flottri íbúð í Napólí á sínum tíma er ég ekki mikið fyrir ekta. Ég vil t.d. geta gengið berfætt um íbúðina mína og ekki þurfa að horfa í hvert fingrafar.) --- Ég er aðeins að breytast í homo sapiens. Kannski eru það nýju pillurnar sem valda. Ég er a.m.k. orðin aðeins hressari en morrinn svo eitthvað virka pillurnar. Helsta aukaverkun þeirra er að fólki hættir til að hætta að reykja. En kona hefur látið sig hafa verri aukaverkanir en þessa. Svo á ég nú eftir að sjá hvussu heftandi aukaverkunin er því ég hef alls ekki hugsað mér að hætta að reykja. Í verstu dýfunum eru mínir einu vinir sígarettur og þykk sæng (sem brúkast ekki saman). Og ef einhver reynir að segja langt leiddum þunglyndissjúklingi að eitthvað sé e.t.v. lífshættulegt - þá setur sjúklingurinn upp steinfésið því hún er of veik til að hlæja hæðnislega.

Að kvöldi Þorláksmessu

Harpa — Tue, 23 Dec 2008 19:40:11 +0000

Jólamyndir

Harpa — Fri, 26 Dec 2008 20:20:36 +0000

Netið er í algeru fokki svo ég reyni ekki að skrifa færslu! Bendi á jólamyndir mannsins af fjölskyldunni, sjá http://this.is/atli/album/.

Snuff óátalið á Moggabloggi

Harpa — Sun, 28 Dec 2008 19:25:15 +0000

Ég er yfir mig hneyksluð á sofendahætti Moggabloggs / Morgunblaðsins; að umsjónarmenn þess séu ekki búnir að taka bloggarann Jens Guð og fleygja honum og hans bloggi út í hafsauga. Auðvitað hefur kona eins og ég samúð með fólki sem ekki gengur heilt til skógar (eins og margir á topp-tíu lista moggabloggins enda tæpast á færi nema öryrkja að blogga þrisvar-fjórum sinnum á dag / nótt) en einhvers staðar fær maður nóg. Núna er það linkurinn í snuff-myndina sem Jens hefur sett inn, hvar horfa má á manneskju drepna í alvörunni. Ég hef ekki skoðað myndbandið, til þess þykir mér of vænt um mig.

Ég leit á skilmála bloggsins og fann þessa gullvægu reglu sem Morgunblaðið hefur sett: „Með því að staðfesta þessa skilmála er notandi að staðfesta að hann beri ábyrgð á öllum skrifum, myndbirtingum, myndbandabirtingum og öðru efni sem birtist á síðu hans. Óheimilt er að birta á síðum efni sem særir blygðunarsemi manna. Morgunblaðið ber á engan hátt ábyrgð á því sem notandi eða þeir sem heimsækja síðu notanda setja á síðu notanda.“ Sumsé er óheimilt að birta „efni sem særir blygðunarsemi manna“ en Mogginn ætlar samt ekkert að skipta sér af því bloggarinn sjálfur ber ábyrgð á að birta efni sem er óheimilt að birta!??!!

Jensi Guðmundssyni auglýsingateiknara hefur á einhvern dularfullan hátt tekist að sannfæra obba lesenda sinna um að hann hafi 5 háskólagráður eins og Georg Bjarnfreðarson. Það er merkilegt, ekki síst í ljósi þess að auglýsingateiknun taldist iðnnám og var kennd í Myndlista- og handíðaskólanum. Núna heitir þetta nám grafísk hönnun en er líklega enn á framhaldsskólastigi. Um ævina hefur þessi maður síðan unnið sitt lítið af hvurju og virðist ekki hafa safnað ryki í sama starfinu lengi. Þannig að stórkarlalegar yfirlýsingar hans um menntun í markaðsfræði og markaðsfræðilegar rannsóknir sem hann hefur gert eru sennilega svipaðar og nemendur vinna í sálfræðiáföngum framhaldsskóla.

Nú má auðvitað spyrja sig af hverju ég sé að blogga um þetta mál. Verður það ekki til þess að fjölga heimsóknum á blogg Jens Guðmundssonar? Virkar þetta eins og auglýsing? Á maður að láta „Sleeping Dogs lie“ og ekki skipta sér af misvitru eða misbiluðu eða misfullu fólki? Þeir eru margir sem lýsa þeirri skoðun sinni í kommentadræsu guðsins, altso að sé ógislegt kík mar ekki ... Mér finnst gott að hreinsa minn huga af soranum með bloggi. Þessi færsla virkar því svipað og brúsi af Brasso fyrir mig. Hún virkar væntanlega eins og blekbytta fyrir talsmenn algers tjáningarfrelsis.

Gleðilegt farsælt nýár!

Harpa — Wed, 31 Dec 2008 17:45:05 +0000

Ég óska öllum í fjölskyldu og tengdafjölskyldu gleðlegs árs, sem og mínum dyggu lesendum. Megi nýja árið verða okkur farsælt.

Ísakshús … og staðreyndir sem stangast á

Harpa — Fri, 02 Jan 2009 20:48:39 +0000

Mér datt í hug að fara að hræra saman kennsluáætlunum og uppfæra áfangavefsíður ... en sá að þetta er svo óumræðilega leiðinleg iðja að ég snéri mér að öðru. Rannveig Dýrleif Stefánsdóttir er hreint ekki eins dularfull og látið er! Eiginlega er stórfurðulegt að Íslendingabók skyldi hafa komið ættinni í svo opna skjöldu sem varð. (Sorrí, ég er enn undir málfarsáhrifum frá Norðra og Lögbergi-Heimskringlu :) Staðreyndir: Pálína Jónsdóttir Laxdal var fædd 1869, gift Jóni Einarssyni og flutt á Raufarhöfn laust fyrir aldamótin 1900. Þáu eignuðust bara einn son. Svo þau hjón taka Rannveigu Dýrleif í fóstur. Hún er fædd 1884 og því ekki nema 15 árum yngri en Pálína. Stelpuskottið hlýtur að hafa verið stálpað þegar það kom til Pálínu. Ekki verður annað sagt að hún launi vel fóstrið: Þegar Rannveig Dýrleif var gift kona (Ísaki) lét hún frumburð sinn heita Jón Einarsson Ísaksson (f. 1904), elstu dóttur heita Pálínu Brynhildi en hún dó í bernsku og þá reynir Rannveig enn einn ganginn að koma nafni fóstru sinnar upp og lætur næstu dóttur heita Pálínu Hildi Ísaksdóttur. Sú Pálína Hildur dó í hárri elli í desember 2003. Hégilja? Okkur var alltaf sagt að Pálína Hildur hafi harðbannað að láta heita í höfuðið á sér og því hafi móðursystir mín verið skírð Ásthildur, í höfuðið á báðum ömmunum (hin hét Ástfríður) og smyglað inn hálfu nafninu. Undarlegt. Nafnið Rannveig Dýrleif er vægast sagt sjaldgæft. Okkar Rannveig Dýrleif var fædd 3. 10.1884 í Kræklingahlíð við Eyjafjörð. Til var önnur Rannveig Dýrleif Hallgrímsdóttir, fædd 13. sept. 1854, á Grund í Eyjafirði. Um þessa er sagt: "Frú Rannveig var þannig af góðum eyfirzkum ættum, fékk hún gott uppeldi og meiri mentun en alment gerðist á hennar uppvaxtarárum." Hún krækti í enn einn Laxdals kauphéðininn, sá var Eggert Laxdal. Þau áttu þrjú börn sem öll dóu. Í minningarorðum um Rannveigu Dýrleif Laxdal, í Norðra 1906, segir að hennar sé nú sárt saknað, m.a. af uppeldisbörnum, en þau eru ekki nafngreind. Það hljóta að vera tengsl milli þessara tveggja nafna. Í minningarorðum um Pálínu Hildi Ísaksdóttur (Mbl. 8. des 2003) segir: "Móðir Pálu, Rannveig, var tekin í fóstur og alin upp hjá Jóni Einarssyni, kaupmanni á Raufarhöfn og Pálínu Jónsdóttur Laxdal." Einnig segir: "... Pála fæddist á Raufarhöfn og ólst þar upp fyrstu æviárin eða til 14 ára aldurs. Þar bjó fjölskyldan í húsi sem kallað var Ísakshús. Eftir því sem hún bezt vissi var búið í því fram á síðustu ár og hefur trúlega verið góður viður í því. ... Foreldrar hennar, sem byggðu áður nefnt hús, byggðu einnig samkomuhús við íbúðarhúsið og þar var dansað og seldu þau kaffi og límonaði, vindla og sígarettur." Kommon! Hin dularfulla fósturdóttir er fimmtán árum yngri en frú Pálína og hefur varla verið lengi í fóstri sem barn. Kannski hefur hún átt að vera frú Pálínu selskapsdama eða þjónustustúlka? Rannveig lætur svo heita í höfuðið á þeim kaupmannshjónum og er elsti sonurinn jafngamall Fríðu ömmu (f. 1904) sem frú Pálína tók svo í fóstur. Fjölskylda Rannveigar Dýrleifar flyst ekki frá Raufarhöfn fyrr en 1923, sem vill svo skemmtilega til að er sama árið og afi (Einar Baldvin Jónsson) og amma (Hólmfríður Árnadóttir) gifta sig. Það er ótrúlega dularfullt hvernig Rannveig og fjölskylda hefur verið þögguð niður. Nema afkomendur Fríðu og Einars séu upp til hópa með selektífan athyglisbrest. Hvar er Ísakshús?

Óreiðan allt um kring og óhamingja miðaldra karla

Harpa — Mon, 05 Jan 2009 19:48:14 +0000

Þetta verður stutt - ég er örmagna eftir að hafa setið tvo fundi, reynt að vinna eitthvað smávegis, leggja mig, kíkja á útsölur með kvenlegu hugarfari (eina lokkandi sem ég sá var korselett sem Atla myndi finnast soldið flott ... aftur á móti sennilega ekki heppilegur vinnuklæðnaður miðaldra kennslukonu), heimkomin sansa þvott og fullvissa afkvæmið um það yrði betra á kvöldmatarboðstólum hjá tengdó en hér. (Ég er nefnilega að reyna að borða ávexti til grenningar. Sérstaklega einbeitt í því eftir að hafa speglað mig í nokkrum mátunarklefum.) Hitt afkvæmið var farið í vinnu, sumsé keyra út þá skyndibita sem eldra afkvæmið og co. nutu. Við ætluðum að segja flottan brandara við yngra afkvæmið fyrir nokkru en þá kom í ljós að þessum brandara er skellt fram af pizzupönturum nánast alltaf hreint og afkvæmið orðið ógurlega leitt á honum. Brandarinn er svona: "Og þú ert náttúrlega kominn með símanúmerið hjá Obama???" Ég ætlaði að skrifa um grein í Skímu um kennsluefni á Vef en nenni því ekki - kíkti aftur á greinina og hún var verri í seinna sinnið en mig minnti. Ætlaði einnegin að skrifa helling um þá ákvörðun að leyfa ekki eða líta ekki framhjá reykingum á skólalóð. Nú eru reykjandi nemendur og kennarar að reyna að giska á lóðamörk. Svo standa menn við strikið, reykja hratt og skutla stubbnum yfir í næsta garð. Það er nefnilega bannað að hafa öskubakka víðast hvar; sennilega telja menn að þeir hvetji til reykinga. Þetta kemur annars ekki mál við mig, ég bý rétt utan lóðarmarka FVA, en er afskaplega óþægilegt fyrir aðra reykingamenn. Ég er handviss um að sá sem klagaði í heilbrigðisfulltrúa (eða álíka starfsheiti) gerði það ekki af umhyggju fyrir nemendum (þá gefur hann sér að nemandi sjái óvart uppáhaldskennarann sinn reykja uppi á svölum og nemandi ákveður þá umsvifalaust að taka hann sér til fyrirmyndar og skokkar eftir pakka útí næstu búð.) Nei, ég held að klögunin sé sprottin af Midlife Crisis, einhvers konar öfund eða beinbægni í garð stéttarinnar og væntanlega stóriðju einnig. Ég sé annars að þessi síðustu orð eiga vel við sem lokaorð: í garð stéttarinnar.

Litla stúlkan og sígarettan, hinir jöfnu og ég

Harpa — Thu, 08 Jan 2009 18:32:22 +0000

Litla stúlkan og sígarettan er aldeilis mögnuð bók! Samt er ég bara hálfnuð með hana. Hún byrjar á að lýsa úlfakreppu þegar dauðadæmdur fangi vill fá að reykja eina sígarettu áður en hann deyr. Í gildi eru lög sem segja að uppfylla skuli eina ósk áður en dauðdæmdur fangi fær dauðasprautuna. Í gildi eru einnig lög sem banna reykingar með öllu og alveg sérdeilis á opinberum stöðum, eins og fangelsi og aftökustað. Inn í þetta fléttast að þótt allir landsmenn viti (með heilaþvotti) að sígarettur eru ofboðslega óhollar, jafnt beinar sem óbeinar reykingar, þá er svolítið erfitt að vísa í þau rök úr því taka á fangann af lífi strax á eftir; Skiptir það máli þótt hann neyti hroðalega óhollrar sígarettu sem mun skaða heilsu hans úr því hann verður tekinn af lífi nokkrum mínútum síðar, til að fullnægja réttlætinu? Þetta sem ég rakti hér að ofan er aukasaga, nokkurs konar rammi um skáldsöguna sjálfa. Aðalsagan er um opinberan starfsmann sem er svo óheppinn að lítil stúlka kemur að honum þar sem hann er að stelast til að reykja. Í þessu nýja samfélagi eru það börnin sem ráða og eru ávallt í fyrirrúmi. Orð litlu stúlkunnar mega sín þess vegna miklu meir en miðaldra opinbera starfsmannsins. Þessi bók minnir mig að sumu leyti á bók Orwells um Félaga Napóleon (Animal Farm). Þegar búið var að gera uppreisn í bókinni þeirri og allir áttu að hafa jafnan rétt kom í ljós að sumir voru jafnari en aðrir. Ég þarf ekki annað en líta yfir götuna til að sjá hina ójöfnu nemendur og kennara reykja við gangstéttarbrún. Þessu snillingi sem datt í hug að ná fram reykleysi með valdboði hefur sennilega ekki dottið í hug að með þessum harkalegri reglum vinnst aðallega tvennt: Allir verða með það á tæru hvar lóðamörk FVA eru og reykingar við lóðmörkin, á opnu svæði, eru miklu sýnilegri en áður, frá mér séð ansi effektífar auglýsingar. Í bók Orwells tóku svínin völdin. Ég sé ekki almennilega fyrir mér hverjir þeir eru sem fá kikk útúr því að sparka í reykingamenn. Í Salamöndrunum tóku þær völdin með alls konar jafnréttis- og réttlætissamningum og sökktu loks öllu landi og mönnunum með. Mér er ókunnugt um hvort Salamöndrurnar voru reyklausar eður ei; þetta er svo gömul bók að sjálfsagt hefur enginn spáð í það. Ég man heldur ekki nafn höfundar ... gæti það verið Kapec? Myndin sýnir (góð)glaða fiska á göngu í reykingafjandsamlegu umhverfi og gætt glatt einhvern. Það er ekki hægt að sjá hvort þetta eru þorskar. Ég hef í alvörunni aldrei nennt að lesa í gegnum Réttarhöldin Kafka eins og allir bókmenntafræðingar eiga að gera, en þess meir af texta þar sem bókin sú er mærð. Opinberi starfsmaðurinn í Litlu stúlkunni og sígarettunni á sér sjálfsagt nokkra samsvörun í Jósef K., sem ekki vissi upp á sig nokkra sök þegar hann var handtekinn. Ég er orðin svo hundleið á malinu í þeim jafnari um óhollustu reykinga, beinna sem óbeinna, að ég gæti gubbað. Jafnara fólkið er yfirleitt að reyna að komast yfir eigin komplexa með því að hreykja sér eða ráða yfir öðrum.Það telst ekki enn við hæfi að ganga að einhverjum og segja að hann sé alltof feitur og ætti að passa sig, berjast fyrir kjötlausu fæði / sushi/ grænmetisfæði/ hráfæði / og sjálfsagt kemur einhvern tíma á daginn að aneroxískt útlit teljist eftirsóknarverðast. Ég vil vera feit, a.m.k. búttuð (eftir að hafa verið horgrind alla ævi - út af reykingunum náttúrlega), mér finnst líkamsrækt leiðinleg, ég ætla ekki að hætta að reykja frekar en neitt það sem lætur mér líða skár þegar ég er oní Helvítisgjánni. Allir deyja einhvern tíma og ég held að það sé ákveðið fyrir löngu. Hávamál taka þetta efni ágætlega fyrir og ég vísa bara í þau. Til að koma til móts við hina jafnari, réttsýnni, lifa-lengur-liðið, o.s.fr. hef ég ákveðið að pallurinn minn hér fyrir utan húsið sé reyklaust svæði. (Þessi ákvörðun verður endurskoðuð í maí.) Ef einhver höndlar ekki innanhúss-reykingar bloggynju þá er bara að fara út á pall og anda að sér táhreinu loftinu (gæti verið soldið sementsryk í því en sjaldan Laugafisks-fýla sem leggur yfir Neðri Skagann. Peningalykt bernsku minnar er pís of keik miðað við hvað Laugafiski tekst að framleiða.) Þá lítur þetta svona út, séð frá aðalinngangi FVA: Stétt, bílastæði, steypuhlunkar á lóðamörkum, einföld röð reykingamanna, gangstétt, meiri bílastæði, gatan, gangstétt, stétt, algerlega ofboðslega reyklaus pallur, fúavarður með maghoní lit. Ég hef alltaf fúavarið hann sjálf og glansa af ánægju eftir að ég komast að því að ég er tífalt hraðvirkari í fúavarnavinnu en starfsmaður KÍ í sama djobbi. Og ef einhver hinna jafnari getur komist að því af hverju er svona mikil myglufýla í skólanum mínum (og ábyggilega stórhættuleg sveppagró sem við í byggingunni öndum að okkur allan daginn) væri það voða gott!

Komst í gegnum heila tónleika! Eða: Vandinn að klæða sig pent!

Harpa — Sat, 10 Jan 2009 18:52:08 +0000

Við hjónin fórum á hátíðartónleika Rótarýs í gærkvöldi. Þeir voru haldnir í Salnum í Kópavogi undir dyggri stjórn Jónasar Ingimundarsonar. Þennan dag rak ég fyrst augun í auglýsingu þar sem þess var æskt að menn væru samkvæmisklæddir, gæsla væri í fatahengi og freyðivín í hléi. Eins og ég hafi ekki verið nógu stressuð fyrir! Ég fór yfir fataskápinn og vissulega á ég eitthvað af samkvæmisfötum - málið er bara það að ég kemst ekki í neitt af þeim. Loks tók ég þann kostinn að vera í þokkaleg svörtu pilsi og toppi við, útsaumuðu með blómaborðum svipað og samfella eða skautkyrtill. Svo fann ég alltof lítinn svartan brjóstahaldara með tróði og náði þannig hinu eftirsóknarverða útliti nútímans: Að sýna brjóstaskoru! Þetta er aftuhvarf til einhverrar enskrar cleavage tísku og gott ef ekki átti að setja punktinn yfir i-ið, í bókstaflegri merkingu álímdan fæðingarblett. Mín skora var samt ekki nærri því eins flott og þessi sem sést á myndinni. Háhæluð svört stígvél ... og mér fannst ég líta út eins og gleðikona. Manninum fannst ég fín. Hitt vandamálið er svo að ég á ekkert dýr til að ganga í. Gæslumenn fatahengis eru að passa alls konar skinnfeldi og pelsa og ég á ekki einu sinni dauðan ref til að bregða um hálsinn! (Sem minnir mig á: Einar og þið hin: Hvað varð um dauðu refina hennar ömmu? Þeir héngu upp á vegg og horfðu á mann svörtum gleraugum þegar maður gekk hjá.) Svoleiðis að ég fór í Kína-jakka sem passaði sæmilega utan um þetta, ekta því ég keypti hann sjálf í Soho Kínahverfinu. Ef ég á að segja eitthvað um tónleikana þá voru þeir prýðilegir. Þóra Einarsdóttir er sætari en Katherine Jenkins og miklu betri söngkona. Mér finnst reyndar að það hefði mátt hafa betur þekkt lög á efnisskránni - miðað við markhópinn sem sótti tónleikana. Mér fannst líka tónleikarnir of langir ... en þar kann að spila inn í að ég er mjög óvön því að vaka mikið fram yfir kl. 21. Ég er náttúrlega yfir mig hreykin að hafa tekist þetta, þ.e. sitja tveggja tíma tónleika í tiltölulega stórum sal, án þess að fá kvíða að ráði. (Mér sýndist hins vegar gítarleikarinn á þessum tónleikum fá kvíðakast á sviðinu ... en hann jafnaði sig fljótt.) Afrekin í dag eru einungis þrif og síðan óvænt upprifjun úr Njálu, hvar frú Bergþóra segir: "Gjafir eru yður gefnar" og eggjar svo til hefnda. Mér datt aldrei í hug að smjaður yrði til þess að mér væri gefin svona óumbeðin gjöf.

Hetjan ég!

Harpa — Mon, 12 Jan 2009 20:38:36 +0000

Vil bara koma því á framfæri að ég fór í líkamsræktartíma áðan! Að vísu fór ég bara einn hring eftir upphitun og tilkynnti kennaranum að ég þyrði ekki meiru, upp á að vera OK í fyrramálið. Hún samþykkti það enda vinnur hún í apótekinu. Meginkostir við þessa líkamsrækt er að hún er ekki í hefðbundnum íþróttasal (heldur litlum speglasal) og kennarinn er ekki íþróttakennari. Meginókosturinn í þessum fyrsta tíma reyndist vera algerlega horfin tilfinning fyrir hægri og vinstri. Mér gengur skást ef ég hermi eftir manneskjunni fyrir framan en er ekki að spá í hvaða fótur eða hné er kallaður upp hverju sinni. Þetta kemur ... Ég sannfærði mig um að Mens sana in corpore sano ætti enn við og með því að fá eilítinn styrk í skrokkinn muni geðveikin minnka eilítið. Til öryggis borgaði ég allt námskeiðið fyrirfram ... til að hvetja mig til að hætta ekki við. Barnunginn (sá sem hefur verið kallaður kolbítur á þessu bloggi en hefur nú risið sem Fönix úr öskustó!) er önnum kafinn við undirbúning Gettu betur. FVA var soldið óheppinn í drætti, dróst gegn MR. En kraftaverk gerast stundum og bróðir minn sagði mér frá því þegar ML vann algerlega óvart MR í undankeppni í útvarpi. Ég óska auðvitað okkars alls hins besta og mun hlusta á þá í útvarpinu. Yfirleitt nenni ég ekki að hlusta á þessa keppni, hún er alltof stöðluð og ekkert kemur á óvart. Svo ekki sé minnst á framburð keppenda í hraðaspurningum, með tilheyrandi frussi (sem sést sem betur fer ekki í útvarpi). Móðurmálshnúarnir á mér hvítna þegar skothríðin í hraðaspurningum hefst.

Framtíðin mætt á svæðið

Harpa — Tue, 13 Jan 2009 17:54:08 +0000

Í dag leið mér nákvæmlega eins og opinbera starfsmanninum í Litlu stúlkunni og sígarettunni. Sé sama lygin endurtekin nógu oft verður hún að sannleik ... eða hvað?

Oní helvítisgjána!

Harpa — Wed, 14 Jan 2009 11:44:22 +0000

Ég má nú ekki við neinu því smávegis atburður í gær setti mig algerlega úr jafnvægi. Ég sleppti útsölu, afpantaði tímann í krabbameinsskoðun, kvöldið var líka ónýtt svo ég fór bara að sofa. Svo hélt ég að þetta væri búið, tókst að hanga í bælinu til hálf sex í morgun, lesa blað, taka pillur (þ.á.m. róandi sem eiga að slá á kvíða) en svo byrjaði þetta venjulega: Ég nötra eins og róni án brennivíns, mér er ofboðslega flökurt (en get ekki hugsað mér að æla svo það er spurningin um að liggja á réttri hlið, eins og í Akraborginni forðum) o.s.fr. Ég sá að nemendur mínir elskulegir væru betur settir án mín. Svo ég meldaði mig veika. Þar með missi ég af trimminu, eins og mér veitti nú ekki af því að fá frekari æfingar í hægri og vinstri! Hef hugsað mér að nota daginn í að klöngrast aftur upp úr helvítisgjánni og verða frísk og flott á morgun.

Hún Þyrnirós var besta barn …

Harpa — Sun, 18 Jan 2009 20:24:53 +0000

og ég þar af leiðandi líka því ég hef lítið annað gert um þessa helgi en sofa. Geti maður ekki sofið þá er hægt að búa til litla holu úr sænginni og skríða þar oní og ímynda sér allt mögulegt, t.d. að maður sé eskimói, að maður sé að grafa heppilegar herbúðir í Ölpunum, að maður sé kanína og margt fleira. Ég gat reyndar sofið alveg ótrúlega, sjálfsagt 20 tíma laugardags- og sunnudagssólarhringinn. Það er dálítið snúið að vera í vinnu með þessum svefnháttum.Kannski ég ætti að senda mínum góða lækni tölvupóst og stinga upp á pillu-lotterí? Auka sumt en minnka sumt og gá hvað gerist? Sé til, eins og með flest. Við herra Bísam erum að mörgu leyti lík og því skreyti ég með hans holu-útfærslu, sem er eilítið ólík minni. Ég tók þó eftir að börnin okkar, spurningalið skólans, stóðu sig með prýði en máttu sín náttúrlega ekki mikils gegn liði sem æfir fjórum sinnum í viku allt árið. Okkars höfðu boðið MR-ingum í mat fyrir keppni en þeir vildu ekki þiggja, hafa sjálfsagt ímyndað sér að þetta væri hernaðartrix úr Skagabúðum. Sem var alls ekki. Í þeim stutta vökutíma sem mér gafst inn á milli tók ég eftir tvennu: Að framsóknarflokkurinn er ekki vel að sér í tölum, plúsum og mínusum og hver fékk hve mörg atkvæði; hitt var að ung stúlka fékk nóg af eineltinu sem hún var beitt, skipti um skóla og skrifaði grein í moggann um eineltið í Mosfellsbæ. Svo loga athugasemdardálkar við blogg þessarar stúlku. Eitt kommentið benti á að þegar þolandi kom inn í skólann í 3. bekk hefðu barbí-englabossarnir, sem fyrir voru, ekki lengur verið hæstar og bestar. Þær hefðu hefnt sín með því að leggja þessa stúlku í einelti næstu 6 árin. Mér fannst þetta svo dásamlegt orð: Barbí-englabossar! Ég veit svo nákvæmlega við hvað er átt: Ég hlakka til að nota orðið hér inni á heimilinu. Þessi skóli, Varmárskóli, hefur státað af því að taka þátt í Olweus-verkefninu (er ekki alveg viss með stafsetninguna), evrópsku átaki gegn einelti, með þúsund blaðsíðum af skýrslum, rannsóknum og öðru svoleiðis dóti sem evrópskar skólastofnanir eru svo hrifnar af. Gott ef grunnskólarnir hér á Skaga eru ekki líka með í alveg eins verkefni, sem hægt er að státa sig af á tyllidögum. Í málflutningi þolandans, sem virðist skýrleiksstúlka og ágætlega skrifandi, kom fram að þátttaka í verkefninu er bara prump! Þótt skipt hafi verið um skólastjórnendur nýverið er nýja skólastýran einmitt sú sem sagði okkar góða þolanda í þriðja bekk að hætta þessu væli!

Kroppatamning á þrjóskunni

Harpa — Tue, 20 Jan 2009 20:29:16 +0000

Ég er sumsé byrjuð í líkamsrækt, aðallega af uppsafnaðri gremju yfir að vera ekki eins og hinar (konur á mínum aldri) og af því að vera ekki bara kramaraumingi á sálinni heldur einnig á líkama. Dæmigerður tími er mánudagstíminn: Klukkutíma fyrr fór ég í trimmbuxurnar og fann til draslið - skó og svoleiðis. Svo sat ég og eggjaði sjálfa mig lögeggjan að mæta í helvítis tímann. Það tekur svona 20 mín. að labba þvert yfir nesið, þar sem Jaðarsbakkaíþróttamusterið er. Þá hafði ég 10 mínútur til að tala við hinar konurnar og afsaka hvað ég væri mikill aumingi og þær peppuðu mig rækilega upp. Svo hefst tíminn. Fyrst eru grilljón hopp og hí á palli. Ég kann rétt tæplega grunnrútínuna í eróbikki og einsetti mér að gera bara hana, sleppa þrem hnjám og níu hnjám og höndum með, en reyna í staðinn að halda alltof hröðum taktinum. Eftir tíu mínútur er ég næstum dáin; fæturnir hættir að hlýða og mig er farið að sundla. (Sem framtíðarviðbrögð við þessu er rétt að taka ekki Rivotril fyrir tíma, jafnvel þótt kvíðinn vilji ljúga upp á mann ælupest eða hjartaáfalli. Rivotril er ábyggilega ekki gott veganesti fyrir þolfimi. Þá veit ég það.) Myndskreyting sýnir fjarlægan framtíðardraum ... nema kannski hárið. En aftur í æsispennandi speglasalinn: Konur á öllum aldri og allri líkamsgerð flugu þarna yfir sína palla þvers og kruss í allskonar flóknum rútínum og blésu ekki úr nös. Ég brá fyrir mig æðruleysisskildi og ákvað að einn yrði að vera lélegastur ("að einn er auðkvisi ættar hverrar" segir í fornum fræðum) og það gæti sosum alveg eins verið ég, kennslufræðilega séð ;) Myndin til hægri lýsir annarri draumsýn ... Eftir tæpan hálftíma átti að fara að æfa einhverja tvíhöfða og þríhöfða (sem ég er alls ekki viss um að ég hafi!). Ég er með tímasetningar á hreinu því ég er með augað á klukkunni, eins og elskulegir nemendur mínir eru stundum á morgnana. OK: Kona settist á pallbrún, lét rassinn síga oná gólf og dró sig upp aftur. Þetta var gert með handafli. Eftir nokkur sig og hnig - ekkert svo erfitt - small einhver andskotinn í brjóstinu á mér og ég fann hryllilega til. Þetta var samt ekkert hjartaáfallslegt ... ég er nú svo klár í þeim verkjunum eftir öll ofsakvíðaköstin. Nei, ég held að einhver sin hafi skroppið til, milli bringubeins og rifja. Þetta var samt hundvont. Mér og kennaranum fannst að nú væri nóg komið og ég fékk að fara eftir hálfan tímann ... svo hringdi elskulegur kennarinn um kvöldið til að vita hvort ég væri alvarlega meidd. Næsti tími er á morgun og nú hef ég sett mér þessi markmið: Gera a.m.k. helminginn af æfingunum og vera a.m.k. hálfan tímann. Til að fóðra þessi markmið betur fyrir mér, svo þau séu ekki eins aumingjaleg, bendi ég á að ég labba a.m.k. 3 km samtals fram og tilbaka fyrir og eftir líkamsrækt. Ef ég lifi af þessar sex vikur held ég náttúrlega áfram og draumurinn hjá mér er að geta hoppað í kringum pallinn við hraða tónlist eins og ALLAR HINAR GETA. Ég ætla að færa mig aftast í salinn. Svo hef ég fundið soldið af tölvumyndböndum þar sem kínversir karla kenna algengar eróbikk rútínur. Því miður snúa þeir að manni en ég þarf leiðbeinanda sem snýr eins og ég (útaf hægri-vinstri fötluninni). Systkini mega hrósa þessu framtaki kramaraumingjans ef vilja!

Frekari fréttir af líkamsrækt bloggynju

Harpa — Thu, 22 Jan 2009 19:23:04 +0000

Inngangsorð: Þessi færsla er hvorki um kreppu né mótmæli. Ég hef ákveðið að mótmæla þessum hallærismótmæla-múg með því að blogga ekki um hann; það mætti kannski halda að þögn sé sama og samþykki en í þessu havaríi má skilja þögn sem andmæli mótmæla. Ég hef samúð með fólkinu mínu í þurrabúðinni og munið að við Skagamenn tökum ávallt vel á móti flóttamönnum! Hér er vikið að öðru: Best að halda dyggum lesendum upplýstum hvert sinn sem kroppatamningunni vindur eitthvað fram (sem ég reyndar ekki viss um að sé að gerast). Lauslega sagðar eru fréttirnar þessar: - Í gær passaði ég að taka ekki Rivotril og mætti út á Jaðarsbakka svoleiðis skínandi hrein og edrú ("clean and sober" er tæknifrasinn). Niðurstaðan er sú að e.t.v. er ég ekki alveg jafn grútslöpp og annars en á hinn bóginn hafa allar boðleiðir brenglast svo handleggir létu alls ekki að stjórn og vanar kroppadýrkunarkonur sjá auðvitað hversu erfitt og ruglandi það er ef bæði hendur og fætur skjálfa að ráði. Sennilega gúterar heilinn á mér ekki eitthvert náttúrulega framleitt endorfín. Ég náði ekki að vera alveg hálfan tímann - var orðið svo flökurt - en plúsinn í gær var að ung kona (fyrrum nemandi) sagðist hafa verið með mér í morgun-eróbikki fyrir nokkrum árum og ég hefði verið svo dugleg! Hm ... ég hlýt að hafa verið í veikindaleyfi þá ... ætli ég hafi ekki verið í raflostmeðferð? En miðvikudagurinn flokkast plúsmegin úr því ég mætti og reyndi. - Í dag ákvað ég að droppa inn í Kúrfuna, sem er miklu vingjarnlegri og kvenlegri rækt en Jaðarsbakkaræktin. Labbaði þangað í storminum og hálkunni, með vatnsflösku og strigaskó ... til þess eins að lesa um minni opnun vegna kreppu og ég lenti á lokaða bilinu um miðjan daginn. Ég fór aftur heim en gleymdi öðru sem ég ætlaði að bardúsa. Seinna fór ég í hitt bardúsið og var komin að Kúrfunni þegar rann upp fyrir mér að í rauninni myndu tvær ferðir, fram og tilbaka, frá mér að Kúrfu dekka nokkurn veginn hálftíma-kúrfutímann. Svoleiðis að ég set þennan dag plúsmegin. - Um morgundaginn er ekkert hægt að segja (ef maður er hinn góði AA maður). - Enn annað: Mig vantar betri græjur og föt, íþróttakyns. Í okkar góða bæ er rjúkandi útsala á sport- og tískuvörum. Ég hef hins vegar strengt þess heit að versla ekki í búðum sem heita útlendum nöfnum. Þessi íþróttabúð heitir Gallery Ozone. Héti hún "Sýningarsalur þrí-ildis" mundi ég versla þar. Kannski þýðir Ozone eitthvað annað en kannski eru stafsetningarvillur til að punta upp á ósonlagið, sem er svo óspennandi. Ég læt þessu lokið að sinni, nenni ekki að myndskreyta og vona að vinstri sinnuðu menntamannabörnin kasti ekki neinu ógislegra en skyri í lögguna í nótt.

Löt bloggynja spáir í net-stjórnmál

Harpa — Sun, 25 Jan 2009 12:29:19 +0000

Þetta með letina er reyndar álitamál. Á miðöldum töldu menn þunglyndi til dauðasynda. E.t.v. hefur MGD, þ.e. Medieval Guild of Depressed (hagsmunafélag þunglyndra) fengið því framgengt að dauðasyndinni var breytt í leti. Og upplýsingar um MGD eru allar týndar, nema þessi eina tilvísun í þessari einu bloggfærslu. Sem sagt ráfa ég og reika um bloggheima (vil ekki segja refilstigu því ég passa mig auðvitað að detta ekki í neina drullupolla sem aðrar bloggendur hafa grafið á sínum bloggstígum - Hér á frasinn Live and Let Live afar vel við. Hann á einnig gasalega vel við þessa bloggfærslu). Ég er búin að skoða þessi tvö framboð sem komin eru. Annað tekur strax fram að það sé ekki framboð og ekki flokkur ??? Þau gætu notað orðið hreyfing ef þeim er svona meinilla við öll f-orð. Sjá Nýtt lýðveldi. Fjórir eru hvatamenn þessa fyrirbæris (sem er ekki flokkur, ekki samtök, ekki framboð o.s.fr.) sem sjá má hér. Ég kannast við 3 af þeim fjórum "okkur" og get ekki ímyndað mér hvað þetta fólk á sameiginlegt annað en heilbrigðan áhuga á fornum fræðum ýmiss konar. En ég hef sosum ekki nennt að lesa allt á síðunni, heldur gripið oní textann hér og hvar. Það sniðugasta sem ég hef séð er að nota hvíta plastborða til að vekja athygli á sér: Það er eitthvað svo kínverskt og austurlandadulúðin sveipar mjúklega allar misfellur sem kunna að vera. Nokkrar hækur myndu gera sig vel á síðunni. Hitt ekki-framboðið o.s.fr. telur sig byltingu, a.m.k. heitir það Lýðveldisbyltingin. Þar fann ég enga hvatamenn eða forystusauði sem e.t.v. helgast af því að byltingin er algerlega anarkísk; Ætli þetta eigi ekki að vera bylting fólksins? Með frekara grufli mátti finna út að eftirtaldir linkuðu í Lýðveldisbytinguna: anna.is, Egill forstjóri Brimborgar, Einar Indriðason og Soffía Sigurðardóttir. Kannski eru þetta forsprakkarnir? Anna heldur a.m.k. utan um teljarann. Síðan þar er gerð í einhverju MediaWiki sem ég veit ekkert um en fær mig til að gruna að síðan höfði til þeirra sem telji sig lítt hafa fengið hljómgrunn til þessa, feminístar, nýhílistar og alls konar afgangsgrúppur í þjóðfélaginu. (Nýtt lýðveldi virðist meira ætlað fólki með a.m.k. eina háskólagráðu.) Í forritinu MediaWiki getur hvaða skráður notandi sem breytt texta og skrám. Eldri skrárnar vistast sjálfkrafa og því er hægt að sjá hvernig textanum hefur verið breytt og væntanlega einnig hvaða notendur gerðu það. Það væri sterkur leikur hjá Lýðveldisbyltingunni að koma sér upp appelsínugulum plastborðum í áróðri; Það er einmitt svo kínverskt og Falun Gong legt ... og nokkrar hækur myndu punta upp á forsíðuna. (Þeim má svo skipta út eftir smekk hvers og eins.) Líklega telur Lýðveldisbyltingin þetta ákaflega frjálslynt kerfi. Ég spái því að síðan verði algerlega ónothæf innan skamms, ef unglingateymi finna hana og auglýsa sem skemmtiatriði á Fésbók, eða einhverjir kennarar sem vakna um 5 leytið á nóttu hverri og hafa ekkert skárra fyrir stafni meðan beðið er dagmála. Eða einhverjir Eyjamenn ... Bæði þessi ekkiframboð hafa mjög svipaða forsíðu; Skjaldarmerkið er haft lengst til hægri - svo titillinn og linkar á fyrirsjáanlegum stöðum. Ég legg til að undirskriftarlistar þessara tveggja framboða verði samkeyrðir þegar fram líða stundir því ég býst við að stór hluti sé fólk sem skrifar á undirskriftalista hvar og hvenær sem er, bara af undirskriftarkikkinu einu saman. Því má ætla að talsvert stór hluti undirritaðra sé hinn sami hjá báðum ekkiframboðunum. Hvernig væri að bylta almennilega og lofa því að skipta úr skjaldarmerki? Taka fálkafánann af MR og þar með verður hann kominn í hring og í þær hendur sem upphaflega áttu að eiga hann. Auk þess er þetta skjaldarmerki svo karlrembulegt að konu verður ómótt! Enginn fulltrúi kvenna hefur ratað með fjór"menningunum"! Mætti uppfæra MR-fánann í örn eða öllu heldur össu! Þetta er það eina pólitíska sem mér hefur dottið í hug við lestur á krókaleiðum bloggsins. ----- Ætli maður haldi sig ekki við það að kjósa listann með skásta liðinu eins og endranær, vera ekki að velta stefnumálum allt of mikið fyrir sér en passa t.d. að kjósa ekki fasista eða rasista eða kalla sem blogga drukknir um nætur eða feita kalla í jakkafötum o.s.fr. Mér er ljóst að ég safna ekki mörgum vinum með þessari færslu. En nú hafa lífsgildin mín breyst svo mjög á áratug að ég er nánast ný og miklu syndugri manneskja. Miðað við hvað er mikilvægt í þessu lífi er kjökur móðgaðra bloggara eins og hver önnur smákökusneið!

Spegill og smáskref

Harpa — Tue, 27 Jan 2009 07:23:42 +0000

Ég er svooooo ekki að höndla það að mæta í vinnu núna á eftir! Vildi geta allt til að fá að skríða upp í rúm og búa til holu úr tveimur sængum! Til að andæfa þessum hugsunarhætti tek ég eitt oggu-skref í einu: Hef komist úr rúminu, sem er plús, svo er að þvo sér og bursta tennur - > annar plús ef hefst o.s.fr. Ég hef oft þurft að nota þessa aðferð, sumsé að teyma sjálfa mig áfram í smáskrefum. Það er til mýgrútur spakmæla um svona teymingu en ég sleppi svoleiðis tilvitnunum hér. Annað er að einhvers staðar æxlaði ég mér mynd af mínum góða lækni, á Vefnum. Mér hefur dottið í hug að gera myndina að skjáhvílumynd (núna gegnir orkídea því hlutverki) og horfa fast í augu myndefnis og segja "Læknir, læknir segðu mér: Hver á landi hraustust er!" Til þess að blanda ekki saman aðferðum mun ég nota skjáhvílumyndar-hugrænu-atferlismeðferðina á fimmtudaginn.

Aumur dagur

Harpa — Thu, 29 Jan 2009 18:47:11 +0000

Einhverra hluta vegna er þetta þunglyndisdagur dauðans! Sé ekki ástæðu til að fjölyrða; ég er þaulvön að pompa ofan í þessa drullupytti á lífsleiðinni. Plúsmegin má segja að ég setti upp fésbók / smeðjuskruddu og játaði öllum óskum um vinskap hvort sem ég þekkti fólkið eða ekki ... nei, djók, ég þekkti alla ;) Sýnist fésbókin afturhvarf til hinna góðu tíma þegar maður notaði kermit, talk, gopher, Veroníku og allt það: Sem sagt meira og minna kjaftæði um ekki neitt en skemmtilegt og gáfulegt af því það var í tölvu.

Ósköp klén

Harpa — Tue, 03 Feb 2009 18:41:04 +0000

Ég meldaði mig veika í dag - gat ekki hugsað mér að hitta litlu ljúflingana mína, hvað þá kennarastofuna. Aðallega var mér flökurt og illt í hálsi en ég veit að þetta eru bara feik-einkenni: Það er geðveikin sem dulbýst svona! Ég er ansi hrædd um að ég verði á Joe Boxer hérna heima á morgun líka. Ég held að ástæðan sé fjölskylduboð á Laugarvatni á sunnudaginn. Þar var margt um manninn, frábær matur og mjög gaman. Svo kemur þetta í hausinn á mér eftir á. Svo virðist sem ef ég hitti mikið fleiri en tíu manns í spjalli sé það of erfitt fyrir mig. En ég hef ekki hugsað mér að vera eins og lík í líkhúsi (þau spjalla ekki) og þá er að taka því sem á höndum ber.

Heilsa og smettiskruddan

Harpa — Fri, 06 Feb 2009 16:56:45 +0000

Ég er jafn sljó í dag og í gær og á jafnerfitt með allt! Hins vegar kastaði hinn góði læknir til mín bjarghring sem viskum vona að dragi mig að landi yfir helgina. Ég hef sem sagt verið kramaraumingi frá þriðjudegi til dagsins í dag en eygi nú von til að komast úr því hlutverki. Þetta var verulega djúp dýfa! Þegar ég þarf að beita öllum viljastyrks-tætlunum og allri orku dagsins í að koma sjálfri mér í sturtu og fresta því ekki þá er ástandið slæmt. Frísk fer ég í sturtu dag hvern, líka til að eyða hinni stórhættulegu reykingalykt úr hárinu á mér áður en ég hitti saklaust ungviðið. Og náttla fer ég í fersk föt daglega sama ungviðis vegna. Raunsætt mat er að nemendur hafi ekki saknað mín neitt heldur leikið lausum hala og alls ekki lesið Bárðar sögu! Við getum vonandi porrað námsefni, nemendur og kennara upp eftir helgina svo okkur leiðist ekki. Njáluhópnum treysti ég til að vera búinn með megnið af Njálu og vita út í hörgul hvernig landslag á þessum slóðum hefur breyst frá því "dalur" var " í hvolnum". Mitt nám í fyrsta bekk í menntó innihélt m.a. Njálu og síðan afar sérsinna setningafræði kennarans sem hvergi hefur verið notuð svo vitað sé og gagnið af henni sennilega ekkert. Kennarinn var doktor í tilvísunarfornöfnunum "sem" og "er". Sjá allir sem hafa fylgst með síðustu tuttugu árin að þessi doktorsgráða fer fyrir lítið þegar öll íslenskumafían í HÍ snýr sér að Chomsky og fer upp úr því að greina "sem" og "er" sem hvurjar aðrar samtengingar. Orðflokknum "tilvísunarfornöfn" hent fyrir róða og ekki lengur til og þ.a.l. ekki hægt að drilla nemendur í að finna í hvaða falli þessi orð standa; Samtengingar beygjast ekki í föllum. Njálukennslan í denn gekk voða mikið út í það hvernig landslagið hefði þurft að vera hefði sagan átt að ganga upp. Alls konar jökulár höfðu breytt um stað og vatnsmagn, jöklar gengið sundur og saman, sjórinn dekkað Vík í Mýrdal og marg-margoft stóð kennarinn við stóra landakortið og dró með fingri Fjallabaksleið nyrðri og Fjallabaksleið syðri. Þar sem ég hafði hvorki smalað á hálendinu né vissi hvar Vík var, svo ekki sé minnst á Dímon (sem ég leyfi mínum nemendum að hafa í karlkyni skv. máltilfinningu) og var álíka áhugalaus um Trausta Einarsson jarðfræðing, sem doktor Harald kennara, þá skilaði þessi fyrstubekkjarkennsla þeim effektíva árangri að bólusetja mig fyrir Njálu í meir en tuttugu ár! Þegar ég las söguna aftur, eftir tuttugu ár plús, rann upp fyrir mér að þetta er fín spennusaga, með smávegis pornógrafíu í upphafi og blóðir flæðir eins og í hvaða almennilegum vestra. Síðan hef ég velt fyrir mér hvursu drepleiðinlegur kennari þarf að vera til að bólusetja nemendur fyrir lífstíð. Vona að ég verði ekki til þess. Svo er það Facebook eða Smettiskrudda (nýyrði litla bróður sem ég kann sérlega vel við). Ég sé því miður ekki kostina við Smettiskruddu nema þá helst að geta njósnað um einkalíf yngri sonarins eftir að hann var svo vitlaus að "adda" mér á vinalistann sinn. Þessa dagana hef ég aðeins kíkt þarna inn og finnst allt í kaos og ef kona skráir sig eingöngu til að vera með í ættarmótsgrúppu þá er eins og andskotinn komi með alla sína púka; gylliboð og vinafjöld. "Það eru allir á Facebook!" Þessu skal ég trúa því því á smettiskrudduvettvangi ægir öllu saman og allt komið í steik. Auk þess sem ég hef fyrir satt að nemandi norður í S-Þing. hafi "addað" Skagamanni á átjánda ári inn í grúppuna "Bakkaættin" til að stríða yngri syninum. Við sitjum þar með uppi með Skagamanninn á næstu fimm ættarmótum! Fyrir svo utan það að hann heitir nafni og föðurnafni sem einn ekta Bakkaættarmaður ber. (Munar að vísu sennilega 40 - 50 árum en umsjónarmaður grúppunnar hefur sjálfsagt haldið að þetta væri gömul mynd.) Nýi Bakkaættinginn mundi svo sem punta ágætlega upp á samkvæmið í sumar, ég er ekkert að afþakka það.

Vendi ég mínu kvæði í kross

Harpa — Mon, 09 Feb 2009 19:58:39 +0000

Ég er að hugsa um róttækar breytingar á mínum meðalahögum. Reikna með að mínum góða lækni lítist illa á. Ég dró meira að segja fram rykfallna 24 stunda bókina og las um daginn í dag, í morgun. Gæti trúað að Fagrar heyrði ég raddirnar myndu leiða til svipaðra markmiða og umhugsunar en man ekki í hvaða hillu hún er. Ég fór sem sagt í vinnuna en náði ekki að fara yfir öll verkefni. Ein lífsreglan í þessu kross-vendi-lífi er að vinna ekki á kvöldin. Í rauninni byrjaði nýja lífið á sunnudaginn en þá fór ég á fund hjá algerlega nafnleyndu samtökunum, eftir að hafa verið óvirkur AA-maður í hálft ár! Nú er stefnt að því að vera ofurlítið virkari. Þetta er sumsé allt að koma og þar með er ég farin að tsjilla en ekki eyða kvöldinu í tölvunni.

Ég er frjáls!

Harpa — Tue, 10 Feb 2009 17:11:21 +0000

Gerði mér lítið fyrir og strokaði mig út af Facebook. Ég held að fésbókin sé eins og lyngormur og muni vaxa í einhverja gróteska mynd og nærast á notendum. Ég er mjög glöð yfir frelsistilfinningunni sem "de-activate" veitir einni konu!

Reið, örg og fallin eins og Bubbi

Harpa — Fri, 13 Feb 2009 16:17:11 +0000

Mikið djöfull er ég búin að vera hrikalega lasin af einu vestrænu lyfi sem ég er tiltölulega nýbyrjuð að taka. Í gær byrjaði ég að skjálfa upp úr klukkan 6 um morguninn en seldi mér þá læknislegu hugmynd að þetta væri nettur skjálfti sem myndi lagast þegar liði á daginn. Klukkan 8 nötraði ég eins og drykkjumaður í delerium tremens. Það er ákveðin lífsreynsla að nötra frá hnakka oní stórutá en nú veit ég hvernig hún er og þarf ekki fleiri prufur. Ég hefði meldað mig veika nema af því ég var búin að lofa að vera með "gestafyrirlestur" í sálfræðihópi. Svo ég sagði reynslusögu í þeim hópi hríðskjálfandi og gat ekki drukkið vatn af minni FVA-stútkönnu og átti inn á milli erfitt með mál. Mér datt samt í hug að það væri betra fyrir hópinn að sjá þá almennilega veikan geðsjúkling en frísklegan. Ég fór heim að reykja, í tíukaffinu, og náði að skella aftur fyrir mig á bílastæðinu, beint á hnakkann. Það var helvíti vont! Síðan þetta var eru komin 3-4 skipti þar sem ég er næstum að skella á hnakkann. Það er eins og jafnvægiskúlan í mér sé vanstillt. Í morgun vaknaði ég upp úr kl. 5 við það að ég var að tala hástöfum við einhvern um íslenska stafsetningu; nánar tiltekið hvaða reglur gildi um j í endingum. Í svefni tók ég dæmi af "nýi" og "nýja". Ég hef talað upp úr svefni undanfarið, kenni það einni pillusortinni og þegar umræðefnið er orðið stafsetning finnst mér þetta hátterni orðið sjúklegt! Í rauninni fattaði ég þá ég sagði sálfræðinemum frá geðveikinni minni hvað þetta er mikil raunasaga því aldrei tekur hún enda og sárasjaldan hef ég verið algerlega ó-geðveik í meir en áratug! Í rauninni finnst mér stundum að ég sé aðallega veik af aukaverkunum lyfja! Og núna er ég orðin reið yfir því ástandi. Ég hafði verið komin vel á veg með að trappa mig niður og út úr róandi/kvíðastillandi/bla-bla lyfi. En nú þurfti að keyra það aftur upp því þetta bla-bla lyf slær á skjálfta. Þar með er ég aftur á byrjunarreit og þannig séð fallinn í alvarlegri edrúmennskutilraun. Mér finnst gott að blogga þessa færslu til að ná úr mér reiðinni. Mér finnst gott að byrja hana á nákvæmlega því sem ég vildi sagt hafa. Vonandi fara einhverjar pempíur, t.d. af mínum vinnustað, ekki að nötra yfir færslunni. Ég get gefið svoleiðis silkiprinsum nóg Zyban sem fær mann til að hrollvekjast gegnum daginn, bara það sé tekið nóg. --- Vilborg: Það rifjaðist upp fyrir mér í þessu reynslusögudæmi hjá krökkunum (Góðan dag, ég heiti Harpa og er geðveik ...tónninn) að ég hef lesið Hrafninn þrisvar. Las bókina þegar hún kom út (enda mikill aðdáandi og búin að kenna Korku sögu um árabil) en Hrafninn stuðaðist úr mér. Mér sagt að mér hefði þótt hún góð svo ég las hana aftur ... og þótti hún svakalega góð. En næst þegar ég fór í raflostmeðferð stuðaðist Hrafninn úr mér, eins og fjöldi annarra bóka, myndbanda o.s.fr. enda eru staðhæfingar um að raflost eyði einkum "sjálfsævisögulegum minningum" ekki annað en hélgilja sem borgar sig að trúa ekki. Nema hvað: Ég er nýbúin að lesa allar bækurnar þínar, nema Korku sögu sem ég man af því það er svo langur tími síðan ég las hana fyrst. Ég vildi segja þér að mér finnst Hrafninn frábær! Vonandi ertu að skrifa framhald - verða íbúarnir fluttir á þrælamarkað syðra? Ekki annars segja mér það svo ég hafi til einhvers að hlakka :)

Kvikindið vaknað = merki um bata

Harpa — Tue, 17 Feb 2009 07:12:49 +0000

Freyja segir að síðasta færsla hljómi hræðilega. Ég er alveg sammála henni en þetta er samt bara raunsæ lýsing á deginum; hann var hræðilegur! Ég hætti umsvifalaust á auknum skammti af Zyban en helv. lyfið er 10 daga að skolast úr líkamanum svo ég tók ekki sénsinn á að henda hinni töflunni út í hafsauga strax. Góðu fréttirnar eru þær að ég skrifaði mínum góða lækni sem tók hysterísku bréfi sjúklingsins síns af stakri ró og er sammála mér um að endurskoða lyfjatöku mína - og vonandi sjúkdómsgreiningu líka! Það eru einnig góðar fréttir fyrir mig að ég hvæsti smávegis á póstlista kennara þegar yfir okkur helltist loðmullulegt grunnskólakjaftæði, sem er því miður að finna í framhaldsskólalögunum frá 1996. Við erum auðvitað alla daga að vinna að þessum markmiðum ljóst og leynt, í kennslustundum og utan, og alger óþarfi að núa okkur þeim um nasir. Ég vil alls ekki líta til grunnskólans sem fyrirmyndar; ekki hef ég áhuga á að sinna starfi mínu eftir stimpilklukku eða reyna að hugnast mistækum stjórnendum. (Reyndar hef ég unnið eftir stimpilklukku um ævina, það var í frystihúsinu á Raufarhöfn fyrir svona 35 árum. Mig minnir að stjórnendur þar hafi einnig verið doldið mistækir.) Mér er ljóst að ekki hafa allir sama álit á köstun í kekki eða smávegis þrasi. Mér leiðist hins vegar þessi óendanlega meðvirkni, þegar einhver reynir að slétta allar misfellur og hamra á að auðvitað séu öll dýrin í skóginum vinir. Það að ég skuli yfirhöfuð nenna að hafa einhverja skoðun er ákaflega hollt og gott fyrir geðið í mér. Ég hef líka látið eftir mér að vera með smávegis uppsteyt á kennarastofunni og leið ofboðslega vel á eftir. Kvikindið í mér er vaknað og ég er hætt að vera eins og hver önnur læpuleg Þyrnirós. Væri ég enn inni á feisbúkk myndi ég áreiðanlega hella andstyggilegum kommentum yfir fésbókarsvæði hvers systkinis! Djöst for the fönn of it. Þið heppin að ég skuli hafa yfirgefið svæðið nokkurn veginn ósködduð.

MacLean í denn

Harpa — Thu, 19 Feb 2009 13:43:13 +0000

Ég hef aðeins reynt að bakka aftur í óspilltu, ógeðveiku árin mín. Þetta er svona freudískt endurlit án þess að ég telji líkur á að höndla stórasannleik. Nema hvað: Ég fékk lánaðar tvær McLean bækur á bókasafni Kardímommubæjarins. Því miður mundi ég endinn á báðum bókunum (eftir meir en 30 ár!) en gat samt alveg notið þess að lesa harðspjalda-reyfara í gullaldarþýðingu Andrésar Björnssonar, útvarpsstjóra ... og prófdómara í munnlegum prófum í íslenskuskor, í denn. Það var alger hryllingur því karlinn tuðaði eitthvað allan tímann og maður fipaðist í þessum þó réttu svörum sem maður kunni við að reyna að heyra hvað karlinn var að tuða. Nú nýverið rann upp fyrir mér að vegna gáfna hafi hann þulið eins og Njáll - sem gekk afsíðis og þuldi og mátti enginn trufla hann þegar hann var að leysa mál eins og hvernig meðalbóndi í Fljótshlíðinni ætti að fara að því að greiða skaðabætur fyrir dráp fjórtán manna. Þetta var útúrdúr... Í Nóttinni löngu segir: "En öllu má nú nafn gefa. Hvílíkur morgunverður - kaffi, harðar kexkökur og .... Nú áttum við aðeins eftir fjórar dósir með kjöti, fjórar með grænmeti, ein tíu pund af þurrkuðum ávöxtum og svolítið af frosnum fiski, einn bauk með kexi, þrjá smápoka með blásnu korni og tíu dósir með mjólk." (s. 136) Þegar hér er komið sögu hefur farþegaflugvél nauðlent á Grænlandsjökli, sem betur fer rétt hjá frumstæðri veðurathugunarstöð, frostið úti er yfirleitt um 40° C og auk þess morðingjar á sveimi. Mér finnst þetta mjög raunsæ bók, allt nema þessir smápokar með blásnu korni. Hvað er blásið korn? Er það ekki poppkorn? Því miður er ekki hægt að finna útgáfudag bókarinnar og ég nenni ekki að leita að honum í Gegni. Mér finnst blásið korn miklu fallegra en poppkodn. Blásið korn ... líður ljúflega af tungu lesandans ... eins og bleikir akrar ... Ég er líka búin að lesa Neyðarkall frá Norðurskauti en rakst ekki á neitt málræktarlega sniðugt í henni. Næst verða það sjálfsagt Byssurnar í Navarone og Arnarborgin. Svo þyrfti ég reyndar að lesa svolítið í Njálu.

Smá móðurlegt mont

Harpa — Sun, 22 Feb 2009 20:21:18 +0000

sem ég skrifa aðallega fyrir ömmurnar! En frumburðurinn er sumsé orðinn andlit skólans síns, HR. Sé farið á http://www.ru.is þá eru þar kynningarmyndbönd á forsíðunni og drengurinn er bæði í vídjóinu um lagadeild og líka vídjóinu sem er þarna "Um Háskólann í Reykjavík".

Þótt auðvitað sé vitað frá forneskju að börn erfa gáfur frá mæðrum sínum en útlitið frá feðrum get ég ekki stillt mig um að benda á gáfulegt fas frumburðarins, þar sem þetta tvennt sameinast.

Gömlu karlar dauðans og hanaslagur sporgöngumanna

Harpa — Sat, 28 Feb 2009 20:03:43 +0000

Ég var reyndar að hugsa um að skrifa um Útsvar og fatastíl keppenda, til að bregðast ekki mínum góða frumburði. Þess vegna kíkti ég á seinni hluta þáttarins í gær. En hafandi velt fyrir mér hver hinn velklæddi keppandi Norðurþings gæti verið (ég kannaðist soooo við hann) og á endanum fattað að þetta var Sævar frændi - þá horfði ég náttúrlega bara á það liðið. Mér fannst Norðurþing vera með miklu huggulegra lið, t.d. athyglisvert afbrigði af skeggtísku, svo er ég náttúrlega n-þingeysk að ætt og uppruna. Þegar Sævar o.fl. tróðu uppi í leikfélaginu Hugleik í denn, var gaman að fara í leikshús! Það er heldur verra með leikrit Hugleiks yngra, og á ég þar við hina hryllilegu sýningu Baðstofuna. Eins og frumburðurinn veit þá þykir mér fyrrum "Gettu-betur-strákar" alls ekki eiga erindi í Útsvar. Í rauninni er þetta svipað og að senda óperusöngkonu í Júróvissjón. Svo nenni ég ekki að tala meira um það stóð (ég hef nú lítið fylgst með) en er soldið paff yfir hve kvenkynið sést sjaldan. Áðan fór ég í fjölmennt sextugsafmælisboð skólameistarans míns. Þar var margt um manninn enda hefur hann Hörður vasast í mörgu. Tónlistaratriðin voru flott; Þjóðlagasveitin verður æ betri og æ meira orgínal ... en ég treysti mér ekki til að vera til loka í veislunni þótt ég missti af KK. Undanfarið hefur kennarastofan logað í illdeilum um hvað muni best til bjargar í kreppu og hverjum sé þessi kreppa að kenna. Það er náttúrlega óþarfi að taka fram að það eru karlkyns kennarar sem bítast um svörin. Þeir minna mig mest á íslenska hana í hanasamkeppni. Meira að segja hafa sumir tekið upp "hanastellingu"; standa og reigja sig sem mest þeir mega og liggur við að vanti bara stélið til að fullkomna líkinguna. Ég hef þess vegna tekið þann kostinn að dvelja meir inni á vinnuherbergi og ræða merkilegri mál, s.s. stöðlun sovéskra kommúnista á brauðbakstri ... sem er ákaflega sérstakt mál og við kennararnir höfum fengið prufur af staðlaða kommúnistabrauðinu undanfarið. Ef einhver hefur áhuga á svoleiðis brauði get ég bent á sérfræðing. Kennarastofan endurspeglar heiminn ytra; þetta er svona mikrókosmos-dæmi eins og menn voru svo hrifnir af á 17. og 18. öld. Í ytri heiminum eru stjórnmálamenn að snúa sér í pólitískan hring eða hvæsa illilega á spyrjanda þáttar. Hér vísa ég til Davíðs og hins fræga Kastljóssviðtals í vikunni. Náttúrlega kíkti ég ekki á þetta viðtal fyrr en í morgunsárið ... heyrði fyrst samræður sem einkenndust af "víst", "þú ert ekkert skárri" og "þú getur ekki sannað það!" (þessi síðasttalda var einmitt uppáhaldssetningu litlu þunnu nemendanna í ML um árið). Svo datt mér í hug að taka hljóðið af og sjá hvernig Davíð, sem ég hef aldrei séð læf, ýmist hallar sér aftur með útbreiddan faðminn eða skellir olnbogunum í borð og allt að því goggar í Sigmar. Hvað hefði gerst hefði borðið verið mjórra? Svo fann ég út að þægilegast og mest upplífgandi var að hraðspóla gegnum viðtalið - þá heyrir maður ekki orðaskil heldur bara gagg og hreyfingarnar líkjast afrískum dansi, eða hanaati (ég hef heldur aldrei séð svoleiðis læf). Aldnir stjórnmálamenn snúa til baka (en virðist vanta flokk), s.s. Jón Baldvin. Ég get ekki séð að hann hafi skánað í tíu ára útlegð, sá brot af einhverju viðtali þar sem hann var státnari og óskýrmæltari en fyrr. Ég hugsa til þess með hryllingi ef næsta þing samanstendur af mönnum eins og Jóni Baldvini, Árna Johnsen, Ómari Ragnarssyni og Sturlu trukkabílstjóri. Er t.d. hugsanlegt að Davíð Oddsson verði með Árna Johnsen á framboðslista? Allir sannir Íslendingar vona svo náttúrlega að Steingrímur Hermannsson snúist á sveif með með öðrum ellibelgjum. Svo höfum við óvinsælan forseta sem lagði sitt á vogarskálarnar til að ræsa út sem flesta víkinga og forsetafrú sem virðist ekki stíga neitt voðalega mikið í vitið ... En maður getur sosum alltaf flutt til Færeyja eða Krítar, ef þetta verður svakalega slæmt. Bara halda því fram að maður sé Finni til að afsaka hreiminn því hvern langar að verða aðhlátursefni eins og Íslendingar eru nú í útlöndum?

Um allt og ekkert

Harpa — Thu, 05 Mar 2009 17:53:16 +0000

Í gær fór ég til borgar óttans, öðru nafni þurrabúðarinnar handan Flóans! Sem betur fer hafði ég ekki náð að líta á vegagerðarsíðuna og vissi því ekki að Kjalarnesið var á nippinu með að vera fært. (Skil ekki hvernig nokkur manneskja getur búið þarna!) Strætóstjórinn var eitthvað stressaður en ég hélt að hann væri kannski nýr og þess vegna óöruggur með sig ... fór svo frammí eftir Grundarhverfið og bað hann viljandi að loka hurðinni (sem blakti þarna aðeins í rokinu). Ég held nefnilega að sú tiktúra að bara megi segja "loka dyrum" en ekki "loka hurð" sé tilhæfulaus tiktúra einhverra gömlu kadla o.s.fr. í gamla daga. Úr því hægt er að höggva mann (og annan) sverði og samþykkja þær leifar verkfærisþágufalls (ablatívus instrumentalis), hlýtur sama að gilda um dyr og hurð; menn loka (einhverju) hurðinni (verkf.þágufall, eiginlega merkingin "með hurðinni") Áður en ég missi mig út í fjarlægari orðskýringar og fimbulfamb í anda Þórbergs, get ég þess að erindið í þurrabúðina var að ræða stöðu og horfur í mínu heilabúi og hvað væri nú skynsamlegt að gera þegar ég hef verið geðveik í áratug, geðveikin fremur eykst en minnkar samfara auknu meðalaáti. Við vorum búin að undirbúa okkur bæði, ég og læknirinn minn, og ég er mjög ánægð með hvernig tókst til í þessu uppgjörsviðtali. Svo gerðum við plan og nú er að sjá hvussu lukkast til með það plan. Svo fór ég á bókamarkaðinn, harðákveðin í að kaupa ekki snitti, kom út með tvær bækur og það kalla ég vel sloppið! Ég var alveg voðalega þreytt þegar ég kom heim. Kannski þess vegna sem ég tjúnaði upp einhverja samstarfsmenn mína með því að taka ekki undir halelújasönginn um grunnskóla þessa litla góða bæjar, á kennarastofunni. Mér er sosum nokk sama hvað þessir samstarfsmenn halda og hef yfirleitt ekki nennt að vera ósammála þeim enda hafa þeir minni reynslu af því að láta krakkaormana sína ganga í aðra grunnskóla (í öðrum Kardimommubæ) hvað þá dreifa börnum á báða skólana okkars K-bæjar. Úr því ég var hvort sem er byrjuð að móðga kom ég því að við einhverja að mér fyndist óþolandi pxxxx skrækir kvenfólks á sextugsaldri. Sný ekki aftur með það! Þetta tengist hópamyndun, Ég reikna með að hvíslandi hvíandi hópurinn verði alls ekki hamingjusamur yfir þessari færslu og skil hann vel, bilíf mí. Þær geta rætt um illa móðurmálskennara inni á feisbúkk því þar tók ég pokann minn og kvaddi og enginn vegur að ég frétti af því. P.s. Hvað hét aftur kerlingin í Friends sem hafði verið gift einum vininum og byrjaði gjarna setningar á "Oh, my god!"?

Fundin Rannveig og skemmtileg nektarmynd að auki

Harpa — Mon, 09 Mar 2009 20:07:05 +0000

Í dótinu sem ég fékk uppi á Laugarvatni um daginn leyndist mynd af hinni dularfullu Rannveigu Dýrleif Stefánsdóttur. Þetta er myndarstúlka og nú þarf bara að finna út hvort hún var lagsmær eða fóstudóttir Pálínu. Ég setti Freyju fyrir að leita í Ísl.bók ... svo mætti skoða Haganes fólkið og á endanum verð ég sokkin ofan í Skagfirðingabækur fyrri tíma.

Skrítin tilviljun er að skv. æskumyndum af afa hefur hann verið blámaður til höfuðsins. Skyldi Hans Jónatan vera forfaðir okkar? Og af hverju erfði ég ekki þetta hár? Eiginlega er þetta þó ekki skrítnara en að Einar yngri sem rekur Einarsbúð og afgreiðir okkur í hverri viku skuli vera svona sláandi líkur Einari afa, kaupmanni á Raufarhöfn. Kannski er þetta eitthvað sammannlegt verslunarmannaútlit?

P.S. á miðvikudegi: Þögn systkinanna veit ekki á gott og sennilega eru þau að baktala mig inni á Feisbúkkinu. Svo ég tók hina fögru nektarmynd út (upp á karríer viðkomandi) og lofa að nota bara andlitsmynd af viðkomandi í framtíðinni :)

P.P.S. Það að myndirnar á blogginu mínu eru óralengi að hlaðast inn er væntanlega bilun á myndageymslunni minni, á this.is/harpa

Til að ganga í augun á frumburðinum

Harpa — Thu, 12 Mar 2009 20:19:27 +0000

skal tilkynnt að nú tekst mér að vera 3/4 af þolfimitímanum og fæ þá að fara. Ég er elst í hópnum - fyrsta sinn sem ég upplifi mig sem eitthvað gamla - og obbinn af hinum fimu stúlkum í kickboxinu eru fyrrverandi, núverandi eða tilvonandi nemendur mínir. Þær eru ósköp næs og leggja mig ekki í einelti, þrátt fyrir ágætis aðstæður til þess. Markmiðið er að vera heilan tíma. Ég er bara svo dj... slöpp og úthaldslítil. Reikna með að það lagist eftir því sem á námskeiðið saxast. (Búnir 4 tímar og ég hef bara skrópað í einn ... vegna magapestar eða kvíða - það er ekki nokkur vegur að þekkja þetta tvennt í sundur.) Mér finnst kickbox frekar skemmtileg íþróttaiðkun og mun njóta þess að hugsa um kýlingar þeirra sem mér þykja leiðinlegir, alveg austur - vestur, þegar mér hefur tekist að ná sporunum, a.m.k. 50% af þeim. Ég missti af Salsa tímanum á þriðjdag. Þetta er mun skemmtilegra en pallaþramm og hopp. Hin líkamsræktin - var mikið pallar í þessa tvo - fjóra tíma sem ég mætti- var alltof mikil stappa af missveittum konum (og einum karli) í alltof litlum sal. Auk þess kunnu allir á pallana nema ég. Ég var sko ekki að fíla þetta! Svo fatta ég ekki af hverju tónlistin er höfð svo hávær (gildir bæði um Jaðarsbakka og Vesturgötuhúisð) að enginn heyrir orð af því sem þolfimikennarinn er að hrópa. Vill til að ég er flink að lesa af vörum ;) Þetta saxast ...

Íþróttir og stjórnmál: I love it!

Harpa — Sun, 15 Mar 2009 16:36:00 +0000

Ég er byrjuð á Ættarsögunni miklu! Satt best að segja fannst mér að upphafsetningin ætti að vera: "Á ofanverðum dögum Haralds konungs í Noregi ..." til þess að ná sem flestum merkilegum skyldmennum inn í Æ.m. Svo sá ég að til þess entist mér ekki æfin og lét duga að hefja Ættarsöguna miklu um 1850 og þá lauslega fram undir 1900. Þótt byrjunin væri nýmóðins er Æ.m. skrifuð eins og Íslendingasaga, þ.e.a.s. alls konar angar og flækjur myndast við hlið aðalþráðar. Í Íslendingasögunum leiðir svoleiðis lagað oftast til þess að einhver er drepinn. Læf, eins og Æ.m. fer þetta yfirleitt í að útskýra flókin fjölskyldutengsl manna, á tímum þegar fína fólkið tók ekki niður fyrir sig í pöpullinn! Nema hvað; ég er rétt að skríða yfir aldamótin 1900 í þessu ættarverki. En að öðru og vítaverðara efni! Sem ég sat snemma á sunnudagsmorgni og þaullas Íþróttasíðu Morgunblaðsins út í hörgul, eins og ævinlega (NOT! þetta er brandari) sá ég að einhver breskur íþróttaálfur, nefndur Owen, er að bjóða sig fram í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins í Norðvesturkjördæmi, undir nafninu Örvar! Til að koma nú sönnunargögnum fyrir tróð ég mynd af Örvari við hliðina á umfjöllun um gang Ættarsögunnar miklu en myndin af Óweni er hér til hliðar. Það leikur ekki nokkur vafi á því að þetta er sami maðurinn, leikandi tveimur skjöldum! Báðir með tvo hvirfla? Ætluðu þeir að verða tvíburar? Þetta finnst mér mjög spúkí!

Vetrarsól, villutrúaráhrif Facebook-ar og heilsufarslýsingar að venju

Harpa — Wed, 18 Mar 2009 19:47:14 +0000

Vitið þið hvað er verst við að skjálfa eins og espilauf (minnir mig á að ég hef alltaf ætlað að tékka á hvort þetta sé sama og asparlauf...)? Það er að reyna að fá sér vatnssopa úr glasi fyrir framan nemendur! Eftir hádegi í dag var ég alveg búin að klára batteríin og skalf frá hnakka og niðurúr. Svo var ég að reyna þetta með báðum höndum á plastglasi (passa að kremja ekki glasið) og hitta á munninn og ná að súpa á þrátt fyrir munnherkjur. Ég sagði svo vandræðalega við blessuð börnin að ég væri ekki í þynnku og blessuð börnin voru svo kurteis að hlægja með mér nett að þeim obskúra möguleika. Best ég venji mig á að snúa baki við nemendum þegar svona stendur á. - Þetta gengur yfir (vonandi) og er annað hvort aukaverkun af lyfi eða aukverkun af því að trappa niður lyf. Ég er búin að lesa Vetrarsól, eftir Auði Jónsdóttur, og er yfir mig hrifin! Það er eitthvað við bækurnar hennar sem snertir taug ... reyndar er ég oft pirruð út í aðalpersónu og finnst hún að sumu leyti óttalegur ræfill / full meðvirkni. Þetta á við Fólkið í kjallaranum og Vetrarsól. Skrítið að vera svona hrifin af bók en langa samt til að hrista sögumanninn duglega! - Skv. þeir edrú-fræðum sem sumir hafa gagnrýnt þá er skýringin á því að manni mislíkar einhver oft sú að maður er nauðalíkur í fasi og hugsun þeim leiðinlega: Menn einblína á þá þætti sem þeir eiga sameiginlega og hatast við þá. Ég er alveg til í að kaupa þá skýringu því undanfarin misseri hef ég verið óttalegur aumingi og ég sem þoli ekki aumingjahátt! Það sýnir hvað bókin er góð að hún skuli snerta mig / pirra mig. Ég tók könnun inni á Facebook í gærkvöldi, eggjuð til þess af frumburðinum. Könnunin var til að sýna hvaða kennari maður væri við FVA ef maður væri kennari. Ég svaraði samviskusamlega öllum spurningum út frá sjálfri mér og ýtti svo á "see results" takkann. Birtist þá ekki: "Til hamingju! Þú ert Leó, einn besti kennari skólans ... bla bla". Ég er á bömmer yfir þessari niðurstöðu. Svo reyndi ég að sannfæra Njáluhópinn minn um að Facebook væri verkfæri djöfulsins (við erum nýbúin að skauta yfir kristnitökukaflana og enn soldið lituð af þeim). Njáluhópurinn hló og ég sá að þau voru öll ánetjuð. Kenninguna um verkfæri djöfulsins prófaði ég svo á yngri syninum en hann lét mig vita af því að sjálfur hefði hann "addað" biskupnum sem sínum vini, inni á Facebook! Það endar með því að ég verð alein utan Fésbókar. Þetta er eins og að hafa aldrei farið í Smáralind. Hvort tveggja á við um mig. Og er náttúrlega tær geðveiki.

Sökk, sökking sökk!

Harpa — Sat, 21 Mar 2009 14:56:03 +0000

Hvað er hægt að segja annað sitjandi við gluggann og sjá allar tegundir af veðri á fimm mínútum, þ.m.t. hagl? Og krókusarnir nýbúnir að blómstra! Til að veita geðvonskunni útrás las ég enn einu sinni yfir dagskrá SM (ekki sadista samt) á ráðstefnu sem er akkúrat í gangi núna. Mér fannst að ég gæti gert alveg helling annan en að hlusta á þessa örfyrirlestra, t.d. bloggað tíkarlega á þokkalegu máli, með eðlilegri fyrirsögn og er nú einmitt að því / verandi einmitt að því / bloggaði ef ég mætti og gæti o.s.fr. Það er einhver slagsíða á ráðstefnunni ... eitthvað sem mætti kannski kalla MR-heilkennið. Yfirleitt kemur þetta heilkenni best í ljós í spurningakeppni framhaldsskólanna og það merkilega er að nokkrir skólar pródúsera fólk með þessa lífssýn, ekki bara MR. Ármann Jakobsson er MS-ingur sem kennir við MR. Hann vakti athygli á sér og sínum í vetur með því að "uppgötva" þau sannindi að það væri æskilegt að tala við nemendur um fornbókmenntir! Stundum skrifaði hann bara eitt orð á töflu í heilan tíma. Vá! ... Mér finnst að Váið ætti einkum að vera fyrir því að maðurinn tylldi í kennslu. (En hann er náttúrlega í vernduðu umhverfi þar sem heilkennið "að hafa ekki fattað að heimurinn er til utan MR og hefur verið lengi" ýtir undir skrítilegheit, jafnvel svo rammt að fráhvarf frá þeim þykja merkileg uppgötvun. Það væri ofsalega gaman að vita hvernig Ármann hugsar sér að fornbókmenntakennsla fari fram annars staðar, t.d. í þeim lágstéttarskólum sem heita fjölbraut, þar sem konur hafa troðið sér í kennarastétt og ýmsar aðrar byltingar hafa átt sér stað. Ég hef aldrei séð þennan Ármann læf en í kastljósþættinum sem ég hraðspólaði í gegnum í tölvunni minnti hann mig mjög á hobbita. Mér fundust hobbitar sætir í gamla daga. Nú hefur Ármann fattað þetta: "Ritunarkennsla virðist stundum ekki mjög mikils metin í skólakerfinu. Sérstök ritgerðareinkunn er gefin af gömlum vana en ritun er sjaldnast ætlað rými í stundaskrám, móðurmálskennarar fara yfir ritgerðir ofan á alla aðra vinnu en ritgerðum fækkar í öðrum námsgreinum. " (Feitletrun bloggynju.) Sérstök ritgerðareinkunn er auðvitað hvergi gefin nema í afdönkuðum fornskólum. Annars staðar er gert ráð fyrir því að ritgerðir séu innifaldar í kennslu og námsmati áfanga. Í venjulegum fjölbrautaskóla stynja nemendur sáran undan ritgerðaáþján í fjölda faga, meira að segja stærðfræði. Ég sé að tískuskólinn Verzló, sem hefur verið í hópi skóla duglegustum að kraka til sín fé fyrir fjarnemendur sem aldrei sjást og eru þá sennilega álfar, hafa líka sérstaka ritgerðareinkunn fyrir stúdentspróf. Sjálf hef ég tveggja ára reynslu af þessu fyrirbæri þá ég kenndi við ML. Vitlausara fag og einkunn finnst varla. Soffía, sem ég minnist sem hressar og skemmtilegrar konu, hefur klárað master og verkefnið verið að skoða ritgerðir nemanna úr Versló 2006 (það hlýtur að hafa tekið tímann sinn að fá leyfi þessara tvöhundruð nemenda fyrir notkun á þeirra texta) og "rannsóknarspurningin" (djíses, ég hélt þetta væri bara í kennó ;) er: Er ungt fólk hætt að nota viðtengingarhátt? Ég hef ekki hugmynd um svarið en hverjum er ekki sama? Það er næstum jafn mikil tímasóun að leita svarsins (sem hlýtur að vera neikvætt því annars væri rannsóknarspurningin "Notar ungt fólk viðtengingarhátt?") og að hraðsökkva sér ofan í ljóðabréfaskil gamals prests, vitandi allan tímann að vinnan væri til einskis og ekki þarf nema nokkur stuð til að ljóðabréfin poppi út. Það eina jákvæða er að Soffía er eflaust jafn skemmtileg og mig minnir og ábyggilega allt í lagi að hlusta á'ana. Mætti halda að ég væri spæld fyrir að fara ekki á ráðstefnuna. En nei, ég er glöð að hafa sleppt henni. Vill þar t.d. svo til að ég er íslenskukennari eða framhaldsskólakennari sem kenni íslensku. Ég er enginn fokkings móðurmálskennari (sem mér finnst alltaf að sé einnig leikskólakennari / grsk. kennari upp í svona 3. bekk). Þess vegna eiga samtök móðurmálskennara alls ekki við mig, auk þess sem ég vil ekki tengjast misvísandi skammstöfuninni. Enda er ég ekki í SM. Í gær var ég að útlista fyrir 2 x 102 hvernig skynsamlegt verklag væri að skrifa stutta ritgerð, sem þau fá einkunn fyrir en gildir bara inni í aðaleinkunn fyrir ÍSL 102, rétt eins og skriflegu íþróttamenntirnar gilda bara sem hluti af þeirri grein o.s.fr. Ég spurði þessa krakka hvað þeim hefði verið kennt í grunnskólum (þau koma úr a.m.k. fimm grunnskólum) og þeim hafði verið kennt að ritgerð væri endursögn "svo kennnarinn viti að ég hafi lesið bókina". Þess vegna byrja ég ævinlega á því að afkenna grunnskólakennsluna. Jafnframt reyni ég á dramatískan hátt að venja þau af "og vona ég að þú lesandi góður hafir haft gagn og gamna af" í lokin og "hafir gagn og gaman af" í upphafi. Bara þetta tvennt, að afkenna ofantalið, er stór árangur í nýnema-ritunarkennslu. Svo getur maður farið í þetta hefbundna; praktísk not af þankahríð, flokkun hugmynda, uppkast í bútum o.s.fr. Af því nú lifum við á þeim tímum að ritendur eru örugglega fleiri en lesendur verðum við að búa við þá staðreynd að ritunin líkist ekki endilega stpr.ritgerðum MR og Versló (guði sé lof!) og að eina rétta sóknin, beri maður hag íslenskunnar fyrir brjósti, er að auka lestur. "þakka þeim sem hlýddu" (þessa lokasetningu hef ég fengið í ritgerð, man ekki hvort það var stúdentsprófsritgerð eða bara venjuleg).

Sljákkar í bloggynju

Harpa — Mon, 23 Mar 2009 18:48:40 +0000

Ég get ekki bæði lesið Njálu, hoppað í tveimur mismunandi líkamsræktum og skrifað ÆM 848 4to (Ættarsöguna miklu). Soleiðis að ætla má að færslum fækki. Enn fremur taka ættarbréfin (póstlisti) sinn tíma og ég veit ekki hvernig ég væri hefði ég ekki haft vit á að komast af Feisbúkk - kalin á hjarta ...

Fés og fararheill og flottur fyrirlestur.

Harpa — Mon, 30 Mar 2009 20:34:20 +0000

Kl. 6 í morgun ákvað ég að nýta morgunsárið til að taka niður þvott og brjóta saman. Árrisul húsfreyja getur komið ýmsu í verk, skal ég segja ykkur. En ekki tókst betur til en svo að ég hrasaði um (tæknilega gallaðan og asnalegan) þröskuldinn á leiðinni þvottahús-eldhús. Verandi með fullt fangið af þvotti datt ég á andlitið, sem betur fer vinstri vangann. Þetta var helvíti vont og ég er fyrst núna, um kvöldið, að fá tilfinningu í tennur og varir - hefur liðið eins og ég kæmi koldofin frá tannlækni í allan dag. Svo verður spennandi að sjá hversu gul, blá og marin ég verð og hvað geta spunnist skemmtilegar kjaftasögur út frá því! (Ekki er til bóta að ég er að kenna unglingunum Grafarþögn ... hvar kona er barin eins og harðfiskur og ber þess merki.) (Ég er búin að detta beint á hnakkann, á bílastæði skólans, aftur fyrir mig á olnbogann um miðja nótt hérna heima - hann bólgnaði ansi mikið og a.m.k. þrisvar í stiganum í skólanum. Er orðin leið á dettiæfingum!) Svo vil ég vekja athygli á frábærum fyrirlestri, Endurtekin stef um ofsa, óhóf og ágirnd, sem Guðrún Nordal flytur í vefvörpun HÍ. Þetta eru um tugur stuttra fyrirlestra (yfirleitt 10 mín - korter), ég hef ekki horft /hlustað á þá alla en af þeim sem ég hef skoðað er hennar langbestur, flutningur yfirlætislaus en örlítil svipbrigði og tónfall gerði hann hæfilega lifandi í þessu litla rými. Allir sem hafa áhuga á Sturlungu, Njálu og útrásarvíkingum ættu að geta fundið þar eitthvað við sitt hæfi Öll fyrirlestrarrunan er á http://www.hi.is/is/mannlif_og_kreppur

Fallandaforað, feisbúkk og grunnskólaritunardútl

Harpa — Tue, 31 Mar 2009 19:32:14 +0000

Freyja: Eftir gáfulegt komment þitt um þröskulda og dráttarvélar fór ég að tékka og komst að því að hér eru bara þrír þröskuldar: Tveir við útidyr + bakdyr og svo þetta Fallandaforað innan úr þvottahúsi. Ég ætti kannski að hætta að þvo þvott? Er músin ennþá í þínu þvottahúsi? Kannski fæ ég mér mús í mitt. Ég er sammála Einari um að Fallandaforaðið og dettingar séu viðbrögð æðri máttarvalda við úrsögn úr Feisbúkk. En nú fékk ég uppljómun og veit fyrir hverja Feisbúkk er: Fólkið sem vinnur eftir stimpilklukku! Nú geta jafnt grunnskólakennarar í Kardemommubæjum sem ráðuneytisstarfsmenn unað sér í Feisbúkk daginn út og inn :) Gaman fyrir þau! Ég er að byrja enn eina yfirferðarlotuna (hvað ætli ég hafi farið yfir margar ritgerðir um ævina? Eitthvað um 2000 held ég ...). Og enn og aftur fórna ég höndum og spyr mig hvað í ósköpunum grunnskólinn hafi verið að kenna nemendum í 10 ár! Sveitungi minn orti: "Að lesa og skrifa list er góð / læri það sem flestir." Ég reikna með að svona sirka helmingur nemenda læri að lesa hjá foreldrum sínum eða öðrum skyldmennum, aftan á mjólkufernur, seríospakka o.þ.h. Ætti þá ekki að vera tími til að kenna að skrifa? Ég er með kenningu: Kenningin er sú að í grunnskólum sé lögð áhersla á einnar blaðsíðu ritgerðir. Þá skrifar krakkinn: "Í þessari ritgerð ætla ég að skrifa um Stubb. Meginmál: Stubbur er ekki stór Stubbur er fimm ára Stubbur á tvo bræður bræður Stubbs heita óli og pétur. Lokaorð: Í ritgerðinni skrifaði ég um stubb og vona að þú lesandi góður hafir haft gagn og gaman að." Ég er svo að slást við andskotans stubbamódelið, notað öll tíu árin í grsk. (fyrir utan þann hrylling sem svokallaðar "heimildaritgerðir" eru í grsk.), upp eftir öllum áföngum og afkenna tiktúrur grunnskólans. Það gengur yfirleitt þokkalega á önn eða tveimur. En ég spyr mig: Hvað eru kennararnir að gera í kennslustundum úr því þeir eru sannanlega ekki að kenna að skrifa og áhöld um að þeir kenni að lesa? Ég hef þá kenningu að þá séu þær (megameirihluti grsk. er kvenkyns, oft vinstri sinnaðar feminískar barbíur). Að þá séu stóru barbíurnar að halda við bleiku prinsessuppeldi leikskólans og séu í leiknum "við stelpurnar" alla daga. Strákunum má fleygja fram á gang þar sem þeir geta snapað gams og hugsanlega leitað skjóls á bókasafninu eða bara farið út í fótbolta. Sem betur fer kenni ég 102 og þar eru nemendur talsvert eðlilegri en í 103. (Þetta er náttúrlega smekksmunur en mér finnst óþægilegt og subbulegt þegar nýnemastelpur aðhyllast sömu fatatísku og maður sér í Rauða hverfinu í Amsterdam. Sennilega þykir þetta ekki óþægilegt á að horfa í grunnskólum. Í 102 eru nemendur eðlega klæddir.) Nú er ég komin langt frá efninu, eins og kvenlegra kvenna er siður. En óleysta spurningin er: Hvurn andskotann er verið að kenna í ritun í grunnskólanum í 10 ár? (Guðni O., ég gæti þegið stuðning núna þegar fúríur af báðum kynjum klaga mig í manninn, skólastjórann, hví-hópinn á kennarastofunni, synina báða og föður minn. Síminn hjá honum er 486 1221 en áttræður öldungur klagaði mig fyrir föður mínum eftirlaunaþeganum núna í vor og kannski langar aðra að fara þá leið ;-) Það væri gaman að sjá tölfræði yfir það hvers konar stúdentar fara í Kennó. Eitt er víst og það er að ekki eru það dúxarnir!

Líkræða

Harpa — Sun, 05 Apr 2009 19:44:09 +0000

Nú fékk ég bók með ýmsum pappírum í, frá Ástu frænku, í gær. Þetta reyndust hins vegar alls ekki vera þeir pappírar sem kallaðir eru "bréfin" og eru týndir. Nei, a.m.k. einn langur texti, skrifaður með pennastöng og kolsvörtu bleki, ársettur 1907, er líkræða yfir Guðrúnu Grímsdóttur Laxdal. Líkræðan er ofboðslega löng og ofboðslega margt sem hefur prýtt þessa ekkjufrú. Svo er mökkur af ljóðum, í ungmennafélagsstíl eða þjóðernisrómantík. Ég er að reyna að þekkja skriftina - þau gætu verið eftir Pálínu. (Maður er soldið sjóaður eftir póstkortalesturinn!) Fram kemur að yrkjandi hefur mikið álit á Guðmundi frá Sandi og eins gott að fara þá að rifja þá upp eitthvað annað en "Ekkjuna við ána", en á árum áður lærði frumburðurinn þetta kvæði utan að og æfði flutning í kaupstaðarferðum á Selfoss. Ég held að ég hafi líka verið látin læra "Ekkjuna við ána" utan að. En nú er ég komin eilítið út fyrir efnið ... Svo er þarna einhvers konar hringhendulykill, ansi sniðugur. (Kannski pikka ég hann upp handa Finnboga ;) Loks er töluvert um rímfræði og skrifara (sem ég held að sé Pálína) mjög í mun að taka upp gömlu íslensku heitin og þar í er mánuðurinn "farfugl" (kemur eftir hörpu). En "bréfin" eru ekki þarna og augljóslega einhver annar ættingi með þau. Mér gengur annars nokkuð vel að semja ættarsöguna miklu en þetta er heldur tafsamt og seinlegt verk. Sem er ágætt því ég get ekki hugsað mér að fara að prjóna lopapeysur þegar allir hinir eru að prjóna lopapeysur, eftir uppskrift. Á mínum aldri má kona vera þversum í tilverunni.

Skin og skúrir fálkans

Harpa — Fri, 10 Apr 2009 08:50:18 +0000

Ég hef dúllað mér við það í morgun að lesa moggafréttir og bloggafleiður af þeim. Beinar tilvitnanir í sjálfstæðismenn eru svo óþægilega ofanaf-flettandi að annað hvort gerast þessir menn sjálfkrafa upp til hópa sjálfbjarga einhverfir (sem m.a. eiga erfitt með að greina milli aðal- og aukatriða, sem og túlka umhverfi sitt) eða eru hreinlega paff og geta ekki logið nógu hratt. Ef mogginn styður sjálfstæðisflokkinn - hvað stendur þá í hinum blöðunum? Þeir sem reyna að styðja "sjúkrahúsliggjandi", "var ekki þar", "var hættur" "var ekki tekinn við", "ekki ég heldur ákveðnir einstaklingar" o.s.fr. nota fiffið með að kalla hneykslaða sjálfstæðismenn á eigin flokki (já, þeir finnast) hýenur, öllu vinsælla er þó "slefandi hýenur" sem "elta blóðslóð" o.s.fr. Manni dettur dulítið í hug að hinir hollu-fram-í-bláan-dauðann-sjálfstæðismenn hafi aldrei komist lengra á lestrarbraut en að Tarzan apabróður (án þess að ég sé með þessu að kasta nokkurri rýrð á Tarzan). Ég rakst þarna úti á blogg manns sem ég passaði fyrir ævalöngu, þá magaveikt ungabarn sem róaðist við að horfa á kertisloga; Afskaplega gullfallegt barn! Nú hefur fullorðna barnið lagfært gamalt lógó sem ég linka í af síðunni hans; Afskaplega smart lógó verð ég að segja. Það eina sem mér er ekki ljóst við lógó-ið (og sennilega frummyndina líka) er hvort fálkinn sé í spreng eða hvað? Ef önnur löppin er hvít og feit og hin löppin dökk með kló: Þá er þessi fálki greinilega að pissa í sig. Hér stillir bloggynja sig um að linka í alla þá sem tala um hvítþvegin bleijubörn eða bleijubörn með jukkið upp á bak - nokkuð vinsælt líkingamál þessa dagana en á illa við á dögum Pampers.

Tákn fálkans

Harpa — Sat, 11 Apr 2009 08:13:45 +0000

Af hverju ætli menn (lesist karlar) séu svona svag fyrir fuglkvikindinu fálka? Í 5 ár átti ég heima við súlu með steindum fálka þeim sem settist á Keldunesbæinn í miðri fæðingu árið 1711. Þetta þótti náttúrlega vita á eitthvað í denn. Svo er ég búin að finna mynd af ljósbláa fálkafánanum í fórum afa míns sjálfstæðismannsins (fáninn brann eins og allt annað þar á bæ), ljómandi lekkera mynd af svipuðum fálka en með kórónu og því öfugt tákn við ljósbláa frelsisflygildið ... endaði sá ljósblái ekki á glímufélagi og Schola Reykjavicensis? Ég er líka að velta fyrir mér hvort skipti máli að fálkinn snúi til hægri eða vinstri; Einnig hvers vegna fálki Sjálfstæðisflokksins er að pissa í sig.

Svartagallsraus um geðlyfjatröppun I

Harpa — Sun, 12 Apr 2009 17:15:10 +0000

Svartagallið (melankólían) í mér bullar og sýður meðan ég dúlla mér hægt og rólega við að hætta á hverju lyfinu á fætur öðru. Eftir að ég sendi lækninum mínum lista yfir 17 geðlyf/ geðdeyfðarlyf/ sefandi lyf/ róandi lyf og svefnlyf - í rauninni hefðu þau átt að vera 18 því ég gleymdi einu - á listanum var semsagt lyfjasafn síðasta áratugs en borið saman við veikindi, innlagnir, raflost o.fl. síðustu fimm ára (sem ég sendi líka í lista) virtust því meiri lækningar hafa því verri árangur. Mér er það fullljóst að þetta eru gasalega vönduð læknisráð, könnuð í tví- og þríblindum rannsóknum út og suður ... svo líklega er ástæðan sú að ég er öfugsnúin í geðveikinni og lyfjaleiknum eins og í öðru. Ég var helvíti reið í dag og í gær. Sjálf hafði ég sett upp plan til að hætta á einu lyfi í einu, hægt, svo ég yrði sem minnst veik af hættingunni. Þ.á.m. er Seroquel, hvar ég byrjaði í 300 mg og var komin úr 100 ofan í 50 mg þegar læknirinn minn breytti þessu í 25 mg. Nú getur vel verið að ég sé óvenju næm fyrir lyfjum eða ógeðslegum aukaverkunum og fráhvarfseinkennum almennt: Ég umhverfðist við lækkunina 100 mg niður í 25 mg og hef nánast haldið fjölskyldunni í gíslingu vegna geðvonsku þar til ég ákvað í gærkvöldi að ráða þessu sjálf. Sjálfræðið felst í 50 mg í viku og svo reynum við 25 mg. Sjálfræðinu fylgir geðstillandi lyf eftir þörfum, að mínu mati, en ekki neinum helvítis dóseringum annarra. Til þess að æsa mig nú ekki yfir of mörgu í einu einblíni ég á Seroquel í bili. Um lyfið segir, á Lyfjuvefnum: "Seroquel inniheldur virka efnið quetíapín. Lyfið er sefandi og er notað til að meðhöndla geðklofa og meðal til alvarlegar geðhæðarlotur. Það hefur áhrif á mörg boðefni í heila eins og serótónín og dópamín. Quetíapín er óvenjulegt sefandi lyf og notkun þess fylgja vægar hreyfitruflanir sem líkjast einkennum parkinsonsveiki og ósjálfráðra hreyfinga. Álitið er að með sefandi lyfjum, sem aðeins vægar hreyfitruflanir fylgja, sé síður hætta á að síðkomnar hreyfitruflanir láti kræla á sér " Það er nefnilega það! Ég hef auðvitað aldrei greinst með geðklofa (runan af greiningum mismunandi lækna gegnum árin hafa sleppt úr þessu og einnig margföldum persónuleika, guðisélof!). Ég hef aldrei greinst með geðhæðarlotur. (Aftur á móti var ég stundum ansi dugleg og rösk áður en ég veiktist.) Núverandi læknir hefur haldið því fram í nokkur ár að ég væri með geðhvarfasýki II (geðhvarfasýki án maníu) og þess vegna látið mig taka þetta lyf. (Að mig minnir - það er náttúrlega hægt að segja geðsjúklingi sem missir nokkur ár úr minni alls konar tröllasögur!) Ég hef nú loksins náð þeirri heilsu að bera mína eigin skoðun á borð sem er að þetta kjaftæði með geðhvarfasýki II gæti ekki staðist og ég og læknirinn orðið sammála um ég uppfylli ekki skilyrði til þess. Svoleiðis að af hverju var ég látin taka þetta Seroquel ógeð árum saman? Lyfið er svo sefandi að maður druslast um hálfdrukknaður í hálfu kafi. Það er t.d. ofboðslega erfitt að labba upp stiga. (Ég er búin að pæla í því í nokkur ár hvaða lyf ylli þessum stigavandræðum, sem og dettingum í stiga - og víðar - nú er ég búin að finna það!) Ég myndi fagna upplýsingum um tvíblinda rannsókn á fullfrísku fólki og áhrifum þess að taka 300 mg Seroquel í svona tvo ár. Átti fólkið erfiðara með stiga? Var það túlkað sem lyfleysuáhrif? Ég vona svo að helvítis kippirnir, svipað og manni sé gefinn selbiti, gangi til baka fljótlega. Ég er líka að trappa niður Litíum, sem ég tek af álíka obskúrri skýringu og Seróquelið. Hef engar áhyggjur því um leið og skammturinn var minnkaður niður fyrir læknandi þéttni í blóði hvarf mér handskjálfti og lífið varð um stund merkilega normal. Að hætta á restinni verður ábyggilega ekkert mál. Wellbútrín / Zyban hraðtrappaði ég og hendi síðan út í hafsauga enda varð ég fárveik af því ógeði - og dauðvorkenni reykingamönnum sem ætla að brúka þetta lyf til að hætta!) Það er slatti af lyfjum í krúsinni enn ... svo ég lét þetta heita Svartagallsraus I hluta, gefandi þar með séns á II og III hluta. Mætti einnig ræða orðanotkun og orðskilning á spítölum, s.s. hverjum skilningi sjúklingar og læknar skilja algeng og sjaldgæf orð yfir líðan. Nú ætla ég að leggja mig aftur í r-rúsi fram að kvöldmat og halda svo áfram að taka einn klukkutíma í einu í Seroquel-tröppu dagsins.

Sloppadagur og kjútípæ

Harpa — Mon, 13 Apr 2009 18:28:29 +0000

Það sem í uppeldi mínu kallaðist "leggjast í kör fullfrísk manneskjan eins og aumingi!" heitir núna "taka sloppadag svo maður (öllu heldur kona) höggvi ekki mann og annan í fjölskyldunni (ekki bókstaflega, þetta er metaphorically speaking og sýnir áhrif þess að kenna Eglu tvisvar á ári í tuttugu ár!)." - Svo er Leó að spyrja mig hvort ég sakni ekki Eglu? Ég er að reyna að bakka út úr Eglu og verða obbolítið kvenlegri en ekki hugsa um hve væri gaman að gubba framan í þennan eða bíta hinn á barkann. Ath. að myndskreytingar við þessa færslu koma færslunni ekkert við. En finnst ykkur þessi litli ekki vera mikið kjútípæ? Og hann hefur næstum ekkert breyst, þessi elska. Ég hef sumsé tekið svoleiðis sloppadag í minni kör enda eru allir hinir á heimilinu frískir á ferð og flugi, í heimsókn í annað kjördæmi eða að skutlast með pizzur hér innanbæjar. Úfin og ótótleg sef ég og les til skiptis og et bara óhollt og drekk sterkt kaffi og lítrana af sódavatni og með þessum góðu ráðum hefur mér tekist að líða nokk vel í dag. Enda bakkaði ég í mitt eigið niðurtröppunarplan í gær. Virðist skila sér. (Þarf að reykja tvo pakka yfir daginn ef vel á að vera.) Nú er ég búin með Hetjurnar frá Navarone, en það var soldið skrítið að til þess að skilja hana varð maður að hafa séð myndina Byssurnar frá Navarone (djíses hvað Gregory Peck er sætur!). Maðurinn hafði af hyggjuviti sínu fengið myndina lánaða, alveg sjálfur og einn. Seinni bókin er sem sagt ekki skrifuð eftir fyrri bókinni heldur eftir myndinni sem var gerð eftir fyrri bókinni. Hálflesnar eru bók eftir Kinsella sem er ekki alveg að gera sig, tveir hálflesnir reyfarar sem ég fann á dönsku í Hagkaup (kaupi alltaf danska reyfara ef ég rekst á þá) og svo náttúrlega Njála en ég hef ákveðið að dagurinn á morgun dugi alveg í að setja mig inn í lögfræðikjaftæðið og hvurnig fyrsta mál klúðraðist fyrir fimmtardómi. Þarna höfum við annað krútt og ég átti aldrei séns hjá þessum ljósu lokkum og spékoppum! Sennilega hef ég byrjað að æxla með mér þunglyndi /óyndi / geðhvarfasýki eitt tvö þrjú og allan þann pakka þegar þetta krullaða kjútípæ mætti á svæðið. Sem sjá má, innan um allan vaðalinn, er ég svona aðeins að vinna í Ættarsögunni miklu. Verst að það er svo helv... seinlegt að skanna! Og familíunni hefur verið flest betur gefið en myndataka! Og það er snjór á næstum hverri mynd; skaflar, ísjakar o.s.fr. Ekki skrítið að ég sé kuldaskræfa og inniklessa, eftir vetrartráma bernskunnar! Skil ekki hvernig nokkur hefur getað búið þarna við heimskautsbaug, jafnvel þótt veiddist þar síld. Skil ekki hvernig nokkur maður lætur draga sig úr húsi þegar hitamælirinn sýnir fyrir neðan 0°. Mundi ekki fara á skíði þó mér væri borgað fyrir það!

Þessa dagana

Harpa — Sun, 19 Apr 2009 14:18:02 +0000

er allt fínt að frétta af mér. Reyndar svo fínt að ég hef verið að dúlla við ýmislegt sem ég hafði enga orku til áður og þ.a.l. lendir bloggið dálítið aftarlega á merinni í dugnaðinum. Maðurinn veltir mér upp úr því að ég sé í rauninni núll og nix eftir að hafa gengið af Feisbúkk og skellt eftir mér dyrunum. Ég læt hann hins vegar vinna fyrir mig ýmis skítverk á feisbúkk, s.s. persónunjósnir ef á þarf að halda en losna við tímaeyðsluna í Feisbúkkar-ekki-neitt. (Sem minnir mig á, Einar: Hvenær í sumar er þetta ættarmót sem er auglýst inni á Feisbúkk? Er það ekki örugglega í júní?) Eftir síðustu hremmingar var ég séð og tók helgina í hoppið 50 mg niður í 25 mg af "jafnvægisstillandi lyfinu". Enn fremur tróð ég í mig róandi, svo ég gengi ekki frá familíunni, og reyndi að sofa sem mest, sem er ekki auðvelt í þessu lyfjahoppi. Þetta gekk upp og nú er bara eitt hopp eftir, sennilega um næstu helgi. Þarf varla að taka fram að mér líður miklu betur - ekki að ég sé ólatari en áður en ég er þó a.m.k. í tengslum við umheiminn og nógu vel að mér í umhverfinu til að vera ekki alltaf að detta (í bókstaflegri merkingu). Hugsandi um erfiðu skammtatröppurnar niður og svo til þess að ég tók 300 mg af þessu lyfi á sólarhring segir mér að ég hafi verið engu betur sett þá en uppvakningur. Næsta "jafnvægisstillandi" lyf bíður handan við hornið ... Með þessu áframhaldi get ég farið að spila á píanó aftur! Nú er það alls ekki svo að ég stefni á að verða lyfjalaus. Ég hef sáralítið átt við aðalþunglyndislyfið (gamalt og lummó) en vil náttúrlega komast að því hve mikið ég get minnkað töku þess og notið samt lækningamáttarins. Stefnan er hins vegar ekki að hætta á því. Mér dettur ekki í hug að ég sé skyndilega hætt að vera þunglynd og kvíðin og geti bara dansað um og droppað blómadropum og lifað hamingjusömu lífi forever and ever. Á einhverjum tímapunkti getur vel verið að ég hafi þurft á öllum þessum lyfjum að halda en hvorki mér né mínum góða lækni orðið ljóst hvenær sá tími var liðinn og kominn tími til að bakka út úr pilluhrúgunni. Einhvern tíma seinna gæti ég þurft aftur á þeim að halda. Ég þakka góðar óskir og ábendingar um Detox- meðferð en því miður hef ég enga trú á þeirri hreinsun. Svo myndi ég auðvitað miklu frekar taka Detox í Hvalfirðinum en Póllandi, bara svona af ættjarðar- og nærsveitunga- stuðningi! --- Aðrar fréttir eru fáar, sem betur fer því unglingurinn er á Akureyri; leigði pláss í sumarbústað með vinum sínum sjö. (Ekki myndi ég vilja þrífa þann bústað á eftir!) Það er náttúrlega gleðilegt að Kristín Þóra, okkars keppandi, vann keppnina en vonandi hafa Skagamennirnir ekki haldið alltof mikið upp á það. Ég tékka reglulega á vindhraða á Holtavörðuheiði og undir Hafnarfjalli um þessar mundir ... Amman var að spyrja af hverju unglingurinn hafi verið í DV í síðustu viku. Okkur foreldrunum skilst að Vífill hafi sent inn fréttaskot um sig. Fréttaskotið var að hann vissi ekki símanúmerið hjá Obama. Þetta rataði á forsíðu! Svo var síða inni í blaðinu þar sem Vífill sagði af sér helstu fréttir, sem voru þær helstar að af honum væri ekkert að frétta. Síðan hafði hann hugsað sér að rukka DV um 5000 kr. því það er sem upphæðin sem menn fá fyrir fréttaskot. Á síðustu metrunum kikkaði einhver sómatilfinning inn og DV á ennþá fimmþúsundkallinn.

Gleðilegt sumar! Og smávegis af spons-hugmyndum.

Harpa — Thu, 23 Apr 2009 14:59:15 +0000

Ég óska öllum lesendum mínum (og örfáum ólesandi ættingjum) gleðilegs sumars. Óvísindalegt tékk síðasta vetrardag leiddi í ljós að einungis sirka 5% nemenda minna - nýnema og kannski annars árs - vissu að það byrjaði einhver sumarmánuður þennan fimmtudag, hvað þá að hann héti því gullfallega nafni harpa! Núna vita a.m.k. 85% nemenda í þessum áfanga af gömlu mánuðunum og undurfagra nafninu þessa, miðað við 15% fjarvistir í gær. Ég fór á ABBA tónleika hjá Tónlistarskólanemendum í gærkvöldi, með vinkonu minni. Þeir voru ekki hnökralausir en náðu þó ABBA fílingnum vel með glansgöllum, ABBA hreyfingum o.þ.h. Mér fannst mjög gaman. Í tilefni þess hvað ég var hress á eftir sagði ég manninum hvað ég ætlaði að kjósa á laugardaginn. Maðurinn saup hveljur og bað mig vinsamlegast að segja ekki sonunum. Tók svo eina rispu við manninn, með hálfum huga því mér er svo sama um pólitík, um fémútur, sponsora, betlistafi o.fl. Ég var líka nýbúin að horfa á álíka stöff um lyfjafyrirtæki í síðasta Kompás þættinum á vefnum (sá var í janúar en ég hef verið heldur sein að fatta hlutina almennt séð og lítið hirt um fjölmiðla síðastliðið ár). Svo sá ég að fyrirlestraröðin í HÍ, um mannlíf og kreppu, var sponsuð af .... lyfjafyrirtækjum (Frumtök, Actavis) og þremur annars konar fyrirtækjum. Sem sagt: Þegar góðir fyrirlesarar gáfu sitt efni og fluttu ókeypis og leyfðu birtingu var HÍ það leim að þurfa að borga upptökufyrirtækinu (Kukl ehf) fyrir að koma þessu á vefinn og þurfti til þess að betla út aura hjá hagsmunaaðilum kreppunnar! Fyrst og fremst vorkenni ég fyrirlesurum að láta fara svona með sig. Var t.d. Guðrúnu Nordal ljóst að hún var í boði Frumtaka (hagsmunasamtaka frumlyfjafyrirtækja) og Brims, sem annað hvort er brimbrettafatnaðarverslun eða sjávarréttafabrikka einhvers konar? Fór hagfræðingurinn Gylfi Zoega út í að fjalla um heilsutengd efni svo Actavis borgaði upptöku og klippingu á hans fyrirlestri? Vissu allir hverjir sköffuðu pening? Í annan stað má benda á að í flestum framhaldsskólum og grunnskólum eru nemendur sem geta tekið upp efni, klippt og látið birtast í "fullum gæðum" á vefnum. Væntanlega er einhver kvikmyndaklúbbur í HÍ sem gæti hið sama fyrir minna verð. Þess utan laggar myndin alltaf við og við hjá mér, sennilega vegna þess að ég er ekki enn komin með ljósleiðara og ef notandi tölvu er ekki með hraðvirkasta samband sem völ er á þá skipta "full gæði" í skránni sem liggur frammi voða litlu máli. Fyrir einhverjum árum hafði kennarastofa FVA fundið út kosti sponsunar / betls. Við vorum til í að enda kennslustundir með yfirlýsingum eins og "Þessi íslenskutími var í boði Baugs hf", "Þessi efnafræðitilraun var í boði Norðuráls" o.s.fr.. En það sem við litum þá á sem brandara er núna greinilega alvara í tilraunum HÍ til að gera sig sýnilegan og höfða til "fólksins í landinu". Sem sjá má er ég pirruð á lyfjafyrirtækjum og sponsun. Reyndar er ég nýbúin að fara yfir kaflana um málafærslumanninn Eyjólf Bölverksson, sem stóðst ekki digran gullhring (um arm) og tók að sér að verja vonlaust keis á Alþingi. Hann var auðvitað drepinn, eftir að Snorri goði hafði hlegið að styrktaraðila-gullhringnum hans og spáð honum illu. Ég er enn í niðurtröppun. Þetta er verk sem tekur tímann sinn! Engin trappa hefur verið stigin síðan síðustu helgi en ég ætti að komast á stigapallinn núna um helgina (með tilheyrandi óþægindum). Enn þarf ég að sofa a.m.k. 2 tíma á dag, auk 10 tíma nætursvefns, sem segir mér að annað hvort er ég svona veik eða svona lyfjuð ennþá. Eina leiðin til að komast að hvort er er náttúrlega að minnka lyfin óendanlega hægt og bítandi. Kannski verður einhvers staðar náð jafnvægi? Besti hugsanlegi árangur væri að geta verið lyfjalaus, þó ekki væri nema í nokkra mánuði. Ég er næstum búin að gleyma því hvernig ég er í raun og veru. Nú, ég var búin að setja manninum fyrir að koma með mér á karlakórstónleika kl. 17 (ég er svo svag fyrir karlakórum: Brennið þið vitar og Stenka Rasin gefa gæsahúð!) - en þá færði þessi sami maður mér óvænta sumargjöf: Hnausþykkan blóðugan reyfara sem ég hef einungis heyrt jákvæða dóma um! Svo karlakórarnir þrír verða að halda tónleikana sína án mín :) Mér líst vel á sumarið: Páskaliljurnar virðast ætla að hafa þetta af þetta vorið og í sumar verðum við maðurinn á eyjahoppi á Tylftareyjum. Annars hefði ég verið til í Krít eins og venjulega.

Harpa:1, Seroquel:0!!!

Harpa — Sun, 26 Apr 2009 20:48:57 +0000

Þetta eru mikilvægustu úrslit helgarinnar á mínu heimili! Það versta er búið (2 fyrstu næturnar og seinnipartar daga) og í lok næstu viku verður eins og ég hafi aldrei snert á Seroqueli. Þar lýkur 9 vikna tröppun! Hárlosið, sem var búið að gefa í skyn að væri ímyndun í mér, er hætt; baðkerið og hárburstar ekki lengur útbíað í hárum en hins vegar fullt af illhærum í vinstra kollviki, sem bendir til að litla góða hárið sé einmitt að fara að vaxa þar! Næst snúum við okkur að Lítíum-ógeðinu en ég hef ekki trú á að það verði eins erfitt; mun þó væntanlega gleðjast yfir að geta safnað nöglum sem líta út eins og neglur en ekki bárujárn. (Þetta er óskráð aukaverkun af Litarex og því gef-í-skyn-ímyndun mín, svona stundum alla vega.) Ég hugsa að ég láti Litarexið bíða fram undir næstu helgi. Þar erum við að tala um tvær tröppur. Og næst ... sjáum til! Meirihluti kjósenda á þessu heimili er dulítið spældur en nær sér niður á að hía á kosningasigur minnihlutans hér á bæ. Mér er slétt sama! Auðvitað kaus ég Gutta og Ólínu, ekki hvað síst af því ég held að þau hafi bæði svo gott af því að kynnast hvort öðru! Auk þess vita þau ýmislegt um skóla og menntakerfið í landinu sem er meira en hægt er að segja um kvótakónga og fiskverkunarkonur vestrá Fjörðum eða Nesi. (Nei, ég er ekki snobbuð - bara lífsreynd og raunsæ eftir að hafa unnið í þremur frystihúsum á mínum yngri árum.) Listar sem troða Skagamönnum í fimmta sæti eða neðar, eins og Akranes sé eitthvert trilluþorp í kjördæminu, geta bara snapað gams og étið það sem úti frýs fyrir mér!

Tröppun, tónlist og sívaknandi ég

Harpa — Sat, 02 May 2009 11:52:44 +0000

Lengra milli færslna (er n?) er batamerki, a.m.k. stundum. Nú hef ég trappað niður helminginn af Litíum-inu. Fyrstu dagarnir voru slæmir, aðallega vegna þess að ég varð svo geðvond að mig langaði að kála hverjum þeim sem varð á vegi mínum. Þetta var dulítið óþægilegt þegar ég var að hugga nemendur, stappa í þá stálinu, afhenda þeim annareinkunnir og svoleiðis sömu dagana og þurfti þá að líta út eins og múmínmamma, á meðan. (Ekki hefur komið fram að múmínmömmu langi til að kála nokkrum manni!) Svoleiðis að ég þurfti að dópa niður geðvonskuna og svo trappa niður dópið. Hjú! Þessa meðalatröppun er bæði löng og leiðinleg. Hugsið ykkur alka sem þyrfti fyrst að hætta að drekka koníak, svo viskí, svo vodka o.s.fr. en mætti slá á verstu fráhvörfin með einum bjór á dag; Ekki gæfuleg meðferð það og óendanlega seinleg og kvalafull! Næst er hin Litíum-taflan. Ég fæ smá frí á milli þar til ég vendi mér í hana um miðjan maí. Bæ ðe vei hef ég ekki farið í neina maníu (því miður, mér er sagt að sjúklingnum finnist það gaman), einna helst að ég sé örlítið ör á morgnana. (Sem mætti skýra með þessari þörf til mannvíga, sem gæti líka verið óþekkt Njálusyndróm sem herjar á kennara við tíundu kennslulotu sömu bókar?) Kostirnir eru þeir að ég skelf ekki, mér finnst margt fyndið; ég sef að vísu mikið og er löt en finnst miklu meira gaman í vökutímanum. Svo finnst mér líka sumt drepleiðinlegt, eins og að reikna út annareinkunnir. Þetta er eðlileg ég. Og eðlileg ég fer ekki að djöflast hér inni í mínu fína bónaða húsi með hefilbekk eða tálguhníf! Kannski má skoða þessa iðju á pallinum í sumar? Við maðurinn fórum á kaffihúsakvöld Kirkjukórsins á fimmtudaginn. Þar voru marengstertur í hrönnum! Kórinn söng vel (svona eftir því sem ég hef vit á), Gunnar Gunnarsson skálmaði á flygilinn og Tómas R. var með sinn bassa, í hléi og sem undirspil, og rúsínan í pylsuendanum var lag og ljóð eftir kollega minn og frænda hans. Það var gífurlega flott! Textinn vegur salt milli þess að vera óhugnalegur og um friðsælan dauða, með vísunum út og suður, sem koma flott út. Lagið er þannig að það má syngja af stórum kór eða trúbadúr með gítar; örugglega jafnflott í hvort sinn. Þetta lag var tvíflutt og ég hlakka til að komast yfir disk / almennilega upptöku. Við sátum alveg fremst í salnum, við hringborð, og eiginlega uppi í píanói, bassa og sópran. Tvisvar sinnum fann ég fyrir smá óþægindum (fannst að ekkert súrefni væri eftir í salnum, handa mér) en með skynsamlegum öndunaræfingum og tuldri við mig, inni í mér, komst ég út úr þessari aðkenningu að kvíðakasti í bæði skiptin. Miðað við þetta gæti ég setið á miðjum bekk í leikhúsi. Næstu tónleikar mín og mannsins verður H-moll messan hans Bachs, um miðjan maí. Þar er ég svakalega veik fyrir Agnus Dei og finnst það Agnus Dei-a fegurst. Svoleiðis að ég sveiflast frá ABBA til Bachs á hálfum mánuði, með viðkomu í Kirkjukór Akraneskirkju. Við maðurinn erum að hugsa um að ganga á Akrafjall (merkilegt nokk afþakkaði unglingurinn að koma með) svo ég geti dáðst að fagurri rótaríbrúnni yfir Berjadalsána. Ég veit nú ekki hversu úthaldsgóð (öllu heldur -lítil) ég er en ætti altént að hafa mig upp Selbrekkuna og svo má taka statusinn og ákveða framhaldið. Því miður hef ég ekkert unnið í Ættarsögunni miklu undanfarið. Veldur því aðallega að ég hef þurft að lesa nýjustu bók Lizu Marklund og Rauðbrystinginn Jons Nesbø (?). Rauðbrystingurinn er æði! Þær eru báðar í láni núna en ég tek við pöntunum :) Ég er staðföst og læt ekki lokka mig inná Feisbúkk (horfandi á rígfullorðið fólk í fáránlegum leikjum klukkutímunum saman og auk þess í vinahópi Britneyjar Spears!). Þannig að fréttir af ættarmóti verða að berast mér í venjulegum tölvupósti og sniglapósti, eins og ég fékk einmitt nýverið.

Upp og niður

Harpa — Tue, 05 May 2009 09:07:15 +0000

Það er eitthvert f* bakslag í mér núna - mér finnst heimurinn almennt frekar fánýtur og leiðinlegur. Takist mér að rífa mig út úr húsi mun líðanin batna (en ég er bara svo innilega búin að fá nóg af því að rífa mig upp, út, frá o.s.fr. að ég orka því ekki lengur). Ég hugsa að styrkleiki dýfunnar sé lítill og hún standi stutt yfir. Augljóslega er ég ekki á hraðferð í Helvítisgjána, af því hef ég næga reynslu til að meta dæmið og sjálfsagt er þetta rugg á sálarlífinu bara fráhvarfsónot eða af stöðu himintungla. Kannski batnar mér ef ég er duglegri að lesa reyfarann "Ren ondskab", sem er faktískt soldið ógislegur. Í kringum mig gerist þó margt skemmtilegt og skondið. Má nefna að nú höfum við loksins fengið nágranna á efri hæðina. Þeir nágrannar fluttu reyndar úr næsta húsi og eru þannig séð ekki spánnýir fyrir okkur. En það er gaman að fá börn í húsið. Unglingurinn minn er að tærast upp af ást, nokkur kíló á mánuði, svei mér þá. Ég fékk náðarsamlegast leyfi til að tilkynna að hann er að deita stúlku - þó sagði unglingurinn áhyggjufullur að nú þyrfti hann að svara hundrað spurningum frá ömmunum. Ömmurnar verða bara að skrá sig á feisbúkk ;) Þetta er myndarleg stúlka og greindarleg í þeim örsamtölum sem ég hef átt við hana. Hún býr í Mosó svo notkun strætós 57 hefur nokkuð aukist, auk þess sem hratt gengur á veglykil unglingsins (sem við gáfum honum í jólagjöf og vakti gífurlegan fögnuð!). Maðurinn sekkur æ dýpra í sín grísku fræði. Nú er ég búin að hundskamma hann fyrir að sofna út frá eða ofan á penna! (Hlítur að vera einsdæmi.) Penninn var rauður tússpenni og lokið ekki á. Þetta er annað sængurverið sem maðurinn spillir með rauðu bleki og löngu ljóst að rautt blek er algerlega þvottekta. Frumburðurinn er svo til búinn að öllum sínum verkum og getur útskrifast með BA (og vonandi láði) í vor. Ritgerðin er á seinustu stigum. Hann rétt leit hér inn um helgina og virðist vera að tærast upp af sporti; Nú er æft og æft fyrir Laugaveginn í sumar. Mér er óskiljanlegt hvaðan frumburðurinn hefur fengið þessi sportgen (í miklum mæli). Hlítur að vera stökkbreyting!

Blogglægð

Harpa — Tue, 12 May 2009 11:48:50 +0000

Ég er í einhverri blogglægð þessar vikurnar. Veit ekki hvað veldur nema niðurtröppun lyfja gerir mig húðlata án samviskubits. Í sumum kreðsum myndi þetta teljast batamerki hjá jafnfullkominni manneskju og mér :) Talaði lengi við Rögnu í gærkvöld og heyrði ýmis plön um familie-sammenkomst um hvítasunnuna. Það gæti verið gaman. Við Hrefna gætum tékkað á júbílöntum en ég nenni eiginlega ekki að borða með þeim. Hvað ætlar Hrefna að gera? Verandi ei á Feisbúkk þarf maður að brúka talsíma, jafnvel heimilissíma, og tölvupóst. Ég veit t.d. ekki lengur á hvaða vinnustað litli bróðir er; var honum skilað eftir að hafa verið sjanghæjaður? Og er Freyja búin að vinna sig í hel við liðsinni litlu óöruggu fjarnemanna sinna? Eina fréttnæmt hér er að unglingurinn, sem ég hafði von um að væri að rísa úr öskustónni í vetur en það reyndist tálvon, sefur álíka mikið og ég (= firna mikið) og einnig án samviskubits. Þetta væri kannski OK ef hann væri ekki í prófum núna, þessi elska. Hann hefur grennst um tíu kíló og stækkað um hálfan metra (áætlað) og ekkert lát á. Mér finnst að það ætti að finna einhver úrræði fyrir unglinga með neikvæðan prófkvíða. Mætti t.d. koma til móts við þá og leyfa þeim að taka prófin milli kl. 2 og 4 að nóttu til (þegar þeir eru upp á sitt besta), leyfa þeim að drekka 2 l af Pepsi Max í hverju prófi og gefa þeim nett raflost á tíu mínútna fresti, svo þeir sofni ekki í prófinu. Í mínum skóla er dobía af úrræðum fyrir prófkvíðakeis - sem því miður vilja ekki fallast á að þetta sé læknisfræðilegt vandamál, sem það er ... en engin úrræði fyrir fluggreinda unglinga sem stefna að því að vera þetta 13 - 14 annir að ljúka fjölbraut. Ég hef trú á að þetta lagist þegar unglingurinn hættir að hækka. Blogglægðin stendur sjálfsagt eitthvað lengur. Flestir dagar fara í að sofa eða lesa reyfara þar sem blóðið drýpur af hverri síðu! Til mótvægis las ég ævisögu Einars frá Hermundarfelli, 3. bindi. Spurning hvort ég ætti ekki að lesa hin tvö bindin milli morðbókmennta?

Að sögn elstu manna … um Einar frá Hermundarfelli

Harpa — Wed, 13 May 2009 19:51:49 +0000

Þar sem Sesselja þríspyr mig í kommenti við síðustu færslu get ég ekki annað en hnoðað í nýja færslu um þennan Hermundarfellsmann þótt ég þrísegi ekki tíðindin (þess þurfti bara við Njál eða af Njáli).* Einar þessi var aðallega húsvörður við Barnaskóla Akureyrar í sinni tíð (held ég, athugið að ég nenni ekki að lesa fleiri bindi). Hann er mér og mínum manni í fersku óþægilegu minni frá því einungis var til rás 1 og karlinn hélt úti þættinum "Mér eru fornu minnin kær", sem okkur minnir að hafi einkum fjallað um frostaveturinn mikla 1918 (þegar kollurnar frusu á hreiðrunum á Sléttu og Skagamenn fóru fótgangandi yfir Flóann til Borgar óttans og það allt ...) Maðurinn þurfti að hlusta á þennan harmagrát árum saman, vinnandi í gróðurhúsi frá blautu barnsbeini, þar sem útvarpið átti að stytta mönnum stundir. Ég var svo heppin að vinna bara eitt sumar í gróðurhúsi og á þeim vinnustöðum sem tóku þá við var ekki mikið um rás 1. Þetta er inngangur til að skýra fyrirframgefna andúð á aumingja Einari Kristjánssyni. Í gær æxlaði ég mér hin bindin af ævisögunni og hellti mér í Ungs manns gaman, sem er 2. bindið, meðan ég horfði á júróvissjónið. Í því bindi segir hann frá sumardvöl á Raufarhöfn, 1929. Þetta leit nokkuð vel út til að byrja með: "Á Raufarhöfn voru snotrar og glaðlegar yngismeyjar, eins og annars staðar á byggðu bóli ..." (s. 22) og svo talar hann fallega um Lúllu Lund (í 1. bindinu var heilsíðumynd af henni ... ætli hann hafi verið skotinn í henni?). Svo snýr hann sér að Búðinni og fólkinu þar. Til að byrja með er ósmekkleg kjaftasaga um að Jón (langafi minn) hafi ofurverðlagt allt í útibúinu á Kópaskeri og platað bændur. Miðað við framhaldið (s. 24 og áfram) er þessi saga örugglega lygi. Hann telur að heimilisfólk í Búðinni hafi verið "kaupmaðurinn Sveinn, og kona hans, Guðrún Pétursdóttir. ... Þau hjónin áttu að einkabarni son, Pétur að nafni." Svo segir hann frá tannkýlinu Péturs, "á miðju sumri 1930" sem varð að blóðeitrun og leiddi hann til bana 1930, "með þessum sviplega hætti og var þá rétt um tvítugsaldur." Skv. Íslendingabók var Pétur Guðjohnsen Sveinsson fæddur 1904 og dó 1929 (11. september, skv. dánartilkynningu í dagblaði). Í Ættarsögunni miklu, sem enn er í smíðum og óvíst er að verði lokið á næstunni, skiptir talsverðu máli að hann og amma voru jafnaldra og góðir vinir, t.d. græddi hún örugglega á því að fá að læra sumt af því sem Pétri var kennt. Ég fæ út að Pétur hafi verið 25 ára þegar hann dó en ekki "rétt um tvítugsaldur". (Myndin er sjálfsagt tekin skömmu áður en hann dó.) "Guðrún yfirgaf Raufarhöfn ekki löngu síðar og flutti til frændfólks síns í Reykjavík. Hún hafði ekki búið þar lengi er hún hlaut skjótan dauðdaga í ökuslysi." Þetta er náttúrlega ósköp trist en á hinn bóginn haugalygi! Guðrún Pétursdóttir Guðjohnsen var fædd 1878, giftist Sveini Einarssyni kaupmanni 16. júní 1903 og var gift honum í rúmlega hálfa öld. Sveinn dó rúmlega áttræður, árið 1954, en frú Guðrún varð fyrir bíl í Reykjavík 17. nóvember 1955, eftir að hafa dvalið í Reykjavík í 5 ár til að leita sér lækninga. Ég fæ út að hún hafi verið 77 ára þegar hún lést af slysförum og fullyrðingar Einars á Hermundarfelli um þessa konu og hennar fjölskyldumál eru náttúrlega alveg út úr kú! Víkur sögunni nú að ömmu minni og afa: "Einar Baldvin, sonur Jóns, bjó einnig í "Búðinni" og var föðurbróður sínum til aðstoðar við verslunina. Einar var hæglátur alvörumaður, vandaður og traustvekjandi. Kona hans var Hólmfríður Árnadóttir frá Bakka við Kópasker. Þau áttu börn á ýmsum aldri. Hómfríður hafði alist upp hjá Guðrúnu og Sveini frá því að hún var á barnsaldri. Hún var bráðmyndarleg í sjón, glaðlynd og þokkarík. Aldrei var hún nefnd annað en Fríða í Búðinni. ... Þar sem ég taldi til náinnar frændsemi við Fríðu, fannst mér sjálfsagt að koma mér í kunningsskap við hana og var það engum vandkvæðum bundið, því hún var félagslynd og gestrisin. Ég hafði því ekki lítið gaman af að heimsækja hana í eldhúsið þegar ég átti frívakt ..." (s. 24) Ég tek að sjálfsögðu undir karakterlýsingar á ömmu og afa. Hitt er náttúrlega nánast pjúra lygi. Til að mynd ólst Fríða amma alls ekki upp hjá Sveini og Guðrúnu heldur var tekin í fóstur af Jóni og Pálínu, foreldrum Einars afa. Ég vona að höfundur ævisögunnar ljúgi líka til um "nána frændsemi" því maður sem ekki tekur betur eftir væri betur kominn í annarri ætt! Mér er ókunnugt um hversu miklum tíma amma mín eyddi í eldhúsinu en tel ólíklegt að hann hafi verið langur; til hvers voru þá vinnukonurnar? Sjálfsagt hefur amma Fríða vorkennt þessum sveitalega slöttólfi austan Fjallgarðs og gefið honum kaffi og spilað soldið fyrir hann, af meðfæddri greiðasemi við lítilmagnann. Einar á Hermundarfelli tekur svo til að lýsa Sveini Einarssyni sem einhverju ofurnísku fríki (s. 24 - 26). Ég hef það ekki eftir. --- Einhver góð sál hafði bent mér á þessar æviminningar og þar gæti ég fundið frásagnir frá Raufarhöfn fyrri tíma, sem e.t.v. gætu nýst mér. Vissulega fann ég svoleiðis frásagnir en árangurinn er sá að ég trúi ekki orði af neinu sem finna má í þeim fjórum bindum sem Einar Kristjánsson frá Hermundarfelli gaf út, þar af þrjú bindi ævisaga hans sjálfs en hið fjórða frásagnir af öðrum. Best gæti ég trúað að skyldur Einari þessum sé ákveðinn tollvörður með sama nafni, sem laug blákalt að mér í síma, ekki einu sinni og ekki tvisvar heldur þangað til hann var gersamlega kominn út í horn með sitt lygimál og neyddist til að afhenda mér hluti sem hann var að reyna að lúra á áratugum saman, án þess að eiga hætis hót í þeim! Einhvern veginn finnst mér að meðferð þessara tveggja Einara á sannleikanum sé svipuð. --- Ég er verulega farin að efast um að kollurnar hafi frosið á hreiðrunum 1918, þær gerðu það hins vegar 18hundruðogeitthvað (sjá Jón Trausta einhvers staðar) og eftir þetta tek ég sjálfsævisögum óbloggandi fólks með mörgum varnöglum. (Minnið er valt en blogg er traust. Feisbúkk er húmbúkk!) * Ég verð að fara að snúa mér að einhverjum nútímabókmenntum - liggur orðið við að ég tali 13. aldar íslensku svona dags daglega. Elsku maðurinn benti mér á að búa til valáfanga um ljóðagerð Nýhílista, með sérstakri áherslu á Eirík Örn Nordahl og Ingólf nokkurn stærðfræðing og netpennavin um skeið (man ekki föðurnafnið). Best að skoða það í sumar ;) ** Almáttugur minn, ég var að fatta að sonur Einars frá Hermundarfelli er vinur foreldra minna og að barnabarn hans situr fundi með manninum mínum. Varnagli: Kannski er allt hitt satt í öllum hinum bindunum en vill bara svo óheppilega til að minningar frá akkúrat sumrinu 1929 hafi skolast til í minni hans.

Messa og ljúfir dagar

Harpa — Sun, 17 May 2009 22:14:43 +0000

Þetta eru ljúfir dagar! (Hér undanskil ég yfirferð og eftirtekjur prófúrlausna, sem ég kláraði fyrir hádegi í gær ...) Við hjónin fórum í menningarferð til borgar óttans í gær, skoðuðum ljósmyndir frumburðar í Kringlunni og hlustuðum síðan á langt átjándu aldar þungarokksstykki, nefnilega H-moll messu Bachs, í flutningi Vox Academica. Stykkið var flutt í Langholtskirkju þar sem við höfum einmitt einu sinni hlustað á það áður, í flutningi Kórs Langholtskirkju. Við eru sammála (nema hvað ... við erum orðin svo sammála með árunum að það vekur manni ugg - hvar er sjálfstæðið?) um að flutningurinn sem við heyrðum í gær sé umtalsvert betri en sá sem við höfðum áður heyrt. Ekki hvað síst var það vegna þess að í þungarokksköflum (t.d. Gloria) setti kórinn allt í botn og maður beið eftir að þakið lyftist og hönd guðs skaffaði sosum eins og eitt kraftaverk! Í alvöru! Einsöngvararnir voru fínir og heldur hógværir og ekkert að þenja sig um of (enda gefur textinn þeirra ekki mikið tilefni til þess) en í fyrri upplifun af verkinu læf var a.m.k. einn einsöngvari þeirrar skoðunar að óperudívustælar gerðu sig vel í sópranhlutverki. Síðast en ekki síst söng þessi kór textann með klassískum gullaldarlatínuframburði en ekki þeim ömurlegu ítölskuskotna framburði sem maður heyrir allt of oft. Það gladdi svo mitt gamla hjarta að hitta svo gamla latínukennarann minn í hléinu. Stjórnandinn, Hákon Leifsson (Tumi), var með mér í II. bekk í Héró. Ég var soldið að spekúlera hvort sama vetur hefði Jens sá sem kallar sig Guð verið í almennum III. bekk og var að velta fyrir mér, meðan ég reytti arfann, hvað lífshlaup unglinga verður ólíkt þótt unglingatýpurnar hafi ekki verið ýkja ólíkar og hvernig við sum endum á allt öðrum stað en lagt var upp til. Órannsakanlegir vegir guðs, geri ég ráð fyrir. (Sem sjá má er ég enn undir sterkum kristilegum áhrifum eftir að hafa setið í kirkju - án mikilla óþæginda - í tvo-og-hálfan tíma, gefandi því lítinn gaum að úti var LOGN og 20 stiga hiti.) En mikið rosalega er þessi kirkja smekklaust innréttuð! Í stað altaristöflu er risastór abstrakt glerlistagluggi sem er út af fyrir sig allt í lagi. Fyrir framan hálfan risagluggann hefur verið skellt risastóru pípuorgeli úr ljósum viði, með sissí rómantískum útskurði, algerlega úr takti við allt annað innanhúss! Áhrifin eru þau sömu og ef ég keypti fjóra Loðvíks 16. rókókóstóla í nýja eldhúsið Atla, við hans nýja eldhúsborð! Kannski væru þessir gripir OK hvor í sínu lagi en saman? OMG! Ég sat úti við vegg - svo ég gæti farið með veggjum ef ég fengi gervihjartaáfall - og á þessum vegg voru risastórir kringlóttir keramikdiskar sem ábyggilega áttu að tákna eitthvað en voru aðallega ljótir. Frammi í forstofu hékk listaverk; tré í laginu eins og kross og fljúgandi síld þar í toppi, altént einhver fiskur með ugga sem minntu á vængi. Þetta er sumsé æðri list og alþýðukonur eins og ég fatta ekki hvað fiskur gerir í trjátoppi enda ekki nógu lærð í kristinni táknfræði til þess. Alþýðukonur eins og ég fatta hins vegar mjög vel að eitthvað mega óstand er á klóaki og frárennslisrörum kirkjunnar; fúkka- og klóakfýlan var að drepa mann og ekki bætti úr skák að reynt er að maska lyktina með vinnukonuvatni í brúsa, einhvers konar "air-freshener". Af því verið var að taka tónleikana upp var ekki hægt að hafa opið út meðan á þeim stóð, því miður. Í dag hef ég tsjillað, klárað blóðuga reyfarann, reytt smá arfa en passað mig voðavel á að vera sá aumingi sem ég er og séð að skv. veðurspá má dúlla við svona verk fram eftir vikunni (vonandi eru ekki endalausir andskotans fundir í vinnunni!). Maðurinn þrætir fyrir að hafa stillt plastpoka merktum "Pússningarsandur" á eftir-hádegis-pallinn minn en ég sé í gegnum þetta og veit að nú finnst manninum að ég ætti að sandskúra pallinn þar til fjalirnar verða hvítar, eins og gert var í gamla daga. Til þess vantar mig þó strigapoka eða álíka þjóðlega tusku. En ég er að hugsa um að gá hvernig gefst að skrúbba með svona sandi - ekki er pallasápa það skemmtilegt eða auðvelt verkfæri (veit ég af fyrri reynslu) - nú þarf bara að kaupa skrúbb því slík græja er ekki til á þessu heimili. Sem sagt: Þetta eru ljúfir dagar og morgundagurinn verður ekki síðri, finn ég á mér. P.S. Ég ætlaði að skrifa um rafrænt einelti fullorðinna kedlinga (af báðum kynjum en einkum kvenkyni) eftir að hafa horft á áhugaverða samantekt Elínar Hirst um þessi efnistök og uppátæki unglingsstúlkna hér á landi, en þar sem sú umfjöllun passar engan veginn við færsluna verður hún að bíða.

Mikilvægi kroppatamningar versus ómerkilegt bókvit

Harpa — Fri, 22 May 2009 10:02:01 +0000

Í því góða lókalblaði Skessuhorninu er sagt frá "Stórhækkun styrkja til íþrótta og tómstunda á Akranesi" (20. maí, s. 9). ÍA hafði einhvern tíma gert sniðugan samning við bæinn um stighækkandi styrki ár frá ári og átti styrkveiting til þeirra þetta árið því að vera heilar 10 milljónir "en við gerð fjárhagsáætlunar og í ljósi stöðunnar í þjóðfélaginu var ákveðið að hækka upphæðina verulega" (sjá frétt á vef Akraneskaupstaðar). Ég fatta reyndar alls ekki af hverju "staðan í þjóðfélaginu" hvetur litla fátæka kardimommubæinn minn til að blæða næstum þriðjungi meira en þurfti í ÍA!! ÍA hefur sína föstu tekjustofna, hvar Lottóið gefur mest, og auk þess er varla hægt að halda því fram að frammistaða stjarnanna (þ.e. fyrrum fótboltaliðsins í meistaradeild) kalli á sérstaka viðurkenningu! Í frétt Skessuhornsins er vitnað í nokkra sem telja mikla grósku og öflugt starf í íþróttum bæjarins um þessar mundir. Ég skal ekki rengja það en mig langar aftur á móti til að vita hvaða máli þessi gróska skiptir í rauninni, sérstaklega þar sem verið er nær eingöngu að meina keppnisíþróttir og þar af vegur fótboltinn hundraðfalt á við aðrar íþróttagreinar. Ég hef ekki orðið vör við að slík gróska skili öðru en gera nokkra myndarlega unga menn hjólbeinótta fyrir lífstíð og veita þeim góða reynslu í hoppa á hækjum. Ef einhver ætlar nú að fara að pípa um forvarnargildi íþrótta, einkum fótbolta, vísa ég svoleiðis rökum út í hafsauga og hef fyrir því ágætar heimildir, úr félagsskap sem ég hef stundað í tvo áratugi, sem ég get hins vegar ekki gefið upp. Efnaneysla íþróttamanna er síst minni en efnaneysla venjulegra kyrrsetuunglinga. Ég skal með ánægju upplýsa aðrar heimildir um efnafræði fótbolta, úr því opna starfi sem kennsla í FVA er. Mér sýnist, eftir veturinn, að því lengra sem piltur kemst á fótboltabraut lífsins, því meira noti hann af neftóbaki sprautuðu undir efri vör. (Þetta er séríslensk hallærisredding og þessir piltar gleðjast mjög þegar þeir ná í smyglað snus, sem ekki er skortur á.) Þessir ármenn Akraness hafa setið tíma eftir tíma hjá mér og litið út til munnsins eins og kanínur, mér til óblandinnar gleði því ég er höll undir þá dýrategund. Á sama tíma og reykingingum var endanlega úthýst á lóð FVA í ár fór maður að finna sundurklipptar sprautur (án nála) í kennslustofum eftir kennslustundir. Upptökin að þessum þægilega sið er ÍA. Að óska eftir meiri grósku í fótboltanum finnst mér nú dálítið beggja handa járn! En ástæðan fyrir því að ég nenni yfirleitt að vekja máls á þessari íþróttatilbeiðslu ráðamanna hér í bæ er að við eigum nú, í fyrsta sinn að ég held, Ólympíukeppanda í stærðfræði! Þetta er *Skagamaðurinn Ingólfur Eðvaldsson, sem að loknum stúdentsprófum mun einbeita sér að undirbúningi Ólympíukeppninnar sem fram fer í Bremen, Þýskalandi, um miðjan júlí í sumar. Ég hef ekki séð neinar fréttir af myndarlegri styrkveitingu til Ingólfs vegna þessa ... og fékk reyndar staðfest rétt áðan að Akranesbær sjái sig alls ekki færan um að styrkja hann með því að borga honum einhver laun meðan á sex vikna stífum undirbúningstíma stendur, hvað þá ferðastyrk. Í forbífarten má nefna að önnur bæjarfélög, t.d. borg óttans, styrkja sína menn en e.t.v. mega þau bæjarfélög sjá af krónum í annað en fótmennt, ólíkt mínum litla bæ! Akranesbær ber sjálfsagt fyrir sig aumum fjárhag á þessum síðustu og verstu tímum og væri það skiljanlegt ef ekki kæmu til fréttir eins og ég endursagði hér að ofan. Ætla mætti að Akranesbær væri kleifhugi þegar að íþróttamennt kemur og svo illa að sér að telja einungis það íþrótt sem stunduð er neðan klofs. Mér þætti ofsalega gaman að vita hvað Eydís Aðalbjörnsdóttir, formaður Fjölskylduráðs bæjarins, segir við þessu ;) Vill svo skemmtilega til að hún er líka formaður Skólanefndar bæjarins og ætti því að vera kunnug því starfi sem fram fer ofan hálss á venjulegu fólki, svo ekki sé talað um afburðafólki. Eða er þetta allt runnið undan rifjum Gísla bæjó (sem er ágætlega söngvinn alveg eins og starfsbróðir hans Bastían og hefur að nokkru leyti sömu lífssýn, hefur mér fundist)? Við nánari eftirgrennslan kemur í ljós að Fjölskylduráð bæjarins hefur næsta lítil völd og áhrif og það er Bæjarráð Akraneskaupstaðar sem hefur hafnað þessum afreksmanni og Skagamanni um lúsarlaun á vinnskólataxta í sex vikna æfingatímabili fyrir Ólympíuleikana, sjá fundargerð bæjarráðs frá 7. maí 2009:


19.	0905002 - Styrkbeiðni - Ólympíuleikar í stærðfræði.
	Bréf Ingólfs Eðvarðssonar, dags. 04.05.2009, þar sem óskað er eftir styrk sem nemur bæjarstarfsmannslaunum í 6-8 vikur,vegna þátttöku í Ólympíuleikunum í stærðfræði sem haldnir verða í Þýskalandi 13.- 22. júlí nk.
	Bæjarráð getur ekki orðið við erindinu.

Eru engir aðrir Skagamenn en ég hissa á forgangsröð Bæjarráðs og Fjölskylduráðs þegar kemur að styrkjum til íþrótta- og tómstundastarfs? Hefur þetta fólk ekki haft spurnir af því að stærðfræði er íþrótt og keppt í henni á Ólympíuleikum? Eða meta kjörnir fulltrúar okkar aldrei hæfileika ofar axla? Er það ekki þröngsýni eða a.m.k. lágur og lítill metnaður! * Þess ber að geta að Ingólfur ávann sér einnig sæti í Ólympíuliðinu í eðlisfræði en varð að velja milli þessara tveggja greina því undirbúningur hvorrar um sig er það mikill. Bloggynja bendir á að það er sosum ekki allt vaðandi í afreksmönnum á Ólympíuleika, í hvaða grein sem er, hér á okkar góða Skipaskaga, sem þó mætti ætla af bókun Bæjarráðs, lesinni í samhengi við fréttina af stórhækkuðum styrk sama ráðs til íþrótta- og tómstundastarfa hér í bæ! Kona þakkar fyrir að Ragga Run og Kolbrún Ýr kepptu ekki í stærðfræði, á sínum tíma, því þá hefðu þær væntanlega aldrei fengið krónu í styrk!

Ef sjúklingur sé miðaldra einkennalaus kona - ekki reyna að lækna hana!

Harpa — Tue, 26 May 2009 18:41:07 +0000

Ég hef verið að lesa mér til um skjaldkirtilsræfilinn minn, auðvitað í þeirri von og trú um að nú hafi hann tekið sér tak og látið sér batna eftir því sem ég kastaði fleiri lyfjum fyrir róða. (Má nefna að Lítíum er svarinn óvinur skjaldkirtla!) Síðast þegar ég hitti minn góða lækni nefndi ég við hann að hafa lesið á sæmilega virtum læknisfræðilegum síðum að mörgum (konum) virtist líða betur því nær 1 sem TSH gildi væri - en læknar miða við TSH 4 og allt þar undir sé í fínu lagi! (Man ekki fyrir hvað tölurnar standa fyrir ... enda er ég ekki læknir heldur sjúklingur.) Minn góði læknir sagði umsvifalaust að þetta gæti sosum staðist en þá þyrfti að gefa miklu fleira fólki lyf við vanvirkum skjaldkirtli en nú er gert og það yrði ógislega dýrt, fyrir þjóðfélagið væntanlega. (Þar sem mikill meirihluti latra skjaldkirtilsbera eru konur þýðir það náttúrlega að það sé of dýrt að lækna of margar konur af þessum kvilla - eða viðurkenna að þetta sé kvilli, sé sjúklingurinn kona. Þetta sagði minn góði læknir ekki en er vitaskuld væntanlega það sem hann meinti, í ljósi fræðanna. Vel að merkja líkist myndskreytingin honum ekki hið minnsta.) Ég hrataði inn á kennsluvef Dr. Rafns Benediktssonar, efnaskipti.com. Vefurinn er hugsaður sem leiðarvísir um innkirtla- og efnaskiptasjúkdóma á námskeiði 4. árs læknanema í lyflæknisfræði við læknadeild Háskóla Íslands. Þetta er skipulegur kennsluvefur, á þokkalega góðri íslensku, a.m.k. það sem ég las um skjaldkirtil. Á glærusjóinu um "skjaldbrest", glæru 2, segir:

Hið dæmigerða vandamál?
Uppgötvast hátt TSH
Einkennalaus miðaldra / eldri kona
Hvað nú?

Á síðustu glærunni, glæru 20, er þessari mikilvægu spurningu svarað:

Skimun ekki ráðleg - hvað ætla ég að gera við niðurstöðuna?
...
Varast ofmeðhöndlun.

Inn á milli eru raktar rannsóknir sem þær Einblind, Tvíblind og Þríblind hafa gert, í félagi við Lyfleysu. Síðan ég las úttekt á rannsóknum á fylgikvillum raflostmeðferða við þunglyndi hvar kom fram að öllu máli skipti hver spurði, hvenær og hvar en ekki spurningarnar sjálfar er ég ansi hreint vantrúuð á heilagleika Einblindar, Tvíblindar og Þríblindar, a.m.k. sé um að ræða mælingu á líðan kvenna, hvort sem þær hafa verið stuðaðar 12 sinnum eða vilja meina að þær kenni sér krankleika vegna mælanlegrar vanvirkni skjaldkirtils. Á milliglærum kemur svo fram að sé sjúklingur með skjaldkirtilsvandamál karlmaður eigi að skoða málin betur því 5 sinnum líklegra sé að hann sé í alvörunni veikur (!) Ég er einmitt ein af þessum "einkennalausu" miðaldra konum sem mælast með latan skjaldkirtil. Í mínu tilviki fylgir mikil þreyta (sem má allt eins kenna lyfjagjöf, hér áður fyrr, eða alltof lágum blóðþrýstingi sem hefur fylgt mér alla tíð). Sömuleiðis má kenna einhverju öðru en lötum skjaldkirtli um þyngdaraukningu og kulvísi. Og þótt ég hafi skriðið um Helvítisgjána oftar en einu sinni er ástæðulaust að tengja þá lífsreynslu lötum skjaldkirtli (því ég er miðaldra og kvenkyns) þótt margar rannsóknir sýni fram á tengsl letinnar við útrás þunglyndis. Ætli megi ekki bara rekja þetta allt til breytingaskeiðsins; pre-breytingaskeiðs, breytingaskeiðs og póst-breytingaskeiðs? Meðan konur álíta lækna guði og samþykkja orðalaust hvað sem þeim hrýtur af munni og svara svo spurningalistum í stíl við hvað þær halda að kæmi blessuðum lækninum (kk) best er ekki von á öðru en sparsemisfimbulfambi þá kemur að krankleika kvenna. Ég álít lækna dauðlegar verur. Enda er ég búin að hlæja mig máttlausa að sumum orðunum þeirra, eins og t.d. titlinum "faraldsfræðingur" (þeir eru með tölfræðina á hreinu!) sem getur eiginlega ekki þýtt annað en förulæknir, í stíl farandi kvenna Íslendingasagnanna. Hvk-orðið faraldur í eignarfalli (beygist eins og Haraldur) er til í orðtakinu "að vera á faralds fæti" Aftur á móti er til kk-orðið faraldur (beygist eins og leiðangur) sem í eignarfalli er faraldurs og má ætla að sérfræðingarnir séu að meina að þeir séu "faraldursfræðingar". Íðorðasafn læknisfræði gefur íðorðasafni í tölvufræði ekkert eftir ;) Ég á enn eftir að finna út hvað "utanstrýtueinkenni" séu - á mannamáli ...

Um dapurleg örlög Silla og æskilegan fjölda systra

Harpa — Tue, 02 Jun 2009 19:55:36 +0000

Deyr fé deyja frændr deyr Silli ið sama! Nú hefur verið gefið út dánarvottorð fyrir besta vin Vífils, sem Silli var kallaður en hét fullu nafni Volkswagen Passat. Silli "hné niður" á götu í borg óttans fyrir nokkru, var dreginn í skjól hjá mágkonunni og hennar hænum og skoðaður í dag: Því miður greindist gírkassinn brotinn og bramlaður og of dýrt að blása nýju lífi í Silla, skinnið. Eigandinn hefur verið í talsverðri lægð undanfarið en er nú að jafna sig á sorginni og farinn að huga að öðrum farskjótum því enginn er unglingur án bíls! Líffæri Silla verða gefin frændum hans = hann verður dreginn á partasölu fljótlega. Af öðrum er allt fínt að frétta nema ég virðist vera að eitra fyrir sjálfri mér með sjálflækningum / oflækningum. Fer þó fjarri að ég taki læknanemaglósur í sátt (sjá síðustu færslu), meira að segja þótt óljósar heimildir séu fyrir því að læknakennarinn sé stúdent úr ML og jafnvel Skagamaður að upplagi. Það gleður mig náttúrlega að hann sé ekki úr MR-klíkunni en þrátt fyrir það er ég sama sinnis um fáránlegar leiðbeiningar til læknanema um meðhöndlun miðaldra kvenna. Ég kenni brotthvarfi Litíums (og Seroquels, þótt engin Einblind, Tvíblind og Þríblind styðji það) um að skjaldkirtilshormón er í sögulegu lágmarki og ég því e.t.v. komin með ofvirkan kirtilsfjanda í stað vanvirks. Ráðið við því er að trappa niður þau lyfin í samráði við útlenda heimilislækninn sem ég hef tekið ástfóstri við, eftir aðeins eina heimsókn ;) Það var auðvitað mjög gaman um helgina, á míní-ættarmótinu uppi á Laugarvatni! Mesta furða hvað hægt er að troða mörgum manneskjum í eitt íbúðarhús en munaði náttúrlega helling um að hafa krakkana í tjaldi inni í sólstofu ;) Maðurinn var í slíkum önnum að júbba að hann komst ekki yfir mikla myndatöku - og í rauninni mætti segja að þessar fáu sem teknar voru ættu að vera læstar með lykilorði. En manninum finnst þær aðallega sanna að enginn skyldi eiga meir en eina systur! Ég birti því tvær myndir sem sönnunargagn á þessari heimspekilegu teóríu en hef vaðið fyrir neðan mig (eða nefið) og passa að enginn þekki þolandann á myndunum. Fyrri myndin sýnir systur í samsærislegri hópvinnu (Ragna virðist vera potturinn og pannan), sú síðari árangurinn. Ógislega fyndið! (fyrir okkur systur).

Dottin í fortíðina

Harpa — Thu, 04 Jun 2009 17:52:23 +0000

Ég ákvað að slá inn bréfin sem ég fékk á Laugarvatni um síðustu helgi, þ.e. bréfin sem afi skrifaði sumar og haust 1946 til ömmu á spítalanum. Nú sé ég hvaðan blogggenin mín koma því honum tekst ótrúlega vel að skrifa skemmtileg bréf á fárra daga fresti þótt ekki gerist ýkja margt á Raufarhöfn, a.m.k. eftir að síldin lét sig hverfa (ég er komin fram í september í bréfasafninu). Sumt er óskýrt, t.d. get ég ekki lesið almennilega úr öllum gælunöfnum og þarf e.t.v aðstoð við það. Svo þurfti ég að fletta upp orðinu "flæsa" en skil hins vegar ágætlega "dulbeidd", notað um kvíguna sem talin er kálflaus en af því ég skannaði bréfahrúguna veit ég að hún er með kálfi, hvað kemur í ljós svona í október. Dyggir fjölskyldulesendur munu kunna að meta þessa klausu, frá 3/9 1946:

Krakkar voru í Lundi á skemtun á sunnudaginn og komu í Valþjófsstaði og heilsuðu Balda og Gunnu. Þau seigja Gunnu hafa stækkað mikið í sumar, hún sé orðin nærri eins há og Baldi, og vel feit. Baldi kvað vera ákaflega duglegur að tína ber, en Gunna heldur löt við það. Baldi sendi Frænda ber í bauk og hafði verið fljótur að tína það, enda kvað vera mikið af berjum í Núpasveit, en minna í Axarfirði.

Menn hafa greinilega haft soldið aðrar skoðanir á vexti barna á þessum tíma og nú. Ekki skrítið að mamma skammaðist sín seinna fyrir horgrindina sína elstu og hafði hana aldrei í stutterma bolum svo ekki sæjust beinin :) Lukkulega hef ég lagast síðan, ekki hvað síst fyrir aukaverkanir lyfja ... Mér hefur líka alltaf þótt leiðinlegt að tína ber í óhófi, man þegar ég var send með Árna og Lillu í einhvern tveggja daga maraþon-berjamó, sem krakki. Eiginlega finnst mér best að kaupa bara bláber frá Kanada, í Einarsbúð!

Sumar-blogg-frí

Harpa — Mon, 08 Jun 2009 17:11:11 +0000

Ég hef svo mikið að gera við að vera til ... og lesa og pikka inn ættargögn og vinna að ÆM og aðeins í garðinum o.s.fr. að ég lýsi yfir sumarfríi á blogginu. Sjáumst í haust. Stórfjölskyldan verður að nota tölvupósthring til samskipta ... munið að ég og Freyja stöndum utan fésbókar. Hlakka til að sjá ykkur á sunnudaginn kemur! Harpa

Skinka dauðans

Harpa — Sun, 23 Aug 2009 15:22:20 +0000

Í fyrrakvöld bauð danska ríkissjónvarpið upp á myndina Blondinens Hævn sem Íslendingar þekkja betur undir titlinum Legally Blonde. Ég hef ábyggilega séð þessa mynd hátt í fimm sinnum en finnst hún alltaf jafngóð! (Sama gildir ekki um framhaldsmyndina því miður ... en aðdáendur Reese Witherspoon ættu að reyna að hafa upp á meistaraverkinu The Election sem er um heldur grimmari skinku en í Blondinens Hævn - mæli með henni. Election-ljóskan er afbrigði af skinku, eiginlega "góða pabbastelpan-in-extreme", þótt mig minni reyndar að hún alist upp hjá einstæðri móður, í myndinni. Ég held annars að svipurinn á Election-skinkunni segi allt sem segja þarf. ) Ljóskan í Legally Blonde sýnir óvænta hæfileika og reyndar kemur á daginn að yfirburða ljóskuþekking gerir henni kleift að vinna mál annarrar ljósku og rústa ræfils morðingjanum sem fór flatt á að vera með ljótt permanent ár eftir ár. Virðist sem æðsta boðorð þessarar erkiskinku sé að vera sæt (og bleik) hverju sem á gengur. Fólk af minni kynslóð man ágætlega eftir erkitýpu ljóskunnar sem var Svínka (Miss Piggy) í Prúðuleikurunum. Erkitýpan er alltaf til en mismunandi eftir kynslóðum; má nefna Marilyn Monroe, Marlene Dietrich, Jean Harlow o.fl. o.fl. frá því hljóðið í kvikmyndum var fundið upp. (Fyrir þá tíma var skinkutýpan oft dökkhærð og máluð um augun eins og þvottabjörn.) Sé leitað aftur í þjóðararfinn má nefna væluskjóður á borð við Helgu Þorsteinsdóttur á Borg eða Hrefnu Ásgeirsdóttur, konu Kjartans. Sú fyrrnefnda var gífurlega ljóshærð, hárið var "sem gull barið" og náði niður fyrir mitti, hin kann að hafa verið dökkhærð miðað við nafnið en er prúð og stillt eins og ljóska þeirra tíma. Þessi ofurkvenlega týpa með leyndu hæfileikana þarf sumsé ekki endilega að vera ljóshærð! Þessi vegna er tegundarheiti nútímans, skinka, miklu betra en orðið ljóska. Skinka vísar líka á svo ljómandi skemmtilegan hátt til hennar Svínku, á gullaldarárum RÚVsins! En athugum betur skinkuafbrigðið "prinsessan-hans-pabba-síns", þ.e. undurþægu ljóskuna með mismunandi hárlit, a la Helga á Borg. Í gærkvöldi horfuðum við hjónin á vídjó-ið Taken með Liam Neeson, sem staffið á vídjóleigunni sór að væri "geðveikislega spennandi". Það reyndist rétt mat starfsfólks. Liam Neeson kálaði einn og sjálfur albönsku mafíunni í París og slatta af óbreyttum borgurum, sem voru á röngum stað á röngum tíma, án þess að blása úr nös. Þetta hefur maður sosum séð áður, í Bond-myndum. En ólíkt 007 var Liam þessi ekki að verja leyndarmál ríkisins eða koma í veg fyrir heimstyrjöld heldur einungis að bjarga litlu sætu skinkunni sinni; stúlkunni hans pabba síns! Stúlkukindin var með skinkutaktana á hreinu; hoppaði, gargaði og hvíaði eins og lítil meri í hestalátum en var samt pottþétt hrein mey, þótt'ún gengi með naflann beran! Meydómurinn reyndist líka hið dýrasta djásn og gerði stúlkuna gífurlega markaðshæfa meðal moldríkra útrásarvíkinga í París. Kapphlaup Liams snérist náttúrlega ekki bara um að ná litlu sætu pabbaskinkunni á lífi heldur einnig að ná henni óspjallaðri. Minnir albanska mafían óneitanlega á athæfi dusilmenna í Íslendingasögum sem taka upp á því, til að ná sér niðri á hetjunni, að "fífla" frændkonu hetjunnar og lækka hana þar með í verði! Yfirleitt leiðir þessi leiða hegðun til manndrápa og eftir að hafa séð Taken er ég ekkert hissa á því! Þar sem setið er um kennara þessa dagana og reynt að hanka þá á málfari og stíl ... og gera þeim enn einu sinni ljóst að kennsla er ekki starf heldur köllun sem menn eiga að uppfylla 24 tíma á sólarhring ... get ég alls ekki nefnt konkret dæmi um skinkur í skólastofum. En ég fullvissa dygga lesendur mína að þær eru til, ekki ein eða tvær heldur stundum heilu skinkuhóparnir í sumum áföngum. Sem betur fer er sjaldgæft að pabbarnir grípi inn í þyki skinku kennari óvæginn í dómum (= vondur við sig) en er þó til í dæminu. Lukkulega eru feður á Skaga ekkert í líkingu við Liam Neeson! Ég er spennt að komast að því hvernig Skinka haustsins 2009 verður klædd og hvernig hollingin er á týpunni þetta árið. Verður mittið upp við brjóst? Verður brjóstaskora? Hve síðar (eða stuttar) skulu leggings vera? O.s.fr. Að lokum vil ég benda á öllu alvarlegri gerð af skinku, sem er smitaður einstaklingur af svínaflensu. Var einmitt að lesa í einhverju blaði um vesalings flugfarþega frá Majorku sem máttu sitja undir því þessa löngu leið að hóstandi útskriftahópar voru um alla vél! Sem sagt "svínaflenskuskinkur". Ef maður þekkir óvininn má betur verjast og því birti ég hér til vinstri mynd af svoleiðis skinku, sem getur verið af hvoru kyninu sem er og leynst hvarvetna í umhverfi manns, t.d. á vinnustöðum. Skilaboðin sem fylgja myndinni í aðvörunartölvupósti nútímans eru að ef einhver samstarfsmaðurinn lítur svona út skal senda hann heim áður en hann nær að smita! Ég var að hugsa um að festa myndina upp á sérstaka svínaflensuauglýsingatöflu sem sett hefur verið upp við hlið kennarastofunnar en þar sem ég geri ráð fyrir að vera ekki í sérstöku uppáhaldi stjórnenda þessa dagana læt ég það eiga sig ...

Ánægjuleg starfsskilyrði

Harpa — Mon, 24 Aug 2009 21:00:04 +0000

Við í framhaldsskólunum brúkum blessunarlega ekki stimpilklukku. Hins vegar erum við kennararnir nokkurs konar gangandi lifandi stimpilklukkur því við stimplum viðveru (eða fjarveru) nemenda í rafrænan kladda sem heitir Inna. Nú blasti við okkur kennurum ný Inna í gær, áreiðanlega eigum við einhverjum góðum ködlum í Mrn. að þakka þessa uppfærslu, og það sem mest hefur glatt mig, persónulega, er að svo virðist sem nú þurfi ég bara að vinna þriggja daga vinnuviku! Viðverulistinn, sem stimpilklukkan ég stimpla inn í, er nefnilega aðeins fyrir seinni hluta vikunnar, sjá mynd. Ég er ákaflega hlynnt þriggja daga vinnuviku og held ég geti jafnvel giskað á hvur var svona hupplegur að breyta þessu svona fyrir okkur kennarana ... þúsund kossar til ... X (góði maðurinn í ráðuneytinu á konu og gæti misskilist ef ég færi að nafngreina hann svona á opinberu bloggi)! Svo ætlaði ég að blogga helling í viðbót en mér er svo illt í maganum að ég held ég leggist aftur útaf. Þessi magaveiki hefur versnað hægt og bítandi í nokkur ár og ég hafði mig loks í fyrsta skrefið, að panta tíma hjá heimilislækni, í dag. Vonandi finnst einföld ástæða sem er ekkert mál að lækna. Næ þó að nefna frumburðurinn hefur linkað í myndir af sér hlaupandi, ljómandi huggulegar myndir og strákurinn ansi stæltur í svona spandex-brókum ... sjá þessa og þessa (bloggið mitt á fleiri lesendur en fésbókin hans svo hann verður sjálfsagt þakklátur móður sinni fyrir auglýsinguna ;) Enn eitt: Hef ástæðu til að ætla að ÆM (stóra útgáfan) sé komin til landsins! En ég á eftir að svara klassíska bréfinu frá tollinum um hvort megi opna pakkann til að leita að reikningi o.s.fr. ... má kallast gott ef ég næ sendingunni út klónum tollsins fyrir helgi. Áskrifendur (sem ég ákvað reyndar sjálf hverjir væru) geta nú bráðum farið að kafa djúpt í buddur sínar!

Jess!!! Ættarsagan mikla er komin í hús!

Harpa — Tue, 25 Aug 2009 19:21:18 +0000

Ein mynd segir meira en þúsund orð og tvær myndir ættu því að vera á við tvö þúsund orða færslu ... Litlu myndirnar krækja í aðrar flennistórar af rígmontnum höfundi! Þetta prjódjekt er meir en 10+, mælt í lopapeysum! Að sjálfsögðu er gripurinn ekki ókeypis en skipaðir áskrifendur fá kostnaðaryfirlit og rukkun í tölvupósti. Svo reikna ég með því að þá áskrifandi er orðinn áttræður safni hann öllum sínum afkomendum saman og tilkynni hvaða uppáhaldserfingi fái Ættarsöguna miklu ... Ættarsagan smærri verður helmingi ódýrari en hún verður ekki í eins flottu broti og bandi og þessi stóra. (Markhópurinn hennar er sennilega með lægri tekjur en markhópur Ættarsögunnar miklu.) Eiginlega ætti ég að halda námskeið í hvernig maður snuðrar á vef og hvernig hægt er setja saman flott ættarrit, í ýmsu formi. Rögnu bók fer í póst á morgun - reynt verður að koma hinum til skila í vikulok - um ákv. ráðuneyti þar sem fólk hefur tíma til að taka á móti pökkum til dreifingar.

Sniftari allra tíma - eða langlundargeð?

Harpa — Wed, 26 Aug 2009 19:48:48 +0000

Ég hef byrjað æfingar á mitt pjanóforte undanfarna daga eftir að hafa fengið staðfest að maðurinn á efri hæðinni vinnur aldrei á næturvöktum. Eins og alltaf er ákaflega frústrerandi að fatta hve miklu maður týnir niður á nokkrum mánuðum en ég reyni að vera bjartsýn á að þessi tónverk pikki ég aftur upp innan tíðar og gleðst einnig yfir að hafa nýlega nagað neglurnar upp í kviku því það gerir pjanófortespil miklu auðveldara (en er að sama skapi ókvenlegra að sjá). Eitt af því sem ég ákvað að æfa er Söngur Sólveigar, í þokkalegri útsetningu. Ekki fylgir textinn en mig minnir að hann sé nokkurn veginn svona: Kanskje vil der gaa baade vinter og vaar / og neste sommer med og det hele aar o.s.fr. ... þangað til hún sæi útrásarvíkinginn Pétur Gaut á ný. Minnir mig að þessi þolinmæði Sólveigar hafi verið fyrir bí og útrásarvíkingurinn aldrei skilað sér úr höllu Dofrans eða hvar hann var nú að þvælast. (Myndin vinstra megin krækir í flennistóra útgáfu hafi menn áhuga á að sjá stilltu góðu þolinmóðu stúlkuna Sólveigu og töffarann Pétur Gaut með útrásarvíkingalokka. Sú til hægri krækir í Söng Sólveigar á YouTube). En nú er ég farin að prjóna!

Errata og vandinn að vera mannleg

Harpa — Sun, 30 Aug 2009 16:54:18 +0000

Komið hefur í ljós að ég er lítið skárri en Einar frá Hermundarfelli þegar kemur að eigin minningum, svo ekki sé minnst á sorglega feila í frádrætti (ártölum og aldri) sem ég hef nú orðið uppvís að í Ættarsögunni Miklu! Af veikum mætti hef ég reynt að benda ættingjum á þá staðreynd að villurnar kunni að verða metnar til fjár eftir því sem tímar líða, a.m.k. ef maður hefur sjaldgæf frímerki með t.d. röngum lit eða bullustimpli í huga. Ættingjar hafa nú ekki sýnt þessu mikinn skilning eða fagnað frímerkjadæmum. Svo ég sé ekki fram á annað en ég verði að gefa þessum fjórum eigendum svokölluð "errata" í jólagjöf, þ.e.a.s. límmiða með klausum í Georgia-letri í 8, 10, 12 og 14 punktum, svo þeir geti límt snyrtilega leiðréttingar inn í bókina sína fínu. Hvernig líst ykkur bókaeigendum á það? Til hægri sést rígmontinn höfundurinn, ekki búin að gera sér ljóst hvursu mannleg hún er ... Sem betur fer veit ég ekki enn um neina villu í Ættarsögunni smærri, sem er einhvers staðar á leið til landsins / mín. Meira að segja upplýsingar um upphaf verslunar á Raufarhöfn eru tékkaðar í bak og fyrir og kórréttar! (Í stað þess að trúa heitnum blaðamanni Þjóðviljans, sem fór hugsanlega eitthvað frjálslega með staðreyndir ... ég verð samt að játa að ég hugsa með mér: "Og hverjum er ekki sama?" en svoleiðis hugsanir bera vott um grimmt og guðlaust viðhorf til hagsögu og alveg sérstaklega síldarsögu landsins!) Þetta er samt ekkert í líkingu við fyrri lífsreynslu: Þá ég var ung, ógeðveik (altént ekki greind) og ofvirk í skólastarfi tók ég m.a. að mér að ritstýra blaði Fjölbrautaskólans á Akranesi (?), Innsýn, sem senda skyldi á hvert heimili í Vesturlandsfjórðungi. Í þá daga lágu umbrotsforrit ekki á lausu og ég klippti og límdi og mældi með reglustiku hvernig allt efnið skyldi verða, auk þess náttúrlega að skrifa drjúgan hluta þess og snúa upp á handleggi á öðru fólki til að fá eitthvað frá því! Skólameistari fékk svo síðustu "próförk" og gerði örfáar tillögur til breytinga ... man ekki hvort hann fékk allar myndir með ... nema þegar blaðið kemur í mörg þúsund eintökum úr prentun er mynd á forsíðu, fyrir neðan segir að þetta séu nemendur í vélavarðanámi í Ólafsvík ... og helvítis myndin var tekin á Hellissandi! Stjórnendur og heimamenn supu hveljur og fullvissuðu mig um að þetta væru ófyrirgefanleg mistök! (Svona álíka og að kalla Hveragerði Þorlákshöfn eða eitthvað svoleiðis!) Í einum grænum prentaði prentsmiðjan út fleiri þúsund límmiða í örmjóum ræmum sem þöktu akkúrat myndatextann og sögðu nemendur standa í einhverjum garði á Hellissandi og svo eyddi ég 12 tímum í striklotu í að líma og líma og líma ... vöðvagigtin hvarf ekki fyrr en haustið eftir. Mér er einnig í fersku minni hvað húsvarðarfjölskyldan (þáverandi) var almennileg að taka ein þúsund eintök með sér heim því Júróvissjón var um kvöldið og þau sögðu að krakkarnir hefðu nú bara gaman af því að sitja með foreldrum sínum fyrir framan sjónvarpið og líma; Einstaklega jákvætt fólk þá og nú! (Myndin að ofan lýsir bloggynju meðan hún var enn perfeksjónisti og ekki búin að átta sig á öllum gildrum stafsetningar og heimsins og svoleiðis.) Það sem ég lærði af þessu var að treysta mér aldrei til fulls og að nágrannakrytur á Snæfellsnesi væru ekki til að hafa í flimtingum! Sem betur fer er Nesið löngu gengið úr samstarfi við okkur og rekur sinn eigin framhaldsskóla. Bilíf mí: Ég hef kynnst errata áður! Þess vegna var verulega sniðugt af mér að gefa ÆM einungis út í 5 eintökum, ef skyldi þurfa að líma. Ég reikna með að kúgaðir áskrifendur að verkinu séu svo fjúkandi yfir röngum nöfnum aukapersóna að það skýra hina algeru þögn frá þeim. Gerið ykkur engar vonir: Þið fáið ekki endurgreitt! --- Við unglingurinn fórum í berjamó í gær, örsnöggan, í hávaðaroki, og tíndum það lítið að það kláraðist í kvöldmatnum. (Venjulega hefur helmingi berjanna verið hent, fyrir rest.) Svo ég sé nú alveg heiðarleg þá tókst þetta með því að leggja ríkulega með mér í bensínpeningum en ekki af því unglingurinn héldi að það væri svo gaman að fara með mömmu gömlu í berjamó ... --- Loks er að geta þess að ég hef hugsað um gildi sumarskólavinnu í mínu fagi og sé nú að auðvitað á að setja Sturlungu fyrir í maí og byrja á að prófa úr henni, í ÍSL 103 t.d., fyrstu vikuna í september. Þessir unglingar lesa hvort sem alltof lítið og svona kennsluaðferð yrði þá einnig til að kennarinn læsi Sturlungu, því þótt miðaldra kennslukonan hafi tvö meistarapróf í íslensku - og reyndar fimm háskólagráður ef allt er talið ;) þá hefur hún ekki lesið þessa þekktu morðsögu ennþá! En sé Sturlunga mæld til fjár er hún léttvæg: Námskeiðið Facebook fyrir byrjendur, hjá Endurmenntun HÍ, kostar 15.500 kr. (6 klst. langt) en Leiðarvísir að Sturlungu kostar ekki nema 9.800 og er þó jafnlangt. (Sjá bæklinginn Menning, sjálfsrækt og tungumál, útg. Endurmenntun Háskóla Íslands, haustið 2009.) Af þessu má sjá hve Facebook er miklu mikilvægari og merkilegri bók en Sturlunga enda geymir hún oft miklu fleiri persónur og verður þá að sama skapi flóknari! Samt stefni ég leynt og ljóst að því að verða vinafæsti einstaklingurinn á Facebook því mér leiðist þetta kjaftæði svo hroðalega - ætli ég sé ekki gömul hoggin sál! --- Vefurinn er með eindæmum svifaseinn í augnablikinu: Ég held að nú hafi WWW þófnað! P.s. Takk Vilborg! ;)

Labbað með Leó

Harpa — Tue, 01 Sep 2009 20:09:17 +0000

Ég er svo stálheppin að mér tókst að svindla mér inn í áfanga sem kollegi minn kennir og heitir "Skrifað í skrefum" (eða öfugt). Í dag var fyrsti vettvangstúrinn, frá FVA út í Innstavogsnes. Á leiðinni sagði kennarinn, Leó Jóhannesson, okkur frá fyrri tíð og fyrri búendum, allt aftur til landnáms. Mér þótti þetta mjög gaman því ég er soldið höll undir þjóðlegan fróðleik. En ekki hvað síst var þetta meinhollt fyrir mig og má ætla að minn góði læknir yrði ánægður með mig í dag, hafandi hreyft mig í meir en tvo tíma! Þessari færslu fylgja nokkrar myndir; sé smellt á litlu myndirnar koma stærri útgáfur í ljós. Sú sem hér er til vinstri sýnir allan hópinn mínus mig. Til hægri sést kennarinn, Leó, við listaverkið Elínarsæti, sem stendur við hið meinta Elínarsæti (þaðan sem Elín hafði þráðlaus samskipti við systur sína, Straumfjarðar-Höllu ... en þær tvær voru einnegin systur Sæmundar fróða og væntanlega fjölkunnugar eins og hann). Til að lífga upp á labbitúrinn fórum við fjögur (litla myndin sýnir göngufélaga mína) í mikla svaðilför yfir Garðaflóann en af því göngufélagarnir eiga að vinna verkefni úr ferðinni fer ég ekkert að segja frá afrekum okkar í smáatriðum; læt þess einungis getið að við vorum miklar hetjur að komast til byggða! Og nú vitum við af hverju þjóðleiðin lá með ströndinni en ekki yfir Garðaflóann ;) Eini göngugarpurinn sem datt endilangur milli þúfna, í mýri, á leiðinni var ég - félagar mínir voru mun fótvissari. Spennan í þessari ferð var einkum fólgin í því að reyna að finna brú eða velta því fyrir sér hvort væri kannski engin brú ...

Dagur í dimmu

Harpa — Fri, 04 Sep 2009 18:41:43 +0000

(Ég sé mér hættir orðið til að stuðla bloggfærslutitlana ... kannski er ég orðin nógu svartsýn til að verða nýrómantískt skáld?) Í morgun vaknaði ég kl. 5.13. Það er í sjálfu sér ekki slæmt og hefur oft komið fyrir áður. Í morgun skalf ég hins vegar eins og hundur (af sundi dreginn) og lagaðist ekkert við þær góðu morguntöflur sem mér er gert að eta. Um sjöleytið sat ég við tölvuna og reyndi að tala sjálfa mig til: "Geturðu ekki bara tekið eina extra töflu og mætt soldið sljó í skólann? Eða gáð hvort þú kemst ekki alla vega í föt og sjá svo til? Eða koma sér í föt og labba yfir götuna og kenna a.m.k. fyrri tímann?" (Þessari hugmynd var strax kastað því hafi maður tvíhóp er hryllingur þegar kennslan lendir á skjön og annar hópurinn er á undan / á eftir hinum.) "Yrðirðu ekki ánægðari með sjálfa þig ef þú næðir að kenna þessa tvo tíma og svo máttu bara fara undir sæng og vera þar?" Og svo úrslitaráðið sem er eggjun: "Ertu virkilega það mikill aumingi að þú getir ekki kennt ef þú aðeins sígur niður í geðslagi???" Því miður höfðu góðar ráðleggingar mínar ekkert að segja við sjálfa mig - og eggjuninni svaraði ég innan í mér: "Það er ekki til bóta að skamma mann ef manni líður virkilega illa!" (Ég tek skýrt fram að ég er ekki klofinn persónuleiki eða neitt þvíumlíkt þótt ég rísonneri við sjálfa mig stöku sinnum. Einu sinni setti ég það mál þannig upp: Hvaða ráð myndi ég gefa öðrum í sömu stöðu? og vandi mig svo á að gefa sjálfri mér þau sömu ráð. Stundum virkar þetta trix prýðilega.) Tilhugsunin um að labba yfir götuna í vinnuna var svipuð og það sem blasir við Lísu, á myndinni sem ég þjófstal af vefnum. Niðurstaðan var sú að best væri fyrir mig að skríða uppí rúm og breiða sæng yfir höfuð og fara í kanínuleikinn (= ég lítil kanína í hlýrri og öruggri holu). Mér óx um of í augum að komast í föt og setja upp andlit og leika skörulegan og æðrulausan kennara í tvær kennslustundir; performans dagsins var Melkorka við lækinn í brekkunni á Höskuldsstöðum ... Svo ég sendi nemendum tilkynningu og skrifstofu skólans og meldaði mig veik. Fór svo og tók aukapillu og fór að sofa. Síðan er ég búin að sofa nánast í allan dag. Inn á milli hef ég verið svívirðilega góð við mig í sætindaáti og kruðeríisáti. Ofsvefn í dýfu virkar eins og strokleður og nær stundum að stroka út allar slæmu tilfinningarnar og skjálftann. Spurningin er náttúrlega "Af hverju?" Af hverju hrundi ég allt í einu í dag, hafandi verið á mjög góðu róli frá skólabyrjun? Mér dettur í hug að eilítil minnkun á því lyfinu sem ákveðinn læknanemi taldi mig misnota mjög hafi kannski skekkt hið góða jafnvægi örlítið, sem hafi verið nóg til að kasta mér út í myrkur, þó ekki ystu. Eða að ég hafi kannski ofreynt mig í gær, við að reita arfa úr garðinum í einhverja klukkutíma? Svo virðist að yfirleitt megi ég ekki breyta útaf klausturlifnaðarháttum eða stundaskrá án þess að súpa af því seyðið eftir á. Það er æskilegt að ná að minnka lyfið a tarna af því það getur valdið minnistruflunum. Og af minnistruflunum hef ég fengið nóg. Aftur á móti nota ég ekki það mikið af lyfinu núna að það sé ekki í himnalagi per se. (Og læknaneminn eflaust enn útí hafsauga.) Það er líka æskilegt að ég hreyfi mig á hverjum degi en óæskilegt að gera um of af því. Þetta eilífa "passa sig vel"-dæmi getur gert konu brjálaða! Markmið helgarinnar er að læra að vaka fram undir miðnætti og reyna að sofa lengur á morgnana. Sem og byrja lyfjatröppun aftur frá byrjunarreit. Ég reikna svo með að þeir sem ekki hafa reynt svipað á eigin skinni skilji lítið í þessari færslu.

Strokleður svefnsins

Harpa — Sat, 05 Sep 2009 18:37:36 +0000

eyðir vondum tilfinningum! Ekkert nýtist þunglyndum eins vel og þykk sæng og góðir koddar! Ég hef sofið meira og minna síðan í gærmorgun. Er eitthvað rugluð (spyr manninn aftur og aftur að hinu sama) en líður mikið betur og reikna með að sunnudagslúrar klári dæmið, sem og mín góðu lyf. Það er frústrerandi að vera á byrjunarreit með lyfin en gengur bara betur næst ... skulum við vona. Kannski spilar inn í að ég hef minnkað inntöku nikótíns um 50% með þeirri ákvörðun að hætta að reykja inni. (Á þriðja degi höfðu heimilismenn ekkert tekið eftir þessu svo útireykingar eru mest hafðar við sjálfrar mín vegna.) Sem sagt: Ég skreiðist hægt og rólega upp úr þessari dýfu og lendi vonandi sem seinast í annarri slíkri.

Ótrúleg líkindi tollafgreiðslufólks og kvenlegra símadama við persónur Tove Janson

Harpa — Mon, 07 Sep 2009 18:18:08 +0000

Nú halda kannski dyggu lesendurnir að ég ætli að skrifa um sörpræsið sem beið okkar aðfararnótt 8. ágúst í haust, þegar íslenskum hópi varð ljóst að tollvarslan á Keflavíkurflugvelli, sem og lögreglan á sama flugvelli, hafði gleymt vélinni og farið heim og lagt sig ... Þótt maður væri þreyttur eftir að vaka í 21 tíma og kannski ekki fjöðrum fenginn yfir að þurfa að bíða í einar 40 mínútur meðan hið áhyggjulausa og gleymna lið var vakið og sótt í vinnuna ... þá nennti ég ekkert að gera mál yfir því, svo fegin varð ég að komast í rúmið mitt og fannst uppákoman heldur ómerkileg miðað við skemmtun frísins. Nei, ég ætla ekki að tala um þá litlu lögguhattífattana eða tollarana sem auðvitað stoppuðu síðan syfjaða en saklausa MR-nemendur í útskriftarferð af því þau voru eina fólkið undir þrítugu og greinilega kennt í tollaraskólum að svoleiðis fólk geti smyglað, jafnvel eiturlyfjum (komandi frá Tyrklandi)! Auðvitað fannst ekki gramm á blessuðum börnunum. Nei; ég ætla að blogga aðeins um símaævintýri mitt í dag sem hleypti púlsinum upp í háaloft og því segi ég yður: Það er ekki nema fyrir fullfrískt fólk, nýkomið af AA-fundi, að eiga símtöl við Tollafgreiðsluna á Keflavíkurflugvelli, sérstaklega að tala við hana Maríu smápakkavörð í síma! Ég pantaði pakka frá USA sem var settur í hraðpóst þann 20. ágúst. Hafandi fengið alveg nákvæmlega eins pakka fyrir um tíu dögum síðan var ég farin að undra mig á seinagangingum í þessum pakka (sem geymir Ættarsöguna smærri) og datt helst í hug að flugvélin hefði hrapað. Á pakkanum var svokallað "tracking" svo ég gat séð afdrif hans í tölvunni og sá, í gær, að pakkinn kom til Keflavíkur þann 28. ágúst (eftir að hafa verið gegnumlýstur bæði í Hollandi og Köln) en hefur setið þar fastur síðan. Mér telst svo til að komnir séu 11 dagar sem hraðsendi pakkinn minn er í pakkahrúgu, væntanlega í Byggingu 10 á Keflavíkurflugvelli. Á eftirlitslistanum (tracking details) var þessi ástæða gefin upp fyrir stöðvun pakkans: "SHIPMENT IS HELD DUE TO UNREALIST VALUE/WEIGHT RATIO. UPS WILL VERIFY VALUE WITH RECEIVER BEFORE CUSTOMS CLEARANCE". Á ástkæra ylhýra: "Það er óraunsætt hlutfall milli verðmætis og vigtar pakkans. UPS mun tékka á verðmæti pakkans áður en tollurinn lætur hann lausan." Ég hringdi í Tollinn í Rv. (tollur.is), var sagt að þetta væri ekki þeirra mál, fékk símanúmer sem átti að vera hjá tollgæslunni í Keflavík en reyndist vera hjá löggunni á sama stað, löggan gaf mér símanúmer hjá tollgæslunni, maðurinn í því númeri sagði að engin nema hún María, sem "ynni í smápökkunum" gæti svarað þessu og María væri í mat, gaf mér svo upp beina símann Maríu, hvað mér fannst sætt uns ég komst að því að María er ekkert að hanga við sitt skrifborð heldur er ferlega móbíl "í byggingunni". Tókst loks að hafa upp á Maríu. Um leið og hún fattaði að ég var ekki himinhrópandi ánægð yfir að hraðsendi pakkinn minn væri að mygla í pakkageymslunni hennar, gerðist hún fúl og valdagírug o.s.fr.: Nákvæmlega eins og hemúll!* Meðal þess sem María sagði var: "Ég get ekki afgreitt pakkann nema ég sjái reikninginn fyrir innihaldinu." "Ég þarf ekkert leyfi til að opna svona smápakka" (þegar ég bauðst til að senda henni slíkt leyfi í tölvupósti svo hún gæti séð reikninginn). "Ég man ekkert eftir þessum pakka." "Þetta er ekki mitt mál, þær hjá UPS eiga að sjá um þetta". Af stakri greiðasemi gaf María tollvörður (skyldi hún eiga afa sem heitir Einar?) mér samband við UPS, sem reynist vera umboðsaðili fyrir hraðsendingar (!!!!). Sjá Express ehf. Þar náði ég sambandi við stúlku (?) með ungmeyjartón, átt er við þann tón sem amrískir unglingar brúka í þriðja flokks sápuóperum - kaldhæðnislega kvenlegan. Hún minnti mig að mörgu leyti á snorkstelpuna. Stúlkan heitir Hildur Kjartansdóttir. Hún sagði að í rauninni hefði hún ekkert með þetta að gera heldur stúlkan á neðri hæðinni, sem væri í mat. Auk þess væri þetta ekki þeim að kenna heldur Blurb (fyrirtækinu sem sendi mér pakkann) sem hefði ábyggilega ekki sent reikning. Stúlkan í matnum væri örugglega búin að reyna að hringja í mig útaf þessu. (Seinna í samtalinu kom í ljós að stúlkan hringir í viðskiptavini UPS á morgnana og fram yfir hádegi og nær yfirleitt bara að hringja í fólk fyrstu dagana sem pakkinn er fastur af því það er svo mikið að gera.) Ég stakk upp á möguleikanum að senda viðskiptavinum tölvupóst í stað þess að reyna að ná í þá í heimasíma á miðjum vinnutíma á rúmhelgum dögum. Jú ... Hildur kannaðist við tölvupóst en vissi ekki hvernig maður fyndi svoleiðis ef það stendur ekki á pakkanum. Ég fjarkenndi henni, algerlega ókeypis, á Google, í tölvupósti núna áðan. (Maður getur t.d. gefið upp leitarstrenginn Harpa Hreinsdóttir netfang) Hildur hélt að kannski gæti stúlkan sem var í mat reynt að tala við Maríu þegar María kemur út í þessa byggingu (nr. 10) í fyrramálið ef ég sendi henni afrit af reikningnum sem ég fékk í tölvupósti frá fyrirtækinu sem sendir pakkann. Ég var náttúrlega orðin fjúkandi reið og spurði hvort hún gæti ekki bara skokkað yfir, náð í Maríu, fylgt henni í pakkageymslu í byggingu 10, fundið helvítis pakkann og afgreitt og komið honum á Íslandspóst ásamt afsökunarbeiðni til mín fyrir helvítis sleifarlagið, strax í dag! (Reyndar notaði ég ekki þetta orðalag því mér var til efs að Hildur myndi skilja svo fornt orðtak.) Á endanum framsendi ég frk. Hildi fælu af tölvupóstum, bæði varðandi þennan pakka og nákvæmlega eins pakka sem ég fékk sendan hratt og vel um Íslandspóst en eins og Hildur sagði: "Hann hefur kannski rétt sloppið - það er verið að herða þetta núna." Ég er rosalega fegin að þurfa ekki að kenna Hildi meira. Sömuleiðis er ég þakklát fyrir að vinna ekki með hemúlum en skilgreiningin á þeim er glettilega lík framkomu frk. Maríu og hvað kona sér fyrir sér í símtali við slíka: * "En hemul har hemskt stora fötter och ingen humor, förklarade jag [muminpappan]. Näsan är lite tillplattad och håret växer i obestämda tottar. En hemul gör ingenting därför att det är roligt, utan bara för att det borde göras, och berättar hela tiden för en vad man själv borde ha gjort och ... (Muminpapappans Bravader [1950] 1961: 16)"

Einu kynnin sem ég hef áður haft af tollverði voru af öldruðum Lystigarðshemúl í Reykjavík. Það sem þó gleður mig í þessari uppákomu er að nú veit ég að fólk sem e.t.v. (ath. að hér slæ ég engu föstu) er haldið greindarörorku (lærði orðið í dag og fæ að nota það, courtesy of Freyja) á von um vinnu ef það vill búa suður með sjó! Það er ótrúlega lokkandi að panta Camenbert og mygluost frá USA með hraðpóst og biðja sérstaklega um að reikningnum sé stungið innan í pakkann og UPS sé kirfilega nefnt sem þjónustuaðili hraðsendinga utan á pakkanum ;)

Úps! Hann hreyfist!

Harpa — Tue, 08 Sep 2009 15:23:22 +0000

Það sem símtölin og bloggfærslan í gær hafa áorkað er sko ekkert smáræði; Þetta hefur fengið hana Maríu smápakkavörð til að fallast á að pakkinn færi áfram (til mín) þegar hún heiðraði Byggingu 10 með viðveru sinni í morgun! (Sjá sönnunargagn.) Úps-stúlkurnar hafa kannski eitthvað hreyfst og eiga sinn þátt í lausn málsins. E.t.v. hefur runnið upp fyrir þeim að hafi maður símanúmer er auðvelt að finna skráðan eiganda þess sem og heimilisfang (sennilega höfðu þær nú aðgang að hvoru tveggja). Og þá má senda tilkynningu í sniglapósti, sem ekki er nema rétt sólarhring á leiðinni þótt Akranes sé svona "remote area" (afdalabyggð) sem stendur á trakking-síðu þeirra góða fyrirtækis. Svoleiðis að það þarf ekki að einblína vonlaus á símtólið þegar ekki er svarað í þessi tvö-þrjú skipti sem "stúlkan sem er í mat" reynir að hringja. Í gær reyndi ég að fylla út kvörtunarform á tollur.is. Það gekk ekki, að því er virtist vegna þess að ég sendi ekki viðhengi með. Ég var, á þeirri stundu, of syfjuð til að fatta að auðvitað gæti ég sent þeim mynd af hemúl sem viðhengi. Þá hefði kvörtunin kannski komist til skila? Ég reyndi líka að finna netfangaskrá starfsfólks, til að senda honum Andrési Ara Ottóssyni, deildarstjóra í tollinum í Keflavík, póst. Að sjálfsögðu liggur slíkt ekki frammi enda má ætla, miðað við reynslu margra, að staffið þyrfti þá að fara að taka tillit til óska viðskiptavina. Þannig að í gær gúgglaði ég netfangið hans Andrésar á simnet og sendi honum stutt kvörtunarbréf, hvar ég vísaði í fyrri bloggfærslu til nánari skýringar. Áðan poppaði inn í pósthólfið bréf frá honum Andrési @simnet og er hann heldur óhress með að ég hafi sent kvörtunarbréf á "einkapóstfang ... þar sem öll mín fjölskylda les þetta". Ég bað manninn náttúrlega afsökunar en ég get svarið að ég hélt að svona fjölskyldunetföng heyrðu sögunni til og hefðu í raunni einungis verið brúkuð á síðustu öld. Mér finnst "fjölskyldupóstfang" hljóma svipað og "fjölskyldutannburstinn" ... Að sjálfsögðu svaraði ég honum Andrési á tollarapóstfangið hans sem hann var svo elskulegur að gefa upp og sem er einmitt hannað þannig að fólk muni ekki geta giskað á það (enda þyrfti hann þá að fara að taka tillit til allskonar uppástöndugheita viðskiptavina tollsins, jafnvel kvenna í afdölum.) Svo nú býst ég við Ættarsögunni smærri á hverri stundu, a.m.k. á tímakvarða hraðsendingarþjónustu og tollafgreiðslu. Gæti jafnvel komið á morgun! Aftur á móti rifjaðist upp fyrir mér að ég er með nótnahefti í pöntun; Er búin að borga nóturnar og þær voru sendar af stað um miðjan ágúst, sbr. bréfsnuddu sem segir: "Your order #5688889 shipped today" og er send þann 14. ágúst. Ég er ekki með tracking fídus á þessum pakka en dettur í hug að kannski finnist Maríu eða sálufélögum hennar þessi pakki eitthvað grunsamlegur, miðað við verð og þyngd, jafnvel lykt? En ég fullvissa alla mína dyggu lesendur að í pakkanum þeim er einungis bók með jólasálmum og jólalögum. Við skulum vona að hann skili sér fyrir jól (soldið ankannalegt að æfa jólalögin í febrúar 2010, finnst mér ...) P.s. Ég finn það á mér að hann Andrés hefur verið í Þróttó fyrir margt löngu. Er þessi tilfinning rétt? Finn því miður hvergi mynd af íþróttahemúlnum sem kemur fyrir í Vetrarundri í Múmíndal en vel lesnir lesendur mínir þurfa ekki mynd heldur muna týpuna.

Eru kennarar fyrirmyndir nemenda?

Harpa — Wed, 09 Sep 2009 18:52:39 +0000

Enn og aftur fæ ég að heyra frá fólki sem telur að kennarar séu í djobbinu allan sólarhringinn og séu nemendum sínum einhver rosasterk fyrirmynd! Reyndar efast ég ekkert um að slíkir kennarar eru til; þeir kenna 6, 7 og 8 ára börnum, sem eru nógu saklaus til að halda að góða konan í skólanum sé líka góða konan utan skólans. Fljótlega upp úr 9 ára aldri átta börnin sig á að heimurinn er ekki svo saklaus og einfaldur og leggja þessa goðsögn á hilluna. En foreldrar ganga hins vegar oft um með svona glýju í augum þótt krakkarnir séu löngu orðnir stórir og jafnvel fluttir að heiman. Ein svoleiðis mamma hefur heiðrað næstsíðustu færslu mína með kommentum þar sem sést að hún heldur í sína barnatrú. Móðirin segir: "Ég leit mjög upp til kennaranna minna þegar ég gekk í skóla og álít þá vera ákveðna fyrirmynd, alveg eins og aðrir sem vinna ábyrgðarfull störf. Þar að auki var okkur kennt í Kennaraháskólanum að við værum ákveðin fyrirmynd." Og ég ítreka að hún er alls ekki ein um þessa skoðun! Ég leit ekki sérstaklega upp til kennara minna í skóla enda voru þeir allrahanda, allt frá því að hafa sómt sér vel í Heyrnleysingjaskólanum til þess að vera auðnulausar fyllibyttur. Inn á milli voru ágætis karlar (mín kynslóð var aðallega menntuð af körlum) en ekki neitt sem mann langaði til að líkjast. Í HÍ reyndi maður að velja kúrsa eftir kennurum eins og hægt var (og þess vegna er málfræðihluti minnar menntunar undarlega sundurlaus) og satt best að segja sá ég fáar fyrirmyndir þar, gekk t.d. ekki slefandi aðdáendum Júlíu Kristevu á hönd, hvað þá nýrýni. Í HÍ uppgötvaði ég reyndar, mér til furðu, hvað mörg skólasystkini mín höfðu lesið afskaplega lítið um ævina og voru þess vegna ginkeypt fyrir "bókinni", "karlinum" eða "suðurameríska töfraraunsæinu". Fyrir tveimur árum fékk ég námsorflof og lauk 30 einingum á MA stigi í íslensku. Þá var ég aldeilis stálheppin með kennara og kúrsa, að einum kúrsi undanskildum. En nei, ég sá ekki role-model í þessum kennurum þótt góðir væru. Eina skiptið sem ég stundaði nám í Kennó, 15 eininga diplómu nám á meistarastigi, lærði ég í þaula hvernig ekki skal kenna. Þessi reynsla var fín bólusetning gegn vonlausum kennsluháttum og algeru öngþveiti í skipulagningu. Snúum okkur að mér sem kennara. Ég hef ekki nokkra trú á að nemendur mínir vilji hegða sér eins og ég, ganga í fötum eins og ég eða á annan hátt taka sér mig til fyrirmyndar. Ég er t.d. skínandi edrú alla daga og eins og alltaf kemur fram í fjölmiðlum öðru hvoru eru margir unglingar lítt hallir undir svoleiðis ástand. Ég segi mínum nemendum einhvern tíma á önninni að best sé að vera edrú og það sé hollt og fullorðinslegt að drekka kaffi (en ekki þetta eilífa kók sem þau sötra daga langa á göngunum). Ég veit ekki um einn einasta nemanda sem hefur farið eftir þessu. Hvað varðar bloggið mitt eru afar fáir nemendur sem nenna að lesa svo langan og massívan texta, á fullorðinsmáli. Þessir krakkar hafa nóg með gsm-símann sinn, twitter, facebook, MSN og fleiri áreiti sem eru allt í kringum einn ungling. Þau komast ekki yfir langar bloggfærslur ofan á þetta og missa auk þess fljótt áhugann á mínum efnisflokkum. Það er helst að einhverjir sem eiga við geðræn vandamál að stríða lesi færslur mínar um slík vandamál og vonandi finna þeir einhverja samkennd eða huggun í þeim. Ég held að unglingar hafi nákvæmlega jafnlítinn áhuga á kennaranum sínum og á bensíntittinum sem dælir á bílana þeirra, bókaverðinum sem hjálpar þeim að finna bækur eða eldhússtaffinu sem selur þeim hádegismat. Utan vinnustaðar og vinnutíma vekur þetta fólk ekki sérstaka athygli. Þess vegna leiðast mér afar mikið svona "jedúddamía" komment frá miðaldra konum ... hef þó að mestu verið laus við þau eftir að hafa afskrifað leðjuslaginn á er.is (Barnalandi). Ég legg nú til, sem málamyndagjörning, að tollverðir taki sig á og verði fyrirmynd okkar hinna 24 stundir á sólarhring. Sama gildir um UPS stúlkur. Og hér komum við að tíðindum ársins: Pakkinn minn skilaði sér áðan! Þurfti ekki nema eitt dónalegt símtal og smávegis fræðslu (til hugsanlegra viðskiptavina) og vúuuppps: Pakkinn í hús. Auðvitað var hann kirfilega merktur nafni og heimilisfangi mínu svo "stúlkan í mat" sem hlýtur að heita Fríða María Sigurðardóttir, hefði getað stungið miða í umslag til mín í stað þess að leyfa honum að úldna í 12 daga í Keflavík, ekki hvað síst miðað við að UPS-þjónusta felur í sér að pakkann á að bera út um leið og flugvélin er lent. (Við erum sumsé ekki að tala um skipapóst í þessu sambandi). Innihald pakkans var enn glæsilegra en ég þorði að vona. Megi viðtakendur vera sama sinnis. P.s. Hvað varðar heilsufar mitt er allt við það sama. Ég hangi uppi og kenni á sjálfstýringunni. Það gengur svo sem prýðilega. Svo er náttúrlega svolítið peppandi að rusla upp einni færslu á dag, maður er þá að hugsa um annað þessa tíu mínútur - korter sem ritstörfin taka ;) Aftur á móti gengur hægar með krónuprjónaða sjalið - ég er stundum of veik til að einbeita mér að einföldustu stykkjum á kvöldin.

Mín elskanlegu

Harpa — Thu, 10 Sep 2009 17:39:15 +0000

Titillinn vísar að sjálfsögðu til nemenda minna! Þeir eru eins og hugur manns; hlýtur að vera einstakur árgangur í nýnemauppskeru haustsins! Þessir krakkar mæta vel, sýna áhuga, vinna eftir getu og eru með á nótunum í kennslustundum, sem er einmitt risakostur í augum kennara. (Átt er við að ekki þurfi að svara spurningunni: "Í hvaða kafla erum við?" oftar en kannski tvisvar í kennslustund.) Af því blessaðir unglingarnir haga sér svona vel þá hefur mér tekist að mæta til vinnu, hef mætt alla daga vikunnar og stóla á morgundaginn líka. Af því ég er svo þunglynd og langt niðri núna úða ég í mig pillum við skjálftanum og leik síðan glaðbeittan kennara í performans dagsins; hegg mann og annan eins og fullkomlega geðfrísk manneskja. Í frímínútum leik ég glaðbeittan kennara í frímínútum. Guði sé lof fyrir leikarahæfileika í genunum, ég segi ekki annað! Helstu trixin sem ég brúka annars eru "einn dagur í einu", "með hægðinni hefst það" og "feik itt till jú meik itt". Þetta síðasttalda útheimtir að taka til dress á kvöldin og reyna að líta vel út í vinnunni - útlitið eitt dregur langt ef sálin er lítil og smá. Á morgun ætla ég að vera á hælum! Svo eru það litlu hlutirnir: Ég raða samviskusamlega niður plúsum og mínusum og passa að hafa mínusana ekki of marga. Í dag get ég plúsað við að hafa straujað (enda þarf ekki heilabú í það); hafa prjónað 3 umferðir; hafa spilað Söng Sólveigar tvisvar í gegn og hafa reykt sæmilega vel. Ég hef nefnilega áhyggjur af því að nú reyki ég of lítið, eftir að ég tók upp á að reykja úti, og heilinn sakni síns rúss og niktótínþéttni í blóði sé fulllág. Helsta áhyggjuefnið framundan er hvernig mér tekst að komast gegnum afmælið mitt, sem ég held upp á á laugardaginn. Hugsanlega verður mér eitthvað farið að batna, mér finnst einhver smábati í dag, hugsanlega verð ég að poppa pillunum eins og óhamingjusöm amrísk húsmóðir í úthverfi ... Ég hef haft samband við minn góða lækni og er ekki frá því að það eitt hafi aðeins lyft þokunni svörtu - aftur á móti kunni hann engin töfraráð (ég bjóst hvort sem er ekki við því) og mælti einungis með hærri pilluskömmum. Sem ég er lítið upprifin yfir og vil forðast. En ... pillur, massi af winston (sem allir vita að er ógislega óhollt - þessu bæti ég við til að pota ekki í hann Þorgrím og hina postulana) og þokkalegt dress ætti að koma mér gegnum daginn. Þótt velmeinandi alþýðukonur veifi framan í mann gagnslausum ráðum, frá jurtaseyðum og hvannarót upp í miðlaheimsóknir og heilunaryfirlagningar þá veit ég ósköp vel að heilinn er ekkert spes heldur gengur fyrir efnaskiptum og það eina sem virkar á hann er að fá helv. efnaskiptin í lag, með pillum eða stuði. Svo ég ljúki færslunni í hring: Bestu tímar dagsins eru á morgnana, frá svona kl. 6, þegar ég vakna, og framundir hádegi, meðan ég er að kenna. Það er ofboðsleg hvíld fólgin í því að þurfa að hafa auga á hverjum fingri og sinna hressum og jákvæðum unglingum! Það eina sem ég hef undan þeim að kvarta er að enn og aftur kemur upp sami vandinn við að fá þessi börn til að trúa á drauga! Nútíma hryllingssaga gengur ágætlega í einum áfanganum en Laxdælunemendur eru hroðalega raunsætt fólk sem sættir sig ekki við smávegis andsetningu og almennan íslenskan draugagang! Hugsanlega get ég kennt draugakafla með slökkt ljós og blaktandi kertaloga, þegar lengra líður á önnina. Það ætti að hjálpa ef maður hefur hljóðeffekta með.

Ammæli!

Harpa — Sun, 13 Sep 2009 20:04:51 +0000

Fyrirsögnin er sérstaklega stafsett fyrir kverúlanta sem pirrast yfir því sem annað fólk skrifar og einnegin hvernig annað fólk skrifar ;) Í gær var sumsé haldið upp á afmælið mitt í faðmi fjölskyldanna (minnar og tengda-). Þetta er nú þó nokkur fjöldi sé allt talið! Sem afmælis"barn" þurfti ég ekki að gera nokkurn skapaðan hlut, hvað þá dýfa hendi í kalt vatn eða sjá um veitingar, einna helst að vera almennileg við gestina. Drengbarnið, sem ég verð að fara að kalla eitthvað annað því nú er þetta drengbarn orðið hæst heimilisfólks, blés upp nokkrar blöðrur en gerði lítið annað en frumburðurinn og maðurinn stóðu í ströngu. (Frumburðurinn er með rosasterk lungu eftir öll sín miklu hlaup svo hann var blöðrumeistarinn enda voru þessar blöðrur með afbrigðum stífar!) Þeir feðgar grilluðu og grilluðu glás af souvlaki-pinnum, með kjúklingi eða fiski eftir því hvað fólk lysti að láta í sig ... inni á borðum var svo risabaunasalat, kartöflusalat, tzatziki o.fl. Pulsur voru og hafðar, fyrir yngstu kynslóðina. Mesta furða hvað tókst að þjappa mannskapnum í sæti, miðað við gólfpláss og stólaeign, og ég held að fólki hafi bara þótt þetta ágætis brönsj og sammenkomst. Ég fékk margar afar glæsilegar gjafir, sem ég er ekkert að telja hér upp. Þó má nefna að ég varð gjörsamlega paff yfir einum pakkanum! Mamma færði mér nefnilega peysuföt og upphlut ömmu og sagði að þetta skyldi ég erfa (enda er ég sú systranna sem kemst helst í þetta - sorrí Ragna og Freyja!). Þetta kom mér fullkomlega á óvart og ég er feikilega glöð og ánægð að eignast þennan fjársjóð (og mun lána í ættinni ef þarf). Við vorum lengi í gærkvöldi að skoða gersemarnar, stokkabeltið, millurnar, pilsið ... jú neim itt. Meira að segja hárnet og hanskar fylgja. Manninum tókst að klæða mig í upphlutinn og ég sá að ekki mundi veita af stúlku í að klæða mig í svona flókin föt. Maðurinn vill líka endilega að ég mæti í dressinu í vinnuna á morgun, t.d. í peysufötunum, með stífað brjóst og orkeraðar ermar ... en ég held að krakkaskinnin yrðu kannski hrædd að sjá mig svo svartklædda, auk þess sem ég er ekki enn búin að fatta hvernig mér tekst að láta skotthúfuna tolla ef hreyfir vind eða ef ég hreyfi mig. En í dag hef ég stúderað nøje vefsíðuna buningurinn.is og hyggst leita mér fyllri upplýsinga um leið og ég kemst á almennilegt bókasafn! Ætli ég verði ekki að fara að stunda messur til að hafa tækifæri til að klæðast þessu dýrindi? Vinnustaður minn er óþjóðbúningavænn með öllu þessum stigum upp og niður, sem helst þarf að hlaupa til að ná á réttum tíma í kennslustund. Ég hafði hugsað mér að reyna kannski aftur við línudans í vetur (ef heilsan leyfir) og það er alveg öruggt að peysuföt gera sig ekki í þeirri dansmennt. Ætti ég að reyna að starta vikivakaklúbbi og æfa ágiskaða endurgerða þjóðdansa? Best að nefna þetta við íslenskudeildina. Frumburðurinn lagði sig í líma í morgun við að læra á rosaflottu kaffivélina sem mér var gefin og mun framleiða expresso, latte, macchiato, cappuchino og så videre næstu árin skulum við vona. Mér fannst þetta reyndar doldið flókin vél og eiginlega veitti mér ekki af annarri stúlku í að hella upp á, á morgnana. Drengbarnið var að læra á gripinn áðan og ég get þá a.m.k. þóst ekki kunna á vélina þegar hann er heima svo einhver helli upp á handa mér. Ég er uppi á röngum tíma og hefði þurft að fæðast meir en öld fyrr og vera af því standi sem gat haldið hjú í öll leiðinleg verk (beisiklí allt nema útsaum) Eitt stykki hjú í kennslu (sem færi yfir verkefni o.þ.h.) væri líka vel þegið.

Ærdrukknanir og fyrirkvíðanlegur andskoti

Harpa — Tue, 15 Sep 2009 19:30:03 +0000

Þetta er stutt færsla. Langa færslan um orðafátækt ungs fólks bíður betri tíma. Sömuleiðis rökstuddar staðhæfingar um að sé texti mikið lengri en einn lítill skjár á farsíma sé sá texti of erfiður til að lesa hann. Mun enn á ný verða rifjuð upp kenning Heimis Pálssonar um homo loquens og homo laborans. En þetta issjú bíður sumsé. Ég hafði einnig hugsað mér að skrifa langt kaldhæðnislegt mál, með tilvitnunum í Bjart í Sumarhúsum, um þann árvissa sið gangnamanna að drekkja rollunum sem þeir hafa sótt upp á fjall (með harðfylgi, heyrist manni). En nú nenni ég því ómögulega - þeir drekktu bara 40 ám í ár og hvað eru 40 rollur milli vina? Samt legg ég til námskeið fyrir verðandi gangnamenn þar sem þeir prófa m.a. sjálfir að synda smáspöl klæddir 10 lopapeysum hverri yfir annarri. Þannig gætu þeir skilið sínar vesalings kindur eilítið betri skilningi, held ég. Ætli maður fái hærra verð út úr tryggingum per drukknaða rollu en per slátraða rollu? Á morgun fer ég í magaspeglun. Í bæklingnum sem maður fær fyrirfram stendur að þetta sé ekkert mál. Ég hef nú heyrt a.m.k. tvennar sögur farandi af því! Svo ég er eðlilega skjálfhent og kvíðafull núna en verð væntanlega pollróleg á morgun. Hyggst þó þiggja hvaðeina þríhyrningsmerkt sem boðið verður upp á! Af hverju má ekki reykja í 8 klst fyrir magaspeglun? Ekki reyki ég með maganum og lítil hætta á að hann fyllist af reyk, er það ekki?

Botninn í námskeiðahaldi

Harpa — Thu, 17 Sep 2009 19:34:16 +0000

Í dag sátum við starfsmenn FVA svo lélegt námskeið að það er óumblogganlegt!

Ein dugleg í ammælisgjöfunum!

Harpa — Fri, 18 Sep 2009 18:54:27 +0000

Af því ég hafði bannað fólki að gefa mér stóra pakka (sem næstum allir fóru eftir) og afþakkað alla skartgripi (er þó mjög ánægð með þennan eina sem ég fékk því hann er verulega spes og mun gera sig vel í kennslu!) ... af þessum sökum fékk ég aðallega umslög í afmælisgjöf. Í dag tók ég svo á mig rögg og fór að versla fyrir eitthvað af innihaldi umslaganna. Hér er afraksturinn: 1. Keypti nýjan gemsa; bað manninn í búðinni um þann einfaldasta og ódýrasta því á þessu heimili hefur sýnt sig að dýrustu gemsarnir endast styst. Því miður tók ég óvart gjafakortið í Kringluna með mér og maðurinn í Omnis-búðinni á Skaganum hefði ekki þegið það svo ég lánaði sjálfri mér, af mínu debetkorti, upp í meinta eyðslu afmæliskorts. 2. Keypti diskinn með Sigríði Thorlacius og hef spilað einu sinni í gegn með "singalong" töktum. Lofar góðu. Svo lagði ég mig ... Í eftirmiddaginn fór ég aftur af stað í innkaupaleiðangur og keypti nokkrar spjarir (aðallega á Vífil) á svokölluð "Outlet" (Útlátum eða Afrennsli) sem búðir á Skaga eru duglegar að halda í kreppunni. Það er ekki mér að kenna að þetta var svívirðilega ódýrt og hjó aðeins ogguskarð í gjafakortið frá kennurunum. Heldur ekki mér að kenna að einu sætu kjólarnir til sölu létu mig líta út eins og rúllupilsu og voru þar með úr sögunni! (Loðband í næstu búð tekur vart að nefna, það var nánast gefins.) En kennararnir hafa þó splæst sæmilega duglega í snyrtivörur sem eru þyngdar sinnar virði; grammið af meiki miklu dýrara en grammið af eiturlyfjum á borð við Winston. Ég sé nefnilega fram á það að verandi orðin fimmtug þarf ég að fara að nota eitthvað haldbetra á andlitið en kalt vatn! Svo ég keypti sparsl fyrir konur til að gera andlit slétt og samlitt. (Sé núna að mig vantar þá væntanlega kinnalit eða eitthvað til að gera fésið mislitt á ný, ofaní sparslið ...). Og nýjan ælæner af því sá sem ég keypti fyrir um áratug var einfaldlega að klárast! Reyndar eyddi ég líka af gjafakorti kennaranna í magalyf sem eiga að virka á svona sætan og huggulegan maga (innanverðan) sem magadoktorinn sagði mér. Orðrétt sagði hann (og ég fékk í hnén!): "Þú ert jafn falleg að innan sem utan". VÁ!!! Við ræddum þetta aðeins á kennarastofunni, konurnar, og öllum fannst þetta sætt og læknirinn mikill kavalér. Allar voru líka á því að þær myndu kýla þann kvensjúkdómalækni kaldan sem léti svonalagað út úr sér. Þannig að svona gullhamrar geta verið beggja handa járn ... Maskara er ég tiltölulega nýbúin að kaupa en hef hins vegar voða lítið notað hann því gallinn við allt svona sparsl og lit er að þessu þarf að ná aftur af sér áður en maður fer að sofa. Og það er vesen! Meira segja þótt maður eigi einhvers konar hreinsikrem. Nú hefur allt í einu dottið í manninn (háskólanemann sem lærir 18 tíma á sólarhring) að fara að þrífa! Ég á að mæta í nudd eftir hálftíma og kemur ekki til greina að ég taki upp tusku núna!

Er Lísbet Lína?

Harpa — Sun, 20 Sep 2009 18:53:21 +0000

Í dag kláraði ég Luftkastellet der blev spængt, sumsé þriðju bókina Stieg Larssons og þá síðustu vegna ótímabærs fráfalls höfundarins. (Ansans!!!) Ég er ósammála því að bókin sé langdregin. Hins vegar er allt í lagi að hraðlesa eitthvað af þessum rúmu 700 síðum - tók mig föstudag til sunnudags að klára hana, inn á milli ýmiss annars. Ég var duglega að hoppa yfir nákvæma umfjöllun um sænsk stjórnmál frá því um 1970 en kannski hafa einhverjir aðrir lesendur einmitt sérstaklega gaman af þeim köflum. Ég er sammála því að Lisbeth Salander er sama erkitýpa og Lína langsokkur. (Hún á fullt af peningum, pabba sem er nánast sjóræningi, lítur undarlega út, er svo sterk að hún ræður við alla vonda karla, kerfið reynir að ná yfir hana böndum en tekst ekki því hún er ákaflega asósíal o.s.fr. Sem sagt afar lík Línu) Aftur á móti fór ég að hugsa um hver væri þá apinn Níels? Er Mikki Blómkvist Níels? Að loknum lestri Stúlkunnar sem lék sér að eldinum fannst mér að svo gæti vel verið - Blómkvist eltir tippið á sér en er annars reikull í rásinni og lítill bógur, miðað við Lísbet, situr nánast á öxlinni á henni þegar vondir koma. Eftir þessa þriðju bók finnst mér aftur á móti systkinin Mikael Blomkvist og Annika Giannini vera dæmigerð Tommi og Anna; þæg, góð og til í að hjálpa óþægu stúlkunni Lisbeth / Línu. Hver er þá apinn? Mér finnst allt í lagi að spilla fyrir spenntum tilvonandi lesendum með því að upplýsa að hún Lisbeth Salander heldur upp á apa, a.m.k. apana sem má fóðra á Gíbraltar ;) En meira segi ég ekki!

Dýrseldar einokunarkerlingar í þjóðbúningabransa!

Harpa — Tue, 22 Sep 2009 20:28:08 +0000

Tæpast hefur farið fram hjá dyggum lesendum mínum að ég erfði þjóðbúninga á afmælinu mínu og hef verið afskaplega upptekin af því að skoða, lesa mér til o.s.fr. og yfir mig glöð og hreykin yfir að hafa eignast þessar gersemar! Í ljós hefur komið að mig vantar blússu, öllu heldur skyrtu, við upphlutinn. Ég hélt að það væri nú ekki mikið mál, þetta er óskaplega einföld flík (skv. sniðum og myndum í bók Fríðar Ólafsdóttur, Íslenskur búningur. Upphlutur á 20. öld, sem kom út 1994). Svo ég hringdi í Heimilisiðnaðarfélag Íslands sem gaf mér samband við Þjóðbúningastofu. Þar sagðist ung kona geta selt mér gamla upphlutsskyrtu úr bómull, eilítið farna að gulna, á 10.000 kr. Ég spurði hvað ný skyrta myndi þá kosta. Hana þarf að sérsauma, sagði stúlkan, og kostar það 28.000 kr. fyrir utan efni. Ég fór að flissa og spurði hvort þær væru virkilega að handsauma þessar einföldu skyrtur - já, sagði stúlkan, hluti er handsaumaður. Ég sagðist ekki sjá að það væri mikið verk að rigga upp einni svona skyrtu. Jú, það er heilmikið verk, sagði Þjóðbúningastofustúlkan; sjálf sauma ég nokkrar á dag. (!!) Breytti svo "á viku" þegar ég hló illkvittnislega. Svo hringdi ég í annað "Þjóðbúninga"eitthvað í símaskránni og komst að því að Þjóðbúningastofan Nálaraugað selur skyrtusaum á 30.000, fyrir utan efni og Þjóðbúningafatagerð Sólveigar selur sama á 21.000 + skattur + efni. Þetta er náttúrlega hreinasta brjálæði og helvítis okur! Þetta félag, Heimilisiðnaðarfélag Íslands, "... fær styrki til rekstrar skólans frá ríki og Reykjavíkurborg en að öðru leyti er starfsemi félagsins fjármögnuð með framlögum og sjálfboðaliðsvinnu félagsmanna." Félagið rekur verslun og þjónustudeild: "Þjónustudeildin er eini aðilinn sem selur allt til þjóðbúningagerðar og veitir ítarlegar upplýsingar um búninga." "Félagið rekur Heimilisiðnaðarskólann sem skipuleggur markvisst nám í mörgum greinum heimilisiðnaðar, handmennta og lista." Sem sagt: Nokkrar kerlingar hafa ákveðið hvernig íslenskur þjóðbúningur á að vera (sbr. Þjóðbúningaráð, sem er einhvern veginn tengt Heimilisiðnaðarfélaginu). Þær einoka efnissölu, ef einhver vildi nú gera eitthvað á eigin spýtur, þær gæta þess að ekki sé hægt að labba út í búð og kaupa sér peysuföt heldur verður að sauma sjálf á þeirra námskeiðum eða láta sauma á sig á svipuðu verði og skaðabætur þær sem Hafliði nokkur Másson hlaut um árið! Sem dæmi um námskeið má taka þetta: Þjóðbúningur kvenna – upphlutur eða peysuföt Saumaður er upphlutur eða peysuföt. Kennari: Jófríður Benediktsdóttir Fjöldi kennslustunda: 50 (11 skipti) Tími: Miðvikud. kl. 19-22, 16. sep.- 2. des. Fyrsti tími verður máltaka og mátun. Annar tími 30. sep. og síðan vikulega. Námskeiðsgjald kr. 79.500. Efni ekki innifalið. Nemendur mæta með saumavél og áhöld." Til samanburðar má taka námskeið sem Símenntunarmiðstöð Vesturlands auglýsir í nýjasta bæklingi sínum, s. 7: Þjóðbúningagerð Á námskeiðinu munu þátttakendur sauma þjóðbúning. Grundaskóli Akranesi Mán. 28. sept - 7. des. kl. 18:30 - 21.30 Leiðbeinandi Una Løvdal klæðskeri.Verð: 39.900. Einokunarfélagið / Heimilisiðnaðarfélag Íslands, kennir 11 sinnum, þrjá tíma í senn. Símenntunarmiðstöð Vesturlands býður upp á samskonar námskeið, 11 sinnum, þrjá tíma í senn. Munurinn er sá að lærði klæðskerinn á Skaganum tekur um helmingi minna fyrir kennsluna en Jófríður sú sem kennir fyrir Heimilisiðnaðarfélag Íslands (og vill auk þess svo skemmtilega til að sama Jófríður á einmitt Saumastofuna Nálaraugað, sem metur skyrtusaum á sama prís og Heimilisiðnaðarfélagið ...) Gæti munurinn legið í útlendu eftirnafni? Eða í því að Una Løvdal virðist ekkert tengd einokunarkerlingunum í Heimilisiðnaðarfélaginu og ekki einokunarsaumastofunum sem virðast einhvern veginn vera á hægra brjósti sama Heimilisiðnaðarfélags? Markmið einokunarkvennanna er þetta: "Félagið vinnur að því að viðhalda þjóðlegum íslenskum heimilisiðnaði, auka hann og efla og stuðla að vöndun hans og fegurð. Einnig að vekja áhuga landsmanna á því að framleiða fallega og nytsama hluti, er hæfa kröfum nýs tíma en hafa rót sína í hinum gamla og þjóðlega menningararfi." Þetta með "stuðla að vöndun og fegurð" er út í hött meðan félagið hefur einungis nokkra samþykkta, staðlaða búninga á sinni stefnuskrá (miðað við lestur bloggynju á Hugi og hönd, tímariti þeirra, frá upphafi) meðan hreinasta anarkí ríkti í íslenskum þjóðbúningum áður fyrr. Það er ekki fyrr en með Sigurði málara, homma sem dó úr vesöld, sem einhver samræming kemst á, a.m.k. í skatteruðum hrútaberjamunstrum og skautbúningi, fyrir um einni og hálfri öld. Ég reikna fastlega með að vönduð og fögur upphlutsskyrta eigi að vera hvít eða ljós og í stíl við svuntu, þótt svoleiðis skyrtur hafi verið alla vega á litinn úr alla vega efni uns stílistinn Sigurður og seinna Heimilisiðnarafélagið fann upp sitt samræmda göngulag fornt í þeim efnum! (Um þetta dugir að skoða Til gagns og fegurðar eftir Æsu Sigurjónsdóttur og fyrrnefnda bók Fríðar Ólafsdóttur um íslenska upphlutinn.) Einokunin og stjórnsemin beinist einungis að konum því engum heilvita manni dettur í hug að klæðast samþykktum íslenskum þjóðbúningi, sem sést á þessu frímerki hér til hliðar. En einhverja karl-kúnna fá þær Heimilisiðnaðarkonur e.t.v. inn á milli. Hvað er svo til ráða? Ég myndi fagna því ef þeir góðu Bónusfeðgar létu sauma peysuföt, upphluti og gamla faldbúninginn í útlöndum, baldýra og skattera í tölvustýrðum saumavélum og sauma úr efnum sem þvola þvott í vél! Silfurvíravirki fékkst í Búlgaríu fyrir áratugum fyrir algert slikk og er væntanlega hobbí eða ferðamannaiðnaður þeirra þar austur frá. Svoleiðis að milludótið og víravirkið ætti ekki að vera vandamál. Og mundi stokkabelti úr gylltu áli ekki gera sig vel? Það væri a.m.k. heldur léttara að bera og félli tæpast á það! Ef einhver tæki sig til og léti framleiða litskrúðugri og miklu ódýrari dress væri kannski séns á að þau yrðu þjóðbúningur en ekki rándýrir safngripir eins og núna. Fljótlega ætla ég í HM og kaupa mér ljómandi fallega mussu, sem virðist vera orkeruð að ofan, hafa hana hvíta eða ljósa og vonast til að hægt sé að punta hana með ermahnöppum (ekki að það sé sáluhjálparatriði). Gangi hún ekki tékka ég á Hagkaup. Í ítrustu neyð væri hægt að kaupa eitthvert lekkert gardínuefni eða sængurverasett í Rúmfatalagernum, með huggulegri brókaði eða damaskáferð og sauma helv. skyrtuna sjálf; því þótt ég kunni á þessari stundu ekki að þræða saumavél get ég ekki séð annað en verkið sé álíka erfitt og að sauma öskupoka, miðað við upplýsingar frá öðrum en Heimilisiðnaðarfélaginu! E.S. Voru það ekki kerlingarnar í Heimilisiðnaðarfélagi Íslands sem supu hveljur og vígbjuggust þegar Stuðmenn létu prenta hvíta boli með upphlutsmynd framan á? Gott ef sú framleiðsla var ekki bara stöðvuð! - annars man ég þetta ekki svo naujið. Og voru það ekki einmitt þær líka sem urðu hysterískar þegar Reykjavik Grapevine birti mynd af blökkukonu í skautbúningi Kvenfélags Laugdæla, árið 2004? (Litla myndin krækir í stærri og fegurri útgáfu.)

Sjúkdómavæðing skólakerfisins

Harpa — Fri, 25 Sep 2009 18:55:58 +0000

Undanfarið hefur grátkór þeirra sem finnst að skólar skuli einnig akta sem heilsuhæli orðið æ háværari. Og ég verð æ leiðari á þessu! Vissulega eru einhverjir nemendur haldnir streitu, kvíða, prófkvíða, ofsakvíða, þunglyndi, depurð, kreppuáhyggjum, ofvirkni, athyglisbresti, lesblindu, skrifblindu og eru skilnaðarbörn, jafnvel margföld skilnaðarbörn og eiga alkóhólíska, atvinnulausa, geðsjúka eða einfaldlega leiðinlega foreldra. Eins og Kabúl-farar sögðu forðum: "Shit happens!" Ég hef aftur á móti þá gamaldags skoðun að aðalhlutverk skóla sé að kenna nemendum, sumsé að þar fari fram nám en ekki þerapía. Auðvitað vil ég taka tillit til þeirra sem eiga við talsverð vandamál að stríða en það sér hver maður (a.m.k. framhaldsskólakennari) að þegar meir en helmingur nemenda í venjulegum nýnemaáfanga kemur með þau skilaboð úr grunnskóla að hann sé smáður og hrjáður þá er eitthvað einhvers staðar ekki í lagi. Mér finnst það stórkostleg móðgun við þá sem eiga við vandamál að stríða að aðrir geti hampað smávandræðum eins og hverjum öðrum límmiða sem eigi að gefa þeim eitthvert meint forskot í einkunnagjöf kennara! Ég sat yfir rúmlega 50 manns í dag, í prófi. Þar sá ég greinilega nemanda með raunverulegan prófkvíða, sem væntanlega er að skila úrlausn talsvert fyrir neðan getu. Án þess að hafa tekið saman tölur þá hugsa ég að meir en 25 þessara nemenda hafi einhverja kvíða eða lesblindugreiningu. Meirihlutinn af þessu er bara blöff! Ef nemandi getur hraðlesið blaðsíðu og svarað lesskilningsspurningum á nó tæm af því það má fara þegar verkefninu er lokið þá er meinta lesblindan hans orðin dulítið vafasöm. Ef nemandi rúllar upp prófi á engri stund, af því má fara þegar úrlausn er skilað, er afar hæpið að veita sama nemanda lengri próftíma í lokaprófi af því hann sé svo hroðalega prófkvíðinn. Skilaboð að utan, eins og frá Menntavísindasviði HÍ (fyrrum Kennó), að aðalatriði í framhaldsskólakennslu sé umhyggja (!!!) gera auðvitað sitt til að sjúkdómsvæða skólakerfið. Óljósari skilaboð, gjarna fregnuð úr slúðurhópum foreldra, um að kennari sé fyrirmynd nemenda allan sólarhringinn og starfið samsvari þannig munklífi miðalda virka á sama hátt því það sem foreldrar hafa einkum yfir að kvarta er að kennari krakkans sé ekki nógu umburðarlyndur, tillitssamur eða einfaldlega á sama væluskjóðulevel og hálft þjóðfélagið virðist stefna á. Ef helmingur kennara við FVA fengi uppáskrifað hjá ráðgjafa úti í bæ að hann væri svo kvíðinn og þunglyndur að hann gæti ekki sinnt fullu starfi yrði ég mjög reið og sár. Ég er nefnilega einmitt í alvörunni með þessa sjúkdóma. Og ég vildi fegin geta unnið meira því mér finnst starfið mitt skemmtilegt og veit að ég sinni því vel. Það að vera ekki upp á sitt besta einhvern mánudaginn eða vera nett kvíðinn og skjálfhentur af timburmönnum eftir helgina er ekki sjúkdómur. Aftur á móti má auðveldlega telja sér trú um að svo sé og telja sér í leiðinni trú um að sama gildi um nemendur ... og á endanum verðum við öll aumingjar og sitjum og grenjum í kór! Er það þannig sem framhaldsskólakennarar vilja enda? Ég mæli með því að þeir fari að hugsa sig aðeins um! Og að ekki verði hvaða postulum sem er hleypt inn í skólana til að æfa kennara í grátkór og að blað KÍ, Skólavarðan, breytist í eitthvað annað en umfjöllun um leikskóla og muldur grenjuskjóða um blessuð börnin á þessum síðustu og verstu tímum. (Tek fram að þetta böggar mig ekki mikið - ég fletti Skólavörðunni í gegn og skutla henni beint í endurnýtanlega blaðakassann ... það er samt helvíti skítt að stéttarfélagsgjaldið mitt skuli ekki bara fara í fúavörn heldur einnig í þessa pappírsvitleysu!) Dyggir lesendur mínir sjá hvað ég er forskrúfuð og þversum á því að ég er sjálfsagt eini bloggari landsins sem ekki nennir að blogga um Davíð ...

Áhrif kryppunnar á Kringluna

Harpa — Wed, 30 Sep 2009 19:37:53 +0000

Bloggynja brá sér til þurrabúðarinnar handan Flóans í dag, aðalerindið var að hitta sinn góða lækni en aukaerindi að reyna að eyða sotlu fé í flíkur. Í þessu seinna skyni sótti ég Kringluna heim, haldandi fast við eitt af meginprinsippum í mínu lífi sem er að fara aldrei í Smáralind (í þeirri von að þessa verði getið í minningargreinum í fjarlægri framtíð:"... og aldrei fór hún í Smáralind!"). Nema hvað: Ég skannaði Kringluna uppúr og niðrúr. Meginniðurstaðan er sú að það er ótrúlegt hvað fást nákvæmlega eins eða nauðalík föt í öllum búðunum! Undantekning var Spútnik en af því ég hafði líka skoðað að gamni í Rauðakrossbúðinni við Hlemm sá ég að þar væri betra úrval af svipuðum fötum, á betra verði. Fyrir utan ballkjóla náttúrlega ... en hvenær á ég að klæðast flegnum svörtum ballkjól? Varla í vinnunni. Ég fór með það markmið að kaupa buxur. Leit samviskusamlega af öllum peysum (síðan ég taldi peysurnar mínar um daginn ...) Í öllum búðunum fengust svartar buxur, svartar gallabuxur, dökkbláar gallabuxur, bláar gallabuxur, ljósbláar gallabuxur, ljósar gallabuxur, hvítar gallabuxur ... og síðan var mor af leggings, sumt dulbúið sem gallabuxur (=gallabuxnaleggings). Nú hafði ég allt eins hugsað mér að kaupa dökkbrúnar buxur eða flöskugrænar en þær eru greinilega ófáanlegar núna. Enn fremur hafði ég nú ekki hugsað mér að kaupa gallabuxur, verandi einmitt í svörtum gallabuxum á búðarrápinu. Eini munurinn milli búða var verðið. Eftir að hafa kíkt á svipaðar svartar buxur á verðbilinu 25.000 - 3.990 krónur keypti ég þessar á 3.990. Enda pössuðu þær mér best. Ég mátaði að vísu hrúgu af svörtum buxum og svörtum gallabuxum á öllu regnbogans verðlagi en sá ekki betur en ég ætti svipuð eintök í skápnum heima. Nú kann vel að vera að einhverjum finnist ég nísk. En ég get svo svarið það að þegar kúnna er ætlað að borga 15.000 kall fyrir einfaldan bol eða 30.000 fyrir einar buxur finnst mér það algerlega út í hött! Nema kúnninn hafi hugsað sér að bera verðmiðann á flíkinni áfram til að sýna hvað hann / hún verslar í fínum búðum ;) Mér finnst ég ekkert sérstaklega nísk heldur er mér illa við að láta hafa mig að fífli, í fatabúðum jafnt og annars staðar. Mig vantar sosum ekkert peninga og er tiltölulega lítið kreppt. Niðurstaðan af þriggja tíma búðarápi var að það væri sennilega skást að versla í Hagkaup því þar fengjust hvort eð er samskonar flíkur og í hinum búðunum en á skárra verði. Samt keypti ég mjög lítið af því mér fannst þetta eitthvað svo leim og hallærisleg föt sem boðið var uppá ... nema peysur náttúrlega en hver búðin skartaði fegurri eintökum af svoleiðis flíkum. Tímaeyðslan dæmdist réttlætanleg af því ég fann nýjan reyfara eftir Tess Gerritsen sem ég keypti umsvifalaust! Þar verður krufið undir drep, reikna ég með. Ég punta með hinni ágætu mynd Íslandsópinu sem mér barst í tölvupósti í dag. Því miður get ég ekki tengt í höfund eða uppruna myndar því til þess skortir mig vitneskju ... Að sjálfsögðu kemur þessi mynd þessari bloggfærslu ekkert við - hún er bara huggulegri en dökkar buxur ;)

Blessuð ullin og blessað danska sjónvarpið

Harpa — Mon, 05 Oct 2009 18:16:55 +0000

Þessi þjóð væri löngu útdauð ef ekki væri fyrir blessaða sauðkindina eða öllu heldur ytra byrði hennar! Í morgun umvafði ég mig lopateppi með ermum, keypt á góðum kjörum, enda eins gott því í skólanum virtist loftræstingin, stillt á 18°, hafa tekið völdin um helgina. (Sennilega er loftræstingarkerfið keypt af Miðjarðarhafsþjóð einhverri og aktar því ágætlega sem loftkæling!) Á eftir ætla ég að taka afstöðu til hinna fjölmörgu ullarpeysa sem ég á, úr skoskri ull og írskri ull og svo náttúrlega lopanum okkar góða - því miður stingur hann helv. mikið svo mikla prinsessu sem ég er. Enga á ég peysuna úr færeyskri ull en mér skilst að svoleiðis peysa (eins og aðallöggan í Forbrydelsen klæddist í fyrri seríu) sé prjónuð úr óþveginni ull og ekki megi þvo hana. Aðallöggan gekk líka í peysunni í hátt í tuttugu þætti án þess að peysan léti á sjá. Hendur færeyskra prjónakvenna verða silkimjúkar (og angandi af lanólín og annarri fitu) og peysurnar eru vatnsheldar enda ganga færeyskar rollur ekki með regnhlíf og regnið er ærið á eyjunum þeim. Ég á líka flísar í hrönnum og er þ.a.l. jafnfylgjandi kókflöskum og öðrum endurnýtanlegum plastflöskum og ég styð reyfin sem kindur landsins eru almennt látnar ganga úr í lifanda lífi en hirt eru af skrokkunum á haustin um leið og kjötfjallið er hækkað meir. Akkúrat í augnablikinu er ég í tveimur flísum, loppin á puttum. Síðan ég lauk samningu á og gaf út Ættarsöguna miklu og Ættarsöguna minni hefur langtímahandavinna orðið svokallað "langsjal". Það ber nafn með rentu því miðað við mína prjónafestu verður sjalið um 4 m langt, sé farið eftir uppskriftinni. En ég er auðvitað alltaf til í að bregða út af uppskrift! Sjalið er prjónað með krónuprjóni (skítlétt munsturprjón, þegar maður hefur fattað það!) úr þjóðlegu "loðbandi" sem fyrrum hét "eingirni". Næst þegar ég prjóna svona þjóðlegt sjal ætla ég reyndar ekki að nota íslenska ullargarn, því það stingur, heldur reyna að ná í norskt þelband. Í morgun gat ég kennt mér til hita (verkleg sýnikennsla í ritun tekur á!) en hef kólnað eftir því sem líður á daginn. Ætli þetta sé ekki einhver andsk. lurða? Eða refsing æðri máttar fyrir að hafa skrópað á Æðruleysismessu í gær af því mig langaði svo miklu meira að horfa á íslenska glæpaþáttinn? Nú kemur sér vel að hafa addað Guði Almáttugum í fésbókarvinasafnið fámenna! (Minnir reyndar að Guð hafi addað mér ...) Planið er: Skella saman góðum opnum ritgerðarefnum handa mínum elskanlegu fyrir morgundaginn, setja einnegin saman vítalista handa sömu (t.d. "mér persónulega finnst") og horfa svo á Morse lögregluforingja í danska sjónvarpinu, undir þykku flísteppi, prjónandi sjalið endalausa á meðan. Pantaði 3 Prins Póló í matinn en ekkert helv. grænmetisgums í kvöld! Er að vinna upp ógeð á kjöti, sérstaklega lambakjöti. Það lækkar heimilisreikninginn og grennir jafnframt fólk komið á efri ár, einsog bloggynjuna sjálfa.

Svona líður mér

Harpa — Wed, 07 Oct 2009 17:50:04 +0000

Frumburðurinn sendi þessa mynd í pósti og á hún að sýna hvurnig ESB mun staðla brosin í framtíðinni. (Ég hef ekki grænan grun um hver á höfundarétt á myndinni og vona að ég sé ekki mjög að ritstela með að birta hana á blogginu mínu.) Þessi mynd hitti í mark að því leytinu að ég geng með svona ímynduð broshengi þessa dagana til að dylja hversu hryllilega pirruð og geðvond ég er! Það eina sem mér finnst sæmilega skemmtilegt er að kenna, þ.e. njóta samvista við mína góðu nemendur og reyna að troða einhverju gáfulegu inn í þá. Mér finnast frímínúturnar líka svo sem í lagi en ég sakna Ludmilu óendanlega mikið; hún hafði alltaf svo hressandi sjónarhorn á skólastarf, námsmat og annað sem tilheyrir okkar djobbi svo maður sá spaugilegu hliðarnar svo framarlega sem þær fundust. Fyrir svo utan það er hún með skemmtilegra fólki og sorglega tómur vinnubásinn við hliðina á mér af því Ludmila er í leyfi þessa önnina og eflaust komin hálfa leið til Síberíu ... Allt annað sem "viðkemur skólastarfi" á mínum vinnustað fer óendanlega mikið í taugarnar á mér og þótt ég reyni eins og ég get að leiða það hjá mér þá er ég því miður ekki heyrnarlaus múmía, eins og æskilegt væri stundum. Öll umræða sem "viðkemur skólastarfi" á mínu heimili pirrar mig upp úr skónum og er af sem áður var þegar sumt fólk talaði af léttúð um kennslu-og uppeldisfræði og leyfði sér jafnvel að netta kaldhæðni í umfjöllun um slík "fræði". Svona er allt fallvalt í þessum heimi! Hér heima kæmi sér einnig vel að vera heyrnarlaus múmía. Ég sé ekki að ég geti annað gert en að föndra svona græju til að ná upp evrópsku grunnskólabrosi dag hvurn, auk þess sem ég er að spá í að láta skoða oggolítið í mér blóðið (sem átti nú víst að gerast í ágúst en ég hef verið að fresta ... mér leiðast læknisheimsóknir einnig!) Kannski má kenna skjaldkirtilskvikindinu um geðillskuna? Fyrsta skref í að nálgast brosið var að láta klippa mig eins og Audrey Hepurn, sleppa litun og taka statusinn á hversu gráhærð ég er sennilega orðin (um það hef ég ekki hugmynd því ég læt alltaf lita hárið um leið og það er klippt). Svo ætla ég að hugsa um nýjan lit, hvað með fjólublátt? Líklega mun ég taka kennarafund á morgun sem gullvæga æfingu í æðruleysi eða sem refsingu Guðs fyrir að hafa skrópað í Æðruleysismessuna á sunnudagskvöldið ... Bíó með manninum? Það verður náttúrlega að bíða því allt annað raðast framar í forgangi ... Ein geðvond!

Helvítis F* F*

Harpa — Sat, 10 Oct 2009 17:53:24 +0000

Ég er búin að liggja í rúminu síðan á fimmtudag. Hver tilraun til að yfirgefa rúmið skilar allt að því grátkasti, a.m.k. myndarlegu skjálftakasti. Sem betur fer hefur mér tekist að sofa allt upp í 15 tíma á sólarhring. Lukkulega reyki ég ennþá og neyðist þar með til að skríða öðru hvoru framúr og fara út á tröppur að reykja. Áðan tók ég mér tak og reyndi að hjálpa manninum við þrif. Það gekk en ég get svarið að það er skrítið að þurrka af og hafa á tilfinningunni að það sé alls ekki höndin á mér sem ég sé heldur einhver hönd sem er þarna með tuskuna (kannski úr Adams fjölskyldunni?) Eða misreikna fjarlægðir hér innan húss svo ég er alltaf að reka mig í. Þessi fíling, firringin, er eiginlega það versta við þunglyndi; Að finnast maður ekki vera raunverulega í raunverulegu umhverfi heldur að umhverfið sé á einhvern hátt framandi, jafnvel leiktjöld. Að sjálfsögðu veit ég að þetta er ekki rétt, ég er ekki asni. Á hinn bóginn er þetta afar truflandi tilfinning. Minnir mig á drykkjubyrjun meðan ég drakk áfengi; þegar ótrúlegustu subbukrár tóku á sig rósrauðan bjarma við aukna inntöku áfengis (nægir að minna á Óðal og Gaukinn og Stúdentakjallarann) og manni fannst þetta allt í einu orðnir voðalega huggulegir og kósí staðir sem þeir voru náttúrlega alls ekki! Ástandið er slæmt. Vonandi tekst mér að púsla mér saman á morgun og í vinnu á mánudag. Ég sé enga lausn í sjónmáli, labbitúr mundi leggja mig í rúmið næstu vikuna svo hreyfing er algerlega út úr myndinni, læknirinn minn elskulegi mundi stinga upp á Seroqueli en mér líkar það lyf illa og hef ekki höndlað lækningamátt þess heldur lifi við brjálæðslegar martraðir þegar ég tek það. Ég hef engan áhuga á að prófa ný lyf, tel flest lyf nokkurn veginn fullprófuð í mínu tilviki. Best að halda sig á þessum sem ég nota að staðaldri og tuldra æðruleysisbænina ... Mikið djöfull vildi ég óska að ég væri með svínaflensuna í staðinn; hún er engang pest og annað hvort batnar manni eða ekki og fólk gúterar rúmlegu í svoleiðis pestum! Því miður er ég ekki með svínaflensu heldur þunglyndiskast sem er verra en í meðallagi. Vonandi stendur það ekki mikið lengur. Það léttir mér ekki lund að í dag skuli vera alþjóða geðheilbrigðidagurinn eða eitthvað svoleiðis ...

Það bjargast ekki neitt

Harpa — Mon, 12 Oct 2009 19:52:25 +0000

það ferst, það ferst! Þetta er uppáhaldsharmljóð eins kollega míns. Í augnablikinu er ég meira upptekin af lokahendingunum: "Það andlit sem þú berð, er gagnsæ gríma / og bak við hana sér í auðn og tóm." Ég SKAL komast í vinnuna á morgun og vona að gríman sem ég set upp verði ekki of gagnsæ fyrir elskulega nemendur mína. Mér líður ömurlega ömurlega og sé enga bót í náinni framtíð ... ef einhver byði mér raflost á þessari stundu mundi ég sennilega segja já (sem er þó út í hött miðað við fórnirnar sem sú læknisaðgerð hefur fyrir mig).

Að standa í lappirnar

Harpa — Tue, 13 Oct 2009 16:25:08 +0000

Mér tókst að draga mig yfir götuna og í vinnuna í morgun. Komst að því að Æðruleysisbænin endist þrisvar á þeirri leið og upp stigana að kennarastofu. Ég skil ekki enn hvernig ég fór að því að kenna 2 kennslustundir en það hafðist. Sleppti kennarastofunni í frímínútum og finnst ég skynsöm svona eftir á. Nemendur voru yndislegir að venju. Þótt ég vandaði mig eins og ég gat ruglaðist ég svolítið; sagði t.d. "áskilið var að þegar Ósvífur og Guðrún kæmu í sömu sæng mundi hún ráða yfir fé þeirra öllu" og var það einungis vakandi geðfrískum nemendum að þakka að ekki varð til öfug-Ödipusarsaga úr þessum kafla Laxdælu! Ég bað þau að vakta mismæli (mín) og láta mig vita ef ég væri farin að rugla eitthvað. Þau urðu öll mjög áreiðanleg á svipinn og pössuðu sinn kennara út tímann ... Svo heim beint í bælið - hef náð svona 1 klst. nokkurn veginn í lagi en nú er rúmið farið að toga í mig á ný og heimili mitt almennt að verða kalt og klakafullt eins og umhverfi þunglyndra er gjarnan. Morgundagurinn er erfiðari en viskum vona að allt gangi vel.

Allt í fokki! Og tillögur um Skólavörðuna.

Harpa — Sun, 18 Oct 2009 17:03:26 +0000

1. Mér er hugsanlega eitthvað að batna en sá bati er lúshægur og nánast ósýnilegur. Í þessu svokallaða annarfríi tókst mér að fara í bíó til borgar óttans, tókst í þriðju atrennu, en komin aftur heim rúmlega sex um eftirmiddaginn var ég örmagna og hékk meir af vilja en mætti uppi til 8.30 og fór þá að sofa. Vildi gjarna liggja áfram í rúminu. Vildi helst alltaf liggja í rúminu um ókomna tíð! 2. Vefurinn minn er að fokkast algerlega upp útaf einhverjum vírus. Ég horfi á tæplega 15 ára vinnu étast í sundur fyrir augunum á mér. (Minnir mig á flugvélabókina Stefáns Kings þar sem litlir vondir hnoðrar átu heiminn og umhverfið og skildu eftir ekkertið.) Sé ekki betur en það verði mega-mál að kúpla þessu í lag, ef það er þá hægt ... Blessunarlega er ég svo stónd (koldofin) af þunglyndinu að ég syndi í gegnum vandamálið eins og gullfiskur. 3. Ritgerðir nemenda eru svo lélegar að mér rennur kalt vatn milli skinns og hörunds! Til hvers í andskotanum var ég að eyða þessum tíma í að kenna þeim að skrifa ritgerð þegar þau fara flest ekkert eftir því heldur eru föst í sissý endursögn grunnskólans eða jafnvel sínum gömlu grunnskólaverkefnum! Það verður ýl og víl í lok vikunnar ef mér tekst að komast í gegnum bunkann fyrir þann tíma. (Ég er með athyglisbrest andskotans, sem fylgir venjulega slæmu þunglyndiskasti! Þess vegna vinnast öll verk hægt. En kosturinn er sá að ritgerðirnar fara ekki eins mikið í taugarnar á mér og frískri.) 4. Ætlaði að blogga um Skólavörðuna en er of veik til þess. Legg þó til að í næsta tölublaði verði skrefið stigið til fulls og efnisflokkar verði:

Hvernig á að sauma margnota bleiju?;
Hvaða snuð eru hættuleg og hver eru í lagi? - Viðtal við Herdísi Storgaard;
Kenningar atferlissinna um hvernig best verði vanið af koppi versus póstmódernískar kenningar um sama efni;
Ævi og ástir ritstjórans með sérstakri áherslu á barneignir;
Hvernig ætti að undirbúa sig sem best fyrir fæðingu með markmiðssetningu í anda Bruners?;
Hvort er dýrara, í ársreikningi KÍ, fúavörn eða útgáfa Skólavörðunnar?

Ég gæti meira að segja tekið að mér að skrifa sumar þessara greina sjálf! En auðvitað er kennaraskólamenntað fólk hæfara, um það skal ég ekki deila. Muna svo að leggja til fljótlega að við kennararnir höldum Skólavörðubrennu á lóðinni og bjóðum kollegum okkar úr framhaldsskólum í nágrenninu (Borgarnesi og Mosó) að vera með! Mætti bjóða Aðalheiði FF-stýru í léttar veitingar og huggulega brennu (vonandi mengar rándýr glanspappír ekki mikið meðan hann brennur ...). Kannski færi betur á að hafa brennuna utan við einhvern af vel fúavörðum bústöðum stéttarfélagsins? Ude på landet? Muna að leggja til að fulltrúar okkar á næsta stéttarfélagsfundi beri upp þá tillögu að útgáfu Skólavörðunnar verði hætt, nema sem leikskólablaðs, og félagsgjöldin okkar verði bara brennd beint í seðlum strax í stað þess að fara fyrst í gegnum prentsmiðju og ruslafötur víða um land. 5. Til að nefna eitt jákvætt: Helv. ritgerðirnar eru þó skárri lesning en helv. Skólavarðan! Þannig séð er ég heppin ... Guð gefi að ég komist í vinnuna á morgun ...

Blogghlé vegna spítalavistar bloggynju

Harpa — Tue, 20 Oct 2009 19:24:19 +0000

Á morgun leggst ég inn á geðdeild. Vonandi tekst læknismenntaða liðinu að púsla mér saman aftur á sem skemmstum tíma. Því er ólíklegt að bloggað verði hér í bráð. Vona að dyggir lesendur geti leitað á önnur mið á meðan.

Tíðindalaust af vígstöðvunum

Harpa — Mon, 26 Oct 2009 10:34:09 +0000

Hin ágæta geðdeild 32A býr svo vel að hafa internettengda tölvu! Svo ég ákvað að gera aðeins vart við mig. Hér er gott að vera, mikið skjól frá áreiti umhverfissins og maður þarf ekki eins mikið að vera að þykjast, t.d. vera grímubúin sem kennari og ganga fyrir "feik itt till jú meik itt"! Ekki svo að skilja að hér gangi fólk almennt grenjandi um ganga en mér finnst gott að vera innanum fólk sem er ekki jafn hroðalega frískt og mínir samverkamenn; kennarar og nemendur. Mínum góða lækni hefur dottið í hug heldur óhefðbundið ráð og að sjálfsögðu hoppaði ég á það; hefði samþykkt allt nema sjósund! Það er sosum ekkert komið í ljós hvað út úr þessu kemur, eftir nokkra daga, en vonandi skila þessar óhefðbundnu lyfjatilraunir árangri, svo ég komist aftur í vinnuna áður en önninni lýkur. Ég er annars heppilega dofin, set stundum um grímu hressileikans en finnst svona almennt og yfirleitt ekki neitt ... Hef ekki einu sinni áhyggjur af því að íslensk tunga leggist af í FVA og allir verði farnir að tala dönsku þegar ég kem aftur! Bið að heilsa öllum!

Niðurtúrinn stöðvast ekki

Harpa — Tue, 27 Oct 2009 14:16:58 +0000

Mér líður verr með hverjum deginum. Lyfjatilraun virðist ekki skila árangri en er sosum ekki fullreynd. Eiginlega er ég ekki í standi til að taka við heimsóknum nema allra nánustu ættingja. Í svona ástandi hefur maður fátt að segja.

Mestlítið að frétta af 32A

Harpa — Wed, 28 Oct 2009 10:18:05 +0000

Ég tala og tala um hvernig mér líður o.s.fr., þegar ég veit hvernig mér líður ... svo ég er eiginlega ekki í stuði til að skrifa neitt fyrir ykkur fólkið þarna úti. Í gær leið mér betur í fyrsta sinn síðan ég kom inn. Verður spennandi að sjá hvort þetta er bati eða óskhyggja og lyfleysuáhrif. Vona að allir mínir dyggu lesendur hafi það gott :) Ég er ekki enn vel heimsóknarhæf, þreytist alveg nóg á því að leika hinn fullkomna sjúkling. Mér gengur illa að taka ofan grímurnar.

Geðillska dauðans

Harpa — Thu, 29 Oct 2009 10:43:17 +0000

Ég er í einhverjum tilfinningarússíbana og er stundum svo geðvond að ég gæti barið mann (mundi þá náttúrlega velja einhvern mjög lítinn og ekki með vöðva ;) Staffið er afar þolinmótt og erfir ekki við mann alls konar tiktúrur og vitleysu, sem betur fer. Fer í helgarleyfi seinni partinn á morgun og vona að ég káli ekki fjölskyldunni ;) Annars gæti þetta verið batamerki því ég er þá ekki eins gaddfreðin og áður. Hafið það gott!

Home again …

Harpa — Fri, 30 Oct 2009 17:34:49 +0000

Ég er komin í helgarleyfi heima hjá mér. Það gengur vonandi að óskum. Allt í fínu sem komið er og ég hlakka til að fá almennilegan mat (Atli gefur systur sinni lítið eftir í eldhús-meistara-töktum). Svo náði ég að knúsa Vífilinn minn milli Morfísæfinga og vinnu. Vikan hefur verið mér afskaplega erfið. Að miklu leyti er það sjálfri mér að kenna; ég hef þurft að horfast í augu við ýmislegt sem er mér ekki að skapi, breyta kannski svolítið áherslum í lífi og starfi og láta af stjórn. Þetta veittist mér erfitt og ég var bæði með beibí-blús skap og missti mig í jarðálfa-takta. Nú, undir vikulokin, lítur allt mun betur út. Skapið er að vísu eins og ég liggi á fæðingardeild en það má díla við það. Ég hef beðist afsökunar á því sem ég gerði á hlut annarra og á nú bara eftir að fyrirgefa sjálfri mér (sem er einmitt oft erfiðara). Það góða fólk í geðbatteríinu hefur vísað mér á nýja vegu og nýja möguleika og ég ætla að reyna eins og ég get að fara að hollráðum þess. Ég fer aftur inn á deild 32 A á sunnudagseftirmiddaginn einhvern tíma, reikna ég með. Einhvern tíma í næstu viku verður ljóst hvort ný lyf og ný nálgun að helvítis þunglyndinu skili árangri. Útskriftin mín ræðst náttúrlega dálítið af því ... ekki mikið gagn í að senda mig til vinnu ólæsa, óskrifandi og eiginlega doldið mikið grænmeti. (Ég held ég sé með AHCD, öðru nafni "hálfan SKALA". Þetta er enn óuppgötvaður geðsjúkdómur ...) Nemendur mínir eru væntanlega í góðum höndum og ef einhverjir þeirra lesa bloggið mitt þá upplýsi ég hér með að ég er ekki enn hæf til að fara yfir ritgerðirnar ykkar ;) Svo tók ég þá ákvörðun að vera ekki fésbókarvinur nemenda (það gætu orðið alls konar hagsmunaárekstrar út af því) svo ég neyðist til að ignórera og sparka út yndislegum úllígum (sorrí strákar!). This.is svæðið mitt er allt í hakki svo allar myndir og myndasöfn eru óaðgengileg í augnablikinu. Þessu get ég ekki kippt í liðinn fyrr en ég er komin á rétt ról. Vefsíðurnar mínar ættu að virka, þökk sé mínum góða kerfisstjóra og eldra afriti. Aftur á móti þarf nauðsynlega að kemba vefina mína og uppfæra og það er svo sem ekkert áhlaupsverk. Úr eldhúsinu leggur dýrlega gríska matarangan ... svo ég hætti núna.

Kramarauminginn heima enn

Harpa — Sun, 01 Nov 2009 09:32:52 +0000

Það er auðvitað afskaplega gott að komast heim í frí; hér á heimilinu umgangast mínir karlmenn mig eins og ég sé prinsessan á bauninni! (Tek fram að þeir umgangast mig svo sem engin ósköp, allir hafa hér nóg að gera hver við sitt - en þessi litlu samskipti eru mjög meðvirk og mér að skapi. Sjálf er ég að reyna að venja mig af krónísku samviskubiti um að ég sé að bregðast sem móðir, eiginkona, kennari ... jú neim itt!) Mér finnst best að allir eru eitthvað heimavið um þessa helgi, bæði stjörnulögfræðingurinn tilvonandi og yngri afkomandinn. Nývöknuð er ég ég. Þá finn ég enn betur til þess hve ég hef ofreynt mig í gær. Sat við tölvuna mestallan daginn og þurfti heilmikið að hugsa og formúlera. Í gærkvöldi var ég eins og undin tuska og fór að sofa kl. 9, vaknaði svo við vekjaraklukku núna kl. 9, svo pilluátið yrði áfram rétt stillt. Ég má helst ekki leggja mig á daginn svo í gær fór ég í ljós og labbaði svo heim (soldill spotti) og settist svo aftur við tölvuna. Ég er hryllilega þreytt þótt ég sé nývöknuð. Það undarlega er að ég rúllaði upp Sunnudagskrossgátunni í gærkvöldi, á engri stund, en er hins vegar jafn ólæs og fyrr. Var að velta fyrir mér að lesa bókina hans Bjarna mágs, sem liggur í eldhúsinu, og veit að hver síða verður glæný fyrir mér og sennilega jafn glæný á morgun. Ég get sem sagt tengt en ekki munað. Venjulega hafa þessir hæfileikar farið saman hjá mér. Ég er ekki búin að leggja niður fyrir mér daginn en það verða engin stórvirki unnin í dag; halda sér á floti með hausinn upp úr er aðalmarkmiðið. Snemma kvölds fer ég aftur á 32 A og finnst gott að hugsa til þess að komast í það einfalda umhverfi. Það er ekki harðákveðið hvenær ég útskrifast, e.t.v. í næstu viku, en ég hef eiginlega ákveðið að hafa ekki mikla skoðun á því sjálf og leyfa öðrum að ráða.

Langir eru dagar og enn lengri nætur

Harpa — Wed, 04 Nov 2009 19:09:55 +0000

paa Galehuset! Í gær var ég nokkurn veginn OK, fannst veður fagurt og fór í langan löbbutúr. Í dag seig allt aftur í sama farið. Má segja að frá því laust eftir hádegi sé ég fötluð, fatlaðri eftir því sem líður á daginn og á kvöldin orðin að múmíu. Að sjálfsögðu leik ég Pollýönnu eftir bestu getu. Það verður gott þegar þessi dýfa lætur undan síga og ég kemst aftur í hóp lifenda. Ég er afar hrygg yfir þeim sorglegu fréttum sem berast úr mínum heimabæ en það er tæpast við hæfi að votta samúð á blogginu.

Frí utanhúss

Harpa — Thu, 05 Nov 2009 16:20:32 +0000

Ég fékk langt helgarfrí og er komin upp á Skaga. Þetta er líka prófsteinn á hversu vel ég þrífst utan stofnunar. Ég er voðalega þreytt!

Útskrifuð

Harpa — Mon, 09 Nov 2009 18:00:16 +0000

Ég var formlega útskrifuð af geðdeild í dag. (Sem betur fer er manni sagt að maður sé velkominn aftur, sem er virkilega sætt boð, en ég vona að ég þurfi ekki að þiggja það.) Ég má byrja að vinna á fimmtudaginn. Vona að næstu tveir dagar gangi sæmilega hjá mér, heima á minni einkageðdeild. Ég er a.m.k. ákveðin í að passa mig sem mest og gera sem minnst - hef lítinn áhuga á að versna á ný! Of þreytt til að skrifa meir ...

Lífið hefst á ný

Harpa — Wed, 11 Nov 2009 16:23:55 +0000

Ég fór í morgun upp í skóla, hitti mína forfallakennara og tók statusinn. Sömuleiðis sýndi ég mig á kennarastofunni. Ótrúlega margir buðu mig velkomna aftur, sem yljaði náttúrlega og var til bóta því ég skalf eins og hundur allan morguninn áður en ég skrapp yfir götuna. Skjálftinn tengist kennarahópnum ekki baun, hann kemur ósjálfrátt við tilhugsunina um að hitta fleiri en 10 manns í einu og að þurfa að tala í meir en þremur málsgreinum í einu. Á morgun hitti ég mína litlu góðu nemendur og hlakka til en kvíði svolítið fyrir því að fá sterk kvíðaeinkenni ... þetta er undarleg málsgrein - eiginlega um einhvers konar kvíða-kvíða. Annars er ég svo þreytt að ég meika varla að slá þetta á lyklaborðið - samt er ég búin að sofa 2 klst nú um miðjan daginn. Ég endist örugglega ekki til að horfa á Taggart á DR úr því Danir hafa svissað yfir í vetrartíma ... þáttur sem endar um 11 í kvöld er kominn langt fram yfir háttatímann minn.

Sumar bloggynjur

Harpa — Sun, 15 Nov 2009 18:33:30 +0000

hefðu farið á fund í morgun og jafnvel hlaupið upp fjall eftir fundinn ... a.m.k. farið með sínum ektamaka í labbitúr út á Elínarhöfða eða setið veltilhafðar við hannyrðir á þessum Drottinsdegi. Sú sem þetta bloggar hefur hins vegar hangið í bælinu um helgina, tókst að ljúka morgunsturtu núna rétt fyrir kvöldmat og prjónar hafa legið óbættir hjá garði (ef hægt er að taka svoleiðis til orða um prjóna). Mér er einnig óþægilega ljóst að það þyrfti að þvo gluggana og örugglega að setja í vél. Hið eina sem færist plúsmegin er að mér tókst að opna kassann utan af fína nano-spilaranum (sem er afrek fyrir mig því barnalæsingar standa mér mjög fyrir þrifum og almennt er ég ekki góð í að opna hluti) - logga mig inn á rétta síðu og setja upp forrit á tölvu og spilara svo hann sé brúklegur. Í leiðinni lærði ég að taka vídjó með honum og á nú 15 sekúndna myndband af mínum manni hlustandi á gríska tónlist í sinni tölvu. Nanó-inn saug upp alla tónlist af tölvunni minni og ég sá að einhver músík tilheyrandi unglingum heimilisins þá og nú hefur verið þarna, a.m.k. sé ég ekki aðra skýringu á því að á mínum litla nanó-spilara eru albúm með Metallicu, Guns and Roses og öðrum hryllingi af sama toga. Ég er ekki búin að læra að stroka út af spilaranu; það er næsta skref, ásamt því að finna útvarpsstöðvar (eða finna aðferðina til að setja inn útvarp). Þeir sem gáfu mér spilarann af sínum höfðingsskap eru kannski óglaðir yfir notkunarleysi hans en fyrst var hann ekki til í landinu og svo fékk ég hann daginn áður en ég lagðist inn á geðdeild ... svo hef ég ekki haft orku í að hugsa neitt flóknara en prjóna tvær saman eða slá upp á ... Skv. Sunnudagskrossgátunni er ég 3/5 geðfrísk en mér finnst sjálfri að það séu ýkjur og gruna sjálfa mig um að hafa svindlað á einhverjum orðum. Unglingur heimilisins passar sig að segja við mig einu sinni á dag: "Hefðurðu nokkuð prófað að fara í góðan göngutúr?" til að ná mér aðeins upp úr doðanum (þessi setning virkar svipað og nett rafstuð á bloggynjuna). Annað er ekki títt ... nema ég lýsi ánægju yfir að fá börnin mín aftur, þ.e. nemendur; þetta er þannig fólk að það gerir mann soldið geðfrískan bara að sjá framan í það!

Smá tíst

Harpa — Thu, 19 Nov 2009 15:30:15 +0000

frá bloggynjunni, sem er óendanlega þreytt alltaf! Þessir hektísku síðustu kennsludagar + prófatilbúningur eru ekki hollir fyrir hálfgeðveika manneskju; ég hef hreinlega ekki orku í þetta! Orkan fer öll í kennslustundir. Ég gefst upp við að hugsa meira í dag (var að reyna að berja saman lokapróf) og fer þess í stað í að aflúsa skrárnar mínar af this.is þjóninum - ef allt gengur að óskum ættu allar myndir (í myndasöfnum og á bloggi) að birtast á ný.

Hugleiðing um áróður á geðdeild og eigin heilsu

Harpa — Fri, 20 Nov 2009 18:28:44 +0000

Þegar tekin var af mér sjúklingaskýrsla inni á deild 32 A fyrir rúmum mánuði síðan gaf hjúkrunarfræðingurinn í skyn að ég væri Rivotril-fíkill. Blessunarlega var ég sjóuð í því kjaftæði síðan ég kynntist ógleymanlegum læknanema í sumar, sem greindi mig óséða gegnum símtal ;) Sú á Lans sagðist hafa "lært það í skólanum" að Rivotril mætti einungis nota í 3 vikur samfleytt. (Ég veit að alls konar vitleysa er kennd í skólum; sjálf kenni ég t.d. stundum að jörðin sé flöt og regnboginn brú upp í Ásgarð og þrjár nornir skapi mönnum örlög ... eða að allt muni deyja og fölna nema orðstírinn ... og fleiri svona dilluverk sem ég reikna með að sr. Eðvarð væri ekki fullkomlega sammála. Svo ég er ekkert að rengja það að í hjúkrunardeild HÍ eða HA sé kennt að ekki megi nota Rivotril nema í 3 vikur. Það þýðir hins vegar ekki að fólk eigi að gleypa allt hrátt sem því er sagt í skóla.) Jæja, aftur að bloggynju í viðtali: Sem skjöld dró ég fram rúmlega 20 ára reynslu í ónefndum samtökum, stofnun fjögurra kvennadeilda og einnar í útlöndum, veru í FBA, fundahöld á meðferðarstofnun, þekkingu á WfS o.s.fr. og stakk loks upp á því að læknirinn minn fengi að stjórna lyfjagjöf áfram. Við þessu komu ekki andmæli. Það var það langt síðan ég lá inni á geðdeild síðast (og reyndar allar minningar þaðan týndar og tröllum gefnar) að ég var gjörsamlega blönk fyrstu dagana fyrir því massíva sporatrúboði sem rekið er á deildinni. Engir CODA-bæklingar eða annað 12-spora-dót dúkkuðu upp á mínu náttborði en sama er ekki að segja af allra annarra sjúklinga náttborðum. Þeim var sumum bent ansi ítarlega á Lausnina einu! Þetta meðvirknitrúboð er rekið í hvíslingum en aftur á móti tala sjúklingar á deildinni saman (fátt annað til fagnaðar þar inni) og auðvitað fattar kona smám saman hvernig í pottinn er búið; að því að mér sýndist er málið að koma sem flestum inn í meðvirkniprógramm sem ekki eru þegar í einhverju 12 sporakerfinu fyrir. Má ætla að þetta geri fólki eins og mér lítið ógagn enda kann ég sennilega meira en staffið á 32 A um 12 spor og sögu slíkra kerfa ... fyrir svo utan það að vera verseruð í gamla tylftarkerfinu og kunna skil á stóru hundraði ... sem ég er samt ekki viss um að tengist amrískum pælingum nema óbeint. Aftur á móti er þess að gæta að sjúklingar eru sjúklingar og liggja ekki inni á deild að gamni sínu. Þessi deild er geðdeild og má því ætla að fólk hafi ekki fullkomna dómgreind eða sé algerlega með fúlle femm þarna inni. Og það er svo einfalt og ódýrt að segja veikri manneskju það að til sé sérsniðin lausn fyrir einmitt hana sem er t.d. CODA! (Eða Al-anon. Eða FBA ... eða ...) Meðan 25% íslenskra karlmanna fara í fíknimeðferð einhvern tíma á aldrinum 20 - 50 ára (tölur SÁÁ), konurnar sækja líka æ stífar í meðferð, þá þarf ekkert kraftaverk til að telja manneskju trú um að úr því einhver henni nákominn sé fyllibytta eða fíkill sé manneskjan geðveik af meðvirkni sem fljótt verði skrúbbuð af með talibanskri 12-spora-vinnu! Alkóhólismi er það algengur á Íslandi að það væri hrein hending ef enginn alki fyndist í nánasta umhverfi sjúklings á geðdeild. Það að reka stífan meðvirknisamtakaáróður inni á geðdeild er aftur á móti til skammar! Eða hverjum þætti eðlilegt að beina sjúklingum almennt í Hjálpræðisherinn (af því Frelsisherir eru styrkjandi og góð hópvinna) eða kirkjukóra (ég hef ástæðu til að ætla að kirkjukór sé góð samkunda og samvera og hverjum manni sálarbót), með sérstakri áherslu á Gospel og Fíladelfíu? Mér er slétt sama hvers lags heilbrigðistarfsmenn halda þessu að sjúklingunum (náði hvort sem er aldrei almennilega hírarkíikinu eða "rangen" þarna inni - er t.d. enn ekki ljóst hvort sjúklingarnir eða útlenda ræstingarkonan verma botnsætið) ... ég gerði hins vegar það sem í mínu valdi stóð til að bera til baka afbakaða sporafræðslu sem sumir samsjúklingarnir hlutu. Ef giska helftin af staffinu hefur unnið sporavinnuna sína og upptendrast gífurlega gæti það skýrt furðulegan áróður eða lífsreglur sem lagðar eru stöku sjúklingum. En að reka áfram veikt fólk, sem ekki hefur stjórn á eigin lífi af því það er veikt á geði, inn í samtök sem stundum stjórnast aðallega af vitleysingum þeim sem mest hafa sig í frammi (CODA minnir t.d. talsvert á Krossinn, hefur mér skilist af máli þeirra sem stunda annan hvorn félagsskapinn) er ekki annað en dramb og hroki meðvirkni-talibana! Hugarafl og Geðvernd og hvað þetta nú heitir allt ættu kannski að fara opna aðeins augun fyrir heilaþvottinum allt í kring? Svo mætti líka spyrja hvort ég eigi nokkurn tímann afturkvæmt á geðdeild sjálf, eftir þessa færslu ... Ljósi punkturinn er að ég er þó ekki mjög meðvirk í augnablikinu ;) --- Í dag varð mér ljóst að ég er fárveik. Ég ætti í rauninni að leggjast aftur inn á geðdeild en hef illa tök á slíku og verð, með stökustu varúð, að fúnkera í vinnu a.m.k. út næstu viku. Þótt ég sjái varla á þessari stundu hvernig ég eigi að fara að því. Ég hef svo lélega dómgreind að mig brast vit til að greina milli þess sem ég get breytt og þess sem ég get ekki breytt. Svo í einhverju bríaríi, sem engan veginn hæfir svo skynsamri manneskju, fór ég að trappa niður Rivotril-ið. Það virtist ganga vel í fyrstu en í morgun vaknaði ég hríðskjálfandi klukkan 5.30 ... fór á fætur mest til að geta etið morgunskammtinn af téðu Rivotrili og fór að hræra saman í próf. Allt gekk þetta þolanlega fram undir hádegi en þá hrundi ég hér inn um dyrnar heima og fór að hágrenja. Reyndi að leggja mig en leið bara verr ... þangað til ég horfðist í augu við að ég væri mikið veik og ætti að vera í bælinu og gera sem minnst. Og tók Rivotril en má eiga það að ég kenni hjúkkunni á 32 A þó ekki um - það að ná úr mér samviskubitinu yfir þessu ræfils lyfi er mitt eigið mál og ábyrgð. --- Í dag las ég slatta um DAM og árvekni / gjörhygli og sá að ég er alltof veik til að leggja í svoleiðis meðferð núna - hún hentar mér sjálfsagt álíka illa og CODA hentar mikið veiku fólki. Sumar rannsóknirnar sem ég las um voru líka ansi dúbíus, t.d. þegar hópurinn með reynslu af hugleiðslu er yfir fertugt að meðaltali en samanburðarhópurinn með enga reynslu er tæplega 19 ára að meðaltali. Þetta var samt ekki talið skekkja niðurstöður að ráði!? Sumsé er ég nógu mikið lasin til að einbeita mér að því að passa upp á mig, ég er svo úrvinda eftir þessa 75% kennslu að dag hvern næ ég ekki að lesa neitt mér til skemmtunar, spila á píanóið, hlusta á tónlist, taka þátt í prjónakvöldi, hitta fólk o.s.fr.; Ég er útkeyrð! Nú er fiffið að vera góð við sig sjálfa, hrósa fyrir nokkra labbitúra sem ég hef faktískt innt af fótum undanfarið (og hríðversnað við), leyfa sér að reykja nokkrar sígarettur inni og láta ekki fara í taugarnar á sér að sjá fram á að æfa jólalögin á þorra. Ég skilaði meira að segja Auði hálflesinni í gær af því ég var ekki nógu frísk til að lesa hana með sæmilegri athygli. Veit að þetta er skammarlegt athæfi en hugsa til þess að betra sé að lesa svo góða bók af athygli og alúð þegar sá tími kemur og er viss um að höfundurinn fer ekki að erfa þetta við mig ;) Sömuleiðis þarf ég að lesa Svo skal dansa aftur því ég hef algerlega gleymt henni ...

Flest öll stráin stinga mig

Harpa — Mon, 23 Nov 2009 19:24:29 +0000

Í dag hef ég raulað margoft inní mér: Veröld fláa sýnir sig / sú mér spáir hörðu / flestöll stráin stinga mig / stór og smá á jörðu ... og lundin hefur eilítið lést við slíkan harmagrát. Lagið er líka einstaklega trist. Til frekari upplyftingar spilaði ég Ellen Kristjáns syngjandi sálma í mínum gamla mp3-spilara meðan ég fór yfir krossapróf (53 nem. x 25 spurningar, 5 möguleikar hver = > Kleppsvinna!) og raulaði með, gætti þess þó að hafa lokað inn í stofu, hvar maðurinn sat og lærði kennslu- og uppeldisfræði. "Ek em þrællinn þinn / þú ert Dróttinn minn..." og annað af sama tæi gerði þessa hraðvirku yfirferð enn hraðvirkari og sló vel á athyglisbrestinn! Enda leyfi ég stundum athyglisbrostnum nemendum að hafa æ-poddinn sinn tengdan í annað eyrað, meðan ég kenni. Af eigin reynslu veit ég að það slær á einbeitingarskort, jafnvel þótt ekki sé endilega barokk-taktur í tónlistinni (eins og þessi músík-kennslufræði boða að skuli vera). Ég er enn hundveik en má eiga það að ég lít ekki út fyrir annað en að vera stálhress, a.m.k. í vinnunni. Háir hælar, kjóll og dinglumdangl gera kraftaverk, í morgun brúkaði ég meira að segja maskara, sem heyrir til undantekninga. "Feik itt till jú meik itt"! (Minnir mig alltaf á frú Árland sem sagði eitthvað á þessa leið: "Ég er stúdent en það sér það enginn!")

Haga sér eins og hinn íslenski karlmaður í þúsund ár!

Harpa — Wed, 25 Nov 2009 07:48:51 +0000

Ef þess væri nokkur kostur væri ég í bælinu í dag. Þess er hins vegar ekki kostur og því hef ég brugðið yfir mig karlmennskugrímu sem myndi sæma hvaða Íslendingasöguhetju sem er (nema Agli því hann þurfti stundum að láta undan síga fyrir helv. þunglyndinu ... en sennilega hafa þeir Þorgeir Hávarsson og Þormóður félagi hans aldrei þurft að lúffa og þar með tek ég mér þá til fyrirmyndar). Taka 20 mínútur í einu í dag ... það er aðferðin!

Þolinmæði er hrikalega erfið dyggð!

Harpa — Sat, 28 Nov 2009 08:58:53 +0000

Eins og ég hef einhvern tíma bloggað áður þá er varla tilviljun að þolinmæði og sjúklingur er nánast stafsett eins meðal engilsaxa! Og víst er að ég hef ekki nóga þolinmæði (eða æðruleysi) úr því mér er stöðugt sköffuð frekari æfing í slíku, þótt ég sé að verða vitlaus á þessu! Mér batnar sumsé ekki neitt ... vikur hafa liðið án batavottar og í gær setti eitt oggulítið smáatriði mig út af laginu allan seinnipartinn og kikkaði af stað kvíðakasti! Minn besti vinur er Morfeus - ef ég gæti ekki sofið lungann af sólarhringnum veit ég ekki hvernig ég höndlaði alla þessa ofurlöngu klukkutíma sem leynast í einum sólarhring. Planið í dag: Vaka núna lengur við að leysa sunnudagskrossgátu, leggja sig svo, reyna svo að byrja að semja próf, leggja sig kannski aftur?, prjóna sig í gegnum seinnipart dags og fyrripart kvölds og hlakka allan tímann svolítið til að geta bráðum farið aftur að sofa! Skv. eigin sunnudagskrossgátumælingum undanfarnar vikur er ekkert að vitsmunum mínum eða fattara. En svo leggst dökka skýið yfir og í verstu tilvikum er ég málstola. Þeim sem blöskrar væl og víl á þessu bloggi er bent á að vera ekkert að lesa það, lesa frekar Gunnlaugs sögu eða Fóstbræðrasögu (eða Gerplu) í staðinn ;) Þeir sem vilja stafsetja dyggð með einu g-i mega það fyrir mér.

Hugleiðing um sokk, kött og hamingjuna

Harpa — Wed, 02 Dec 2009 18:36:23 +0000

Í fyrradag uppgötvaði ég að ég kann ekki að prjóna hæl á sokk. Í gær prentaði ég út alls konar imbaleiðbeiningar um sokkaprjón, af netinu. Spurning hvort ég nenni að rekja upp og reyni að fara eftir þeim leiðbeiningum undir fréttum RÚV í kvöld? Ég er búin að steinsofa í 3 klukkutíma svo það er alveg möguleiki á að ég skilji ritað mál og jafnvel leiðbeiningar. Á hinn bóginn vantar mig ekki beinlínis sokk ... Við maðurinn brugðum okkur til þurrabúðarinnar-handan-Flóans í dag. Ég hitti minn góða lækni og hitti svo góða stéttarfélagsforkólfa sem höfðu fundið út næs niðurstöður um veikindaréttinn minn. Púff! Í alvöru hafði ég nefnilega sotlar áhyggjur af því að verða að sjá fyrir mér næstu árin með lopapeysuprjóni (sem er ömurlegt fyrir manneskju sem ekki höndlar vel uppskriftir en er fín í eigin uppfinningum með prjóna og garn, svo ég hrósi sjálfri mér oggolítið). Svo var enn eitt erindi en það tengist jólagjöfum svo yfir því skal þagað. Aftur á móti var eins gott að við sluppum snemma af stað heim, veðravítið Kjalarnes var með verra móti og er víst orðið nánast kolófært núna. Á leiðinni til þurrabúðarinnar heyrði ég að bókin Enn meiri hamingja (eða einhver svoleiðis titill) hefði selst upp á fyrsta útgáfudegi (eða eitthvað). Ég hafði hlustað á Ásdísi Ólsen lýsa þessari bók á sunnudaginn og fræðum bakvið hana og Karl Ágúst þýðandi skaut inn einni og einni jákvæðri athugasemd (svona er að vakna kl. 6 á sunnudagsmorgni og prjóna við útvarpsniðinn ...). Auðvitað óska ég þeim hjónum alls hins besta og vona að seljist sem flest eintök. En ég vil bara taka það skýrt fram við alla sem gefa mér jólagjafir að ég vil ekki sjá þessa bók (þótt ég sé oft pínu ekki-hamingjusöm)! Handbækur í hamingju eru ekki alveg að gera sig í mínum huga, ekki frekar en verkleg sporavinna eða ofurást á meðvirknifræðum (þetta þrennt tengist síðan alveg ótrúlega mikið). Í prjónabókinni sem ég hef að láni eru meira að segja 7 prjónaspor (hamingjuspor með prjónaívafi) og svo lagt mikið upp úr árvekni og hugleiðslu við "ljúfan klið prjónanna" (ég lýg þessu ekki, ljósritaði meira að segja hluta af hugleiðslu- og öndunarprjónaæfingunum handa sálfræðingnum á deildinni góðu á Lans og fékk lagt í pósthólfið hans í dag). Nei, ég hef ákveðið að prófa enn nýja leið í batafræðum (e.t.v. ekki að fullu uppfundna ennþá) sem er að leyfa að mér sé gefinn köttur í jólagjöf. Reyndar fæ ég kisuna fyrir jól og finn fyrir tilhlökkun; Tilfinningu sem ég var næstum búin að gleyma hvernig er! Ýmsar umræður hafa verið um nafn á dýrinu (nafngiftir Kattholtsfólks voru ekki fýsilegar) en þótt ég hafi verið komin á þá skoðun að nefna dýrið Freyju, einungis með kattagyðjuna í huga (!), eða Elísu því Elísa er soldið bröndótt nafn finnst mér ... þá breyttist það allt í morgun því hinn jarðbundna heimspeking heimilisins dreymdi í nótt að köttur vitjaði nafns! (Þetta gerðist í hvorugt skiptið með strákana okkar ... enda maðurinn óhugnalega óberdreyminn og man oftast enga drauma. Stundum hefur mér dottið í hug að hann dreymi ekki - heldur sé í svefninum að "sanna" eitthvað, t.d. að tvær línur séu samsíða eða álíka "QED" sannanir. Tuldrið úr honum upp úr svefni bendir til þess.) Nema nú er ljóst hvað kisan heitir. Henni er það að vísu ekki ljóst sjálfri enda önnum kafin í ormahreinsun, ófrjósemisaðgerð, sprautu gegn kattafári og guð-má-vita hvaða hremmingum öðrum. Auðvitað er nafnið leyndarmál þar til ég hef hvíslað því í eyra nafnberans! Ég verð víst að nýta þennan geðhressa tíma minn núna til fleiri verka en málæðis á bloggi - þarf að ganga frá prófi og fara yfir próf og vinna svoleiðis hundleiðinleg verk sem vissulega eru best unnin milli 7 og 9 á morgnana. En 3 klukkutímar af fastasvefni hafa greinilega skilað hellings bata! Ofursvefn er vanmetinn í þessum geðveikigeira, finnst mér.

Beigurinn og geigurinn …

Harpa — Fri, 04 Dec 2009 07:38:33 +0000

Í Helju

Harpa — Fri, 04 Dec 2009 16:36:49 +0000

Þessi færsla er til að tilkynna að einkageðdeildin á Vallholtinu hefur opnað á ný. Í gær sló mér svo rækilega niður að ég man ekki til svo mikilla átaka, áður en botninum var náð. Ég er búin að grenja í meir en sólarhring, get ekkert og ekki einu sinni tjáð mig almennilega munnlega, við heimspekinginn minn. Núna er dofinn að færast yfir ... og kuldinn. Ef ég skríð upp í rúm og slaka aðeins á byrja ég að grenja. Ef ég reyni að hanga á löppum líður mér eins og ég sé áhorfandi að heiminum - ég er einhvers staðar í skuggaríki þar sem er kuldi og frost. Þetta ágæta sjúkdómseinkenni þunglyndis, að líða eins og maður sé frosinn og algerlega heillum horfinn, er að sumi leyti skárra en kvíða- og grátköstin. Svo er gott að vera verseruð í heljufræðum ásatrúarmanna. Ég hef ekki hugsað mér að fara út í frekari smáatriði en tilkynni vinum, ættingjum og nemendum mínum að ég get ekki haft samskipti við fólk hvorki læf né í síma fyrr en einhvern tíma eftir helgi. Nemendur mínir fá forfallakennara til að fara yfir prófin en kannski gleðjast mín góðu börn eitthvað yfir því að ég var búin að búa prófin til áður en mér var varpað út í ystu myrkur nánast óforvarendis. Þið verðið að spyrja aðra en mig hvernig þetta verður græjað.

Jósefína II

Harpa — Mon, 07 Dec 2009 07:49:24 +0000

Til hliðar sést agnarsmá mynd af kisunni Jósefínu, en bloggynja er einmitt pappírslegur eigandi hennar. Smella má á myndina til að sjá stærri mynd af fyrirsætunni, einnig fara á http://this.is/atli/album/2009_12_05_jolahladbord_a_Hotel_Borg/myndir.html ef dyggir lesendur vilja skoða synina og tengdadótturina líka. Bloggynja var engan veginn ferðafær eða sósíal-fær og passaði húsið og köttinn á meðan. Auðvitað er þetta enginn venjulegur köttur! Hvaða köttur myndi fyrirfram vitja nafns? Svo er Jósefína mín einstaklega gæf og kelin og þæg (og þannig séð kannski ekkert óskaplega lík Jósefínu I, sem ég var svo lánsöm að kynnast fyrir löngu - sú kisa var afar lagin við að láta þjóna sér og kannski ekkert óskaplega þæg?) Við tókum ekki eftir því fyrr en eftir nokkurra klukkustunda eign að Jósefína er ekki bara fallega bröndótt heldur tónar fullkomlega við nýju hurðirnar, gereftin og eldhúsinnréttinguna! Tilviljun? Ég held ekki ... Þessi litla blíða kisa mjálmar eins og Marge Simpson! Saklaus tengdadóttir mín hélt að hún væri kannski með hálsbólgu. En maðurinn, alinn upp með dýrum eins og Tarsan apabróðir, áttaði sig umsvifalaust á að dýrið væri að framleiða estrógen og það skýrði líka mikinn áhuga þess á að komast út. Við pössum vandlega upp á að hún komist ekki út því hér í hverfinu er allt fullt af fress-flögurum sem gætu fallerað hana á svipstundu. (Hún er reyndar árs gömul og hefur eignast fimm kettlinga en eftir ófrjósemisaðgerðina lítum við á hana sem afturbatapíku - auk þess má hún ekki fara út fyrstu vikurnar því þá er viss hætta á að hún rati ekki heim aftur.) Af eiganda Jósefínu eru engar góðar fréttir. Mestur partur sólarhringsins fer í algeran sljóleika; næ ekki að fylgjast með sjónvarpi eða lesa (las t.d. moggann í morgun og hef ekki hugmynd um hvað stóð í honum) og ferlega pirrandi málglöp þegar kvöldar, sem ýmist felast í hroðalegu mismæli eða að ég man ekki einföldustu orð. Meðvirkir fjölskyldumeðlimir eru duglegir að sparsla inn í setningarnar sem ég er að reyna að segja. Almennt og yfirleitt líður mér eins og einhver hafi dáið og að ég sé ekki partur af þessum heimi. Planið í dag er að komast í labbitúr niður í bæ til að kaupa prjóna. Einnig að klæða mig í föt en sjúskast ekki allan daginn í Joe Boxer og náttbol.

Fyrirboði á ísskáp

Harpa — Tue, 08 Dec 2009 07:31:31 +0000

Ekki er nóg með að Jósefína fari ferlega vel við nýjar innréttingar og eldri hillur heldur tók ég eftir kattarseglinum á ísskápnum í gær: Örugglega postulínsmynd af Jósefínu! Fyrir mörgum / nokkrum árum (man þetta ekki svo gjörla) vorum við ég o.fl. í samstarfi við duglegar kennslukonur í Napólí, sem kenndu verðandi glæpaunglingum í slömm-hverfi þar í borg og unnu kraftaverk á hverjum degi! Þær Luisa og Catarina voru líka alltaf að sinna sinni samstarfskonu með litlum gjöfum, m.a. um jól. Þannig eignaðist ég t.d. viskastykki með uppskrift af þeim fræga drykk Limoncella, sem ég get því miður ekki drukkið en manninum þótti góður (þær gáfu líka litla flösku). Í önnur skipti fékk ég ísskápsskraut; Miðjarðarhafsbláan krossfisk og bröndóttan kött og eitthvert annað sjávarstykki sem brotnaði. (Þessi samvinna leiddi líka til þess að ég hef tvisvar dvalið í þeirri skítugu borg Napólí, horft áhyggjufull á Vesúvíus gnæfa þar yfir, og tvisvar komið til undurfögru eyjarinnar Caprí!) Nema hvað: Þær stöllur voru óskeikular í vali á minjagripum sem tengdust Napólí, nema þegar þær gáfu köttinn. Ég man ekki sérstaklega eftir köttum í Napólíborg - aftur á móti man ég eftir "íslenskum hænum" að sporta sig í litlu porti eða bakgarði og dópistum að búa um sig í pappakössum fyrir utan hótelið í miðbænum og sprauta sig fyrir nóttina. Kötturinn hefði verið frábær minjagripur frá Grikklandi, aftur á móti. En þaðan fékk ég enga minjagripi þrátt fyrir að hafa sótt námskeið í Nafplion, sem mun þýða Napólí og vann sér til frægðar að vera höfuðborg Grikklands í einn dag. Í ferðum okkar mannsins til grískra eyja höfum við heillast af litlu fíngerðu kisunum sem gera út á túrista á matsölustað. Jósefína mín er einmitt svona smábeinótt læða með augu í stærri kantinum og mundi gera það gott á grískum matsölusta, næði hún þokkalega mjóróma "mjá-i" (en enn tjáir kötturinn sig líkt og klón af Marge Simpson og Louis Armstrong! Vonandi að þetta hormónarugl í henni lagist fljótlega.) Af ofansögðu má ljóst vera að í áraraðir hafa það verið mín örlög að eignast Jósefínu! Ég hefði gefið henni grískt nafn (hafandi átt þær Helenu og Penelópu fyrir næstum tveimur áratugum) ef hún hefði ekki verið svo snjöll að vitja nafns hjá ólíklegasta draumþega, s.s. heimspekingi heimilisins! Jósefína er búin að venja mig á að gefa sér mjólk þegar ísskápurinn er opnaður. Frá fyrsta degi hef ég tilkynnt ströng að kötturinn fái bara þurrfóður og vatn og vítamín til að minnka hárlosið. Jósefína var ekki búin að dvelja fimm mínútur á sínu nýja heimili þegar maðurinn dró fram steinbítsroð með fisktutlum og gaf henni - maðurinn fékk þarna tímabundinn forgang á vinsældarlista læðunnar. Til mótvægis dróst ég út í búð, keypti kattanammi (sem kötturinn lítur ekki við) og vestfirskan bitafisk. Ég er núna vinsælust! ;) Jósefína er líka búin að venja mig á að klóra sér og klappa, á mjúku teppi inni í stofu. Við stundum stöðvaflangs og aðrar lystisemdir í sófanum á kvöldin. Bloggynja unir annars við prjónadútl en verður yfirleitt að rekja upp það sem er prjónað að kvöldi því þá fokkast meira að segja prjónainstinktið upp! Ég læt mig ekki dreyma um að lesa bækur því athyglisbresturinn er alger. Nóg að lesa mogga mannsins og gleyma honum strax aftur. Við prófuðum Ritalín til að slá á athyglisbrestinn sem fylgir þunglyndiskasti af verra tæinu, meðan ég lá inni á geðdeild, en það hafði engin áhrif, nema kannski að gera mig grátgjarnari? Ég fann heldur engin fíknaráhrif af Ritalíninu og snögghætti á því á einum degi án fráhvarfa. Samt reikna ég með að hjúkkur læri í skólanum að Ritalín skuli ekki gefið fyrrum fíklum / ölkum ... Sem sagt: Get ekki lesið, man ekki neitt, ruglast í töluðum orðum og (það versta!) ruglast í hannyrðum. Svo líður mér hryllilega illa þegar líður á daginn - eiginlega óútskýranlega illa. Tek daginn í bútum. Og fögur fyrirheit í gær, um að klæða sig og fara á fætur og niðrí hannyrðabúð urðu að engu; skjálfandi á Joe Boxer tældi ég manninn til að fara í búðina fyrir mig, með skýr fyrirmæli í farteskinu. Ég þarf þá ekkert að fatta upp á neinu nýju í dag, hef bara sama markmið, þ.e. klæða sig og fara út í búðina sem er svona 50 m í burtu frá heimili mínu. Svo hugsa ég hlýlega til minna góðu fyrrum nemenda sem eiga að þreyta ÍSL 103 prófið í núna á eftir, án mín ...

Fokið í flest skjól

Harpa — Wed, 09 Dec 2009 18:54:58 +0000

(metaphorically speaking) - en mér hefur ekki tekist að klæða mig í dagföt, fara út í 50 m í burtu búðina, prjóna skammlaust (villurnar eru orðnar svo margar að ég mun halda því fram að þetta sé svokallað "anarkískt munstur"!) o.s.fr. Maðurinn fór í búðina og í hraðbanka fyrir mig en lá við að bankinn æti kortið enda PIN-númerið, sem ég skrifaði á miða fyrir hann, algerlega úr lausu lofti gripið! Mér tókst að hafa upp á rétta númerinu og það er ekki einu sinni líkt því sem ég lét manninn fá! Nú er ég næstum alveg hætt að skæla undir sæng, sem þýðir að mér elnar sóttin. Á endanum verð ég eins og trédrumbur, tilfinningalega séð. Samt líður manni einmitt eins og holum trédrumbi, sem er verra en massívum drumbi! Heilastarfsemi minnkar með hverjum deginum (sem er bagalegt þegar prjónað er eftir uppskrift) og mér tekst æ sjaldnar að ljúka heilli setningu (en heimilisfólkið er orðið lagið við að giska á hvað ég er að reyna að segja). Sem sagt: Mér líður djöfullega og vona að leið niður á botn verði fljótlega náð. Þetta má ekki versna mikið úr þessu. Í nótt hrökk ég upp kl. 2.30 og gat ekki sofnað aftur. Fór á fætur, spjallaði við afar hamingjusama Jósefínu, hitti óvænt unglinginn þegar hann skilaði sér heim af næturrölti og náði svo að sofa milli kl. 6 og 8. Einnig hef ég náð svona sirka klukkutíma svefni í dag en eytt þrisvar sinnum lengri tíma undir sæng því mér var orðið um megn að feisa eigin líðan. Engar töfralausnir eru til - ég er búin að prófa flest sem býðst og það virkar þvi miður ekki á mig. Eina færa leiðin er að sætta sig við að vera tímabundið fatlaður aumingi sem ekkert getur. Ef menn geta ekki sætt sig við það þá er bara ein leið úr vandanum og það er leið sem ég vil ekki og mun ekki fara. Alger uppgjöf fyrir sjúkdómnum er best! Að berjast gegn honum gerir hvort sem er ekkert gagn og getur gert ógagn. Mér datt annars í hug í dag þegar ég las póst um að veikum starfsmanni hefði verið færð blóm og annar veikur starfsmaður hefði verið heimsóttur (báðir á spítala) að enginn á vegum starfsmannafélagsins hefur nokkru sinni heimsótt mig, í mínum spítalavistum, hvað þá fært mér blóm. (Aftur á móti fékk ég einu sinni risablómvönd frá norskum samstarfsaðilum mínum, sent gegnum Interflora ...) Ég velti því fyrir mér hvort innst inni skipti máli hvaða sjúkdóm maður ber. Er hugsanlegt að hinir meðvituðu og upplýstu samstarfsmenn mínir séu kannski fordómafullir inn við beinið og ytra upplýsta byrðið einungis til skrauts? Telst geðdeild ekki spítaladeild? Telst þunglyndi ekki jafnhatta krabbameini? (Án reynslu þá mundi ég á dögum sem þessum frekar þiggja krabbameinið, takk!) Er ég kannski sjálf paranojuð? Er útskúfunin vegna þess að ég er með "óeðlilegan sjúkdóm", sem í augum annarra hefur sama status og holdsveiki eða sullaveiki höfðu hér áður fyrr? Ef elskulegir vinnufélagar mínir lesa þetta þá er ég ekki að falast eftir blómum hingað heim og er slétt sama um mismunandi vinnubrögð KOSS! Mér finnst þetta bara doldið skrítið, eftir svo margar spítalavistir. Jákvæðar fréttir eru þær helstar að mjálm kattarins er að færast í eðlilegra horf og við vonum að breima-stuðið fari nú að renna af henni á næstu dögum! Maðurinn er upplýstari um þennan gang en ég, bæði ólst hann upp með köttum og einnig á hann Britney sem sína bestu vinkonu á Facebook.

Ef

Harpa — Thu, 10 Dec 2009 18:59:18 +0000

ég sæi minnsta möguleika á að fá almennilegt læknadóp inni á geðdeild færi ég umsvifalaust á bráðamóttökuna! Ég gæfi hvað sem er til að fá frí frá sjúkdómnum í nokkra klukkutíma á dag! Því miður er allt tálvonir og ég verð að lifa í þessu helvíti áfram, með minni eigin skömmtun lyfja. Þetta minnir mig á fæðingu frumburðarins, þegar kona hugsaði sem svo að ef hún fengi smá pásu frá hríðunum gæti hún alveg haldið þessu áfram ... sjálfsagt kannast margar konur við þá hugsun. En við erum ekki að tala um sólarhrings píningu hér; ég reyni að komast gegnum vikulanga daga án þess að grenja alltof mikið eða skjálfa allt of mikið eða pæla alltof mikið í mismunandi sjálfsvígsaðferðum. Það er ekkert hægt að gera! Hugsanlega má skoða tímafrekar hrossalækningar eftir hátíðar.

Dagurinn í gær

Harpa — Sun, 13 Dec 2009 06:29:50 +0000

var skárri! Ekkert alvarlegt grátkast með skjálfta og svima og ógleði ... sem er gott. Enn get ég lítið gert; t.d. hvorki lesið né fylgst að ráði með sjónvarpi. Ég prjóna og hlusta á rás 1 (jólagaggið á hinum stöðvunum er ábyggilega óhollt fyrir litla geðveika konu!). Jósefínu er nú ljóst hver er eigandi hennar (og hver á harðfiskinn og mjólkina í ísskápnum). Hún má ekki af mér líta! Í rauninni er hún verri með þetta en Vífill var í bernsku en hann var einmitt sérstaklega fyrir það að "vera með mömmu". Þau eru soldið lík. Er farin að prjóna ...

E.t.v. hætt að versna?

Harpa — Mon, 14 Dec 2009 07:34:41 +0000

Í gær fór ég í hálftíma upp á Byggðasafn, á handverkssýningu. Það var mér nánast um megn en ég kláraði dæmið án þess að hrynja skjálfandi og grenjandi upp í rúm, eftir að hafa séð allt þetta fólk og alla þessa handavinnu. Ég hrundi bara upp í rúm og lá þar í 2 -3 tíma, skjálftalaus. Ég held að þetta sé í fyrsta sinn sem ég fer út úr húsi síðan 3. desember. Núna fór ég að hugsa um að ég þyrfti að panta lyf, fara út í bókabúð (50 m í burtu?) og lesa þar marga titla af barnabókum. Byrjaði að skjálfa um leið. Svo ég samdi við mig um að fara núna í sturtu og leggja mig lengi og skoða svo hvort ég treysti mér út í bókabúð. Kannski líka bókasafn (í sama húsi) að fá lánaðar fleiri myndabækur. (Undanfarinn mánuð hefur "lestur" minn einskorðast við ljósmyndabækur, einkum til að skoða fötin sem fólk klæddist í denn, og moggann, sem er einkaeign mannsins en hefur þann undraverða hæfileika (altso mogginn) að skolast samstundis úr heilabúinu aftur! Þarf líka að hringja eitt símtal ... því er einnig frestað um sinn. Ég vaknaði kl. 4, náði að sofna aftur til rúmlega 5 en fór þá á fætur. Samt fór ég að sofa með seinna fallinu í gærkvöldi, klukkan orðin meir en ellefu og ég algerlega örmagna. Ætli kona hverfi þá ekki til fyrri hátta, sem er að sofa frá níu til níu og leggja sig um miðjan daginn. Guði sé lof fyrir svefninn! Á hinn bóginn hlýtur að vera ömurlegt að búa með svona konu. Enn eitt: Vilborg, ef þú lest þetta þá þakka ég kærlega fyrir kveðjuna sem þú sendir með þínum gamla frönskukennara! Vonandi gengur vel að halda sjó í bókaflóðinu og öllum upplestrunum.

Erfiður dagur framundan

Harpa — Wed, 16 Dec 2009 07:17:07 +0000

Ef þetta morgunsár hefur forspárgildi þá verður dagurinn langur, dimmur og kaldur. Fór á fætur rúmlega fimm og fékk ekki nema rétt hálftíma ógeðveik. Veit ekki á gott. Það er slatti af smámunum sem ég á eftir að gera, t.d. pakka utan um jólagjafir og fara í sturtu. Allt þetta vex mér í augum og ég er mest að hugsa um að liggja í rúminu í dag, vandlega grafin undir sængur. Jósefína á líka bágt því í gær var ákveðið að hætta að traktera köttinn á mjólk, vegna meltingartruflana. Hún situr því hissa / bálvond / sár / fortvivlet við ísskápinn þegar ég sæki mér mjólk í kaffið en læt svo fernuna festulega aftur inn í skáp og loka! Ég hef reynt að sleikja úr henni fýluna með því að vera óvenju örlát á kattafreistinguna lax-þurrbitar en mér er ekki vel fyrirgefið. Hin kattafreistingin sem ég keypti er litin sömu augum og ómerkilegt Bónus-þurrfóður. Annars fékk kisan loksins eitthvað almennilegt í gær; kjúklinga, vandlega brytjaða fyrir hana; ótrúlegt hvað svona lítill köttur getur troðið miklu í sig! Matarást hennar snérist umsvifalaust 180° að manninum, sem eldaði og brytjaði oní'ana. Sá grein um meðvirkni í mogganum áðan. Eru menn ekki aðeins að einfalda hlutina með því að halda því fram að yfir helmingur þjóðarinnar "þjáist" af meðvirkni? Sjálf er ég meðvirk með kettinum og skil vel ásakandi og harmþrungið augnaráð hennar og þarf að beita mig hörku til að loka ísskáp án þess að skaffa mjólk. Og vel að merkja var kötturinn líka búinn að skilyrða mig til að horfa á sig drekka mjólkina - annars drakk hún hana ekki! Hef prófað að bjóða sódavatn í staðinn (úr ísskápnum) en það boð hefur verið hunsað. Ég er annars of lasin til að skrifa um meðvirkni núna og Lausnina ... bendi fólki á að lesa greinina í sneplinum ( ef það kemst einhvers staðar yfir snepilinn) og spurja sig svo hreinskilnislega hvort það trúi þessu eins og nýju neti. Vel að merkja er ég alls ekki að afneita meðvirkni. Mér finnst hins vegar einum of þegar hún er talin valda flestum geðrænum eða andlegum kvillum. Þessi andsk. alhæfingarárátta; að lausnin á t.d. mínum veikindum sé einfaldlega að svissa úr AA í CODA eða svissa yfir í grænmetisfæði eða svissa yfir í labbitúra fer óskaplega í taugarnar á mér!

Bara

Harpa — Sun, 20 Dec 2009 07:33:41 +0000

engar fréttir. Dagurinn í gær var fínn enda lá ég í rúminu bróðurpart dagsins. Þannig tókst mér að lesa heila bók. En ég merki enga sérstaka breytingu á líðan og reikna með að hún verði slæm áfram og ég fötluð. Jósefína virðist hafa stofnað síðu á Facebook í nótt - a.m.k. lá vinaboð frá Jósefínu Dietrich í pósthólfinu mínu. Ótrúlega gáfaður þessi köttur!

Ég þarf ekki að skammast mín

Harpa — Tue, 22 Dec 2009 17:24:50 +0000

þótt ég verði að þiggja ölmusu hins illa stadda "ríkis" fram í ágúst á næsta ári! Nei, ég hef unnið mér inn þennan rétt og á stolt að nota hann ... sem og sætta mig við geðveikina sem gerir mér ókleift að vinna eins og manneskja eða yfirleitt vera human being suma daga! Aftur á móti hefur loksins komist í fjölmiðla hneyksli sem ég (útsvarsgreiðandi með meiru) hef margoft minnst á við kollega minn, sem vill svo til að hefur setið í svokallaðri "Ritnefnd um Sögu Akraness" frá snemma árs 2001. Nú hefur bærinn blætt 75 milljónum í söguritara nokkurn, sem upphaflega var ráðinn í verkið til plástrunar eftir að bærinn hafði neyðst til að segja honum upp öðru starfi ... en við skulum ekki fara nánar út í það hér. Viskum heldur ekki nefna það að til er Saga Akraness, bindi I og II, ljómandi skemmtileg en kannski doldið höll undir sjávarútveg til að hugnast lærðum sagnfræðingum ... kannski ætti líka ekkert að vera að nefna að Akranesbær borgaði Jóni Böðvarssyni fúlgur fyrir að skrifa Sögu Akraness; af henni kom út 1. bindi sem var aðallega endursögn Sturlungu og fleiri góðra rita sem samin hafa verið hér á Vesturlandi. Í DV í dag ber söguritari því við að: " Það var ókostur hversu óskýrt var byrjað á verkinu. Ég geri þetta eins vel og ég get. Það er síðan annarra að dæma um gæði verksins en ég er afskaplega sáttur að hafa fengið tækifærið. Mér er vel kunnugt um gagnrýnina en þeir sem tala hæst hafa aldrei komið nálægt ritstörfum. Ég leiði gagnrýnina alveg hjá mér og hún snertir mig ekki.“ Það er kannski voða óskýrt að til séu tvær atrennur fyrir - hvað veit ég sem hef bara unnið við að gera ómerkilegt kennsluefni, á kvöldin og um helgar? Ég hef reyndar lesið þessar útgáfur annarra sem eru til um sögu Akraness Ósagnfræðimenntuð þykist ég geta fullyrt að Saga Akraness I, eftir Jón Böðvarsson, er auðvitað ekki nokkurra milljóna virði - af því að hún er að svo miklu leyti eftir Snorra Sturluson, Sturlu Þórðarson, höfund Harðar sögu og fleiri, sem ekki er gerlegt að borga úr þessu. Ég man heldur ekki hvað bærinn borgaði Jóni Böðvarssyni í mörg ár við að skila engu. Mér er heldur ekki kunnugt um menntun Gunnlaugs Haraldssonar en ef honum líður eitthvað betur þá get ég alveg staðhæft að ég hafi óskup lítið komið nálægt ritstörfum - á pappír alla vega! Það er náttúrlega ótvíræður kostur að geta snúið upp á sig sagt að leiðinda tuð um skil "snerti sig ekki" enda aðallega eitthvert rugl úr ómerkilegum pöpli sem ekki veit hvað sönn sagnfræði er. Sögum annarra bæjarfélaga hefur samt verið snarað fram á liðnum árum, stundum hefur það tekið tímann sinn en mitt bæjarfélag á ábyggilega metið í að láta draga sig á asnaeyrunum í svona söguritun: Ekki einu sinni heldur tvisvar! ! Meira segja stórvirkið seinunna Silfur hafsins- Gull Íslands og Síldarútvegsnefnd nær ekki með tærnar þar sem sagnaritari og Ritnefnd um Sögu Akraness hefur hælana! Fyrir utan þessar 75 milljónir sem búið er að blæða í karlinn lærða en seinskrifandi eru ótaldar þær fúlgur sem fulltrúar í Ritnefndinni fá fyrir hvern setinn fund. Og þeir fundir eru eðli málsins samkvæmt ansi margir, sjá http://akranes.is/stjornsysla/nefndir-rad-og-fundargerdir/fundargerdir/ritnefnd-um-sogu-akraness/ þar sem lesa má um marga fundi um það sem á að gera en hefur sumsé ekki verið gert.. Í fyrstu ritnefnd sitja t.d. kollegi minn sem ég kýs að nefna ekki, hann er mágur fyrrum bæjarstjóra sem situr í fyrstu ritnefndinni og systkinabarn við núverandi skólastjóra sem sat einmitt í sömu ritnefnd en aðrar ættir kann ég ekki að rekja. Eitthvað hefur svo kvistast úr þessari ætt í ritnefndinni, í áranna rás, enda gæti ég trúað að það reyndi á þolinmæðina að sitja svona fundi, a.m.k. ef maður kann ekki að prjóna. Kollegi minn er þó nógu staðfastur til að mæta samviskusamlega á fundi, ár eftir ár. Sumum er gefið ótrúlegt langlundargeð. ---- Mér finnst voða gott að geta fundist eitthvað - því miður finnst mér samt kannski of lítið um þetta mál, af því þetta er stórmál, sérstaklega ef haft er í huga hve bæjarfélagið er nískt þegar ekki er um að ræða íþróttir neðan klofs ... en það aðeins hreyfir við mér. Og gott er að geta fundið eitthvað annað til bloggunar en sífellt væl og víl hinnar óritstarfandi þunglyndu kvenpíslar sem hér ræður ríkjum. Á morgun hitti ég minn góða lækni. Maður skyldi ætla að á degi heilags Þolláks sé séns á kraftaverki. Ég hef þegar kveikt á kerti. Annars er ég búin að liggja í rúminu í allan dag.

Ég óska

Harpa — Thu, 24 Dec 2009 08:50:55 +0000

dyggum lesendum gleðilegra jóla, árs og friðar!

Möbíus

Harpa — Mon, 28 Dec 2009 20:11:30 +0000

Dagurinn í dag hefur verið með skásta móti og ég fylgt fötum núna seinnipartinn. Ég nenni samt ekki að skrifa um eigin líðan í augnablikinu (hún hefur hvort sem er ekki breyst sem heitið getur lengi ...) en set inn stutta færslu til að grobba mig af því að ég er að prjóna Möbíusar-herðaskjól (Freyja!!!) sem var uppskrift af í skemmtilegu prjónabókinni sem börn og tengdabörn gáfu mér í jólagjöf. Eftir nokkrar tilraunir tókst að fitja upp Möbíusar-fit á 80 cm hringprjóninn. Nú er að sjá hvað kemur út úr þessu ef prjónað er stanslaust undir "De fortvivlede husmødre" sem sömu aðilar gáfu mér líka í jólagjöf. Annað sem familían gæti haft áhuga á er að nú er Jósefína á forsíðu Kattholts, sjá kattholt.is. Flestir hafa væntanlega þegar kveikt á því að hún er á fésbókinni, undir nafninu Jósefína Dietrich (vegna sérstakrar raddbeitingar). Akkúrat núna eru drengirnir að prófa ísvélina (sem við hjónin fengum í jólagjöf), þeir stauta sig fram úr uppskrift á engilsaxnesku og mér heyrist að Jósefína sé eitthvað að hjálpa til í vigtun hráefna - og er skömmuð fyrir vikið! Aumingja litla dýrið ... Best að að loka sig af inni í stofu meðan þessu fer fram.

Gleðilegt nýtt ár!

Harpa — Thu, 31 Dec 2009 08:25:16 +0000

Ég óska öllum gleðilegs nýs árs og þakka fyrir gamla árið! Þessi kveðja er kannski dálítið snemmbúin því enn eru margar klukkustundir eftir af þessu ári ... en miðað við líðan í gær er eins gott að tjá sig þegar færið gefst. (Ég hef alltaf haldið að ég vissi hvar botn þunglyndisins væri. Núna veit ég að það var bara sylla og nú er ég stödd í botnlausu helvíti. Ég gæfi hvað sem er til að fá frí frá líðaninni í nokkrar klukkustundir!)

Almennar fréttir af bloggynju og möbíus II

Harpa — Sun, 03 Jan 2010 07:41:30 +0000

Bestu þakkir fyrir hlý orð og bataóskir! Það yljar. Ég er enn í heimi lifenda - svo snemma að morgni dags. Fór reyndar á fætur um sex leytið og "banhungruð", að eigin sögn, tók Jósefína Dietrich á móti mér. Við nánari skoðun sást að yngra drengbarnið hafði gefið henni lítra af mjólk, einhvern tíma í nótt, og stóra sneið af Camenbert sem er hennar uppáhald og kötturinn auðvitað alls ekki náð að torga þessu! Aftur á móti notaði frk. Dietrich tækifærið til að fara á sitt fína prívat (hún svo myrkfælin greyið litla að hún þarf að hafa manneskju hjá sér eða heyra í manneskju til að líða vel), meðan ég fékk mér kaffibolla, og leyfði mér síðan að þrífa prívatið. Ég hugsa að þessi köttur þoli illa mjólk og mjólkurafurðir ... ojsen pojsen (orð sem Jósefína skilur mætavel en tengir aðallega við hægri hönd eigandans þá eigandinn kemur inn eftir að hafa verið að reykja úti á stétt). Mér tókst að klára bók í gær, Sporaslóð, sem eru frásagnarkaflar eftir Braga Þórðarson, Skagamann. Bragi hefur skrifað fullt af svona bókum með sögum; sögur af skrítnum körlum og kerlingum á Skaganum eða mannskæð slys eða annað sem minnir á frásagnabækur þeirra Tómasar og Sverris í denn. Að vísu hef ég lesið helling um sumt efnið áður en samt er þetta nú visst afrek að klára bók! Spurning um að taka aðra atrennu að Auði? Ég labbaði líka einn hring úti, ætli hann hafi ekki verið upp á eina 50 - 60 metra. Þetta er afrek fyrir manneskju sem aðeins hefur komist út á stétt til að reykja eina og eina sígarettu, frá því fyrir jól! Með því að hafa útiveru og hreyfingu svona útspekúleraða litla gat ég haldið áfram að fúnkera þegar inn var komið og hrundi ekki saman á eftir. Svo horfði ég á Áramótaskaupið endurtekið því ég gat ekki vakað eftir því á gamlárskvöld! Það er náttúrlega hámark aumingjaskaparins, ég viðurkenni það. En hálftíma áður en Skaupið átti að byrja var ég búin með alla orku og hrundi í rúmið, steinsvaf svo af mér allar sprengingar og annað áramóta-vesen. Mér þótti endurtekna Skaupið gott og var gaman að sjá hve ættingjar stóðu sig vel; bæði minn ættingi og svo unglingurinn úr hinn ættinni. Náði líka að sjá þá nanósekúndu sem lögfræðingur heimilisins sést. Möbíusarprjónið varð algert fíaskó. Ég horfði aftur á kennslumyndbandið og sá hvaða vitleysu ég hef sennilega gert. Miðað við uppskriftina eins og hún er í prjónabókinni er skiljanlegt að misskilja. Nú ætla ég að fitja aftur upp, í þetta sinn fyrir framan tölvuna, horfandi á myndbandið. Duglegir geðsjúklingar myndu fara úr náttfötunum og klæða sig í dagföt og fara á fund klukkan 11. Það er spurning hvernig ástandið verður á þessari bloggynju kl. 11 ... af reynslu tel ég að hún fari frekar aftur upp í rúm og skjálfi soldið af tilhugsuninni um að hafa enn einn ganginn ekki meikað það á fund ... en þetta skýrist væntanlega þegar líður á morguninn.

Ó-æ-seif færsla þótt um fjármál sé

Harpa — Tue, 05 Jan 2010 19:04:28 +0000

Ég ákvað að hafa áfram slökkt á sjónvarpi og útvarpi og Jósefína lætur sig hafa það að sofa á sófanum án sjónvarptuðsins. Við viljum nefnilega ekki láta tjúna okkur tvær upp af einhverju matsjó-kjaftæði um athyglissjúkan matsjó-gæja! Verandi ekki í neinu svaka stuði samt hef ég þessa færslu frekar stutta; vil einungis vekja athygli á grein í samþykkt Akraneskaupstaðar um kattahald, sem hefur vafist mjög fyrir mér. Greinin er svona: "d. Akraneskaupstaður ábyrgðartryggir alla skráða ketti, sem greitt er leyfisgjald af hjá viðurkenndu tryggingafélagi. Vátrygging skal ná til alls þess tjóns sem kötturinn kann að valda á mönnum og munum. Lágmarks tryggingarupphæð er kr. 10.000.000 (tíu milljónir)." (Sjá http://akranes.is/stjornsyslan/reglur-og-samthykktir/grs_id/2890/) Þýðir þetta að Jósefína verði að a.m.k. að kveikja í húsi eða sprengja upp skóla eða ræna bát (flugvélar eru ekki á lausu hér í bæ) til að skaðinn fáist bættur? Verð ég að setja hryðjuverkalög hér innanhúss og byrja að þjálfa minn ljúfa og góða kött í al-kaídískum brögðum og bardagatækni? Engin krafa er gerð um lágmarks-skaða sem einn hundur þarf að valda, sjá http://akranes.is/stjornsyslan/reglur-og-samthykktir/grs_id/695/. Því miður eru engar upplýsingar um önnur dýr, t.d. kanínur (sem geta reyndar verið stórskaðleg kvikindi komist þær í snúrur og leiðslur), gullfiska eða páfagauka. Ætli kattaábyrgðartryggingin sé byggð á fordæmi? Ég vísa þessari spurningu til lögfræðings heimilisins!

“Vellíðunartilfinning, rugl, skapstyggð”

Harpa — Sat, 09 Jan 2010 18:17:35 +0000

Þetta er tekið beint upp úr Lyfju-lista yfir aukaverkanir nýja lyfsins sem ég hef nú hafið töku á. Þar er einmitt þetta sem titlar færsluna talið algengur fylgikvilli. Ég hef lítið orðið vör við vellíðunartilfinninguna, er búin að vera svo rugluð svo lengi að ég merki ekki mun EN ég finn að ég er hryllilega pirruð og geðvond! Má nefna að ég er búin með allar neglur uppí kviku og er að byrja að naga puttana, af pirringi einskærum! Vona að þessi algenga aukaverkun líði hjá áður en ég ræðst á neglur (og klær) annarra heimamanna ... Ljósi punkturinn er sá að helv. grátköstin og gnístran tanna hafa látið undan lyfinu síga. Ruglaða og skapstygga konan er svo lúsheppin að eiga óruglaðan og skapgóðan mann, sem nú stendur í húsþrifum aleinn eins og í hverri viku síðan í október. Sú skapstygga hefur legið í kröm lengst af og þótt pirringurinn peppi hana soldið upp í augnablikinu þá afþakkaði maðurinn hjálp og sagði konunni að fara vel með sig áfram (lesist: liggja áfram í sófa). Kötturinn kom svo inn og var langt kominn með að spora út allt nýþvegna eldhúsgólfið þegar pirraði eigandinn greip hann og þurrkaði loppurnar með eldhúsrúllu, við lítinn fögnuð kattarins. Kötturinn er farinn aftur út ...

Kattarþvottur og Snorri

Harpa — Mon, 11 Jan 2010 19:12:02 +0000

Af hverju er kattarþvottur notað yfir lauslega hreingerningu, sbr. "Æ-i þetta er nú hálfgerður kattarþvottur!" Kötturinn Jósefína notar helming vökutímans til að þvo sér. Ef eitthvað er sérlega vandlega þvegið oft á dag, á þessu heimili, er það frk. Dietrich! Svo mér finnst orðið "kattarþvottur" vera farið að þýða "mega-hreingerning" eða "stórbað" eða eitthvað þess háttar. Reyndar hefur Jósefína þann leiða sið (svo ég sletti dönsku) að byrja á að kanna öll herbergi hússins þegar hún kemur inn, sennilega af því hún álítur sig varðkött þessa heimilis. Þess vegna eru kattarspor greinileg út um allt, þrátt fyrir góð þrif mannsins. Hið jákvæða við þetta atferli er að við vorum það fyrirfram sniðug að leggja korkparkett með ask-áferð í fyrra, um rúman helming íveruhúsnæðis, og það er ekki nokkur leið til að sjá hvort svoleiðis parkett er hreint eða óhreint, nema fyrir innvígða. Kattarspor Jósefínu tóna nokkuð vel við korkinn sem skín í gegnum ask-lagið, þvers og kruss. Ég hraðlas Snorra um helgina. Bókin byrjaði nokkuð vel, því lýst hvernig stemningin var sennilega í Odda og hvernig Snorra litla hefur liðið þar og hvað hann hefur sennilega lært. En þegar Snorri er að skríða á unglingsár byrjar endursögn Sturlungu (sem ég hef ekki lesið en kannast við stóratburði). Smám saman missir höfundur fótanna og dettur í smáatriðasúpuna; þarf að útskýra í smáatriðum og slaufum af hverju þessum karli er illa við hinn karlinn. Yfirleitt er tilefnið smávægilegt en undir krauma miklir straumar haturs eða peningagræðgi sem byggist oft á hver svaf hjá hverri og hvaða krakkar komu undir þá. Kannski hægt að yfirfæra á útrásarvíkinga, hafi maður lesið Séð og heyrt vandlega á hárgreiðslustofum eða biðstofum? Þegar höfundurinn, Óskar Guðmundsson, splæsti þau Guðrúnu Ósvífursdóttur og Kjartan Ólafsson í hjónaband, sjá síðu 55, var mér sumpart lokið! Getur maður þá treyst hinum ættartölunum? Og hafði þessi höfundur enga sæmilega yfirlesara að þessari löngu löngu heimildaritgerð? Ég var soldið efins um hvort ég ætti að leggja í Snorra, athyglisbrostin og illa læs sem ég. En í rauninni virkaði selektívur athyglisbrestur sem mikill kostur við lestur bókarinnar enda hafði ég ekki sett mér sem markmið að komast almennilega inn í ættarþrætur og ýfingar Guðmundar góða, Haukdæla o.s.fr. Einhvers staðar framan við miðja bók breytist Óskar í minn gamla sögukennara Harald Matthíasson (þetta er ekki hrós!). Þegar Snorri er veginn er það svo sett upp sem algerlega ódramatískur viðburður og áður en lesandi hefur áttað sig er búið að drepa karlinn (og hann búinn að segja "eigi skal höggva") og allt búið! Engar pælingar um líðan eða hugsun fórnarlambs eða handrukkaranna. Og engin samúð lesanda (mín) eftir að hafa fyrir löngu fattað að Snorri var siðblindur. Hefði verið til samúðar að telja hann með einhver lýti eða löskun sem kom í veg fyrir að hann berðist sjálfur, sóríasis eða vefjagigt eða rauða úlfa, sem skýringu á heitu böðunum o.s.fr. Hið eina sem höfundur þorir að giska á (hann þorir almennt ekki að giska) er að einhverjir, hugsanlega Snorri einnig, hafi haft þvagsýrugigt! Og höfundur heldur að flottræfilsháttur í mat og drykk valdi þessum sjúkdómi (hvað ég held að læknar hafi borið til baka fyrir áratugum). Mér finnst forsíðan ævintýralega flott! Til að vera nú ekki of neikvæð í garð langra heimildaritgerða skal nefnt að í dag fékk ég lánaða bókina hans Jóns Karls um Ragnar í Smára. Ég hef engan sérstakan áhuga á Ragnari í Smára en hef afar góða reynslu af bókum og skrifum Jóns Karls. Þori að veðja fyrirfram að þessi bók er ekki endursögn smáatriða. Svo þess vegna liggur bókin frekar hátt í bókarstaflanum sem ég fletti eða ber við að lesa. Athyglisverð umfjöllun um siðblindu, í Fréttaaukanum í gær. Hafandi lesið böns af reyfurum þar sem morðinginn er sósíópaþ sé ég strax nokkra útrásarstráka sem gætu fallið í þann flokk! Verður gaman að pæla meir í því. Líðan bloggynju hefur aðeins breyst til batnaðar með nýju lyfi. Aftur á móti finn ég nú fyrir ölvunaráhrifum (listað sem algengur fylgikvilli / aukaverkun) sem mér finnst svakalega óþægilegt! Ósjálfrátt vanda ég mig við að slaga ekki, utan húss. Þetta eru aðallega áhrif á jafnvægisskyn og tengsl mín við fæturna á mér. Svo er ég með munnþurk dauðans og ætti að hafa með mér pela í hvert sinn sem ég fer meir en hestlengd frá vatnskrana! Skv. fræðunum eiga þess einkenni að ganga til baka með tímanum, það er manni alltaf sagt um aukaverkanir. Oft er það reyndar lygi en má hugsa jákvætt fyrstu 10 dagana sem lyfið er tekið.

Kattarþvottur og Spor

Harpa — Thu, 14 Jan 2010 17:23:04 +0000

Kötturinn ólmast úti oft á dag. Hér eru kattarspor um allt því litla stýrið byrjar á að taka stöðuna; kannar fyrst hvort herbergi hússins séu olræt (hún hlýtur að horfa á FBI-þætti þegar ég er farin að sofa) og fer svo að huga að því að strjúka yfir moldugar loppurnar. Ég hef tvisvar tekið dýrið og þurrkað af því með bekkjartusku; Jósefína hefur alls ekki skilið hvers vegna eða hvaða pyndingar þetta eru, á einum litlum ketti! Hún er á hlutbundnu aðgerðarstigi (er það ekki stigið þar sem börn / kettir telja að mamma sé dáin ef mamma hverfur úr augsýn?). Ég áleit að hægt væri að kenna kettinum einhverja mannasiði með hugrænni atferlismeðferð, eða bara hugsunarlausri atferlismeðferð. (Það hefur reyndar tekist að kenna henni að hoppa ekki upp á matarborðið - tók viku og ég er viss um að hún spígsporar á matarborðinu þegar ég sé ekki til ...). Svo ég reyndi að kenna kettinum að þvo sér um loppur strax og inn er komið. Hún skildi loksins orðið "loppur" og hefur skilið "þvo" lengi, enda eyðir hún stórum hluta innanhúss-vökutíma í akkúrat það. En eitthvað klikkaði hjá mér í atferlismótuninni: Loks var eins og blessuð skepnan skildi ... og dreif í að þvo sokkana mína! Svo enn er allt í kattarsporum ... --- Ég las bókina Spor eftir Lilju Sigurðardóttur, í gær. Hún er ansi góð! Ég hef lesið litteratúr þar sem raðmorðingi tekur sér dauðasyndirnar sjö (eða átta) til fyrirmyndar, í sínum morðum. Mig minnir að Roald Dahl hafi skrifað smásögur um þetta efni (án morða) eða Ray Bradbury? Svo minnir mig líka að Messiah eftir Boris Starling hafi fjallað um svona dauðasynda-lík-uppstillingu á mjög ógislegan hátt! (Var ekki verið að sýna þetta í sjónvarpinu? En það var kannski einhver önnur Messiah-sería?) Lilja tekur hins vegar spor AA samtakanna til meðferðar og fer vel á því. Sögumaður er alki, nýkominn úr meðferð segir í bókinni en miðað við að hann er bara að koma út af Vogi mætti segja að hann væri nýkominn úr afeitrun eða uppþurrkun. Enda fellur ræfillinn. Inn á milli eru óborganlegar lýsingar á mismunandi fundum, bæði talibana og kristilega forminu eru gerð skil og þeim sem vilja endilega sponsa sem flesta ... en ég geri ráð fyrir að hinn almenni lesandi skilji lítið í þeim fræðum þótt okkur fólkinu á snúrunni finnist þau skondin. Mæli með þessari bók; hún er snörp og ekki verið að eyða tímanum í útúrdúra - þ.a.l. góður krimmi! --- Nú er ég búin að eyða heilu prenthylki í útprentun gagna í mínum góða kúrsi. Skráði mig í háskólann í gær, ég er víst nýnemi á BA-stigi (spurning um að snúa á regluverkið / skráningartæknina) og hitti meira að segja einn kúrsfélaga í mat! Sá er fyrrum nemandi minn ... en ekki hvað! Nú mun ég raða þessum gögnum í rétta blaðsíðuröð og inn í kórmöppu (langbestu möppurnar fyrir ljósritun, sem og vörukynningarmöppur) og telst þá undirbúin fyrir skólann á morgun. Mér finnst ótrúlegt dekur að láta skanna greinar inn og leggja fram í Uglu, stúdentum til yndis og tímasparnaðar. Síðast útskrifaðist ég 2007 og þá var nú bara ætlast til að við rötuðum upp í Þjóðarbókhlöðu og keyptum okkar eigið ljósritunarkort. HÍ er greinilega rétti staðurinn fyrir öryrkja / sjúkling eins og mig! Sem minnir mig á að unglingurinn vitnaði í nemanda, á áramótaballinum, en sá sagði: "Mamma þín er geðveikur kennari!" Ég er tiltölulega himinlifandi með lýsinguna þótt hún sé algerlega sönn eftir orðanna hljóðan.

Í meðferð, köttur og þurrabúðin

Harpa — Fri, 15 Jan 2010 19:34:30 +0000

Virðist ekki vera hægt að skáletra titla í fyrirsögn ... en Í meðferð er bók eftir Sebastian Fitzer, sem ég hraðlas í gærkvöldi og kláraði í morgunsárið. (Morgunsár er nýtilegt til margra hluta.) Nema mér finnst þetta soldið flott bók, reyndar minnir plottið talsvert á Shutter Island eftir Dennis Lehane (sem er þekktari fyrir að hafa samið Mystic River en Shutter Island var líka kvikmynduð fyrir ekki svo löngu) en til að spilla ekki fyrir hugsanlegum lesendum er best að segja sem minnst um plottið. Þegar um fjórðungur var eftir af bókinni var mig farið að gruna hvernig í pottinn væri búið, ekki síst af því persónan Anna Spiegel heitir náttúrlega Anna Spegill - og gefið hint um að sé ekki af holdi og blóði þegar Viktor geðlæknir (aðalpersóna) spáir talsvert í að nafnið Anna er eins aftur á bak og áfram ... Sem sagt: Góð bók! Í strætó las ég svo Miðaldabörn, greinasafn um barnauppeldi á miðöldum. Nenni ekki að skrifa um hana hér enda er þetta skólabók. Ég fór til þurrabúðarinnar handan Flóans í dag, mætti í fyrstu kennslustund kúrssins og leist afar vel á, nema að eitthvað er verið að spara í kyndingunni í Árnagarði og best að mæta þjóðlegar klædd næst. Sonur minn hafði haft áhyggjur af aldri mínum en blessunarlega gat ég sagt honum að ég væri ekki elst í nemendahópnum. En þegar kona er komin á þennan aldur þekkir hún sjálfkrafa mann og annan á háskólalóðinni og ekki hvað síst uppi á Þjóðarbókhlöðu. Þetta er náttúrlega flest barnungt fólk og í rauninni ótrúlegt að það sé komið í háskóla. Verandi ekki heil heilsu var ég örmagna þegar heim var komið. Þar var unglingurinn fyrir, búinn að traktera fröken Jósefínu á mjólk allan daginn, til að koma sjálfum sér í uppáhald og auka sér vinsældir, en Fr. Dietrich aftur á móti hvergi sjáanleg innanhúss. Af þessu hafði ég örlitlar áhyggjur því risastór dökkbröndóttur deli smaug með húsveggjum þegar ég nálgaðist heimili mitt. Jósefína skilaði sér síðan heim og urgaði / rausaði (af því hún getur ekki mjálmað) góða stund yfir því að hafa verið ein of látin með sofandi unglingi! Verra er að sem ég fór út á stétt að reykja nú áðan sá ég annan dela, síst minni eða mjórri, dragandi ístruna yfir grasflötina okkar og merkja bíl fólksins á efri hæðinni! Þessi deli var svartur á baki og hvítur á kvið og því augljóslega ekki sá sami og ég sá í dag. Ég tel að þarna séu flagarar úti, tilbúnir að fallera Fr. Dietrich við fyrsta tækifæri! Hún ræfillinn hefur nú gengið í gegnum margt og er ekki ókunnug lífsins lystisemdum en verið á tímabili einstæð móðir á vergangi og loks afhent í Kattholt, í kassa með fimm kettlingum. Svo Jósefína þekkir lífið og allar þess óbyggðu lóðir o.s.fr. og hefur marga fjöruna sopið - en ég kann betur við að hún sitji við gluggann og mæni á hina syndum spilltu borg (Vallholtið) sem blasir við útifyrir, frekar en að leggja lag sitt við þessa karlkyns tegund sem ég lýsti hér á undan! Nú er kominn tími á að læra pínulítið - geðveika konan þarf að nýta ógeðveika tímann vel og ég lagði mig auðvitað umsvifalaust þegar ég var komin í litla kardemommubæinn minn aftur. Svoleiðis að ég er tiltölulega vel með fúlle femm í augnablikinu.

Námsþerapían og ástand bloggynju

Harpa — Sun, 17 Jan 2010 18:13:23 +0000

Undanfarið hafa færslur gegnumgangandi fjallað um köttinn Jósefínu. Það er í rauninni óþarfi því hún rekur sína eigin fésbókarsíðu, undir nafninu Jósefína Dietrich og er talsvert flinkari í stílbrögðum en þessi bloggynja. Í rauninni má afgreiða umfjöllun um köttinn með þeim upplýsingum að nú hefur eigandinn / bloggynjan öðlast samskonar rödd og kennir það bið við ómerkilegan strætóstaur utan við Háskólafjölritun. Þar þyrfti að setja skýli því helv. útsynningurinn er óvenju kaldur í þurrabúðinni! Bloggynjan byrjaði sumsé í skólanum á föstudaginn. Til að einfalda pappírsvinnu og regluverk er ég skráð sem nýnemi á BA-stigi! Eins gott að ég keypti mér fullt af notuðum pínupilsum og leggings við, í Gyllta kettinum á miðvikudaginn. Sé þó ekki fram á að geta mætt í svoleiðis átfitti í þurrabúðina köldu og klakafullu ... nema taka sénsinn á blöðrubólgu. Nei, ætli ég dekki mig ekki í lopa næsta föstudagsmorgun. En mér fannst ég yngjast töluvert við að verða nýnemi á BA-stigi og er glöð yfir þessum öðrum séns því líf mitt var ekki það þægilegt síðast þegar ég var nýnemi á BA stigi. Að koma inn í Árnagarð er eins og að koma heim - þarna þekkir maður fjölda manns, jafnvel á svipuðum aldri og bloggynjan en ekki endilega aftubatapíkunámsmenn eins og hún er. Að koma upp á Þjóðarbókhlöðu er enn meir eins og að koma heim því þar er annar hver maður fyrrverandi nemandi bloggynju! Þetta er óvenju gleðilegt því miðað við sörvisinn og dekrið við mann / konu, á masterstigi í íslensku var ég farin að óttast um að fjöldi manns lyki BA gráðu í kjaftagreinum án þess að hafa nokkru sinni komið inn á bókasafn! Það er ekki góðs viti, þrátt fyrir óra um að rafbókin drepi pappírsbækur innan fárra ára. Svona framtíðarspár blossa alltaf öðru hvoru upp; fartölvurnar og rafrænu töflurnar áttu að leysa skólabókina af hólmi - jafnvel kennarann líka, að sumra mati - en nú er reyndin sú að sumir kennarar banna fartölvur í tímum því auðvitað eru blessuð börnin ekki að sækja sér þekkingu heldur skrópa andlega úr tíma, á spjallrásum ýmiss konar, eða í tölvuleikjum. Ég gat ekki hugsað mér að lesa greinarnar kúrssins míns í tölvu heldur prentaði samviskusamlega út hverja tutlu! Svo hef ég verið að dúlla við að lesa þetta milli 5 og 7 á morgnana þegar ég er með fúlle femm og hef félagsskap af grútsyfjuðum ketti. Ég glósa meira að segja til að sjá við eigin minnistruflunum og athyglisbresti. Ein grein að morgni er fínt fyrir mig og ég er að verða búin með lesefnið fyrir næsta tíma. Rennsla yfir eigin glósur á fimmtudag ætti að tryggja að ég hafi á takteinum eitthvað af því sem lesefnið fjallaði um. Ég hafði sosum áður heyrt að rétti staðurinn fyrir þá sem erfiði og þunga eru hlaðnir væri HÍ eða Kennó (sem hafa nú sameinast). Þar væri tekið rosalega mikið tillit til manns og mönnum jafnvel veitt langþráð hvíld. En ég reiknaði ekki með þessum Uglu-sörvis, ekki misskilja mig - það kemur sér afskaplega vel fyrir manneskju á Stór-Akranessvæðinu að geta sótt útlenskar greinar af neti. Ég hef bara svolitlar áhyggjur af verðandi íslenskukennurum, jafnvel verðandi fræðimönnum, sem hafa vanist á að vera mulið undir endalaust. Svo koma þeir út í hinn harða kennsluheim og hvað? Fá taugaáfall? Talandi um taugaáfall þá vík ég blogginu að skýrslu um eigið heilsufar. Mér gengur vel með fyrstu tröppu geðlyfsins. Vonandi gengur jafn vel með þá næstu. Svo er ég aðeins í tröppun kvíðastillandi lyfs og só far só gúdd! Nýja kvíðastillandi lyfið þolist nokkuð vel; ölvunarfílingurinn að ganga til baka en aftur á móti líður mér eins og ég hafi legið á ströndinni allan daginn í sólbaði þegar ég skríð undir sæng að kveldi. Þetta er sennilega aukaverkunin "truflun á húðskyni". Hún minnir mig notalega á fyrirhugað langt sumarleyfi á einhverri grískri eyju næsta sumar og gerir svo sem ekkert til. Ég sef ennþá a.m.k. einu sinni á dag. Batinn er hægur en bítandi; familían sér mikil batamerki! Í gær lá ég næstum bara í rúminu en það skrifast sennilega á tvær þurrabúðarferðir sömu vikuna sem eru lítilli geðsjúkri bloggynju um megn. Styrkurinn mun koma með tímanum. Rugl á svefntíma verður til þess að það er ákaflega margt sem ég geri EKKi af því sem hollt og gott fyrir eina kvenpísl. Má nefna að AA-fundur í minni deild lendir inn í miðjum svefntíma II, á morgnana; Enn hef ég megna andúð á hreyfingu úti í því kalda lofti; Almennt er framtaksleysið óhugnalegt, t.d. tók mig meir en viku að komast af stað í augabrúnalitun, unglingurinn étur upp ljósamiðana mína meðan ég kem mér alls ekki í ljós og er föl eins og hundaskítur, í framan. (Þetta skilja væntanlega einungis þeir sem hafa séð gamlan hundaskít, í sveit eða í ystu byggðum landsins ...) Af því bloggið helgast af "málæðisstíl" en ekki skipulegri ritun sting ég hér inn að ég er orðin hundleið á því fólki sem leyfir hundinum sínum að skíta í bakgarðinn minn og bakgarða tveggja húsa hvorum megin við mitt. Ég get reyndar ekki ímyndað mér hvers lags fólk beitir sínum skepnum markvisst á garða nágrannanna eða lætur hundkvikindi ganga laus. Tek fram að við konan í næsta húsi höfum rætt þetta; Hennar hundar eru aldrei lausir úti og hún hreinsar upp eftir þá eins og ábyrgur hundseigandi gerir. Ég held ég hafi séð stóran svartan hund snöfla lausan við bílskúrinn í Hjarðarholtsgarðinum fyrir aftan mitt hús og er hann hugsanlega valdur að risastórum hundaskítsdrellum bakvið hús ... þetta er eins og kúamykja, svei mér þá! Kannski er sá stóri svarti lausi saklaus af skitunni. Kannski við ættum að stofna nágrannavakt til að komast að þessu? Altént líður mér bærilega í augnablikinu og hefur létt mjög því ég óttaðist að niðurtröppun þunglyndislyfsins myndi færa mér aftur allan pakkann; grát og gnístran tanna og sjálfsvígshugmyndir í tugatali eða að ég breyttist í uppvakning sem ráfaði stefnulaust um húsið og kynni best við sig undir tveimur sængum og allt það ... Kannski verður þessi niðurtröppun ekkert mál. Kannski ...

Sloppadagur

Harpa — Tue, 19 Jan 2010 12:20:54 +0000

Í dag er sloppadagur - ekki spurning! Veit ekki af hverju og er sosum sama ...

Sloppadagur II

Harpa — Wed, 20 Jan 2010 16:29:02 +0000

Er enn í sömu Joe Boxer en komst nú í sturtu í gær svo ástandið er ekki alslæmt. Mér líður eins og einhver hafi dáið. Mér líður líka eins og ég sé ekki alveg í takti við heiminn (gamla góða óraunveruleikatilfinningin / firringartilfinningin dúkkar upp). Þá er nú gott að eiga þykka sæng (vonandi ekki úr handreyttum gæsadúni af lifandi gæsum!). Maðurinn er í þurrabúðarmenntunarferð, unglingurinn er sofandi (hann hefur viðurkennt vanmátt sinn gegn svefni og að honum er orðið um megn að stjórna eigin svefntíma ... og fékk svo að vita að nú eru bara 11 spor eftir, sem ég á reyndar eftir að semja). En þar sem maðurinn er af bæ og fer svo á Rotarí-fund verðum við unglingurinn að hanga vakandi kringum 7 til að geta pantað og sótt pizzu, sem er fastur liður þá maðurinn er af bæ. Ég stefni á að semja fljótlega spor fyrir prinspóló-ofneytendur; Át sex í röð um hádegisbilið! Það fokkast einhvern veginn allt upp á svona sloppadögum.

Sloppadagur III, með varíasjón

Harpa — Thu, 21 Jan 2010 18:05:28 +0000

Tilbrigðið var að fara yfir götuna, segja hæ við mann og annan og síðan allt slæmt ... leyfa m.a. örfáum að kyssa sig á kinn. Erindið var að ljósrita. Fyrir tilbrigðið svaf ég vitandi vits í svona 2 tíma, um morguninn. Eftir tilbrigðið hrundi ég ofan í rúm og svaf ógurlega fast í svona 3 tíma. Hef ekki meikað það í bað en meikaði að setja Joe Boxer í óhreintatautið og finna grískar léreftsbrækur í staðinn. Statusinn er settur á strætóferð snemma fyrramáls, setur á Þjóðarbókhlöðu og sjálfsagt meiri ljósritun. Verður hart undir tönn að ná ekki í neinar sængur og tilbehör fyrr en um kl. 15. En þetta skal hafast! Ég tuða samviskulega að mér að þetta sé, þegar allt er skoðað, bæði miklu skemmtilegra en líkamsrækt og miklu meiri líkur á að ég tolli (í HÍ altso) en í eróbikk, spinning eða reiparjóga! Manneskja sem treystir sér varla út að næsta staur? Koma so! Auður litla var að gifta sig og þau eru ekki búin að gera'ðað ennþá ... svo ritdómur bíður enn um sinn ...

Á röngunni?

Harpa — Sat, 23 Jan 2010 09:37:09 +0000

Í gær kynntist ég kenningum manns sem heldur því fram að einungis sé til eitt kyn, sem ýmist sé á réttunni eða röngunni. Konur eru á röngunni (inside out!). Gæti þetta verið orsök þunglyndis og kvíða (með stuðnings-tilvitnunum í Freud)? Seinna í dag ætla ég að blogga um skólann og námið. Ef mér tekst að hanga í heimi lifenda. Þetta niðurtrapp lyfja er farið að hafa veruleg áhrif! Það hlýjaði að hitta vaktmann af 32 A uppi á Þjóðabókhlöðu í gær :) Kannski maður ætti að flytja suður um stund? Er farin í bælið.

Breytist fólk í sjúkdóm?

Harpa — Sat, 23 Jan 2010 19:15:47 +0000

Þetta er löng færsla, ætluð vellæsum: Áður en ég hef mál mitt skv. fyrirsögn vil ég taka fram, fyrir áhugasama dygga lesendur, að fr. Dietrich hefur það fínt! Hún hefur með látbragði sýnt mér fram á að peysan sem ég keypti í Gyllta kettinum er með ekta dýri hangandi á sér (vonandi samt ekki lituðu kattaskinni) því hún réðst umsvifalaust á loppuna sem hangir framan á peysunni. Peysan er í augnablikinu örugg inni í skáp. Auk þessa hefur litla dýrið þróað skemmtilegan leik, alveg alein og sjálf! Leikurinn er þannig að þegar eigandinn / móðirin / þessi bloggynja er að fara að leggja sig og sest á rúmið þá er Jósefína búin að koma sér fyrir undir hjónarúmi og stekkur svo og "veiðir" annan hvorn fótlegg bloggynju. Hún vill alls ekki láta af þessum skemmtilega leik, ekki einu sinni þótt hún hafi verið skömmuð svo blóðugum skömmum að dýrið litla var farið í agnarsmáan hnút lengst undir hjónarúmi ... nei, henni finnst leikurinn meira virði en skammirnar. Verandi þroskaðri (lesist: Komin lengra en á hlutbundið aðgerðarstig) hefur eigandinn / mamman / bloggynjan séð við kattarskömminni með því að fara upp í rúm frá fótalagi, en þar er tréplata ofan á gólf. Stýrið litla sat á meðan ógurlega spennt undir rúmi ... en varð af vinningnum. (Hah!!! Og hvur er svo klárari??? Addna ???) Nú vindum við okkar kvæði í kross og tölum um fyrirsagnarefnið! Ég hef doldið verið að velta því fyrir mér undanfarið hvort staðhæfing Héðins Unnsteinssonar um að geðsjúkdómsgreining loði við mann það sem eftir er, jafnvel þótt manni batni, sé rétt. Mig minnir að hann hafi talað um að geðsjúkir yrðu sjúkdómurinn, í augum hins heilbrigða almennings. Þetta sagði Héðinn í aðsendri grein til Mbl. fyrir stuttu - ég ætlaði að klippa greinina út því hún var svo ansi góð en gleymdi því auðvitað eins og svo mörgu öðru. Myndin til vinstri á alls ekki að sýna Héðin :) Hún passar bara svo vel við staðhæfinguna hans. (Í dag, á kaffihúsi með vinkonu minni, var ég búin að gleyma hvað samkennari minn hét fullu nafni. Í íslenskudeildinni eru að jafnaði 4 - 5 kennarar svo þetta er nokkuð mikil gleymska! En ég skrifa hana á vaxandi þunglyndi þessa dagana. Kannski stafaði hún að einhverju leyti af 4000 kaloríu kökusneiðinni - marengstertu, með auka rjóma - ... en missum okkur ekki út í málæði og greinaskilalausa þvælna umfjöllun þótt á bloggi sé ...) Kannski spilar einnig inní að ég er nýbúin að lesa yfir fyrirlestur heimspekingsins um hvernig sjálf virkar, hvað fyrirbærið sé ("gæti verið" - heimspekingar slá alltaf varnagla!) og hvurju geði hver sem vitandi er vits stýrir (þ.e. er "inn við beinið" eða jafnvel innrættur). Í fyrradag varð mér ljóst að einhverjir fleiri en ég á þunglyndistímum telja að ég eigi ekki afturkvæmt til kennslu. Mér brá svolítið við þetta því þrátt fyrir að heilsulínuritið mitt vísi hroðalega mikið niður á við held ég nú alltaf í obbolitla von (missti hana reyndar milli jóla og nýárs og það var skelfilegur tími!) og er ekki enn farin að skilgreina mig sem "geðveika kennarann á Skaganum". Mér er líka ljóst að sú ákvörðun að taka einn kúrs í HÍ er rétt því þannig kemst ég hjá því að enda í vitsmunastiginu "ein slétt - ein brugðin" eða smækka mig ofan í geðsjúkling í fullu lífi. Það tekur mig næstum alla vikuna og mest af skásta tímanum mínum að læra fyrir þennan eina kúrs. Á föstudögum hryn ég inn um dyrnar rúmlega þrjú á daginn og er gersamlega úrvinda, eftir að hafa mætt í tíma og farið upp á Þjóðarbókhlöðu þar á eftir. Samt er kúrsinn þess virði; að hitta fólk og tala um annað en hvernig mér líður og hvað ég sé að éta mikið af pillum og hvernig horfurnar séu í þeim málum o.s.fr. - að setja sig inn í erfiðleika karlmanna við að skilgreina karlmennsku þegar yfirstéttin fór að ganga í kjólum (kirkjubransinn upp úr 1000 / 1100) o.s.fr. er ágætlega gefandi þegar maður er alla hina dagana að feisa þá hugsun að komast úr rúminu og jafnvel klæða sig í föt! Meðan ég enn hef hugann stundum / takmarkað við kenningar um karlmennsku á miðöldum er ég hugsandi manneskja (homo sapiens sapiens) en ekki þunglyndis- og kvíðasjúklingur að fullu. Ég get, tímabundið, íklæðst námsmannsfötum (og er reyndar góður námsmaður ef allt er í lagi - tíminn verður að leiða í ljós hvernig ég tækla þetta núna). Ég las áðan dóminn um hjúkrunarfræðinginn sem lenti í miklum hremmingum á geðsviði Lsp. og var sjálf mjög veik á meðan. Sjá Dóm Héraðsdóms Reykjavíkur 22. janúar í máli nr. E-4538 / 2009. Mér fannst yfirmenn konunnar vera ótrúlega hrokafullir og málið í sjálfu sér fáránlegt. Í hnotskurn er það þannig að starfsfólk fer í partí utan spítalans og einhver kk. hjúkka tilkynnir daginn eftir að hann geti ekki unnið með ákveðinni kvk. hjúkku af því hún hafi áreitt hann kynferðislega! Var þetta fyrsta partíið á ævinni sem karlhjúkkan mætti í? Partí fram á nótt snúast einmitt mjög oft upp í kjötmarkað og kynferðislega áreitni (been there seen that!). Ef ég hefði farið og klagað í skólameistara eftir hvert kennarapartí sem ég sótti áður en ég komst á snúruna hefðu nú nokkrir verið fluttir til í starfi! Svo ekki sé talað um að mér, bloggynjunni, hefði fyrir löngu verið komið fyrir á Raufarhöfn! (Ég nefni Raufarhöfn af því að á náms- og svallárum mínum í Reykjavík gekk sú saga meðal guðfræðinema á Garði að á Raufarhöfn væri presturinn stundum vakinn upp á nóttunni til að gifta fólk "til bráðabirgða". Mér þótti þetta alltaf jafnskondið. Miðað við tilflutning í starfi hefði Raufarhöfn sennilega verið heppilegust fyrir mig in the eighties.) Ég ætla sosum ekki að fara að leggjast í einhverja fjórða spors vinnu á þessu bloggi! En miðað við lýsinguna á aðstæðum kvenkyns hjúkkunnar datt mér í hug að sjúkdómshugtakið hefði kannski festst (gamla skikkið í stafsetningu?) óþarflega við hana og hinn hugumstóri karlkyns hjúkrunarfræðingur hefði verið svo miklu meira normal og betur samþykktur á sínum vinnustað (33 C). Gæti það verið? Sennilega er niðurstaðan af þessu hálf-sundurlausa bloggi sú að ég viðurkenni að ég sé geðveik og að mér er um megn að stjórna eigin lífi. Þannig er staðan núna og verður eitthvað frameftir - hve lengi er ómögulegt að vita. Ég ER hins vegar Harpa en ekki "geðveiki kennarinn" eða "geðveiki starfsmaðurinn" eða eitthvað álíka. Þótt mér þyki í sjálfu sér vænt um þegar sagt er að ég sé "ge-eikur kennari"! Enda vel meint. Þyrfti að ræða þetta við Héðin einhvern tíma. Bendi svo hugsanlegum kommenterum á það að ég er að verða afar vel að mér í hvernig níða skal karlmenn (ólöglega, skv. Gulaþingslögum). Þetta er reyndar frekar einfalt eins og oft á við um karlkynið (án þess að bloggynja hafi í sjálfu sér neina fordóma): Nóg er að kunna þrjú orð / orðasambönd og þar af þýða tvö það sama!

Sloppadagur I (vegna kattarins?)

Harpa — Mon, 25 Jan 2010 19:58:36 +0000

Um fjögurleytið í nótt vakti skelfingu lostin Jósefína mig með ýlfri og góli og látum; komin upp í rúm og sleikti blíðlega á mér tær og kálfa og allt sem stóð út úr sænginni og beit líka blíðlega! Á endanum fór ég á fætur með henni og huggaði og róaði o.s.fr. Minnti mig á þá tíma þegar maður var með smábarn - oj! Altént róaðist stýrið litla við að vera fylgt um íbúðina og út að reykja með mömmu - það var nú ekkert svo vont veður hérna megin á nesinu en ansi mikill veðurgnýr. Jósefína hefur sennilega lent í hremmingum í vondu í veðri einhvern tíma, kannski í fyrra lífi. Svo þetta er skiljanlegt og afsakanlegt. Aftur á móti ruglaðist svefntími minn algerlega og ég hef verið lítið mönnum sinnandi í dag (en þó reynt að sinna kettinum). Mestan part hef ég legið í rúminu. Það er svo sem ekkert nýtt. Inn á milli rúmlega hef ég rennt yfir Lokasennu, Þrymskviðu og næstum öll Hárbarðsljóð. Alltaf gaman að sjá hvernig Ólafur Briem (fyrrum kennari minn) sleppir því að skýra það sem er klúrt og ef hann neyðist til skýringa eru þær á mjög fáguðu og tiltölulega óljósu máli. Auður enn hálflesin ... í dag var ekki rétti dagurinn til að lesa skemmtilegt! Vonandi sefur kötturinn á sitt græna í nótt svo eigandinn geti fylgt fötum á morgun.

Búin með Auði!

Harpa — Tue, 26 Jan 2010 18:01:37 +0000

Ég tók mér tak og kláraði bókina Auði enda má ég ekki hafa hana mikið lengur í láni. Við Jósefína hringuðum okkur á stofusófann nú í eftirmiddag og reyndar sýndi kötturinn bókinni mikla blíðu, neri sér utan í öll bókarhorn. Við skulum vona að næsti lánþegi eigi ekki kött! Bókin er auðvitað frábær - en ekki hvað?! Ég var samt ótrúlega lengi að lesa hana af því það eru svo margir fróðleiksmolar í henni, sem fengu mig til að staldra við, kannski af því ég hef alltaf haft áhuga á þessu efni og meira að segja vappað um skóga Írlands og skoðað frægar rústir, með mínum manni. (Hluta af the Wicklow Way, kannski misminnir mig nafnið, í BB gistingu góðra kvenna milli göngudaga, þær þurrkuðu meira að segja skóna fyrir mann! Í ógislega frægum klausturrústum skammt frá Dublin var einmitt turn, eins og minnst er á í Auði, þar sem inngöngudyrnar virtust á ca 7. hæð og maður sá fyrir sér krúnurakaða munkana draga upp kaðalstigann og ulla svo á víkingana fyrir neðan ;) Pælingar um stöðu kvenna komu skýrt fram (t.d. sú hugsun sem hvarflar að Auði þegar hún skoðar innilokaða fluguna í gylltu rafinu). Mér fannst Auður vera feikilega mikill karakter en það er reyndar sú mynd sem ég hef alltaf gert mér af henni, hafandi kennt Laxdælu oftar en elstu menn muna! Svo eyddi ég dágóðum tíma í að fletta upp lýsingum í bókinni til að finna út mikilvægi fæðingarblettsins á Þorsteini rauð en fann ekki ... eins gott að ég er ekki að kenna þessa bók ... Ég held reyndar að bókin henti ekki sem kennslubók nema þá fyrir elstu nemendur. Þetta er fullorðinsbók, miklu þyngri en t.d. Laxdæla, og ég held að fullorðnir njóti hennar best. Enda löngu kominn tími á að færa Vilborgu Davíðsdóttur úr barnabókahillum bókasafna! Allar hennar bækur henta fullorðnum mjög vel og það er rétt svo að fyrstu bækurnar, saman í Korku sögu, séu nógu auðveldar til að unglingar njóti þeirra. (Vel á minnst er Við Urðarbrunn mjög vinsæl bók í byrjunaráföngum íslensku í framhaldsskólum. Virkar vonandi hvetjandi á einhverja til að lesa fleiri bækur eftir höfundinn.) Nú er ég ekki í standi til að skrifa neinn alvöru ritdóm (þótt ég hafi gráðuna ;) ) en bendi á styrka persónusköpun og góðar umhverfislýsingar sem gera bókina bíó fyrir heilann: Á stundum jafnspennandi og Hringadróttinssögu-kvikmyndir! (Mætti nefna sem dæmi för Auðar til klaustursins til að skila The Book of Kells eða álíka dýrgrip.) Á hinn bóginn þvælast sagnfræði / þjóðfræðimolar óþarflega fyrir bókmenntafræðingi með athyglisbrest, auk allra írsku tilvitnananna. Þær virkuðu alltaf sem stoppmerki fyrir mig. (Aftur á móti gleðja þær eflaust Gísla Sigurðsson ;) Sem sagt: Flott saga en ég held samt ennþá meira upp á Hrafninn ... Eiginlega ætti ég að lesa Hrafninn á hverju ári en ekki bara eftir raflostmeðferð. Í mínum athyglisbrostna heila er Hrafninn merkilega ósnertur núna, gott ef ég man ekki bara alla bókina! Og það er ekki hægt að segja um margar bækur núna. Só sorrí Vilborg ... þú samdir bara því miður bók sem fáar toppa (þ.e. Hrafninn). Ég hef bara alltaf verið svo heit fyrir Norðurslóðum ... hvað kallaði Vilhjálmur Stefánsson nú aftur hinar hvítu auðnir? Man það ekki ... sem er í lagi því eftir að hafa lesið ævisögu Vilhjálms og tvær bækur um Karluk hef ég ekkert álit á þessum manni - hann var ekkert annað en aumur útrásarvíkingur síns tíma! Mæli með Auði!

Um bókvit og annað vit í mínum Kardimommubæ

Harpa — Thu, 28 Jan 2010 19:34:15 +0000

Ég fór áðan og hvessti mig við bókasafnsverði bæjarbókasafnsins. Hefði hvesst mig við yfirmann safnsins hefði hún verið við. Ástæðan er annars vegar geðvonska sem fylgir niðurtröppun þunglyndislyfja, hins vegar "algert rip-off" í verðlagningu ljósritunar á þessu safni. Upphaf þessa máls er að mér datt í hug að ljósrita pínulítið af fræðum Prebens Meulengracht- Sørensen, sem ég hafði í láni en var ljóst að ég yrði persona non grata meðal samnemenda minna ef ég lúrði á fræðunum vikum saman. Oft er ég líka það tímabundin á Þjóðarbókhlöðu á föstudögum að mér þótti einmitt gráupplagt að ljósrita bara í heimabæ. (Þótt það komi málinu ekkert við þykir mínum manni eftirnafn þessa fræðimanns svo flott að hann vill heita kisu litlu eftir honum: Jósefína Dietrich Meulengracht! Með sérstakri áherslu á gracht ... hef manninn grunaðan um að honum þætti flott að kalla kattarkvikindið inn háum rómi með fullu nafni ... En þetta er útúrdúr og eins og allir vita er þriðja nafn kattar leyndó sem einungis kötturinn sjálfur veit!) Sumsé tölti ég yfir á nýja bókasafnið, sem er æðislega tómlegt og einkennist af hroðalega ljótu gólfefni (svörtu steinateppi) og hurð sem auðveldlega gæti hitt mann beint í andlitið ef maður er óvanur. Spurði þar hvort ekki væri hægt að kaupa ljósritunarkort og ljósrita. Nei, ekki er hægt að kaupa kort og blaðið í ljósritun kostar 35 krónur! Ég varð náttúrlega paff, hafandi keypt kort á því stóra almenningssafni Þjóðarbókhlöðu: 100 blaða kort fyrir 1200 kr. Bókavörður sem var þarna upplýsti mig um að pappír væri svo dýr. Ég hætti við að ljósrita en gat ekki stillt mig um að kíkja í Eymundsson við hlið bókasafnsins og sá að þar kostar venjulegur ljósritunarpappír í smásölu rétt tæpan þúsundkall, 500 blöðin. Venti ég svo mínu kvæði í kross og fór á Bókasafn FVA, keypti 100 blaða kort fyrir þúsundkall og fyllti svo á það aftur fyrir 800 kr. (því kortið sjálft er 200 króna virði, enda miklu flottara en Þjóðarbókhlöðukortið). Ef maður kaupir ekki kort kostar ljósritun á blað 25 kr. á Bókasafni FVA (en augljóslega margborgar sig að kaupa kort þótt ég kunni ekki gjaldskrá færri blaða en 100). Ég get skipt við bókasafn FVA því ég er kennari við skólann (í veikindaleyfi). Almenningur getur náttúrlega ekki notfært sér þessi kostakjör. Svoleiðis að blaðið á Bókasafni Akraness kostar ljósritað (við erum að tala um A-4 snepil, öðrum megin) 35 kr., sem er þrisvar sinnum hærra en á almenningsbókasafninu Þjóðarbókhlöðu og um fjórum sinnum hærra en á pínulitla Bókasafni FVA (lagt huggulegum linoelumdúki). Mér væri sosum slétt sama þótt Bæjarbókasafnið okri í ljósritun ef ekki væri fyrir þá staðreynd að þar á einmitt að ýta undir námsaðstöðu bæjarbúa. Kannski telja vísir menn að námsmenn ljósriti almennt ekki. Kannski heldur einhver að þeir skrifi niður textana ... með fjaðurpenna? Inn af bóksafninu er svonefndur Svövusalur en um hann segir á síðu safnsins: " Svövusalur

Í námsverinu Svöfusalur er aðstaða til náms og lesturs, þegar salurinn er ekki í notkun vegna fjarkennslu eða funda. Nemendur í háskólanámi geta fengið aðgangskort að salnum, til að nýta sér aðstöðuna, fyrir utan hefðbundinn afgreiðslutíma. Yfir vetrartímann, frá 1. september til 31. maí. er vinnuaðstaðan opin frá kl. 8:00 til 17:45 alla virka daga. Í júní, júlí og ágúst er aðstaðan opin á afgreiðslutíma safnsins." (Sjá http://bokasafn.akranes.is, undir liðnum Þjónusta.)

Ég nenni ekki einu sinni að finna að því að umsjónarmenn vefjar bókasafnsins kunni ekki að fallbeygja Svövusal en bendi á að námsverið er einmitt opið á nokkurn veginn sama tíma og bókasafnið og má því ætla að bókasafnið eigi að nýtast námsmönnum. Þeir geta svo bara andskotast til að borga 35 kall fyrir ljósritað blað ef þeir þurfa ljósritun. (Í dag sagði annar bókavörður mér þau tíðindi að lítið væri beðið um ljósritun. Ég er ekki hissa á því.)

Í mínum góða Kardimommubæ er hugsað vel um fólk og þess þarfir ... svo lengi sem við erum að tala um sprikl af ýmsu tagi. Nú nenni ég ekki að nefna einu sinni enn hve duglega er mulið undir léleg fótboltalið bæjarins en vísa í gott framtak míns rúmlega 6000 manna bæjarfélags sem er að leyfa fólki að djöflast í tækjasal og láta líða úr sér í sundlauginni fyrir tiltölulega hóflegt gjald. Ekki hvað síst er gjaldið hóflegt ef viðkomandi bæjarbúi er atvinnulaus, öryrki eða aldraður. Sjá http://akranes.is/Files/Skra_0039165.pdf

Sennilega hefur bæjarstjórninni, íþrótta og tómstundastjórnendum og formanni skólaskrifstofu ekki dottið í hug að sumir öryrkjar, atvinnulausir og aldraðir vilja heldur læra en synda 200 m á dag. (Svo ekki sé nú minnst á útlendinga, hvað þá "flóttakonurnar okkar"!) Og ef maður ætlar að læra þarf maður oft að ljósrita. Þetta veit ég af því ég hef verið ýmist kennari eða nemandi, jafnvel hvort tveggja í senn, mestalla ævina.

Það er auðvelt að segja sem svo að eftirspurnin eftir ljósritun á bæjarsafninu sé lítil og þess vegna sé í lagi að hafa ljósritun svona dýra. Ef miðinn í sund kostaði 1000 kall, kannski 750 fyrir öryrkja, atvinnulausa og aldraða, myndi aðsókn að lauginni líklega minnka mjög. Þá væri hægt að segja að allt í lagi væri að hafa sundmiða svo dýran því það færu hvort sem er svo fáir í sund. (Ég treysti mér þó ekki að fullyrða þessar staðhæfingar um sundið, hafandi haft andúð á sundi frá því ég var send 8 ára gömul á sundnámskeið að Laugum, S-Þing. Svo ekki sé minnst á kennsluæfingar stelpnanna í ÍKÍ síðar meir, hvar ég var æfinganemi, m.ö.o. fórnarlamb!)

Mér þætti ógurlega gaman ef einhver forsvarsmanna þessara menntunar- eða tómstundanefnda bæjarins myndi kommentera á þessa færslu, eða skýra málin. Svo ekki sé minnst á forstöðumann bókasafnsins. Annars er öllum sem hafa komist í gegnum svo langa færslu boðið að segja sitt álit ;)

Af því ég var einu sinni, fyrir langalöngu, formaður bókasafnsstjórnar þessa bóksafns og af því ég veit að pappír í ljósritunarvél er skítódýr (tónerinn aftur á móti dýr) og af því mér blöskraði verðlagningin og léleg þjónustan (maður má ekki ljósrita sjálfur heldur þarf að biðja bókavörð um að ljósrita fyrir sig - er ég sex ára?) þá skrifa ég þessa færslu. Enda er ég harðákveðin í að skrifa hvorki um handbolta né æsseif!

Gæfuleysið féll að síðum

Harpa — Sat, 30 Jan 2010 19:55:46 +0000

Löng færsla sem skrúfast út og suður! Gersovel: Ég valdi fyrirsögnina í og með til að sjá hvernig Google Translate myndi þýða hana á ensku. Óforvarendis birtist nefnilega Google Toolbar efst á öllum mínum síðum og býðst til að þýða á önnur tungumál. Prófun á síðustu færslu leiddi m.a. til þessara gullmola: "Although it is replaced by nothing the matter with're my man by the name of this scholar so nice that he wants to name after him a little kisu: Josephine Dietrich Meulengracht! With special emphasis on gracht man ... I suspect that it features an elegant call cat kvikindið into high Romina full name ... " Sem er þýðing á: "Þótt það komi málinu ekkert við þykir mínum manni eftirnafn þessa fræðimanns svo flott að hann vill heita kisu litlu eftir honum: Jósefína Dietrich Meulengracht! Með sérstakri áherslu á gracht … hef manninn grunaðan um að honum þætti flott að kalla kattarkvikindið inn háum rómi með fullu nafni … " Og "Vendi ég mínu kvæði í kross" kemur dásamlega úr þýðingarvélinni: "Vent I so my poems in a cross ..." En annars hef ég verið að hugsa um þann vísupart um Sölva Helgason sem fyrirsögnin er sótt í; Auðvitað hef ég ekki munað því ég man aldrei kvæði en fletti upp í manninum (sem er fljótlegra en fletta í vísnabanka Héraðsskjalsafns Skagfirðinga á Vefnum) nú áðan og fór hann umsvifalaust með vísuna fyrir mig. (Vísupartinn má nú sjá í kommenti.) Ég hef nefnilega fattað að þunglyndi er að mörgu leyti líkt þófastakki sem fellur með síðum og gott betur: Virkar eins og spennitreyja á sjúklinginn og engin efnavopn ná til hans! Núna er aðeins að brá af mér og ég hef t.d. getað farið svolítið í labbitúra án þess að hrynja grenjandi ofan í rúm á eftir. Í dag fór ég vitandi vits út að labba kl. 13 og trítlaði yfir Nesið, hvar blasti við óendanlega langur og breiður og ósnertur og glampandi Langisandur. Það var dýrlegt að labba sandinn!; Glampandi sól og tugir metra af útfiri sem fraus jafnóðum og speglaði sólarbirtuna enn meir en sjórinn ... Reyndar varð ég vör við 5 manns á Sandinum öllum, á mínum labbitúr, en það voru allt saman gamlir menn með hunda eða smákrakkar. Allt alminlegt fólk var náttúrlega inni að horfa á leikinn! Nema hvað að í svona skjannabirtu, trítlandi á gullnum sandi í nýju hvítu strigaskónum, komst ég aðeins í samband við allífið og datt annars vegar í hug þessi ágæta skilgreining á þunglyndissjúklingi, hafandi í huga svellþæfða þjóðlega voð og örlög íslenskra heimspekinga áður fyrr sem og þunglynds skagfirsks skálds: "Þunglyndið féll að síðum". Hins vegar fann ég svo fast fyrir gjörhygli (mindfullness) að ég sá að árvekni er algerlega vonlaust orð yfir fyrirbærið. Árvekni þýðir nefnilega bókstaflega að vakna eldsnemma (sem skv. Hávamálum var afar mikilvægt ætlaði maður sér í dráp eða rán) en í yfirfærðri merkingu þýðir orðið að hafa varann á sér, vera á tánum o.s.fr. Strákarnir Okkar hefðu betur verið aðeins árvökulli í dag! Í þessum afleiddu zen-búddísku fræðum á maður einmitt að vera soldið í sambandi við allífið, tæma hugann, anda jafnvel niður og uppúr í mjaðmagrind og leyfa svo hugsunum að flæða ... Svoleiðis líðan fæst sumsé á fólkstómum sólríkum dögum á Langasandi. Og af hugsunum sem flæða áreynslulaust í birtunni er jafnvel ein og ein gáfuleg. Eins og þessi þófastakks-Sölva-Helgasonar-þunglyndis- hugsun. Ég náði að sofna aðeins í eftirmiddag (sem hefur gengið verr eftir því sem pillum fækkar) og líður afskaplega vel núna. Hef verið dugleg að æxla mér bækur eftir að ég gat farið að lesa - á föstudaginn var ég svo þreytt að þegar ég uppgötvaði að bókin með greininni sem á að lesa fyrir næsta tíma, var sjaldgæf og auk þess í útláni fram í febrúar, þá fríkaði ég út og fór heim af Þjóðarbókhlöðu með Føroysk Bindingarmynstur, Embroidery in Britain from 1200 - 1750 og þykkan hlunk: The Victorian Underworld, sem fjallar um fátækt og fátækrahverfi á þeim tímum. Hér heima er ég að lesa fantagóðan reyfara eftir Jón Hall Stefánsson (sem ég hef kannski lesið áður en kannast ekki við neitt svo það er í góðu lagi) og bókina hans Böðvars Guðmundssonar, sem Helga Kress samsamaði sig við. Byrjunin lofar góðu. Það er náttúrlega svo dýrlegt að geta lesið að allar hannyrðir liggja á hillunni (í bókstaflegri merkingu). Ég stíg varlega til jarðar og er ekkert að gera ráð fyrir að þessi líðan endist ... yfirleitt hefur hún staðið í svona 3 daga í viku en hinir 4 farið í að stara út í loftið eða liggja í rúminu. Mér kæmi samt ekki á óvart ef nú yrði 4:3 á hinn veginn. En til öryggis tek ég einn dag í einu. Samt bíður sólgyllt framtíðin: Maðurinn pantaði flug til Krítar í vor og ég sé fram á mánuð á þeirri heitu og sólríku eyju, með fjölda langasanda! Við vorum samt dálítið búin að spá í Leros, á Tylftareyjunum, en íslenskar ferðaskrifstofur sem bjóða far til Bodrum vilja að fólk sé í fæði og klæði í Bodrum (Tyrklandi) og það viljum við ekki. Aðrir möguleikar fólu í sér margar millilendingar, langar ferjusiglingar o.þ.h. og því nenntum við ekki. Svo við ætlum bara að pakka í bakpoka, festa gistingu fyrstu og síðustu nætur í Chania en þvælast annars um eyjuna og að sjálfsögðu eyðum við helftinni í Sougia, þeim indæla túristasnauða bæ, eða öðrum túristasnauðum bæjum sem við eigum eftir að uppgötva. Á meðan passar Vífill fr. Dietrich - vonandi fitar hann hana ekki of mikið á mjólk til að hún komist ekki lengur út um gluggann sinn. ("Það er ekki hægt að segja nei við hana", hefur Vífill afsakað sig og er nokkuð til í því!)

Lyrica =>Sloppadagur. En ekki hvað?

Harpa — Sun, 31 Jan 2010 17:46:57 +0000

Núna er mér hrikalega flökurt, ég stíg ölduna og er reikul í spori, eitthvert ógeð stíflar á mér hálsinn svo það er erfitt að kingja (og er alltaf að reyna að hósta þessum viðbjóði upp, án árangurs), hausinn er að springa og þegar ég leggst undir sæng er eins og ég sé öll sólbrunnin! Ég skrifa þetta allt á reikning lyfsins Lyrica! Einhverra hluta vegna er ég útsett fyrir öllum hugsanlegum aukaverkunum allra lyfja, líka þeirra örsjaldgæfustu. Lyf eru bara ekki mín deild fremur en brennivín! Samt verð ég alltaf að taka slatta af þessum rudda, við mínum krankleika, en öfugt við það sem geðfrískur almenningur heldur stundum er ég ekki að taka þessi lyf að gamni mínu! Ég hef reynt við sunnudagskrossgátu, bókina Böðvars G. og Illan mjöð (um miðaldabókmenntir) - allt án árangurs. Sennilega er eina ráðið að liggja, a.m.k. var það eina ráðið við sjóveiki í suðvestan garra, djúpleiðina frá Skaga og yfir Hvalfjarðarröstina, til þurrabúðarinnar-handan-Flóans ... í denn. Kemur sér náttúrleg vel að vera verseruð í sjóveiki og sjógangi á svona degi. Aftur á móti sólbrenn ég yfirleitt ekki og hef því litla reynslu af þessum ónáttúrulega húðbruna sem kviknar í öllum útlimum þegar ég leggst niður. Nú ætla ég að lesa í Sérlyfjaskrá hvussu slæm fráhvarfseinkennin eru og meta síðan hvort ég á áfram að reyna að "hrista af mér" þessa líðan eða taka bara út fráhvarfseinkenni, sem e.t.v. eru ekki verri en slæmir timburmenn (og lukkulega hef ég einmitt líka mikla reynslu af þeim og hvurnig skal höndla þá, til skástar líðanar ;) Taktísk sem ég er hef ég náttúrlega skrifað mínum góða lækni og spurt hvort ég MEGI minnka skammtinn! Eftir að það bréf var sent hefur mér bara versnað - er að hugsa um að reyna að gubba (sem ég þoli ekki!) - borða svo hefðbundinn íslenskan sunnudagsmat, sem maðurinn er að elda (læri - vonandi tekst honum sæmilega til með skorpuna núna) og hugsa svo lyfjaframleiðendum þegjandi þörfina fyrir að framleiða ógislegt lyf og láta það heita svo fögru nafni! Auðvitað vara sjúklingar sig ekki á svona ódýru auglýsingatrikki ... hefði lyfið heitið "Diabolica" eða eitthvað svoleiðis væri ég sáttari við það núna ... Fokkings fokk eða þannig!

Þetta lagast ábyggilega …

Harpa — Tue, 02 Feb 2010 07:44:13 +0000

Dagurinn í gær var ömurlegur. Ég reyndi að lesa en efnið hvarf jafnharðan úr hausnum; svo á ég í mesta baksi við að enda setningar. (Byrja á spurningu: "Ætlar þú að ... að ... að ... á morgun, skilurðu?" og álíka þrugl, þegar ég ætla t.d. að spyrja manninn hvort og hvenær hann færi til þurrabúðarinnar á morgun. Þríspurði síðan Vífil um eitthvað og gleymdi jafnharðan. Það er helst að kötturinn láti sig þetta málstol litlu varða enda skilur hún eftir tóntegund en ekki orðum, litla skinnið.) Þetta er algengt þunglyndiseinkenni svo ég er ekki hrædd um að vera komin með Alzheimer: Þetta gengur til baka einhvern tíma (hefur a.m.k. alltaf gert það). Lyricu hefur að hálfu verið hent út í hafsauga. Við það hvarf kökkurinn í hálsinum nánast (ég var farin að gæla við æxli) og hóstinn minnkaði. Sömuleiðis hafa sjóveikieinkenni tónast niður í eftirköst-af-suðvestan-golu-með-Akraborg. Ég þori ekki að slaufa allri Lyricunni í einu, best að taka a.m.k. viku í þetta, enda hætti ég á síðasta þunglyndislyfinu í gær (sem var nú ekki brýn nauðsyn en úr því það lyf hafði ekki haft nein áhrif fannst mér alveg eins gott að sleppa því líka). Það er ekki gott að vera að hætta á mörgum lyfjum í einu, hver hætting fyrir sig er nógu erfið! Kannski er þetta skýringin á því að ég vaknaði með hausverk dauðans klukkan 6 í morgun en náði honum úr mér með tveimur rótsterkum kaffibollum. Kötturinn gleðst yfir því hve bloggynja og eigandi hans er árrisul (og árvökul, þannig séð). Þegar ég verð orðin "hrein" af aðalþunglyndislyfinu (þ.e. lyfjalaus í þrjár vikur) má fara að skoða tilraunir með ósérhæfða MAO-blokkarann, sem er kominn til landsins. Þá verð ég lögð inn á deild, til öryggis og mér til hægðarauka. Þ.a.l. hef ég reiknað út að ég þyrfti að klára miðannarverkefni í Karlmenn í blíðu og stríðu svona viku á undan hinum því ég er ekki viss í hvaða standi ég verð þegar svokölluð verkefnavika verður í HÍ (það er svoleiðis mulið undir nemendur að menn fá frí til að vinna verkefni! Þetta er greinilega staðurinn þegar ég verð orðinn öryrki!). Svo veit ég ekki hvernig mundi ganga að vinna verkefni inni á geðdeild, þar er svoddan erill og ég þyrfti að fara upp á Þjóðarbókhlöðu til að prenta út, lesa yfir o.þ.h. Á þessari stundu hvarflar auðvitað að mér að hætta bara í kúrsinum því ég er svo mikill aumingi. Á hinn bóginn togar að mig langar að standa mig vel og ætti að hafa alla burði til þess, væri ég með fúlle femm og fulla starfsorku. Sem ég er auðvitað ekki, annars væri ég ekki í veikindafríi ... Mér hefur dottið verkefni í hug en er svo hugfötluð í augnablikinu að mér gengur dj...lega að koma einhverju vitrænu skipulagi niður á blað. Nokkrir göngutúrar á sólbjörtum Sandinum myndu kippa þessu að einhverju leyti í liðinn en nú er skýjað dag eftir dag ... Það eina sem telja má mér til tekna er að ákveðinni föttun laust í niður í huga mér í gær og ég sendi manninn út á bókasafn til að sækja ævisögu Steingríms Hermannssonar, til tékkunar. Kom mér á óvart hvað fyrsta bindið er skemmtilegt - aftur á móti voru hin tvö mestöll um pólitík og því hraðflettanleg. Ég tel að tilgáta mín hafi verið staðfest en get ekki farið meira út í þá sálma hér á blogginu. Var soldið ánægð með mig yfir að hafa þó fattað eitthvað miðað við hversu sljó ég er þessa dagana. En nú er ég farin að lesa gegnum 4 eddukvæði - blessunarlega hef ég sennilega lesið obbann af þeim áður, sem hjálpar þokukenndum huga!

Rægirófa? Og heilsufarsfarsinn og sumarið sem bíður

Harpa — Wed, 03 Feb 2010 17:22:33 +0000

Í gær fór ég í heimsókn hvar býr undurfagur, afar loðinn, sérlega vingjarnlegur og gestrisinn hundur. Hann sannar að "Big" getur verið "beautiful", sem ég hef einmitt verið að segja sjálfri mér, þá sjaldan ég stíg á vigt. (Í mínum kreðsum er reyndar oftar notað slagorðið "Betra að vera feitur en fullur!" en það á kannski ekki alveg við núna.) Jólagjöfin mín, fr. Jósefína Dietrich, hefur aftur á móti ekki enn öðlast þessa lífsvisku. Enda snúast áhugamál hennar um annað, flesta daga. Svo hún velti ekki fyrir sér líkamsvexti og fegurð eða kynþætti heldur klagaði án afláts í aðra fjölskyldumeðlimi yfir hve mikil fýla væri af eigandanum! (Sjá fésbók téðrar Jósefínu. Kötturinn er pjúra rasisti, ekki spurning!) Ég skipti auðvitað um föt enda öll í hundshárum en það dugði ekki til ... Jósefína beit mig í þrígang þegar ég reyndi að fara vel að henni með því að strjúka neðri vör litlu rófunnar, sem henni þykir einmitt allra best! Nú er ég búin að skúra mig og skrúbba svo kattarrófan hefur tekið mig í sátt. En mér brá þegar ég heyrði hvað stýrið litla var duglegt að klaga; gekk hér um grenjandi meira og minna allan seinnipartinn og kvöldið! Annað af dýrinu er þetta að frétta: Í hvert sinn sem Jósefína kemur inn er hún málóði um stund yfir öllum þeim lystisemdum og lífshættum sem hverfið býður uppá! Þá er ekki um annað ræða en róa frökenina, með neðrivararstrokum. Ég er svo sem ekki hissa því hér eru kettir í öðru hvoru húsi og hundar í hinu hverju húsinu. Tveir flagarar ganga stöðugt um og merkja sín óðul, sennilega svona 5 km radíus. Satt best að segja held ég að þeir telji sig eiga sama óðalið báðir og því er nánast fullt starf allan sólarhringinn að míga yfir merki hins flagarans. Eitt sinn sá ég annan þeirra hlaupa á eftir litlu kisu í næsta húsi, hefur sjálfsagt ætlað að flaga hana (=fífla) en hún, lítil og nett, sveif inn um mjóa gluggagátt, sem flagarinn hafði ekkert í. (Síðarmeir sá ég klaufskan gulbröndóttan kött spóla sig inn um sömu gluggagátt, fékk staðfest að þetta væri sennilega fr. Dietrich, sem líkast til stelur kattamatnum litlu kisu á hverjum degi.) Já, dramatíkin í kattalífinu hér utanhúss lætur ekki að sér hæða! Fräulein Dietrich tók svo eftir því núna í vikunni að fólk sefur almennt í rúmum. (Athygli hennar og heilafrumur höfðu verið bundnar við annað og hún hafði ekki tekið eftir þessu áður.) Að sjálfsögðu finnst henni helv... ósanngjarnt, núna þegar hún hefur fattað venjulega svefnsiði, að hún ein skuli eiga að sofa á teppi á stól eða teppi á sófa! (Dýrið hefur harðneitað að sofa í körfu, sennilega út af því tráma sem hlýst af því að búa í pínulitlu búri í Kattholti mánuðum saman.) Þau unglingurinn hafa þegar tekist á um rúm unglingsins; "hún hélt sér með öllum klónum" sagði unglingurinn, sem tvangs-færði Jósefínu greyið úr sínu rúmi yfir á teppi + stól í næsta herbergi. Í dag, meðan ég var að reyna að leggja mig, klagaði hún hástöfum yfir óréttlætinu og reyndi að skríða upp í hjónarúmið og trampa sér þar slétt bæli (siður af sléttunni í árdaga sem hefur stimplast inn í mænukylfu hunda og katta) en ég harðneitaði enda hefði hún örugglega bitið mig (ég var nefnilega ekki búin að fara í sturtubaðið þá). Svo ef einhver hefur hug á að gefa Jósefínu afmælis- eða jólagjöf í desember þá er rétt að fara að handsmíða lítið en fullorðinslegt huggulegt rúm eða vera á höttunum eftir dúkkuvöggum, sem einu sinni fengust svo ljómandi fallega fléttaðar af blindum. --- Af mér er það að frétta að mér líður heldur skár en undanfarna daga. Helv... pillurnar eða ekki-pillurnar eru ekki eins mikið að hrella kropp og höfuð. Samt er ég alltaf að fá "yfir höfuðið" eða "í hnén" og þar sem ég er ekki nýlega ástfangin er þetta sjálfsagt út af Lyricunni. Verður voða gaman þegar ég verð orðin clean and sober af því lyfi! --- Góðu fréttirnar eru þær að hinn gáfaði heimspekingur heimilisins (núverandi ferðamálafrömuður) hefur fundið litla kríska þorpið sem þau John Lennon og Janis Joplin dvöldu forðum í (sennilega þó ekki samtímis). Þetta er eitt af þessum huggulegu litlu pínuþorpum, í slælegu vegasambandi, og einkennist af fjölda hella, rétt við ströndina. Kannski hafa þau John og Janis skroppið öðru hvoru inn í helli og medíterað, e.t.v. með einhverri efnahjálp? Ég gæti, eftir að hafa skoðað myndir, mjög vel hugsað mér að liggja á tiltölega fámennri og eyðilegri strönd og droppa inn í einn og einn helli inn á milli og gjörhygla, án annarra efna en þess slæma tóbaks ... Maðurinn er búinn að kaupa flug, gegnum Köben, og gistingu fyrstu og síðustu dagana á Krít. Svo er hann búinn að áætla annan kostnað við gistingu (Köben meðtalin) og þegar upp er staðið erum við að fara í 30 daga ferð þar sem flug og gisting kostar u.þ.b. það sama og Heimsferðir bjóða í 10 daga ferðum til Bodrum (hér er líka miðað við flug og gistingu en ekki fæði). Við vorum svo sem búin að fatta að bæði er miklu erfiðara að skipta við ísl. ferðaskrifstofur og meira maus að komast út úr pakkaferðinni en skipuleggja bara sjálf. Samt erum við að kaupa farið með Icelandair til Köben og það félag hefur nú hingað til ekki þótt nein lágvöruverslun. Hefðum við keypt bara far fram og til baka til Bodrum, með Heimsferðum eða Vita hefði það orðið miklu dýrarara heldur en flugið sem við höfum nú keypt af því þeir refsa fólki fyrir að vilja ekki vera í pakkaferð með því að selja strípað flugfar (með leiguvélinni) enn dýrara. Svo harðneituðu bæði félög að selja annað en 10 daga klippt og skorið. Að vísu missum við þá af Leros og Patmos í ár (Tylftareyjunum) en ég er ágætlega sátt við Krít; Chania (mikið af búðum og fólki), Sougia (gamall hippastaður en fær 0 fyrir skemmtanalíf og verslun) og þetta hellavæna þorp sem virðist af sama tagi og Sougia. Ef ég verð orðin vel sjóuð í kenningum um karlmennsku þori ég e.t.v. til Agia Suaki (?) þar sem enn tíðkast blóðhefndir; karlar hefna sín með því að fífla heimasætur og bræður stúlknanna fara svo og murka lífið úr fíflaranum eða einhverjum af hans ætt með byssum eða lagvopnum. Svo er kvittað fyrir það! Sumsé samfélag sem líkist þjóðveldisöld og gæti verið áhugavert að skoða, ef kona þorir ... --- Þetta er orðið gott - ég þakka þeim sem hafa sig í gegnum svo langa færslu sem flakkar út og suður!

Hundaskítur: Innlegg í nýja hitamálið!

Harpa — Thu, 04 Feb 2010 16:08:41 +0000

Í mínum Kardemommubæ hefur gosið upp mikið hitamál undanfarna daga. Bæjarstjórn hefur samþykkt að láta greiða atkvæði um hundahald hér í bænum í næstu kosningum. Hundaeigendur eru náttúrlega á háa c-inu yfir þessu og hafa stofnað fésbókarsíðu og hyggjast halda baráttufund og stofna hagsmunafélag og ég veit ekki hvað og hvað! Í sjálfu sér hef ég ekkert á móti hundum. Er enda nýbúin að heimsækja einn slíkan, afar vel upp alinn. Stundum er hundurinn besti vinur mannsins, eins og t.d. hann Koni sem sést hér á lítilli mynd með eiganda sínum: Sé smellt á litlu myndina fæst stærri (sem aðdáendur Koni eða eigandans gætu prentað út og rammað inn). Ég hef hins vegar ýmislegt á móti sóðalegum illa uppöldum hundaeigendum og ekki hvað síst þeim drullusóðum / drullusóða sem leyfa / leyfir sínum hundi eða lætur sinn hund nota bakgarðana okkar við Vallholtið fyrir kamar, jafnvel framgarða einnig. Þessir hundaeigendur eru ekki bara sóðar heldur húðarletingjar að auki því þeir nenna ekki að hirða upp lortana eftir að hundurinn hefur gert þarfir sínar. Það gera hins vegar ábyrgir hundaeigendur. Bærinn er fullur af hundaskít! Það þarf nú ekki nema skreppa í stuttan labbitúr til að fullvissa sig um það. Hundaeigendur eru eitthvað að mjálma (já, merkilegt að þeir skuli gera slíkt) um að ruslatunnur bæjarins séu of fáar. Er ekki hægt að fá svona skitupoka í mismunandi stærðum? Sé svo ekki þá trúi ég ekki öðru en venjulegur eldhúsruslapoki mundi duga milli ruslatunna, þótt hátt í 100 metrar væru milli þeirra, nema hundurinn sé með skitu. Drellarnir í mínum bakgarði eru sko engin smásmíði, skal ég segja ykkur! Ég skrapp út og tók myndir af nokkrum þeirra (smellið á litlu myndirnar og sjáið stærri útgáfu ef ykkur lystir). Til að sýna stærðarhlutföll notaði ég rauðan risa-ópalpakka af því eldspýtustokkar liggja ekki lengur á lausu (hvað þá jarðfræðihamrar) og ég kunni ekki við að leggja fram langan Winston. Flestir, trúi ég, vita nokkurn veginn stærð risa-ópal-pakka og geta ályktað hundaskítinn af honum. Ég hef rökstuddan grun um að þessi hundaskítur sé eftir svartan labradorhund en hef ekki hugmynd um hver gæti átt kvikindi sem gengur um með þessum hætti. Enginn í götunni held ég. Nei, ég held að eigandinn viðri dýrið, t.d. snemma á morgnana, og noti þá tækifærið og sleppi greyinu lausu til að skíta í annarri götu en heimagötu - e.t.v. er þetta einhver eldri borgari sem vill hafa sama skikk og í sveitinni forðum? Allt svo ósköp frjálst? Óvart er Stór-Akranes-bærinn ekki sveit heldur 6000 - 6500 manna byggðarlag (ég hef ekki fylgst með nýjustu tölum). Óljósar fregnir herma að stundum komi unglingur með svona svart laust kvikindi í heimsókn í bílskúrinn á Hjarðarholtinu hér fyrir aftan mig. Ég hef einmitt séð svartan labrador ráfa þar um í reiðileysi. Garðurinn minn er ekki ríglokaður og t.d. tölta Hjarðarholtsbúandi fjölbrautaskólanemar hér oft í gegn. Það truflar mig ekki. Sömuleiðis er minn garður, eins og allir hinir garðarnir við Vallholtið, galopinn frá þeirri götu. Þeir sem ekki vita hvernig svartur labrador lítur út geta bara skoðað hann / hana Koni sem myndskreytir færsluna hér að ofan. Þeir sem ekki eru klárir á hundaskít geta smellt á myndina hér til hliðar til að fá stærri útgáfu og glöggva sig á ódámnum. Skítseiðið sem á hundinn ætti auðvitað að skammast sín og mæta hingað á Vallholt 19 með skóflu og poka! Ég myndaði nefnilega bara sýnishorn en þetta ógeð er út um allt; undir snúrunum, upp við girðingu o.s.fr. Mér skilst að á nr. 21 hafi verið vandræði með að leyfa krökkunum að leika sér í garðinum nema byrja á að gera mega-kamarhreingerningu eftir hundinn ókunna en grunaða! Ef einhver veit hver á sökudólginn þætti mér ágætt að fá upplýsingar um það svo ég geti haft samband við hundaeftirlitsmann bæjarins! (Er nýbúin að frétta að svoleiðis gaur er til.) Ef þessu hundaskítsfári linnir ekki (og það er ólíklegt, því þetta hefur gengið svona í meir en ár) er augljóst hvernig ég greiði atkvæði þegar kosið verður um hvort leyfa eigi hundahald áfram á Akranesi! Fari svo að hundahald verði leyft áfram, vonandi með strangari skilyrðum, ætla ég að sækja um að fá að gaddavírsgirða allan garðinn hér á Vallholti 19. Plantar svo berberis-hekki þar innan við, allan hringinn! P.s. Getur einhver útskýrt fyrir mér lógíkina í því að strætómiðar séu eingöngu seldir upp í sundlaug / á Jaðarsbökkum? Mér skilst að þetta finnist stjórnendum litla kardimommu ... o.s.fr. svo agalega augljóst eitthvað að þeir auglýsa það ekki einu sinni á bæjarsíðunni sinni (reyndar er hún svo illa ofin að e.t.v leynist þar auglýsing undir t.d. upplýsingum um æskulýðsmál ... nenni ekki að gá að slíku). Ég á ekkert erindi á Jaðarsbakka og er örugglega ekki eini antisportistinn í bænum. Væri ekki vitlegra að selja þessa miða í nýju þjónustuveri bæjarins, í núverandi miðbæ?

Bloggfrí vegna bardaga

Harpa — Fri, 05 Feb 2010 19:12:17 +0000

Tilkynni hér með að ég tek mér bloggfrí yfir helgina meðan ég hái seinustu orustuna (kona ræður hvort hún brúkar eitt eða tvö err) við Lyricu! Ætti að verða ljóst á mánudaginn hvor vinnur.

Á hverju á ég að lifa? (Um Marplan)

Harpa — Mon, 08 Feb 2010 11:47:50 +0000

Ég braut þá gullvægu lífsreglu að lesa ekki um aukaverkanir lyfja fyrirfram heldur kíkja á þær þegar ég er orðin kramaraumingi. Hefði ég lesið ítarlega fyrr um lyfið sem bíður mín hefði ég kannski ekki tekið þann kost heldur kostinn "hætta á lyfjum og feisa veikindin". Stundum er lækningin verri en sjúkdómurinn, það hef ég sosum reynt. Nema ég fór að gúggla Marplan, eftir að hafa lesið tiltölulega sissí útgáfu lyfjaupplýsinga hjá frændum okkar Dönum. Þar var bara talið það sem ég þegar vissi, sumsé að ekki mætti eta súrkál, grænar baunir, mygluosta, marineraða síld og drekka rauðvín eða hóstasaft (sem er hvort sem er úr myndinni hjá mér). Súrkál, grænar baunir o.s.v. finnst mér hvort sem er vont. Ég fann mjög ítarlega síðu (kona ræður hvort hún notar í eða ý), sjá http://www.drugs.com/mtm/marplan.html , þar sem taldar voru upp fæðutegundir sem bæri að forðast, út af tyramín, sem er afleiða af aminósýru (sem segir stúdent úr máladeild ekki neitt). Hér er listinn: Ostur (sérstaklega passa sig á sterkum og gömlum), sýrður rjómi, jógúrt, bjór o.fl. alkóhól, pylsur hvers konar (sérstaklega úr salami, pepperoní), ansjósur, kavíar, lifur, maríneruð síld, fíkjur í dósum, rúsínur, bananar, avókadó, súkkulaði, koffein, sojasósa, súrkál, fava-baunir, gerjaðar vörur, meyrað kjöt, hóstasaft. (Sjálf myndi ég ekki telja hóstasaft til fæðutegunda). Á annarri síðu var hreinlega allur ostur bannvara (þ.m.t. feta) og bætt við kóki og öðrum kóladrykkjum, súputeningum og mörgu fleira. Kona spyr sig: Er þá bannað að borða grískt salat??? Og á ég að lifa á ósýrðu káli og soðinni ýsu næsta árið? Ég sem lifi aðallega á kaffi, bönunum, jógúrt, súkkulaði og skyndibitum? Listinn yfir bönnuð lyf er líka firnalangur. Mér er svo sem slétt sama nema um staðdeyfilyf tannlækna; Hvernig á ég nú að fara til tannlæknis, tannlæknafóbísk sem ég er? (Man ekki nákvæmlega hvar ég sá þetta með tannlækningar ... sjálfsagt í einhverju gúggli.) Það er líka bannað að brúka pheditín og fara í svæfingu - á eftir ætla ég að spurja hann Ingjald (tannlækni, eins gott að við I. skverum því af í vikunni sem þarf að gera) hvort hann eigi hláturgas og spurja geðlækninn minn hvort megi nota svoleiðis. Listinn yfir hugsanlegar aukaverkanir Marplans er svo alveg kapítuli útaf fyrir sig! --- Ég sætti mig við þetta allt (nema staðdeyfilyfjabann tannlækna) ef mér batnar. Hins vegar eru þær líkurnar ekkert ofboðslega miklar, eiginlega frekar í lægri kantinum. En þetta er það eina sem eftir á að prófa úr lyfjaflórunni geðlækninga sem passar við mig. Kona myndi naga sig í handarbökin (eða handarkrikann, eins og nú tíðkast að segja) ef síðasti séns væri ekki tekinn. Svolítill plús / huggun harmi gegn er að ég mun líklega aftur fara að passa í megnið af fatalagernum mínum. Nýrri föt munu hins vegar hanga á mér. Og ég tek fram að algert bann er við hvers kyns megrunarlyfjum með Marplansáti! Sé reyndar ekki að það þurfi yfirleitt að hafa áhyggjur af þyngd, frekar megurð. --- Þetta er náttúrlega allt út af því að ég er kona og kvellisjúk. Í Íslendingasögunum eru gamlir stjórnsamir (jafnvel hamrammir) karlar alltaf að taka fram að þeir hafi ekki verið kvellisjúkir um ævina og lurðan, sem leggst á þá, hljóti þ.a.l. að vera banasóttin. Undantekning er Egill greyið sem lifði og lifði og varð æ brjóstumkennanlegri með aukinni elli og fáeinir aðrir. Væri ég karl mundi ég náttúrlega slæva hugsanlega kvellisýki með því að vinna eins og skepna og smíða svo undir rot fram að miðnætti dag hvern. (Þessu er ekki beint til litlabróður.) Eða leggjast í búttkamp og maraþon. (Þessu er ekki beint til sonarins.) Þannig má ná upp huggulegri adrenalín-endorfín vímu sem skilar körlum langt. Á hinn bóginn er sennilega frekar leiðinlegt að búa með svoleiðis körlum. Konudrusla sem vill heldur prjóna en hlaupa, blogga en labba og almennt séð vera heldur kyrrstæð í lífinu verður auðvitað kvellisýki að bráð. Og þarf að úða í sig óhollum meðulum, ásamt því að prófa allar andsk. hjálækningar því frísku konurnar hafa einmitt andúð á meðulum. Og ekkert virkar! Hér læt ég klagesang (tregrófi) dagsins lokið. Og borða þriðja banana dagsins!

Ópíumhreiður á Akranes, í samvinnu við Strætó!

Harpa — Mon, 08 Feb 2010 20:35:59 +0000

Ég horfði á Kastljós áðan, þar sem einn af Akraness bestu sonum hélt fram ágæti "kasínó" (sem hingað til hefur kallast spilavíti á íslensku) fyrir: Ferðamannaiðnaðinn, ríkissjóð og spilafíkla, svo eitthvað sé nefnt. Reyndar er mér ómögulegt að sjá hvernig aukning fjárhættuspilatækifæra getur nýst spilafíklum per se, en okkar góði íþróttamaður margendurtók hve hann væri í rauninni hjartanlega sammála manninum sem sat á móti honum; sá margbenti á sívaxandi fjölda spilafíkla hér á landi sem, eins og aðrir fíklar, spiluðu rassinn úr buxunum og eyðilegðu fjölskyldur. Miðað við sífellt "já", eða "ég er sammála þér" held ég að Arnar og Bjarki séu kjörnir til að vera frekar í forsvari fyrir spilafíkla (er ekki til eitthvert 12 spora dæmi fyrir þá?) og ættu að droppa hugmyndinni um "kasínó" (nema þeir séu þarna með útspekúleruð brögð til að ná Eiði Smára, félaga sínum, til Íslands?). Ég er með miklu betri hugmynd! Nú söltum við ágreining á borð við Hundamálið mikla! ÍA og bæjarstjórnin í mínum góða Kardemommubæ stilli saman strengi sína, tali við Strákana Okkars í fortíð-nútíð-og-framtíð, og stofni almennilegt ópíumbæli hér á Skaganum, að sögulegri kínverskri fyrirmynd! Kann að vera að Evrópusambandið yrði ekki hrifið, eða frændur okkar Danir sem eru samt svo kasínóvænir, en við erum hvort sem er orðin jaðarþjóð sem ýtt hefur verið út í ystu (fjárhagsleg) myrkur. Svo álit annarra skiptir okkur sosum ekki máli. Auk þess má líta til þess að skrá mætti íslenska fíkla, sem yrði mjög til hagsbóta (og þaggaði væntanlega niður í SÁÁ), og græða nóg á hinum sem mæta! Þetta mætti markaðssetja um allan heim, fá smart uppgjafafótboltamenn til að vera "andlit fyrirtækisins útávið" og endilega að semja við Icelandair um flutning tilvonandi útlenskra ópíumfíkla til landsins! Þar sem líkur benda til að margir reyki sig bláa, í bókstaflegri merkingu, mætti selja í sama pakkanum far í sæti til landsins + í kistu til baka. Ónýtt landflæmi eru hins vegar um allar jarðir hér í nágrenninu og þarf ekki umhverfismat til að slá upp nokkrum kirkjugörðum (sem gæti kætt ýmsa ráðherra). Þess vegna má líka stefna á stóraukningu í tréiðnum á svæðinu, auk þess sem málmiðnadeild FVA færi létt með að smíða pípurnar (eins og Arnar og Bjarki vita eflaust vel). Já, þetta er grand hugmynd og miklu betri en eitthvert leim kasínódæmi ... Ópíumhreiður er náttúrlega það sem koma skal! Ég er ekki enn búin að koma auga á hvernig mætti tengja það við strætó og auglýsi því eftir tillögum.

Karlinn í sviganum

Harpa — Thu, 11 Feb 2010 10:56:27 +0000

Hér kemur löng færsla og ég óska þeim sem komast í gegnum hana fyrirfram til hamingju!

Ég var að skrifa ritgerð / verkefni um fræðilegar kenningar. Verkefnið átti að vera fræðileg úttekt. En hvað felst í því að eitthvað sé fræðilegt?

Ef ég skoða mitt eigið fag, íslensku, þá felast fræðin einkum í því að skrifa langt mál um smáræði – vegna þess að í rauninni má ekki segja nokkurn skapaðan hlut nema fræðimaður hafi sagt hann áður eða maður ætli að andmæla einhverju sem fræðimaður hefur sagt áður. Þ.a.l. er meirihluti textans ýmist fótnótur, t.d. hálf síða texti + hálf síða fótnótur - eða endalaust smellt sviga aftan við hverja málsgrein; í sviganum er nafn karlsins eða karlanna sem sögðu þetta síðast. Í þeirra karla greinum eru svigar og nöfn karlanna sem sögðu þetta næstsíðast. Og svo koll af kolli. Í rauninni gengur ekki að skrifa „Sólin er gul“ nema nefna a.m.k. tvo FRÆÐIMENN sem hafa haldið þessu fram áður. Og ræða jafnvel hugtakið "gulur" í þaula. Það dugir ekki að benda upp í himininn. Aðalpersóna í fræðilegum skrifum er nefnilega karlinn í sviganum! [Ég tek skýrt fram að myndskreyting þessarar efnisgreinar er úr lausu lofti gripin og á alls ekki að vísa til neins ákveðins fræðimanns heldur kannski frekar að sýna lífsskoðun ímyndaðra sólar-fræðimanna.]

Ef maður reynir að rekja sig aftur á bak í gegnum karlana í sviganum þá endar maður nánast alltaf á Aristótelesi. Það er meira hvað sá maður er ívitnaður, ekki hvað síst þegar það er haft í huga að frumtextarnir hans eru nánast allir glataðir en kennsluglósur bárust inn í vestræna menningu úr arabískum þýðingum. Þannig að Aristóteles skrifaði eða las fyrir eitthvað sem Arabar þýddu út frá sinni menningu og túlkuðu (glósur eru auðvitað túlkanlegri en fyrirlestar), sem var svo þýtt á latínu (e.t.v. aftur á grísku), sem miðaldafræðingar þýddu eða fjölluðu um út frá sínum skilningi og á endanum taka núlifandi fræðingar þetta upp, með dash af Freud, ef vel á að vera. Ekki skrítið að brandari heimilisins þá ég var í kennsluréttindanámi fyrir aldarfjórðungi hafi verið: „Som den store pædagog Aristoteles engang udtrykte ...“ (Með dashi af Asterix-mælskufræði-töktum!) Auk Aristótelesar eru Freud og Jung svakalega svigaðir, í húmanískum fræðum vel að merkja því þeim hefur verið varpað fyrir borð í raunvísindalegum geðlækningafræðum.

Einstaka sinnum er karlinn í sviganum kona. En af lærdómi mínum undanfarið tek ég ekki mark á því: Sú kona er í karl-kyngervi og veldur hugsanlega kynusla verandi í þessum sviga. (Já, kona lærir skemmtileg orð þessar vikurnar.)

Hvað gerir það til þótt einhver lítill hópur búi sér til tómstundagaman sem felst í því að sviga hverja málsgrein? Það er ekki eins og þetta sé lesið í massavís: Meðallesendafjöldi fræðilegra greina er 6 lesendur. (Karlinn í sviganum hér á að vera bókavörður í Kennó sem sagði þetta í fyrirlestri en þar sem ég var fjarstödd er þetta byggt á ómerkilegri second hand nákvæmri munnlegri heimild.) Reyndar hef ég líka heyrt að lesendafjöldi útlenskra fræðigreina sé oft 2, þ.e. höfundurinn og prófarkalesarinn. Nú hlakkar í bloggynju sem hefur auðvitað margfalt fleiri lesendur að sínu alþýðubloggi. Svo væri ekki ef hún ungaði út einni bloggfærslu, með svigum, á nokkurra ára fresti.

Umfjöllun um íslenskar miðaldabókmenntir fyllti marga bókasafnsrekka, ef allt væri talið. Þess vegna eru margir að reyna að finna sitt oggulitla prívathorn sem enn er á lausu og blása það svo út (t.d. með körlum í svigum) sem unnt er. Einnig má fara í "upprakningu", þ.e. rekja upp einhverja gamla umfjöllun, dæma hana ófræðilega og byrja að prjóna við upphafshugmyndina upp á nýtt. Fyrir mér er þetta eins og að eyða lífinu í að prjóna aftur og aftur sömu ermina! Í stað þess að finna upp þá aðferð að byrja peysuprjón á hálsmálinu (hér vantar mig nafnið á konunni sem á að vera í sviganum); hljómar mjög spennandi og vel þess virði að prófa þegar fólk hefur fengið sig fullsatt á Möbíusar-tilraunum.

Það sem mér finnst einkum að fræði-hannyrðum er að þegar menn hafa lokað sig inni í fílabeinsturni fræðanna hættir þeim til að passa vel upp á pródúktin – enda er unnið hægt, m.a. af því það verður alltaf að vera að fletta upp karlinum í sviganum – og fáir fá að njóta. Kona gæti jafnvel sætt sig við þetta ef ekki vildi svo til að í svona dútl árum saman er ausið fé sem mætti kannski fara í eitthvað sem nýttist almenningi eða skólafólki betur. Til þess að glöggva sig á þessu er nóg að fletta upp illratanlegri síðu Stofnunar Árna Magnússonar og spyrja sig til hvers fólkið þarna er að dúlla þetta eða, kannski frekar, hvað er allt þetta fólk að gera? Sjá http://www.arnastofnun.is/ Er það að vinna að útbreiðslu eða viðhaldi menningararfsins? Nei, til þess er það of hægfara. Og týnt. Svo fylgjast menn ekki ýkja vel með nútímanum; Ég er nýbúin að skoða BRAGA-verkefni Árnastofnunar, sem finnst undir undirkrækjunni "Fleiri gagnasöfn", á valblaði hægra megin. Þetta er "óðfræðivefur" sem hefur verið í smíðum í tæpan áratug, veit ekki hve langt er síðan vefnaðurinn sjálfur hófst. Umsjónarmenn virðast ekki hafa áttað sig á að talsvert lengur (miðað við tímaskynjun Vef-notenda) hefur verið til vefur sem heitir BRAGI. Íslenska sem erlent mál, staðsettur í Þýskalandi og kennir útlendingum íslensku. Sjá http://www2.hu-berlin.de/bragi/ Er ekki hætta á ruglingi? Það gerir annars ekkert til því síðarnefndi vefurinn er talsvert notaður en fáir nota sennilega hinn fyrrnefnda, þótt ekki sé nema af því hann er nánast ófinnanlegur.

(Í sviga set ég lífsreynslusögu: Fyrir um fimmtán árum síðan grenjuðu samstjórnarmenn mínir í The Viking Network úr hlátri þegar þeir heyrðu verðlagið á geisladisknum Íslenskum orðstöðulykli – var hann ekki verðlagður á 80.000 kall til að byrja með? Hann er náttúrlega ónýtanlegur núna, passar ekki við stýrikerfi, en sennilega hefði verið hægt að brúka gripinn lengur hefði hann verið ofinn í HTML. Vel styrkt verkefni af skattfé almennings ættu náttúrlega að liggja frítt frammi fyrir sama almenning, skynsamlegast á Vefnum. Á sama tíma pössuðu fræðimenn að setja fótinn fyrir Netútgáfuna og passa að hún fengi ekki krónu í styrki. Það er heldur írónískt að nú notar fjöldi fólks Netútgáfuna en Íslenskur orðstöðulykill ryðgar í geymslum bókasafna.)

Mitt starf hefur til þessa verið akkúrat öfugt við starfsreglur sem fræðimenn setja sér, sumsé að reyna að fá sem flesta til að fíla menningararfinn og halda honum lifandi með kjafti og klóm, þess vegna nýjum aðferðum sem leiða til nýrra sjónarhorna eða jafnvel einskærs áhuga og sköpunarkrafts nemenda. Ég kenndi um 100 nemendum á önn meðan ég hafði fulla starfsorku og maður þurfti að vera talsvert lunkinn og fylgjast vel með til að fá hluta hópsins til að falla fyrir íslenskum miðaldatextum! Í þeim kúrsum sem ég hef sótt uppi í HÍ af og til frá 2006 hafa setið þetta 5 – 10 stúdentar, þótt oft séu skráðir fleiri. Af hverju ætli áhuginn á íslenskum menningararfi og bókmenntum sé ekki meiri? Og af hverju ætli 30 manns séu skráðir í kúrsinn Glæpasögur sem nú er kenndur, á BA og MA stigi í íslensku? Og af hverju ætli fræðimaður hafi neyðst til að setja upp pópúler kúrs í stað þess að halda sig við fræðin?

Bloggynju sem hefur þetta alþýðlega slömm viðhorf til "FRÆÐANNA" þykir auðvitað skemmtilegt að lesa um fræðilegan bókardóm í ritrýndu tímariti um fræðibók um Kant, þegar kemur svo í ljós að allt í bókinni, nema kannski Kant, er uppspuni og hrekkur. (Hér ætti karlinn í sviganum að vera t.d. sá sem skrifaði fréttina um þetta í moggann í vikunni - en ég nenni ekki að fletta gegnum moggana.) Sömuleiðis er skemmtileg tilhugsun að á síðasta ári var gefin var út listaverkabók hjá virtu forlagi í New York, með útgáfuteiti og alles, en í ljós kom eftir á að listamaðurinn var ekki til.

---

Á tímabili nú undanfarið hef ég velt fyrir mér hvort fræðileg nálgun eigi ekki jafnilla við mína lífsskoðun og þjóðbúningasaumanámskeið í anda Þjóðbúningaráðs? Eftir "om" og "men" ákvað ég að klára samt kúrsinn sem ég er í, þó ekki sé nema mér finnst illt að ganga frá ókláruðu verki. Hugsanlega heillar seinni hluti hans mig upp úr skónum, maður veit sosum aldrei ...

Ég hef líka velt fyrir mér hvers vegna einungis einn af fjórum í doktorasafni fjölskyldunnar vinnur beinlínis við það sem viðkomandi menntaði sig í ... en svo má náttúrlega spurja hvenær maður vinnur beinlínis og hvenær óbeinlínis ;)

---

P.s. Á bóksafni míns litla bæjar æxlaði ég mér í gær nokkurn trívíal-litteratúr, til mótvægis. Í forbífarten sá ég í safni útstilltra nýrra bóka eina eftir Juliu Kristevu. Ég tók mér hana í hönd (já, mér er ekki alls varnað þrátt fyrir geðvonskuna) og sá að undirtitillinn var Þunglyndi og geðlægð. Sem geðsjúkur bókmenntafræðingur var ég skynsöm og skellti bókinni aftur í hilluna, man ekki hvað hún hét en er þess fyrirfram handviss að í henni felst hvorki lækningamáttur né skynsamleg umfjöllun um þunglyndi og geðlægð! Ætli sé hægt að plata fólk sem vinnur á geðheilbrigðissviðinu til að lesa þessa bók í gegn? Efast um það ... En í íslensku- og menningardeild HÍ á hún eflaust eftir að njóta nokkurra vinsælda.

Að koma úr kafi: Plön fyrir daglega lífið

Harpa — Sat, 13 Feb 2010 11:03:36 +0000

Áætlanir mínar hafa dulítið breyst því ég féll frá því að taka þátt í Marplan-tilrauninni, sem þátttakandinn eini. Svoleiðis að ég þarf ekki að dvelja á þeim góða geðspítala næstu vikur þótt maður viti svo sem aldrei ævina sína lengra en eina viku fram í tímann, eða þannig. Eftir að hafa sett niður fyrir mér helstu punkta í stöðunni, fengið álit hjá heimspekingi heimilisins o.fl., ákvað ég að fresta þessari tilraun fram til haustsins. Ég nenni ekki taka sénsinn á að verða fárveik - ekki núna þegar eru loks að koma einn og einn ásættanlegur dagur (lesist: Bloggynja klædd og á fótum!) Vist á geðdeild er þreytandi og tekur á. Loks hef ég ákveðið að prófa ekki ný lyf, sem detta alltaf öðru hvoru inn á markaðinn, djöst for ðe fönn of itt. "Lyfið eina" er eins og The Holy Grail; kann að virðast innan seilingar en svo verður maður aftur og aftur fyrir vonbrigðum. [Að sjálfsögðu getur verið að ég þurfi að kúvenda skoðunum og ákvörðunum hvenær sem er, ef ég lendi djúpt niður í Helvítisgjána en í dag er þetta altént lífsviðhorfið.] Þar sem nú þarf ég bara að slást við veikindin, en ekki meðfylgjandi lyf verður líf mitt auðvitað einfaldara. Mér finnst kominn tími til að snúa sér að markverðari og meira gefandi hlutum. Fyrsta verkefni er að klára peysuermina á hillunni. Hún er prjónuð eftir uppskrift og of flókin til að ganga með sjónvarpsglápi. Fyrir sjónvarpsgláp (sem í mínu tilviki er næsta mínimalt) ætla ég að fitja upp á öðrum þrengri Möbíusi. Sá sem ég prjónaði er nefnilega of lítill til að nýtast sem herðaskjól og of stór til að ganga sem hálstau. Auk þess gerði ég þau reginmistök að pressa hann. Ég hef hins vegar fattað að ef ég prjóna svona 70 - 80% minni Möbíus, úr garni í stíl, gæti ég gengið með þá tvo saman og þannig fengið flott og hlýtt hálstau. (Þvæ upphaflega möbíusinn aftur og læt krullast og krumpast á ný.) Eina málið með Möbíus er að fitja upp, prjónið sjálft er einfalt og unnið frá mænukylfu. (Hvað er litlasystir búin að prjóna marga Möbíusa? Eða er hún of upptekin við að skoða silfurskottur í smásjá?) Maðurinn hefur lýst því yfir að sig langi í mjög hefðbundna lopapeysu, úr stingandi plötulopa. Það má íhuga þetta síðar, gæti verið gott til mótvægis við hina flóknu ermina. Ég er að hugsa um að skoða gömlu lopapeysuuppskriftirnar sem liggja frammi á vef (Ístex? Annars finn ég þetta þótt ég muni ekki slóðina í svipinn ...). Ekki þó neitt með áttblaðarós því ég hef fengið mig fullsadda af slíkum. Einfaldast væri náttúrlega að kaupa handa honum svona lopapeysu því ég er ekki hrifin af plötulopa sem hefur tendens til að verða jafnsóðalegt fyrirbæri og Fr. Dietrich er á stundum, öllu heldur oft. Þar sem sagnir (feisbúkk) herma að Dietrich, Jósefína sé nú að skrifa þriðja bindi sögulegrar skáldsögu sinnar, Konan sem lék sér við hundinn, og standi í útgáfuviðræðum við Sunnlenska bókakaffið tjái ég mig ekki meir um það. Skáldsagan mikla verður ekki gefin út fyrr en öll þrjú bindin eru tilbúin í handriti / loppuriti. [Var að finna frábæra fésbókarsíðu um prjón, heitir Prjóna-Jóna. Að vísu fær kona doltla minnimáttarkennd þegar myndasafnið er skoðað en mun hrista hana af sér. ] Annað sem liggur fyrir er að endurvekja kynni mín við mitt pjanóforte, sem hefur eiginlega ekki verið snert í fjóra mánuði! Ókosturinn er sá að maður fær endalausa vöðvagigt ef maður gleymir sér við spilamennskuna, sama gildir um prjónið. En auðvitað mætti endurvekja kynnin við nuddarann í leiðinni :) Ljósabekkur gerir líka gagn og nú er örugglega meir en hálft ár síðan ég lagðist á svoleiðis græju. Hraðgöngur virka líka ágætlega en ég er ekki alveg tilbúin í svoleiðis ... tek ekki sénsinn á líkamlegri áreynslu ennþá. Samband við ýmist fólk þyrfti að rækja betur eða taka upp á ný ... sunnudagsfundur er loksins að verða raunhæfur möguleiki ... nokkrar morðsögur myndu yppa sálinni ... svona mætti lengi telja! Nú er að passa að fara ekki framúr sér! Ég fer náttúrlega aldrei í maníu, næ ekki einu sinni upp á jafnvægisstrikið milli dimma-dals-lotanna, og hef ævinlega takmarkað úthald. Þess vegna verð ég alltaf að muna að ég er ekki fullfrísk heldur amlóði að mörgu leyti og haga lífi mínu í samræmi við það. En núna, þegar ég er að komast upp úr djúpu lægðinni sem hófst í október finnst mér að ég sé að koma úr kafi og það er t.d. ákaflega dýrlegt að skynja aftur liti í umhverfinu og tilverunni. Veröldin er ekki lengur svart-hvít. Þess vegna klæðist ég litum.

Aumingja Bjarni G.! Og hið gamla ljúfa anarkí …

Harpa — Mon, 15 Feb 2010 11:13:34 +0000

Sem ég snuddaði á Vefnum í gærkvöldi (nennandi ekki að kveikja á sjónvarpinu) komst ég að því að MA ritgerðin mín um ljóðabréf Bjarna Gissurarsonar er nánast hvergi skráð, a.m.k. ekki í Gegni og Skemmunni. Þetta kom mér nokkuð á óvart því mig minnir að ég hafi skilað einhverri fælu af eintökum og hef þá óljósu hugmynd (í baghovedet) að "deildin" hafi átt að skokka með eitt svoleiðis upp á Þjóðarbókhlöðu. En kannski hugnast fólki betur að geyma eintökin á öruggum stað, t.d. í hillum á skrifstofum kennara eða annars staðar þar sem almenningur færi líklegast ekki að snudda. Sjálfsagt er þetta ekki slæm ritgerð, a.m.k. fékk ég ekki slæma einkunn fyrir hana. Því miður man ég lítið eftir henni en á hana, með meðfylgjandi útlestri úr eiginhandriti Bjarna karlsins og sennilega ritgerðinni að auki á meðfylgjandi geisladiski. Mér er líka ljóst að ég útskrifaðist út á þessa ritgerð, vorið 2007 - fann það í einhverri skrá á gamla vef HÍ. Svo á ég einhvers staðar skírteinið. Það hryggilega við þetta allt saman er þó að ég skrifaði ritgerðina í brjálæðislegu kappi við sálarmyrkvunina og var mjög í mun að komast í raflostmeðferð II; sú raflækning eyddi auðvitað allri ritgerðinni úr mínum heila og mörgu öðru, eins og áður hafði gerst. Sem betur fer hafði ég vit á að prenta út bloggið mitt fyrir eitt og hálft ár, las það þegar ég náði aftur áttum og hef því nokkra hugmynd um hvað gerðist í lífi mínu á þessu eina og hálfa ári. (Blogg er verulega vanmetið hjálpartæki til sjálfsþekkingar!) Svo allar vinnustundirnar fóru fyrir bí og afraksturinn er týndur. Þannig séð get ég talið mig vísindakonu, þótt ég kunni ekki Varðlokur. Það sem situr eftir eru skemmtilegar minningar (eða lærðar minningar) um spjall við Jón Samsonarson, sem ég féll umsvifalaust fyrir. Og sú hugmynd að Bjarni prestur hafi verið einstaklega jákvæður maður þrátt fyrir magnað kreppuástand á hans tíma og persónuleg áföll. Hvort tveggja gleður auðvitað manneskju sem sá engan sérstakan tilgang með lífinu annan en að hanga í því, meðan ritgerðin fæddist, í (lærðri) von um að ástandið batnaði. Mig minnir (hef e.t.v. lesið það á blogginu mínu) að það hafi verið mjög gaman að stunda nám veturinn 2006-2007. Af þeim þrem kúrsum sem ég tók á haustönninni fundust mér tveir ákaflega skemmtilegir og þeir kveiktu mikinn áhuga. Samt var hvorugur neitt tengdur málum sem ég hafði haft áhuga á fyrir. (Sá þriðji leið fyrir það að ég hafði nú heyrt megnið af þessu áður. Auk þess var hann settur upp sem fjarkennslukúrs, að hluta, og því óþarft að mæta alltof mikið í hann. Um þetta voru reyndar nemendur og kennarar ekki allskostar sammála.) Mig minnir ennfremur að tiltölulega skýrt skipulag hafi legið fyrir í upphafi í báðum þessum skemmtilegu kúrsum og að mikil áhersla hafi verið lögð á vinnu nemenda, t.d. í smáverkefnum eða undirbúnum umræðum í kennslustund. Samt voru báðir kúrsarnir sannanlega á meistarastigi. Þessu gæti ég náttúrlega flett upp því ég á allar glósur og pappíra ennþá. Í gamla daga, á níunda áratug síðustu aldar, tók ég kúrsa á gamla cand.mag. stiginu en lauk aldrei ritgerð (m.a. vegna annars sjúkdóms sem ég hirði ekki um að fjalla hér um). Þá tíðkaðist að sækja tíma á skrifstofu kennarans, sem bauð upp á bleksterkt kaffi, og þótti afskaplega fínt. Ég held ég hafi sjaldan þorað að leggja orð í belg, minnir reyndar að kennarinn hafi aðallega talað sjálfur, með virki fræðirita umhverfis sig og því doldið ósnertanlegur. Þetta þótti, að mig minnir, gefa nett fræðilegt andrúmsloft og peppa nemendur upp af hinu leim BA-stigi. Nemendur á cand. mag. stigi fengu líka sérstaka lesstofu í Árnagarði og lykil að henni, til að BA-liðið færi nú ekki að flykkjast þar inn ;( Skikkið átti að vera að mæta þangað með sinn kaffibrúsa og mal og híma allan daginn með hinum 5 nemendunum og lesa (bækurnar sem höfðu verið fjarlægðar af Háskólasafninu og fundust einungis þarna) og iðka fræðin. Því miður var ég alltaf að vinna fulla alþýðlega vinnu með og bilið milli fólksins fyrir utan og þessa litla samfélags á Melunum breikkaði alltaf meir og meir svo á endanum sá ég fram á að verða tvíklofinn persónuleiki eða eitthvað álíka ... [Myndin sýnir Hippokrates kennandi sínum læknanemum á afar hefðbundinn akademískan hátt, sem hæfir loftslaginu.] Svo ég reki mig enn aftar, á BA stig, þá er það í minni þegar Sveinn Skorri hafði raðað borðum í hring í stofunni, í einhverjum byrjendakúrsi, gerði af þessu mikið úr því hve nútímalegur hann væri og lét nemendur kynna sig en féll út úr ímyndinni þegar hann lenti á henni Auði, sem var stúdent úr F.S., og byrjaði með einhvern skæting um þá nýju fjölbrautaskóla. (Ég reikna hér með að Auði sé slétt sama þótt ég nafngreini hana hér.) Augnabliks fát kom á Skorra þegar Auður horfði stíft á hann á móti, í stað þess að líta bljúg ofan í borðið sitt, og spurði hvort hann teldi að kennsla Jóns Böðvarssonar veitti ekki nægan undirbúning undir nám í íslenskudeild. Ógleymanlegt atriði! Haldandi áfram með ævisögu mína og HÍ: Árið 1998-99 tók ég 15 eininga diplómu í Kennó; þetta var fyrsta keyrsla náms um notkun upplýsingatækni í skólastarfi og flestir frumkvöðlar á þessu sviði voru nemendur. Kennararnir voru vægast samt misjafnir og sumir kunnu miklu minna en nemendurnir í því sem átti að kenna. Það fór ósegjanlega í taugarnar á mér - og fleirum - þegar kennsluáætlun var bara eitthvert leiðbeinandi plagg og mátti skipta út eins og nærbuxum. Viðbrögðin við þekkingarskorti kennara, lélegri kennslu og skort á skipulagi voru þau að við nemendurnir kenndum hver öðrum og hjálpuðumst að á netinu - þannig lærði ég í rauninni miklu meira en gegnum glærusýnandi kennara og fansí útlend kennsluumhverfiskerfi, sem áttu að gefa upplýsingatækniblæinn. Á sama tíma tók ég einn málfræðikúrs (sem mig vantaði upp á til að geta klárað M.Paed) uppi í HÍ. Þetta var "norræn samanburðarmálfræði" ef ég man rétt, sem tveir hálærðir málfræðingar kenndu. Mér er minnisstætt að krítartafla var í stofunni - hafði ekki séð slíkt fyrirbæri í mörg ár - og að mér fannst þetta erfitt nám því ég hef ekki mikinn grunn í málfræði. Auk þess hafði málfræði / setningarfræði breyst mjög í framsetningu og minnti mig helst á evklíðska rúmfræði. Þrátt fyrir þessi handíköpp var kúrsinn mjög áhugaverður, kennslan frábær og ekki hvað síst var alger draumur að hafa fyrirliggjandi skipulag í upphafi sem stóðst síðan mætavel (hafandi mótvægið í Kennó). Ég man ekki annað en kennararnir hafi líkst Kjartani Ólafssyni, í lítillæti, og alls ekki lagt það eldri nemanda til lasts að vera lítið innviklaður í formsatriði málfræðiframsetninga eða haft lélega kunnáttu í hvurnig klofningu var háttað í austur- og vestur norrænum málum etc. --- Kannski hefur orðið róttæk breyting á síðustu þremur árum, einhvers konar "back to the basics" hreyfing, svipað og hent hefur AA-deildir víða um land og oft er kennd við talibana? Í AA hefur markmið slíkrar breytingar oft verið sagt vera að breyta fundum og haga edrúmennsku í anda 50 fyrstu AA mannanna. (Eða eru það 100 fyrstu sem liggja til grundvallar?) Ég hef það á tilfinningunni af þeirri litlu reynslu sem ég nú fæ í HÍ að markmiðið sé m.a. að hverfa aftur til fyrstu 50 - 100 kandmaganna og reyna að sveigja til náms- og kennsluhátta sem tíðkuðust á síðustu öld. Kann að vera að þetta sé hið besta mál, ætti a.m.k. að fækka nemendum dálítið og koma í veg fyrir að alls konar lýður skrái sig í doktorsnám. Það nám hefur til þessa oft tekið talsverðan skerf af ævi doktorants og ég fullvissa alla sem komast í gegnum svo langa færslu að ég mun aldrei nokkurn tíma leggja slíkt fyrir mig á hugvísindasviði! No worry! Auk þess er ég búin að skipta svo oft um tengslanet um ævina að það vekur mér lítinn harm að þurfa að droppa einu og einu slíku, ef það á ekki við mig. [Myndin til vinstri sýnir félagana Bill og Bob. Til hægri sést háskólanemi sem brýtur norm.] --- Aftur að framhaldsnámi á háskólastigi: Nýmóðins samræmdar reglur hafa á hinn bóginn skilgreint doktorsnám sem 4 ára nám. Af þeim reglum er ekki hægt að sjá að sú krafa sé gerð að doktorant hafi lifað og hrærst í þröngum hópi lærðra áratugina á undan. Andstyggilegar fjárhagslegar reglur, sem byggja á nemendaígildum og eru mjög óvinveittar hollu brottfalli, gætu líka breytt akademískum anda í nokkrum deildum HÍ fljótlega. Svo ekki sé talað um hvaða áhrif kreppan gæti haft á fræðileg slagsmál um síþverrandi styrkjapotta. Ég hef, af samúð, nokkrar áhyggjur af því hvernig enn meiri samræming á háskólastigi muni svo skerða hið fræðilega andrúmsloft sem nú leikur um hugvísindadeild. Mig grunar að í Mrn. sitji einhverjir fáir karlar, við að fokka upp hinum gömlu grónu óskráðu reglum og stjórna einhverjum nefndum sem eiga að færa HÍ, hugvísindasvið meðtalið, í átt að evrópskum eða alþjóðlegum stöðlum. Það má guð vita hvort í slíkum stöðlum felist einhverjar reglur um verklag. --- Í lok færslunnar vil ég minna á tvennt: 1. Mér er ljóst að hroki er dauðasynd. En ég er utan trúfélaga og slæst auk þess við þessa dauðasynd á öðrum vettvangi, hef reyndar gert svo í meir en tvo áratugi en gráður eru ekki veittar í vettvangnum. 2. Blogg er í eðli sínu kæruleysislegt fyrirbæri, sem lýsir hugarástandi bloggara og bloggynja á hverjum tíma. Það er auðvitað algerlega óvísindalegt að vitna í blogg, hvort sem er í ræðu eða riti. Þess vegna er ekki gert ráð fyrir tilvitnunum í færsluna en bent á að kommentamöguleiki er öllum opinn. P.s. Lesendum til huggunar skal bent á að þá bloggynja bloggar svo kæruleysislegar færslur sem þessa situr alla jafna fræðimaður í eins metra fjarlægð, í hinni stofutölvunni, og svigar undir drep!

Ævispor og blóðug áhugamál

Harpa — Wed, 17 Feb 2010 10:44:26 +0000

Ég skoðaði sýninguna Ævispor, í Bogasal Þjóðminjasafnsins, fyrir akkúrat viku síðan. En þessi sýning hafði svo sterk áhrif að ég hef ekki almennilega treyst mér til að blogga um hana fyrr. Satt best að segja fékk ég kökk í hálsinn yfir hvað þetta var fallegt allt saman! Til að komast inn í Bogasal trítlar maður gegnum sýningu Þjóðminjasafnsins og þar á bæ hafa menn nú stillt upp enn fleiri eldri saumstykkjum. - Svo má líka nikka til fimmþúsundkonunnar, á málverki, á leiðinni enda vel við hæfi. Ath. að myndin á kynningarsíðu Þjm.s., þessari sem krækt er í í fyrstu málsgrein, gefur engan veginn til kynna hvers lags dásemdir eru á sýningunni. Nema sýningin fyrstnefnda er svo litskrúðug (miðað við upplituðu gömlu stykkin Þjm.safnsins) og listaverkin hvert öðru fegurra og vinnan að baki hvers svo gífurleg að alþýðilegri hannyrðakonu fallast næstum hendur! Á þriðja tug kvenna var staddur í salnum þegar ég loksins hafði mig þangað og ólíkt öðrum listsýningum, þar sem fólk gengur nokkur skref afturábak fyrir framan hvert verk og setur upp gáfusvip, kjaftaði hver tuska á sýningargestum; konur voru að halla sér þétt upp að listaverkunum til að sjá almennilega og fjörug umræða í gangi um ýmis útsaumsspor. Mér fannst þetta frábært fyrirkomulag! Auk þess kann ég doldið í útsaumi og er alveg viðræðuhæf um gamla krosssauminn (fléttusaum) og refilspor / refilssaum. Ég hvet alla til að sjá þessa sýningu, þótt auðvitað fái maður í leiðinni dálitla minnimáttarkennd. Það má hugga sig við það að margur málar án þess að halda að hann komist í fótspor Michelangelo; margir skera út án þess að halda að þeir nái Bólu-Hjálmari o.s.fr. Auðvitað ætla ég aftur á sýninguna á föstudaginn og aftur á miðvikudaginn í næstu viku. Ein heimsókn nær engan veginn að gera þessu skil. --- Mér datt í hug að sauma lyfjatöflu sjálfrar mín, þegar ég hef klárað þær hannyrðir sem hér liggja ókláraðar út um allt. Ættir eru tiltölulega vel skráðar eftir regluleg ættarmót og í fyrravor samdi ég og gaf út (í 5 eintökum) tvær ættarbækur, sem ég er nógu stolt af! Á hinn bóginn vill svo skemmtilega til að hvert lyf á sitt munstur, sjá wikkuna. (Skv. mínum heimildum eru upplýsingar um raunvísindaleg efni, t.d. læknisfræði, yfirleitt sæmilega áreiðanlegar á wikipedia.) Ég gæti t.d. saumað út rúmteppi á hjónarúmið með þeim 20+ lyfjum sem ég hef reynt. Sé fyrir mér að litskrúðugur refilsaumur ásamt kontorsting, varplegg eða lykkjuspori myndi tákna þessi lyf prýðilega. [Myndin sýnir uppbyggingu Anafranils, míns aðallyfs síðustu árin.] --- Þá að blóðugu áhugamálunum: Af því mér er að batna og ég er orðin nánast eðlilega hraðlæs hef ég lagst nokkuð í reyfara. Renndi t.d. í gegnum bók Yrsu, Horfðu á mig, í fyrrakvöld og gærmorgun, og varð ekki fyrir vonbrigðum! Kosturinn við Yrsu er að hún leyfir sér óhátíðlegan húmor sem er ánægjulegt mótvægi við hinn sænskættaða Erlend, í Arnaldsseríunum. Ég hef líka grenjað að hlátri yfir barnabókum Yrsu, sem eru hreint ekkert barnalegar en æðislega fyndnar ... En Horfðu á mig stóð sumsé alveg undir væntingum. Svo skveraði ég af reyfara sem heitir When she was bad, man ekki höfund og mæli ekki með bókinni. Hún fékk mig þó til að pæla í hvort næsta trend á morðvellinum sé klofnir persónuleikar. Kannski af því örstutt er síðan ég las Meðferð (sem ég mæli eindregið með) ... sjá um þetta upphaf eldri bloggfærslu. Næst á dagskrá, og hafið verk, er Red Bones eftir Ann Cleaves. Ég tók þá bók vegna þess að hún gerist á Hjaltlandi. Reyndar er þetta fjórða bók í seríu um morð á Hjaltlandseyjum og gæti verið akkur í hinum þremur ef þessi stendur undir nafni. (Vissi ekki að Hjaltlandseyjar væru svona góður morðvettvangur!) Verandi með kvefpest og sennilega hitavellu lagðist bloggynja svo undir sæng á sófa (þrátt fyrir mótmæli Fr. Dietrich sem telur sig eiga hálfan sófann) og horfði á Wallander mynd í danska sjónvarpinu. Blóðið rann og gauðið Wallander grét en reis svo náttúrlega upp á afturlappirnar og skaut ódóið fyrir rest. Til unaðsauka voru skemmileg twist í þessari mynd svo áhorfandann grunaði ekki of snemma hvernig í pottinn væri búið. --- Reyndar er ég líka með í gangi bók um HKL, sem ég hef ekki mikinn áhuga á, á þessari stundu, en bókin er góð eigi að síður. Svo æxlaði ég mér auðvitað bók Björns Th., Íslenzku teiknibókina í Árnasafni, og er aðeins að hverfa inn í þann heim, stund og stund. Ég hef oft skoðað þessa bók og lesið part hér og part þar ... kannski er kominn tími á að lesa hana í gegn? Inn á milli þess sem ég þvælist á Ævispor aftur og aftur? [Krækjan vísar í umfjöllun hins vel-styrkta-vefjar Handritin heima.]

Við Jósefína

Harpa — Thu, 18 Feb 2010 17:45:59 +0000

Það er svo gaman að GETA! Við Jósefína höfum í dag afrekað að prjóna töluvert og eyða hátt í þremur klukkutímum að skoða nótnasafn á Vefnum og æxla okkur nótur. Þarf varla að taka fram að þ.m.t. er Lili Marlene! Reyndar í leiðinlegri útsetningu en það má kannski porra hana eitthvað upp ... Eigandi Jósefínu hefur lofað að læra þýska textann, öll erindin. (Eigandinn hefur það á tilfinningunni að þessi Lili Marlene hafi verið hálfgerð dræsa, í ástandinu, en byggir það einungis á fyrsta erindinu enda hefur eigandinn aldrei lesið meir. Aftur á móti er téður eigandi kvefaður og getur þess vegna sungið lagið eins og hin eina sanna Dietrich! - í augnablikinu. Eflaust var hún Lili litla óskup væn stúlka sem mun áreiðanlega koma í ljós þegar lengra er haldið. Og örugglega ekki eins mikil væluskjóða og hún Sólveig, en við slúttuðum einmitt tónleikunum með sniftara allra tíma; Solvejs sang. Á pjanóið altso.) Unglingurinn sér um að hrósa móður sinni fyrir spilamennskuna - annað hvort hefur unglingsbarnið svona lélegt tóneyra eða það er ofboðslega meðvirkt! En það er sama hvaðan gott kemur og ég þigg styrkinguna ;) Jósefína hefur annars verið önnum kafin í dag við að verja lóðina enda veitir ekki af. Ég sá í því góða blaði Skessuhorninu, í gær, að ég þarf ekkert að vera að væla yfir hundaskít; fréttin og meðfylgjandi mynd sýndi að annað fólk hér á Skaganum er í djúpum skít, eða þannig! Vonandi hafa hinir hundrað hundavinafélagsmenn einnig skoðað Skessuhornið. Meðan Fr. Dietrich var að passa upp á okkar litla skika - fegin er ég því ég tróð á frostþurrkuðum hundaskítnum í gær þegar ég hengdi út á snúrur, í fyrsta sinn síðan í ágúst (tvímælalaust var þessi frostþurrkun handklæða batamerki!) - tók ég saman þurra, fyrrum frosna þvottinn, af innisnúrum og braut saman. Það var reyndar til bóta að Dietrich, Jósefína tók ekki þátt í því. Af þessum afrekum öllum er bloggynja komin með æðislega vöðvabólgu í herðum, hálsi og nærskikum. Það gerir ekkert til því hún er að fara í nudd á eftir. (Enn eitt batamerkið: Það er erfitt að þola snertingu þegar maður er mjög þunglyndur ...) Að lokum er vert að nefna að Jósefína er með þau gulustu augu sem bloggynja hefur séð. Það væri því við hæfi að slengja aftan á nafnaromsuna sem kötturinn mátar reglulega við sig á sinni fésbókarsíðu: J.D.M.v.S. af ætt Ísfólkins. Af því Jósefína les auðvitað bloggið mitt reikna ég með að hún tjái sig fljótlega um þessa hugmynd.

Jósefína dró úr pússi sínu

Harpa — Fri, 19 Feb 2010 19:01:57 +0000

Gamli fjandinn minnti á sig …

Harpa — Mon, 22 Feb 2010 09:23:28 +0000

Við brugðum okkur til þurrabúðarinnar í gær, til að hitta frumburðinn og fara í bíó. (Ég er algerlega ósammála kvikmyndadómnum í blaði mannsins, um Loftkastalann sem hrundi, því mér þótti þetta fín mynd, enda búin að lesa bókina! Aftur á móti leist mér ekki meir en svo á auglýsinguna um væntanlega Shutter Island sem ég hef lesið tvisvar. A.m.k. er ljóst að maður þarf að mæta með eyrnatappa á þá mynd! Ætli stærsti hluti bíógesta í þurrabúðinni sé hálf heyrnalaus? Eða er bara skrúfað svona hátt upp í Laugarás-bíó, gefandi sér að þeir Hrafnistumenn séu fastagestir?) Sumsé var myndin fín en ekki eins fínt, fyrir mig, að fá ofsakvíðaköst hvert á fætur öðru, sirka á skalanum 6, undir auglýsingum og upphafi myndarinnar. Á endanum fór ég út smástund. Enda hálfa pillan í vasanum hálftíma að virka. Það er nokkuð langt síðan ég hef fengið svona kast (þunglyndi setur lok yfir allt, líka ofsakvíða) en ég var rækilega minnt á hversu dj... vont þetta er! Óinnvígðir gætu gert sér í hugarlund nett hjartaáfall, með tilheyrandi verkjum og andnauð. Ofsakvíðakast er sennilega tiltölulega svipað. Ég notaði tækifærið til að rifja upp líkamleg ráð, s.s. að einbeita sér að öndun, halda fyrir eyrun og loka augunum og telja aftur og aftur rólega upp að tíu í huganum en þetta lagaði ástandið einungis mjög mjög tímabundið og svo hélt kastið áfram. Helv. fokking fokk! Ég hélt kannski að ég væri að mestu laus við þennan fjanda en hann lifir greinilega góðu lífi í boðefnabúskap heilans og getur stokkið fram hvenær sem er ... Svona hefnist bloggynju fyrir að trappa niður öll lyf, kvíðalyf meðtalin. Heimkomin beið okkar meget fortvivlet Jósefína, sem hafði verið lokuð inni fram á kvöld og unglingurinn gleymt að kveikja ljósin áður en hann fór að vinna og Fr. Dietrich er svo svakalega myrkfælin! Og mannelsk, þegar hún man eftir því. --- Ég ætlaði aftur til þurrabúðar í dag, til að hlusta á uppáhalds skáldkonuna mína segja frá því hvernig hún skrifaði sína góðu bók um Fr. Auði, en þótt mig langi og þótt mér finnist ég alveg frísk núna hef ég ekki hugsað mér að skemmta skrattanum í bili og mun því taka lífinu rólega í dag. Hér á okkar góða Skipaskaga er 5 stiga frost en blankalogn (að venju) og því mætti e.t.v. drífa sig í labbitúr, þótt ekki væri nema til að ná úr sér harðsperrunum eftir ofsakvíðaköstin! Svo er spurning um prjónakvöld á kaffihúsinu í kvöld, ef ég næ að fitja upp möbíus II fyrir kvöldmat. --- Kötturinn hangir nánast límdur við fótleggi heimilisfólks, staðráðinn í að láta sko ekki skilja sig aftur aleina eftir!

Klikk á móðurmorðinu: Sálgreining og kvennabókmenntafræði

Harpa — Tue, 23 Feb 2010 10:28:52 +0000

Geðvond sem ég var í gær fannst mér upplagt að æxla mér bækur sem myndu væntanlega fara í taugarnar á mér. Þetta er svipuð hugsun og liggur að baki hómópatíu, þ.e.a.s. stundum virkar að lækna pirringinn með örskammti af pirringi. Alveg eins og ég hressist aðeins í djúpu þunglyndi við að hlusta á jarðarfararsálma sungna af Ellen Kristjánsdóttur. Ég tók sumsé Óþarfar unnustur o.s.fr. eftir Helgu Kress og Svarta sól eftir Juliu Kristevu á bókasafni míns góða Kardimommubæjar. Komst svo að því að ég hafði akkúrat lesið greinarnar Helgu sem ég á að lesa fyrir kúrsinn sem ég er í en það breytti ekki því að kona gat enn og aftur skemmt sér yfir frösum á borð við "Hárskerðing er auk þess viðurkennd táknmynd geldingar, og Hallgerður sem hefur bæði vald á spuna og hári, neitar að gelda sjálfa sig." (s. 26) Marga fleiri gullmola má finna í Óþörfum unnustum en ég ætla ekki að láta hanka mig á ritstuldi og vitna því ekki meir í þá bók. Svört sól kom mér dulítið á óvart fyrst og fremst vegna þess hve lítið óskiljanleg hún er. Þýðandinn hlýtur að hafa unnið kraftaverk! (Formáli Dagnýjar Kristjánsdóttur var einnig skiljanlegur, sem kom mér líka þægilega á óvart.) Undirtitill Svartrar sólar er Geðdeyfð og þunglyndi (já, ég veit ég sagði í bloggfærslu um daginn að ég ætlaði ekki að lesa hana en af því blogg er æðislega óáreiðanlegur og ófræðilegur vettvangur geta lesendur aldrei treyst neinu í þeim efnum, ekki einu sinni bloggynju sjálfri!). Julia Kristeva lærði sálgreiningu og prufaði á eigin kroppi og sál, einnig virðist hún eitthvað hafa unnið við fagið, þ.m.t. inni á geðspítölum. Þess vegna eru lýsingar hennar á þunglyndiseinkennum og þunglyndissjúklingum fremur raunsæjar. Svört sól er mjög flott myndhverfing fyrir líf í þunglyndi, finnst mér, mun flottari en svartur hundur. Það er hins vegar túlkunin sem var bloggynju kærkomið pirringsefni, í gærkvöldi, og sló á pirringinn sem fylgir lyfjaniðurtröppuninni. Hafi ég ekki misskilið Fr. Kristevu þess meir er þunglyndi mitt sprottið af því að inni í mér er svartamyrkur (en þó ekki) hvar í dylst (jafnvel vex) Hluturinn, sem ég næ ekki að díla við af því ég klikkaði í bernsku á því að framkvæma móðurmorðið nauðsynlega nógu vel. Auk þess afneita ég afneituninni um að tungumálið geti komið í stað móðurinnar (?). Þægilegra er fyrir dyggu blogglesendurna mína að fá endursögn Dagnýjar á fyrirbærinu: "Innsta eðli sjálfsverunnar er þá ekki það tóm sem þunglyndissjúklingurinn segir að kvelji sig. Það er eitthvað inni í myrkrinu, eitthvað sem ekki er hægt að lýsa eða tákna með orðum, en það er þarna samt. Kristeva kallar það "hlutinn." "Hluturinn" er fyrstu áhrifin sem umheimurinn hefur á ungbarnið. Þetta eru áhrif sem verða stofninn í þeim tilfinningum sem síðar munu tengjast ákveðinni persónu, fyrsta viðfangi barnsins. Þessi áhrif eru frumstæð skynjun, sem ekki er hægt að lýsa "eins og þau eru" vegna þess að barnið er ómálga og "hugsar" ekki á þessu stigi. ... Skilgreining Kristevu á "hlutnum" í kenningum hennar um þunglyndi er ... "Hinn þunglyndi narsisti syrgir ekki Viðfang heldur Hlutinn. Ég vil lýsa "Hlutnum" sem því raunverulega sem lætur ekki tákna sig, miðpunkti aðlöðunar og viðbjóðs, aðsetri þeirrar kynverundar sem hið þráða viðfang mun skilja sig frá." (s. 37 - 38) "Hluturinn er bundinn móðurinni eða fyrstu skynjunum okkar og ímyndunum um móðurlíkamann. ... "Hluturinn verður að "hverfa" eins og hann leggur sig ... Þetta "móðurmorð" er forsenda þess að verða mennskur, verða talandi og táknandi vera.." (s. 39) O.s.fr. [Ég reikna með að stúlkubarnið á myndinni hafi eitthvað klikkað á sínu móðurmorði.] Geðveik bloggynjan er náttúrlega doldið paff yfir þessum upplýsingum og veltir því fyrir sér hvort borgi sig að bera þetta á borð fyrir sinn góða lækni í næsta viðtalstíma. En sama bloggynja sér í hendi sér að það mætti sviga alveg helling úr þessum kenningum til að gefa hugsanlegri umfjöllun um eitthvað faglegt og fræðilegt yfirbragð. Þannig nýtist þessi texti bæði brjáluðum og óbrjáluðum bókmenntafræðingum framtíðarinnar. Þótt ég vilji ekki ganga fram af lesendum má ég til með að birta aðra tilvitnun, í þetta sinn úr texta Kristevu sjálfrar. Kann að vera að einhverjum þyki smásmygli en af því ég er að koma mér upp áhugamálinu "Hvernig vitnar maður í Aristóteles?" gladdi þessi klausa mig, einkum eftir að hafa spurt Heimspekinginn í hinum ytra heimi, þ.e. í hinni tölvunni. Á s. 54-55 stendur: "Sá sem er þunglyndur er heimspekingur þegar efinn sækir á hann. Heraklítus, Sókrates og nær okkur í tíma, Kierkegaard, hafa ritað mögnuðustu verkin um merkingu og merkingarleysi Verunnar. Þó þarf að leita aftur til Aristótelesar til að finna heildstæða hugleiðingu um vensl heimspekinga við þunglyndið. ..." [Sleppi aumingja Aristótelesi í þetta sinn. Myndin er af Júlíu Kristevu.] Heimspekingurinn staðfesti að talið væri að Heraklítus hefði skrifað bók en hún væri aftur á móti löngu glötuð og einungis varðveittar fáeinar [sláandi? hundrað?] staðhæfingar Heraklítusar, á borð við að allt hreyfist (panta hrei) og að maður geti ekki stigið í sama vatnið tvisvar og að vegurinn upp sé einnig vegurinn niður o.s.fr. Sjá t.d. skemmtilegt svar á Vísindavef. Heimspekingurinn minn heldur því einnig fram að Sókrates hafi ekki skrifað bók svo vitað sér (en sló varnagla með að handrit væru náttúrlega alltaf að finnast ... held að varnaglinn sé byggður á hugmyndum Dan Brown og fylgismanna hans, svo framarlega sem nagli geti verið byggður). Það er náttúrlega við hæfi að heimspekileg undirstaða fræðanna (Kristevu) sé einmitt ekki undirstaða, þ.e.a.s. að hin "mögnuðustu verkin" skuli einmitt aldrei hafa verið til. Mér finnst það mjög í anda kenninganna. Aftur á móti hefði verið huggulegt að þessa væri getið í innganginum, svona til að skemmta alþýðunni. (Mér er ljóst að Kirkgaard var til en skil ekki alveg af hverju hann er grúppaður með þeim gömlu grísku, í þessari staðhæfingu.) --- Þannig að nú ólga í sálarlífinu allskonar spennandi hugmyndir um vatn, geldingu, móðurmorð, löngu dauða heimspekinga sem skrifuðu bækur sem má byggja á þrátt fyrir að slíkar bækur hafi aldrei fundist, afneitun gegn nauðsynlegu afneituninni og jafnvel að þunglyndissjúklingur fái kikk út úr að vera þunglyndur (þetta orðar Fr. Kristeva í löngu máli og flóknu og kann að vera að bloggynja hafi hreinlega misskilið hana öfugt) og að þunglyndum finnist gaman að því að blaðra en allt sé það án tilfinninga og innihaldslaust þannig séð. [Þegar Fr. Kristeva samdi Svarta sól var ekki búið að finna upp bloggið en það ætti einmitt að vera kjörið fyrir okkur narsísku lítt-móður-myrðandi þunglyndissjúklingana.] Miðað við forsendur sálgreiningar og niðurstöður Fr. Kristevu er DAM mjög lokkandi og auðskilinn kostur, verð ég að segja. Enda byggt á zen-búddisma en ekki gömlu grísku meintu rithöfundunum. P.s. Einhverra hluta vegna dreymir mig aldrei mannát. Er hugsanlegt að ég sé alls ekki þunglynd og með kvíðaröskun, úr því ég passa að þessu leyti ekki við hugmyndir Freuds gamla?

Ævispor enn á ný!

Harpa — Wed, 24 Feb 2010 20:13:11 +0000

Ég brá mér með vinkonu minni til þurrabúðarinnar í dag enda veðurútlit hérna megin Flóans gott. Í þurrabúðinn reyndist hins vegar þetta venjulega þurrabúðarrok og skítakuldi! Þrátt fyrir slakar umhverfisaðstæður má samt þorpið handan við eiga að ýmislegt má skoða innanhúss. Þar á meðal er auðvitað sýningin Ævispor í Þjóðminjasafninu, sem ég skoðaði aftur af stakri ánægju en varð enn og aftur nánast klökk við - þetta er svo fallegt alltsaman! Ég fell gjörsamlega í stafi yfir litunum og vinnunni að baki verkunum. Svo skemmtilega vildi til að listakonan sjálf birtist þarna og við vinkona mín tróðum okkur að henni til að segja hvursu fögur verkin væru. Sömuleiðis gat ég náttúrlega ekki stillt mig um að tengja okkur saman gegnum skyldfólk og tengdir. Maður má monta sig þegar svo glæsileg er listin. Næst lá leiðin á bókamarkað hvar ég var staðráðin í að kaupa ekki snitti enda bókaeign fjölskyldunnar orðin meiri en Lestrarfélags N-Þingeyinga, sem ég las í bernsku. Það gefur ótrúlega góðan grunn að lesa heilt bókasafn en vera ekki að spá í þessa nýmóðins skiptingu hvað teljist fyrir börn og hvað fullorðna. Það eina sem mér var beinlínis bannað að lesa voru Gleðisögur Balzacs sem varð auðvitað til þess að ég paufaðist vandlega í gegnum þá bók og geymdi hana undir rúmi ef einhver sá til mín. Þarf varla að taka fram hvílíkt uppistand varð þegar móðir mín hugðist skúra undir þessu sama rúmi ... enda var það einmitt hún sem taldi þetta klámsögu og ekki fyrir börn! (Myndin sýnir Honore de Balzac, f. 1799, d. 1850.) Mig minnir að bókin hafi verið hrútleiðinleg ... Því miður var ég ekki nógu staðföst á bókamarkaðnum og keypti smáræði, þar merkilegast náttúrlega Stóra kattabókin og Blái Engillinn, úr lífssögu Marlene Dietrich. Þetta flokkast þægilega undir nauðsynleg uppsláttarrit vegna Fr. Jósefínu. Þegar ég skoðaði myndir af Marlene D. á Vefnum rann upp fyrir mér hvers vegna Fr. Jósefína Dietrich er svona svakalega meðvirk reykingamönnum ... hún rífur sig meira að segja á allar fjórar lappirnar til að fara út á stétt með reykjandi eigandanum. Ég er reyndar doldið spennt að lesa ævisöguna Goodbye to Bacchus, útgefna 1953, en er annars að drukkna í allrahanda ólesnum bókum og var að sækja Svörtuloft Arnalds af bókasafni míns góða o.s.fr. þannig að kvöldinu er bjargað. Þriðja seværdigheden var svo sokkabuxnabúð í Kringlunni, hvar ég leitaði að alminlegum gammosíum og náði að kaupa eitthvað sem líktist því. Nú má fara að ganga í kvenlegra dressi en gallabuxum þrátt fyrir helv. kuldann! A.m.k. hér á mínum góða Skaga. Á morgun er ég að hugsa um að verða samferða mínum manni til sömu þurrabúðar á ný en nota tímann til að sörfa á Þjóðarbókhlöðu og ljósrita einhverjar greinar ef í þeim finnst bitastætt efni fyrir mig.

Bless og takk fyrir fiskinn!

Harpa — Fri, 26 Feb 2010 10:04:45 +0000

Fyrirsögnin er stolin frá (eða tilvísun til?) Douglas Adams, eins og einhverjir dyggu lesendanna átta sig eflaust á. Mér fannst hún við hæfi í ljósi þess að ég hætti að borða fisk á þrítugsafmæli mínu fyrir óralöngu og hef einungis étið svoleiðis fæðu í neyð (svo sem eins og í huggulegri 7 rétta fiskmáltíð einhvers staðar á Amalfi ströndinni fyrir mörgum árum, að viðstöddum mörgum vitnum sem tjáðu aðdáun sína á athæfinu - hvað gerir maður ekki fyrir evrópskt samstarf?). Ég fullvissa lesendur um að ég hef löngu gleymt bókunum hans Douglasar nema broti hér og broti þar ... og ég tel mig hvorki skáldsagnapersónu né höfrung. En pirringurinn útí hin "akademísku" fræði, sem iðkuð eru á Melunum óx og óx. Mér varð ljóst að það væri ekki hollt fyrir mig að vera svona pirruð og tímdi ekki að splæsa takmarkaðri orku í að ná mér niður af þessu, henni er betur varið í annað. Sem ég var að íhuga þetta í gær birtist hönd guðs, í líki tölvupósts, og skaffaði mér miklu áhugaverðara verkefni sem ég mun hafa miklu meir gaman af. Svo ég sagði mig umsvifalaust úr kúrsinum sem ég var í og leið um leið miklu miklu betur. Seinna blogga ég sennilega nánar um reynsluna af hinu fræðilega, þegar ég verð komin með jafnt skap og mér verður orðið algerlega nett sama um þetta allt saman. Ég þakka Erlu, sem gerði athugasemdir við færsluna á undan, kærlega fyrir þær og ekki hvað síst fyrir að benda mér á Íslenskan Orðasjóð. Ég mun örugglega nýta mér hann í verkefninu sem ég fer næst í og lofa að hampa sem víðast enda bendir lausleg prufa til þess að verulegur fengur sé í þessu efni. Það gefur þessu verkefni einnig huggulegan langsóttan fræðilegan Melastimpil að Árnastofnun linkar í stofnunina sjálfa (en ekki Íslenskan Orðasjóð) af vefsíðunni http://www.arnastofnun.is, undir Tenglar, undir Orðabækur og íðorð, undir Aðrir tenglar. Sumsé er kominn tími til að snúa sér að öðru. Ég hef t.d. vanrækt óstafrænar hannyrðir alveg óskaplega upp á síðkastið; valið frekar að lesa grein hér og grein þar. En í fyrrakvöld fékk ég kostaboð, tengt hannyrðum og listum, í símtali og hlakka mjög til að taka því boði! Það mun örugglega kveikja undir hannyrðaáhuganum aftur. Ef færð gefur þegar fer að vora eða litlibróðir sækir mig á skektunni yfir Flóann ... Sem minnir mig á hversu arfavitlaust mér finnst að leggja af stað í gær með hátt í hundrað skólakrakka í skíðaferð norður! Að vísu gleðst ég yfir því að Gylfi frændi fær nógan bissniss í Borgarnesi núna ... en fyrr má nú fyrrvera af þessum hafnfirsku grunnskóla-"ofurhugum"! Færðin er þannig á því veðursæla Akranesi að sjálfstæður heimspekingur tók strætó í skólann sinn í morgun (ég kenndi honum á strætó í gærkvöld, lét hann fá útprentaðar áætlanir og strætómiða og hann horfinn núna svo þetta hlýtur að hafa gengið allt saman). Meira að segja Fr. Dietrich hefur orðið að nota sitt inniklósett, hafandi þó lesið í týndum heimspekiritum að köttur pissar ekki tvisvar í sama sandinn ... Nú er ég farin í hlutverk hinnar góðu húsmóður og hyggst ræsta þetta hús! Það verður í þriðja sinn (fjórða?) sem ég fæst við þessa iðju frá því í október á síðasta ári og augljóst að mér fer fram.

Til hamingju Óli!

Harpa — Sat, 27 Feb 2010 18:54:00 +0000

Eins og aðrir í mínum litla góða bæ gladdist ég óumræðanlega yfir þeim fréttum að Wernersbræður ættu nú að borga myndarlega sekt fyrir að hafa beitt verulega ósvífnum brögðum svo við lasnir bæjarbúar yrðum tilneyddir til að skipta við þá og einungis þá. Ég er náttúrlega ekkert viss um að téðir Wernersbræður eigi fyrir þessari sekt. Þeir ætla ekki að greiða hana heldur rekja málið fyrir dómstólum, að sögn. Sennilega ekki ódýrara fyrir þá. Ég var svo vitlaus (má rökstyðja að það hafi ég verið bókstaflega) að skipta við Lyf og heilsu hér áður fyrr enda nánast í næsta húsi. En þegar Ólafur Adolfsson óskaði W.bræðrum til hamingju með opnun lágvöruapóteksins síns, í heilsíðuauglýsingu (um áramótin síðustu?), hætti ég umsvifalaust að skipta við það apótek nema rétt kaupa eyrnatappa í neyð eða fótleggjavax þegar bráð nauðsyn bar til. Eftir að hafa skoðað úrskurð Samkeppniseftirlitsins hef ég ákveðið að kaupa ekki einu sinni eyrnatappa framar af Apótekaranum heldur versla eingöngu við Apótek Vesturlands. (Verst að ég skuli orðin þó þetta frísk og pillunum hafi fækkað svo mjög ... en maður veit aldrei hvað verður. Það er náttúrlega fúlt að hitta ekki meir þær góðu afgreiðslukonur í Apótekaranum ... Á hinn bóginn mun labbitúr upp í sveit gera mér gott og vonandi gefast sem flestar ferðirnar uppeftir.) Í tilefni þessa paufaðist ég í morgun, í ófærðinni, upp í mýri þar sem Apótek Vesturlands er staðsett og kunni ekki við að kaupa dót undir fimmþúsundkallinum, þess vegna eignaðist Jósefína þennan fína bursta og ég krem o.s.fl., þótt mig vantaði bara eitt snitti af öðru. Ég horfði vorkunnaraugum á vesalings fólkið sem verður að versla í Bónus (í sama húsi) - sem betur fer þarf ég ekki að skipta við þá Bónusfeðga og hef reyndar ekki gert frá því þeir byggðu sér huggulegt útibú í útjaðri míns góða bæjar. Nei, þá er nú betra að halda sig við Einarsbúð, eins og almennilegur Skagamaður! Mér vitanlega er Ólafur Adolfsson, eigandi Apóteks Vesturlands, úr Ólafsvík. En hann er óneitanlega Skagamaður núna, Vestlendingur ársins 2009, og fyrrum ÍA fótboltastjarna! Þarf að segja meira? Árás á þennan lyfsala er í rauninni árás á fótboltamann í okkar liði ... og hér í mínum litla góða bæ hafa menn fótbolta fyrir guðið sitt, hvað sem þeir nú kunna að gera á Snæfellsnesi. Þetta hefðu þeir Steingrímur og Karl átt að fatta. --- Annað er sosum ekki títt. Við maðurinn fórum á tónleika í gærkvöldi ... mjög huggulegir og reyndar einnig bráðfyndnir tónleikar Kammerkórs Akraness ásamt hliðargrúppum sem "írska" hljómsveitin (The Beginners? Held hún heiti það.) endaði. Krakkarnir í götunni eru hamingjusamir í snjónum en kettirnir í götunni eru ekki sama sinnis. Vesalings Jósefínu blöskrar þetta blauta kalda ódó og verður að halda sig meira og minna inni. Annað en hundar sem láta siga sér nánast út í hvaða veður sem er! Maðurinn horfði á Gunnhildi litlu af Hjarðarholtinu steypa sér út um gluggann sinn í morgun ... og beint ofan í skafl! Aumingja Gunnhildur. Ég er búin að lesa Stóru kattabókina og sé nú betur hvernig kötturinn fer að því að temja fólkið sitt. Svo kláraði ég líka Svörtuloft, svona la-la bók en mér finnst Sigurður Óli algerlega óþolandi karakter, minnir mig á Jardine heitinn (í Taggart) sem mér fannst einmitt einnig verulega óþolandi. Sennilega er Sigurður Óli reistur á Jardine, líkindin eru það mikil. Heftir kallar gætu kannski lært eitthvað af því að samsama sig löggunni Sigurði Óla ef glæpasagnir hafa þá yfirleitt freudískt lækningargildi.

Jósefína les í fornum ritum

Harpa — Tue, 02 Mar 2010 09:02:31 +0000

að köttur heiti á latínu Musio en einnegin megi kalla köttinn Cattus, Muricepts, Murilegus og Muscio. Köttur er dýr sem er óvinur músa og hefur sjón svo skarpa að hún klýfur náttmyrkrið. Enn fremur hefur Jósefína lesið að: "Kötturinn (musio) hlýtur nafn sitt af því að hann ræðst á mús (mus). Sumir segja að kötturinn heiti cattus, dregið af föngun (capture); aðrir að hann heiti cattat (sér) vegna þess að sjón hans er svo skörp (acute) að hún yfirvinnur myrkur." Jósefína snaraði úr fræðum Ísidórs af Sevilla, sjá tilvísun neðst í þessari færslu. Jósefína ákvað að láta Bartolomaeus Anglicus, svigakarl á sömu síðu, lönd og leið því upptalning hans á eiginleikum kattar endaði svo ansi ógislega. (Sjá Miðalda-ókindafræði sem Jósefína fann á Vefnum. Sjá má formóður Jósefínu á myndinni úr Ókindafræðum Harley, frá sirka 1230-1240, þar sem hún hefur einmitt handsamað músina illu. Í Teiknibók Villard de Honnecourt, frá sirka 1230, eru myndir af köttum sem hafa komið sér vel í miðaldaútsaumi eða málun. Sjá nánar um Jósefínu á hennar eigin fésbókarsíðu; Jósefína Dietrich af facebook.com.) --- Sést af þessari færslu hve bloggynja, eigandi Jósefínu, er hugmyndasnauð á þessum þriðjudagsmorgni, enda fór dagurinn í gær í að skoða fagrar handritamyndir - íslensk handrit sem leitað var að eru að sjálfsögðu ekki aðgengileg á Vefnum en fullt af útlendum mátti þar finna - og lesa reyfara.

Hvers virði er nám? Um týndar meistararitgerðir

Harpa — Tue, 02 Mar 2010 20:17:08 +0000

Ég hvet þá sem skiluðu MA ritgerð til HÍ vorið 2007 að athuga hvort ritgerðin þeirra hefur skilað sér upp á Lbs. Háskólabókasafn og / eða hvort hún er skráð í Gegni!

Vorönn 2007 notaði ég allar starfandi heilafrumur til að skrifa 15 eininga (30 ECTS) MA ritgerð. Ritgerðin var um ljóðabréf Bjarna Gissurarsonar og var skilað í apríl 2007, í tveimur bindum auk geisladisks með mynd af handritinu sem ég skrifaði upp úr. Sjá má bindi I og bindi II hér.Fyrir þessa ritgerð fékk ég 8,5 sem ég veit ekki hvort þykir hátt eða lágt gefið ... gæti jafnvel verið algengasta einkunn fyrir MA ritgerð. Að eigin áliti er þetta kannski fullhá einkunn því grunnvinnan er mjög góð en skortir nokkuð á úrvinnslu enda var ég ekki í neinu standi til slíks og var í rauninni sama hvernig veröldin veltist eða fórst, á ritunartíma. Á dögunum uppgötvaði ég fyrir tilviljun að ritgerðin mín var ekki skráð í Gegni. (Ég var að fletta upp námsritgerðum og datt í hug að gá hvort eitthvert stafrænt efni væri tengt minni eigin ritgerð – en komst sem sagt að því að hún var ekki til! Ég kalla eintök sem læst eru inni á skrifstofu kennara eða eintak geymt í kassa á læstri Bókmenntafræðistofnun Hugvísindadeildar ekki vera sérlega mikið til í þeim heimi sem venjulegt fólk þekkir.)

Þann 22. febrúar sendi ég bréf um þetta til skrifstofu Hugvísindasviðs, deildarforseta Íslensku-og menningardeildar (sem var, að mig minnir, skorarformaður íslenskuskorar þegar ég skilaði ritgerðinni) og sviðsstjóra Þjónustusviðs Landsbókasafns Íslands-Háskólabókasafns. Þótt í svarbréfum vísi hver á annan og enginn axli ábyrgð (álíka og í sögunni, þið munið; Kötturinn sagði: Ekki ég. Hundurinn sagði: Ekki ég ...o.s.fr.) mega menn eiga að þeir brugðust skjótt við. Annar leiðbeinandinn minn dreif í að grafa upp eintakið í kassanum á Bókmenntafræðistofnun – hans vegna vona ég að það hafi ekki verið margir kassar sem í þurfti að leita – og afhenti á skrifstofu Hugvísindadeildar með hraði. Hugvísindadeild sendi eintakið upp á Þjóðarbókhlöðu, einnig með hraði, og þar er verið að vinna í að skrá hana inn, eins og skjámyndin úr Gegni, sem ég tók núna áðan, ber með sér. Af því ég reikna ekki með brjálæðislegri eftirspurn eftir þessari ritgerð, sem auk þess hefur ekki exísterað í 3 ár nema í lokuðum fámennum kreðs, get ég svo sem við vel viðbrögðin unað og tel reyndar að tveggja daga afgreiðsla málsins, innan íslensku- og menningardeildar og skrifstofu Hugvísindasviðs, hljóti að vera hraðamet.

Aftur á móti veit ég ekki um hina, hversu happí þeir eru! Skv. upplýsingum í tölvupósti frá sviðsstjóra Þjónustusviðs Landsbókasafns Íslands-Háskólabókasafns virðast, að athuguðu máli, MA ritgerðir þeirra sem útskrifuðust vorið 2007 almennt ekki hafa skilað sér til safnsins. ??? Var þetta að fattast núna? Hvar týndust þessar ritgerðir? Og hvað ætli þær séu margar? Nú gæti ég auðvitað snúið upp á mig og sagt að mér sé sosum slétt sama hvort þessi ritgerð er skráð eða ekki skráð, aðgengileg sem námsritgerð eða ekki o.s.fr. En mér er reyndar alls ekki sama. Mér finnst það helv. hart að hafa eytt eins misseris fullri vinnu í pródúkt sem er svo bara glutrað niður, einhvers staðar á stuttri gönguleið úr 101 í 107. Mér líður eins og lýst er í þessu ljóði! Ég veit að ýmis vandkvæði voru á að brúka póst úr HÍ vorið 2007 því þegar ég var orðin mjög langeyg eftir útskriftarskírteini hringdi ég á skrifstofu Nemendaskrár? Heimspekideildar? Og var tjáð að ekki væri hægt að senda slíkt í pósti heldur yrði ég að sækja það sjálf eða fá einhvern í Reykjavík til að sækja fyrir mig skírteinið (guði sé lof að ég bý ekki á Raufarhöfn!). Skýringin var að það væri svo dýrt fyrir HÍ að senda ábyrgðarpóst. Ég reikna því fastlega með að MA ritgerðir hafi verið sendar (eða ekki sendar?) upp á Þjóðarbókhlöðu með öðrum hætti en Íslandspósti. Sem móðir pizzasendils til nokkurra ára hef ég svo sem ekkert á móti því. En öfugt við oss pizzapantendur höfum við MA-ritgerðarhöfundar 2007 ekkert fylgst með pródúktinu enda gert ráð fyrir að slíkt væri í öruggum höndum annarra.

Sem betur fer tók ég aukaeintak til að senda þeirri manneskju sem mér þótti líklegast að myndi lesa þessa ritgerð, hefði a.m.k. mikinn áhuga á honum Bjarna blessuðum. Sú manneskja hefur ekki verið innan vébanda HÍ. Svoleiðis að skrifin í kapp við myrkrið, vorið 2007, voru ekki algerlega út í bláinn og marklaus. Ég gleðst núna yfir þessu. Af því enginn, þ.m.t. leiðbeinendur mínir, matsnefnd, íslenskuskor eða skráningaraðili námsritgerða, tók eftir því að MA ritgerðir vorið 2007 voru aldrei skráðar á Gegni og rötuðu aldrei í hillur Þjóðarbókhlöðu, má ætla að sömu aðilum þyki nú ekki sérlega mikið til slíkra ritgerða koma. Þótt hver og ein sé a.m.k. eins misseris vinna.

Loks vil ég geta þess að enginn þeirra aðila sem ég hef haft samband við út af Ritgerðarhvarfinu mikla hefur látið svo lítið að biðjast afsökunar. Það hlýtur að stafa af því að hver og einn álítur sig einmitt ekki bera sök á þessari handvömm heldur einhvern annan. Væri áhugavert að sjá úttekt á sjálfsmatsskýrslum þessara þeirra aðila sem heyra undir HÍ ... það hlýtur að vera gott að hafa svona yfirdrifið sjálfsöryggi, hvort sem um ræðir deild eða svið eða skrifstofu.

Ég ráðlegg eindregið þeim nemendum sem eru að skrifa MA ritgerðir við Hugvísindasvið að fylgjast með því hvort þær rata rétta leið og séu skráðar eða hvort þær lokist eingöngu inni á skrifstofum, jafnvel ofaní kassa!

Dolfallin yfir fegurð í þurrabúðinni

Harpa — Thu, 04 Mar 2010 12:32:11 +0000

Í gær skrapp ég til þurrabúðarinnar-handan-Flóans. Segir ekki mikið af þeirri ferð nema ég var svo heppin að fá að koma í heimsókn til Guðrúnar Guðmundsdóttur, höfundar Ævispora (sýningar í Þjóðminjasafni sem ég hvet fólk enn og aftur til að láta ekki fram hjá sér fara!). Ég er eiginlega ennþá agndofa yfir öllum þessum fallegu listaverkum sem ég skoðaði þar. Meira að segja unglingurinn hreifst með og skoðaði myndir af verkunum yfir reglubundnu pizzuátinu í gærkvöldi. (Á miðvikudagskvöldum er maðurinn af bæ og við hin neyðumst því til að panta skyndibita ...) Það þarf talsvert til að hrífa unglinginn svo ég hlýt að hafa afar sannfærandi. Í strætó á leiðinni heim komu hugmyndir fljúgandi til mín. Ég er enn að vinna úr þeim. Mér datt svo í hug áðan að kannski væri enn sniðugra að ljúka við þau mörgu hálfkláruðu stykki sem ég á, sum byrjuð í næst-næst-síðasta þunglyndiskasti en önnur yngri. Gæti tekið mér elju listakonunnar til fyrirmyndar. Kærar þakkir fyrir mig! P.S. til hannyrðakvenna á Skaganum: Ég er búin að skila Íslensku teiknibókinni (bók Björns Th. Björnssonar), bókinni um handritið Stjórn (e. Selmu Jónsdóttur) og bókinni um handrit (e. Jónas Kristjánsson) á Bókasafn Akraness :) P.p.s. Tek fram að ég hélt mig aðallega í 101 Reykjavík og var ánægð með það sem svæðið hafði upp á bjóða.

Scheving og Möbíus

Harpa — Sun, 07 Mar 2010 16:15:12 +0000

Hannyrðalistirnar í þurrabúðinni virkuðu eins og vítamínsprauta á bloggynju og hefur hún nú druslast til að finna fullt af hálfkláraðri handavinnu og hyggst ljúka henni á árinu! Reyndar tefur Möbíus-prjón svolítið því það er svo ansi þægilegt við sjónvarpið og auk þess gengur bölvanlega að finna hinar réttu stærðir, svo sem sést á meðfylgjandi mynd. Þessi tveir Möbíusar eru á leiðinni í þvottavél, á 60°, og viskum sjá hvort þeir láta sér ekki segjast við þá meðferð. (Þeir eru greinilega of stórir fyrir háls og of litlir fyrir herðar ... hvað á maður að gera við svona millistykki? Sennilega var líka heldur ósmart að pressa stykkin ...) Montmyndirnar litlu vísa á stærri útgáfur af sömu myndum. Eitt af því sem ég dró fram var listaverkið Kýrin Meskalína, byggt á mynd Gunnlaugs Schevings. Ég á ekki von á að verða kærð fyrir höfundarréttarbrot en hannyrðin er samt tvímælalaust svoleiðis brot. Við alþýðan verðum að brúka svona aðferðir til að eignast okkar Scheving - við vorum aldrei í útrásinni eins og Landsbankinn, sem ég reikna með að eigi upprunalega verkið. Sem sjá má eru ský og landslag dálítið færð í stílinn, sem varð til þess að fræðimaður heimilisins gaf útsaumsmyndinni þetta nafn. Annað óklárað er t.d. ansi fín hörpudiskapeysa sem má klæðast á sumrin, svört peysufatapeysa (eða byggð á slíkri) sem á að vera grunnur undir tilraun til svindl-baldýringa-æfinga, einn einn áttblaðarósarpúðinn í groddalegan risafléttusaum (í smyrna-stramma) o.s.fr. Svo sé ég í hendi mér að það megi bjarga hinum fínu en draslkenndu eldhússtólum mannsins með útsaumuðum sessum - t.d. með miðaldamyndum af köttum - og gefst þá frábært tækifæri til að prófa refilsaum. Staðföst sem ég er mun ég ekki blogga um Ice-eitthvað (stefni á að verða eini bloggari landsins sem ekki hefur tekið þetta mál upp á bloggi). Ég læt duga að vitna í feminu docta þessa heimilis, sem segir í enn óútgefinni stjórnmálasögu sinni, De Historia Politica Islandorum, IV. bindi: "Á þessu stigi málsins kemur vel til greina að éta erlendar samninganefndir og verða þær þar með úr sögunni." (Dietrich, Jósefína. 2010, s. 897. Bloggynja snaraði úr latínu.)

Draumalandið er Karlalandið!

Harpa — Sun, 07 Mar 2010 22:40:57 +0000

Ég fatta alls ekki hvað á að virka svona vel í þessari mynd, þ.e.a.s. af hverju fólk á að hrífast af henni; Ömurleg jarðarfarartónlist, tölvubreyttar umhverfismyndir og megnið af viðmælendum karlar - sem vældu nokkurn veginn sama sönginn og tónlistin þannig vel við hæfi. Hvert er pojntið? Á Ísland að verða land stóreygra karla, gjarna eins og barnsrass í framan ... jafnvel um allt höfuðið? Grimmhildurin í myndinni var kvenkyns (iðnaðarráðherra) en "góða" konan var Erla Stefánsdóttir (!!!). Alcoa er væntanlega Ókindin. Guði sé lof að ég hef ekki lesið bókina. Af hverju kokgleypir fólk þetta? Sara Lund bjargaði kvöldinu ;)

Jósefína horfir á heiminn

Harpa — Tue, 09 Mar 2010 19:38:05 +0000

Fyrst vill bloggynja taka fram að Möbíusinn úr færeyska ullargarninu smellpassar eftir að hafa farið á 60° straufrítt í vélinni og látið pressa sig. Sjá litlu montmyndirnar sem linka í stærri montmyndir. Ég innvígði tvær konur í merkisheim Möbíusarprjóns í dag og gekk það ótrúlega vel, sérstaklega þegar tekið er tillit til þess að sjálf þarf ég að hugsa mig um til að vita hvor höndin (á mér) er sú hægri (veit að hin höndin er þá vinstri hönd) og á þess vegna erfitt með að leiðbeina öðrum nema máta allt við mig jafnóðum. Þótt bloggynja hefði það huggulegt í dag verður ekki það sama sagt um aumingja kattarrófuna! Laust eftir hádegi heyrðist kall mikillar kveinunnar, óps og ýlfrunar; Hafði þá litla ljósið lent í slagsmálum við ótótlegt ógelt fresskvikindi hér úti! Þessi flagari rispaði aumingja Jósefínu í eyrað og stóð kló upp úr hausnum á henni þegar hún kom inn (delinn missti klóslíður!) sem og var feldurinn hennar fagri tættur á einstaka stað. Eftir að hafa gráið hást yfir óréttlætinu og jafnað sig svolítið á teppinu sínu dreif Jósefína sig í vakt-stöðu og hefur af og til kíkt út í rigninguna og slabbið. Heimilisfólk hér telur að litla stýrið hafi hugsað sér að rífa eyrun af helv. fressinu, við fyrsta tækifæri. Bloggynju finnst að mætti rífa af því fleira ... Myndin sýnir Jósefínu horfa á sinn heim og sína baklóð. Eins og þetta sér ekki nóg upplifelsi fyrir heilan dag í kattarævi ... þá vildi svo ömurlega til að eigandi Jósefínu kom heim áðan, útbíuð í hundahárum og lyktandi eins og smalahundur! Auðvitað þarf þessi eigandi að koma sér í sturtu hið bráðasta en sá þó sóma sinn í því að þvo sér umsvifalaust um hendur og skipta út nokkrum fatalufsum; annars væri ólíft í húsinu. Sem betur fer veit Jósefína ekki ennþá að snoðklippti hundurinn Kubbur er á leiðinni í heimsókn á næstunni. Dýrið er svo mjúkt og snyrtilegt núna að má nota hann sem parkettmoppu. Líklega verður að loka Jósefínu inni í svefnherbergi meðan Kubbur er í heimsókn (svo hún fái ekki taugaáfall) ... en svo er auðvitað hætta á að hér verði óíbúðarhæft fyrir eina silkimjúka ráma kisu, heitandi keisaraynjunafni m.m. ... Myndin sýnir, svo ekki verður um villst, hve kötturinn tónar vel við eldhúsinnréttinguna og einnig hvussu erfitt er fyrir einn kött að nálgast flugurnar skríðandi á eldhúsloftinu!

Samtíningur

Harpa — Thu, 11 Mar 2010 10:22:01 +0000

érna áðan (málsgreinin byrjar svona svo ég geti notað upphafsstafinn!) settist bloggynja við tölvu sína og gramsaði hér og þar. Afraksturinn var annars vegar sá að ég fann Stjórn á stafrænu formi; reyndar er upplausnin á myndunum alveg hroðalega lág og kostar mikla vinnu að sansa þær svo hægt sé að lesa eða sjá lýsingu (skreytingu) almennilega. Hannyrðakonur og aðrir áhugamenn geta sumsé farið á Stafrænt handritasafn Árnastofnunar, fundið þar AM 227 fol og smellt á Skoða. Leit á handrit.is og Sagnaneti skilaði aftur á móti engum niðurstöðum. Þrátt fyrir þessa annmarka gleðst ég yfir þó þessum möguleika. Öllu merkilegra þótti mér að hafa upp á laginu um hana Sonju! Ég hef bara heyrt það með norskum / dönskum texta; "Sonja, Sonja / Stjerneøjne har du / som i mørket brenner i mit sind / alle mine drømmes dronning var du / ? " ... síðar í kvæðinu, eftir að mælandi hefur rekið vin sinn í gegn, endar viðlagið á "Sonja, Sonja, jeg forbanner dig". Þetta er eldgamalt dægurlag sem amma spilaði flott á sitt Hornung & Møller pjanóforte og söng með. Fyrir mörgum árum komst ég að því að Ólafur frá Mosfelli hafði sungið þennan sniftara, í íslenskri þýðingu, inn á plötu. E.t.v. er það platan sem talað er um hér. Ég þarf að skoða þetta betur. En sem sagt fann ég lagið um hinu svikulu Sonju, á serbó-króatísku (!). Reikna þar með að þetta blessaða lag sé austur-evrópskt þjóðlag sem á tímabili hafi verið álíka mikill slagari og "Eitt sinn einn ég gekk / yfir Rauða torg" eða "Svörtu augun" eða einhver rússnesk / austur-evrópsk þjóðlög önnur. Soldið undarlegt að læra textann á norsku (dönsku). Héðan má hlaða þessum sorgarsöng niður. Hér má hlusta á útgáfu á You Tube. (Afskaplega róandi að hlusta á þetta meðan maður bloggar.) Hér er textinn á serbó-króatísku. --- Þetta hefur náttúrlega tekið tímann sinn ... en guði sé lof fyrir Vefinn! --- Annað er svo sem ekki títt nema í áætlun er að kaupa næturljós fyrir köttinn. Já, ég veit að í fornum ritum segir að köttur hafi sjón svo skarpa að hún kljúfi myrkur ... þetta hefur Jósefína sagt mér ... en þótt Fr. Dietrich kljúfi myrkur með augnaráðinu breytir það ekki því að hún er skíthrædd við sama myrkur. Þess vegna sefur hún jafnan í gluggakistunni í svefnherberginu því handan götunnar skína bæði götuljós og öryggisljós á FVA og er þetta líklega bjartasti gluggi hússins að næturlagi. Maðurinn og ég teljum að annað hvort sé Jósefína myrkfælin að eðlisfari eða hér í íbúðinni sé slæðingur sem aðeins hún verði vör við - af því hún er svo næm, þessi elska. Til að losna við að kötturinn vekji okkur á nóttunni, skelfingu lostinn, er líklegast rétt að nota sama ráð og á myrkfælna krakka. Ég veit að Jósefínu dreymir um að líta út eins og kattarrófan á myndinni til hægri.

Þáskildagatíð

Harpa — Sat, 13 Mar 2010 14:58:14 +0000

Tilefni færslunnar er feikigott viðtal við Erling Sigurðarson og Sigríði Stefánsdóttur í mogganum (mannsins) í dag (s. 14 - 17 í sunnudagskálfinum). Þar segir Sigríður: "Maður getur ekki lifað í þáskildagatíð; það þýðir ekki að hugsa um í hvaða sporum við værum ef þetta hefði ekki gerst." Frasinn / spakmælið hringlaði í kúpunni og ég held ég hafi heyrt það áður. Þetta er afskaplega vel heppnaður frasi, sem ég er alveg sammála. Hvað þýðir að ergja sig yfir orðnum hlut eða sökkva sér í vangaveltur um hvernig lífið hefði getað orðið ef eitthvað hefði ekki orðið? Nei, þá er nú betra að halda sig í deginum í dag! Mér finnst ég hafa fengið nokkuð góða æfingu í þeirri lífspeki og mæli með henni. En ég þekki alveg fólk sem lifir í þáskildagatíð. Stundum vilja þáskildagatíðarsinnar mjög beita sinni speki á aðra. Dugir hér að vísa til einkenna hemúla, skv. Muminpappans Bravader skrivna av Honom Själv þar sem segir: “En hemul har hemskt stora fötter och ingen humor, förklarade jag [muminpappan]. Näsan är lite tillplattad och håret växer i obestämda tottar. En hemul gör ingenting därför att det är roligt, utan bara för att det borde göras, och berättar hela tiden för en vad man själv borde ha gjort och … "(Muminpapappans Bravader [1950] 1961: 16) Ég reikna með að flestir þekki einmitt hemúla sem vita óspart hvernig aðrir hefðu átt að haga sér. Svoleiðis skyldurækin þáskildagatíð er kannski enn verri lífspeki en sú sem sumir lifa sjálfir í ... eða hvað? (Ég er ekki frá því stundum detti bloggynja sjálf í hemúlafarið.) Af daufu bergmáli þáskildagatíðarfrasans kviknuðu minningar um aðra frasa, flesta ættaða úr AA eða meðvirknifræðum. Í viðtalinu sem ég nefndi í upphafi kemur einmitt fyrir uppáhaldsfrasi Al-anon nú um stundir, að ég held: "Eymd er valkostur". Ég hef reyndar ýmislegt við þennan að athuga en hugga mig við það að hann er sennilega ekki hugsaður út frá eigin þunglyndi. Skárri er þessi: Maður velur "að hanga í harminum". Þennan má líka brúka á þunglyndi því hann gerir ráð fyrir að harmurinn sé kannski ekki óumflýjanlegur, hins vegar sé hægt að kjósa leið fram hjá honum eða a.m.k. að sleppa því að velta sér beinlínis upp úr honum. Stundum hefur mér flogið í hug að meðvirknifrasar ýmsir séu dulinn mega-áhrifavaldur á íslenskt mál. Ef gengið er út frá tölulegum upplýsingum SÁÁ, þar sem beinlínis virðist mælast að 25% karlmanna í árgangi leiti í meðferð fyrir fimmtugt og ef gert er ráð fyrir að einhverjir aðstandendur hvers þeirra leiti sér aðstoðar - þá er ótrúlega stór hluti þjóðarinnar innanborðs í fíknar- eða meðvirknisamtökum. Svo ekki sé talað um alla þá allskonar meðvirkni sem rúmast innan CODA. Vegna nafnleyndar fer þetta hins vegar ekki hátt. Mér vitanlega hefur enginn skoðað áhrif beinna þýðinga úr amrískum meðvirkni-bókum á málfar en ég held að þau gætu verið töluverð. Má taka sem dæmi "Góðir hlutir gerast hægt". Þessi frasi fór óendanlega í taugarnar á mér fyrir meir en áratug. En málvöndunarsinnar innan AA hafa lagt sig í líma við að brúka heldur "Með hægðinni hefst það" sem hugnast mér miklu betur. Væri spennandi að vita hvort fyrrnefndi frasinn höfði einkum til aðstandenda og hinn síðarnefndi til óvirkra alkóhólista ... ég hef á tilfinningunni að svo sé en hef svo sem ekkert annað fyrir mér. Áhrif páskaeggjamálshátta minnka ár frá ári! P.S. Kann að gleðja einhverja dygga lesendur að bloggynja er í miklum heilastarfsemibata: Ég rúllaði upp sunnudagskrossgátunni á engri stund!

Dútl um dagana

Harpa — Mon, 15 Mar 2010 10:20:44 +0000

Vinnufélagi minn spurði mig, áhyggjufullur á svip, hvort ég fyndi mér eitthvað til að gera hér heima. (Kannski er þetta oftúlkun á svip og orðum vinnufélagans ... en ég skildi þetta svona.) Ég skil reyndar manna best að fólk telji vinnu æðsta og hafi áhyggjur af fólki sem ekki stundar slíka og eyðir í hana sinni mestu orku. Enda hefur stór hluti veikindaleyfis farið í að sætta sig við líf án þátttöku á vinnumarkaði (vonandi tímabundna fjarveru). Málið er samt að mér leiðist alls ekki. Blessunarlega á ég mörg áhugamál og tekst ótrúlega vel að fylla dagana með iðkun þeirra ... stundum duga dagarnir ekki í allt það sem mig langar að gera. Hér skal tekið fram að það er einungis rúmur mánuður liðinn frá því mig byrjaði beinlínis að langa eitthvað. Á hverjum degi þarf ég helst að spila soldið á mitt pjanóforte; sauma í Scheving og hlusta á rás 1; hlusta á tónlist (er núna heit fyrir Vreeswijk-lögum, t.d. þessu); gramsa á Vefnum; lesa (er núna með Þegar kóngur kom í takinu og finnst hún meiriháttar frábær!); prjóna Möbíus (að endanlegri atrennu að herðaslái lokinni taka við tvær peysur sem á að klára) o.fl.. Auk þess þarf ég að fara út að labba einu sinni á dag og hitta eitthvert annað fólk en Atla og köttinn (álitamál hvort þau eru bæði fólk en bæði eru ákaflega skáldmælt). Þetta vefst svo allt saman svoleiðis að ég hangi á Vefnum finnandi efni sem tengist hinu dótinu. Má nefna að ég fann Sonju-nótur í austurrískri fornbókaverslun og pantaði um helgina, ég datt svo í að skanna allt efnið í Sæmundi fróða Jóns Hjaltalín, til að gá hvort vitnað sé í kanadískan tannlækni um að fótaböð komi í veg fyrir tannpínu. Í Sæmundi fróða er áhugavert efni um Húsapótek og saga hörmunga í tíðarfari, sem ég á eftir að lesa en líst vel á. [Ég fékk svo líka nótur af Sonju sendar frá einum dyggum lesanda og þakka kærlega fyrir þær! Segið svo að borgi sig ekki að blogga! Nú vantar mig varíasjónir Merikantos um Mustalainen, þ.e. Til eru fræ ...] Áhugi á hjálækningum fyrri alda er mikill og má því til sönnunar sýna þetta brot þar sem útlistað er hvernig megi bæta minni. Veit ekki hvort ég prófa uppskriftina einhvern tíma. Líklega er betra að bera þetta undir sinn góða lækni fyrst ... Við minne, Tak salltpetur og mil vel, og meinga við vyn, og dreck þar af, það það mún gióra gott minne. (Sjá JS 227 8vo, s. 67v á handrit.is.)

Blogg versus feisbúkk

Harpa — Thu, 18 Mar 2010 09:28:51 +0000

Tek fram að ég hef ekki verið í stuði til að blogga alveg upp á síðkastið ... þessu veldur hið velþekkt sjúkdómseinkenni "dagamunur". Vonandi rís nýr og bjartur dagur sem fyrst. En ég er þess duglegri að hanga í tölvunni við fánýta iðju. Eitt þessarar fánýtu iðju er að tékka á aðskiljanlegu fólki á feisbúkk. Hef nefnilega uppgötvað það að alþýðan er hætt að blogga á bloggum (undanskil hér handavinnublogg sem ég er húkkt á þessa dagana ... aðallega útlensk slík) en rekur þess í örblogg undir nafninu Facebook-færslur. Það hentar greinilega miklu betur þeim sem vilja blogga stutt en nokkrum sinnum á dag. Kerfið býður líka upp á komment og jafnvel bara brosmerki ef menn nenna ekki einu sinni að skrifa fáein orð. Tek fram að ég sakna möguleikans "Dislike", sennilega af því ég er svo neikvæð ... ;( Í mottuslag sonarins væri ágætt að hafa þennan möguleika. Sjálf á ég fáa en góða fésbókarvini enda hef ég kerfisbundið gengið í að losa mig við sem flesta. Þessir fáu duga mér ágætlega því ég nota fésbókina bara til að kommenta hjá öðrum og get þarna fylgst með sonunum og kettinum, jafnvel manninum. Það hlýtur að taka tímann sinn að skruna niður skjáinn eigi maður mörg hundruð vini! Langflestir hafa fésbókina sína galopna; Hver sem er getur skoðað vegginn þeirra og myndirnar þeirra sem samsvarar því alveg að reka tiltölulega persónulegt blogg. Svoleiðis að maður þarf ekkert endilega að binda trúss sitt við þá sem rita fésbók af alúð. Dugir að leita uppi viðkomandi einu sinni á dag og þá gjarna freistast í að skoða einhverjar álitlegar vinasíður í forbífarten. Ég er ekki viss um að fésbókarnotendur geri sér almennt grein fyrir þessu. Ég er heldur ekki viss nema þeir vilji opinn aðgang ... til að komast nær því að reka persónulegt blogg. Hafi dyggir lesendur mínir áhuga á vitsmunalegri fésbók mæli ég með fésbók Jósefínu Dietrich. Hún er sá eini fésbókarhöfundur sem ég hef rekist á sem ritar jafnt í bundnu máli sem lausu. (Vá - 3 sem í einni málsgrein hlýtur að vera met!) Reyndar telur sama Jósefína að kerfið allt heiti Jósefínubók ...

Fokking dagamunur

Harpa — Mon, 22 Mar 2010 08:57:24 +0000

heldur áfram. Þetta er einhver dýfa sem hefur nú staðið í tæpa viku. Mér finnast kvíðaeinkennin verst; líður eins og ég sé með slæma timburmenn, öll í ójafnvægi. En ég nenni ekki að lista líkamleg einkenni kvíðaröskunar akkúrat núna. Ráðið er að setja upp nákvæma stundatöflu dagsins í dag. Spurning hvort blundur um eftirmiddaginn sé til bóta; Það er dýrlegt að sleppa klukkutíma úr þessari líðan en e.t.v. gerir það kvöldið verra? (Annars mundi ég nefnilega geta farið fyrr að sofa.) Hirði heldur ekki um að lista aktívitet dagsins í dag en fullvissa dyggu lesendurna um að mestallt er voðalega hollt! Hafi ég verið farin að halda að ég gæti sinnt vinnu eða einhverju svoleiðis eru slíkir draumórar fyrir bí núna, altént í dag ...

Tekist á við dagamuninn

Harpa — Wed, 24 Mar 2010 08:10:54 +0000

Mér líður ekkert skár. En ég hef ákveðið að sætta mig ekki við það ... held ég sé nógu frísk núna til að grípa til aðgerða (Vá! þetta hljómar eins og ég sé í ríkisstjórn en ekki sjúklingur ;) Ég var í borg óttans fram eftir degi í gær. Meira hvað er kalt og klakafullt þarna handan Flóans! Aukaafurð af ferðinni eru nokkrar mjög álitlega hannyrðabækur og einn reyfari úr Norræna húsinu. Reyndar held ég að ég hafi lesið reyfarann áður, a.m.k. kannast ég ansi mikið við hann. En af því ég man ekki hver morðinginn er held ég ótrauð áfram. Hef þessa morðsögu svona til hliðar við Kirkju hafsins sem ég er að treina mér. Minnisgloppur undanfarið fara ofboðslega í taugarnar á mér. Má nefna þegar ég eyddi klukkutímum í að reyna að muna hvað yllirinn úti í garði héti; Nafnið var gersamlega dottið úr mér! Á sama tíma koma minningar fljúgandi þegar minnst varir en það eru allt saman slæmar minningar. Nú vinn ég í að fyrirgefa sjálfri mér hitt og annað úr fortíðinni. Það er ekki létt verk en verður að vinnast. Það er erfitt að lýsa þokukenndum hugsunum á bloggi. En þegar þokan leggst yfir og ég stend mig aftur og aftur að því að muna ekki hitt eða muna ekki þetta ... svo fullkomin sem ég nú annars tel mig vera ... er lífið erfitt og læðast að hugsanir um Alzheimer eða heilaæxli eða einhvern hrylling - svoleiðis hugsunarháttur er bein líffræðileg afleiðing af boðskiptarugli í heilanum en ansi líflegur og raunsæislegur meðan á hugsanaflæðinu stendur. Ég hugga mig við að þetta er eflaust tímabundin líðan.

Kvíði

Harpa — Mon, 29 Mar 2010 08:59:12 +0000

Þeir dyggu lesendanna sem ekki hafa áhuga á geðrænum kvillum sleppi því bara að lesa þessa færslu ... mér dettur því miður ekki í hug neitt umfjöllunarefni annað og hef ekki orku í að bögga neinn einstakan (þótt maðurinn hafi bent á að blogg er bögg, í gærkvöldi). Í lægðinni undanfarið hefur kvíði verið svakalega áberandi. Þetta ástand á lítið skylt við það sem almenningur kallar kvíða, sem er oft nettur neikvæður spenningur fyrir einhverju, fólk kvíðir fyrir, sem kallað er. Nei, kvíðaröskun og ofsakvíði er miklu líkamlegri kvilli og andstyggilegri en "kvíða fyrir"-dæmið. Má t.d. nefna að ég hef verið undarlega dofin vinstra megin, frá höfði og einhvern veginn niðureftir skrokki, í nokkrar vikur. Dofinn er að gefa sig, a.m.k. hef ég öðlast nokkurn veginn tilfinningu í húð. Sé maður koldofinn öðrum megin í andlitinu, finni t.d. illa klip, er það ávísun á hugleiðingar um heilaæxli eða heilablóðfall. Þá verður maður enn kvíðnari og einkennið eykst. Stundum hugsa ég reyndar til þess að ég gæti svo sem vel fengið einhvern alvarlegan sjúkdóm án þess að fatta það því það er tiltölulega einfalt að skrifa allt á helv. kvíðareikninginn ;( Úr því að dofa-einkenni er að ganga til baka er ábyggilega rétt mat geðsjúklings að þetta var kvíði. Á föstudagskvöldið síðasta fékk ég svo myndarlegt kvíðakast af nánast fullum styrkleika. Ég náði ekki að sofna heldur birtist sería af æ ógeðslegri myndum fyrir lokuðum sjónunum, hjartslátturinn jókst og herpingur utan um brjóstkassann, með sannfærandi hjartaáfallsverk, og svita sló um mig alla. Ég var skelfing hrædd við allt, frá draugum úr þjóðsögum uppí að nú væri ég að fá hjartaáfall. (Þeir sem reynt hafa skilja þessa klausu mætavel, ég er ekki viss um að aðrir geri það.) Á endanum fór ég á fætur og tók pillu, með miklum semingi því ég er mjög hreykin af því að vera lyfjalaus. Má samt spyrja sig hvort það sé eitthvað til að vera hreykin af? Þegar pillan (tiltölulega saklaus sort, tek ég fram) fór að virka og járnbeislin um brjóstkassann að gefa eftir var það dásamlegur léttir! En ég náði samt ekki að sofna fyrr en um miðja nótt. Dagarnir síðan hafa verið brogaðir; Annað hvort algert framtaksleysi, sem ég skrifa á þunglyndisreikninginn eða skjálfti, sviti, ógleði og yfirliðakennd, sem passar undurvel við kvíða. Af því ég hef slegist við þessa sjúkdóma, þunglyndi og kvíðaröskun, í meir en áratug afþakka ég pent ódýrar skýringar á borð við gang himintungla eða hugsanlegt breytingarskeið. Sömuleiðis afþakka ég ráð á borð við Bowen meðferð, TFT-meðferð eða lestur bóka sem eiga að gera mig enn hamingjusamari. (Var að skanna nokkrar síður um þessi efni ... að mínu viti er þarna verið að auglýsa peningaplokkun sem gefur dítox ekkert eftir.) Hvað gerir svo geðveik bloggynjan í þessu? Ja, ég gæti náttúrlega skipt út hveiti í spelt; hakkað í mig garðabrúðu, drukkið grænt te, látið fitla smávegis við mig utanklæða, farið með nokkur geðorð eða 100 x æðruleysisbæn o.s.fr. Í besta falli mundi það draga athyglina frá sjúkdómnum og þar með sjálfkrafa gera hann bærilegri. Svo gæti ég líka prófað sosum eins og eitt nýtt geðlyf ... sem myndi væntanlega fara hroðalega í mig út af neikvæðum placebó-áhrifum (nocebo-áhrifum) og ég gæti þá skellt allri skuldinni á lyfjatökuna. Ekki að það myndi samt breyta neinu um líðan, gæti jafnvel gert hana verri. Sennilega er skást að gera ekki neitt annað en bíða eftir að þetta helvíti líði frá. Ég nota náttúrlega nokkur trix sem ég hef tínt upp á lífsleiðinni, eins og að gera mér vel grein fyrir hvað þetta er og reyna að ná stjórn á öndun eða slaka á með hverjum þeim hugrænum ráðum sem gefast. Ég veit að fólk deyr ekki úr kvíðakasti, sem er auðvitað nokkur huggun. (Á hinn bóginn gætu menn lent í þeirri stöðu að sjá enga færa leið út úr líðaninni svo auðvitað eru þunglyndi og kvíðaröskun lífshættulegir sjúkdómar - ég er ekki að gera lítið úr því þótt ég telji sjálfa mig ekki í mikilli hættu í augnablikinu enda hef ég gott stuðningsnet.) Það er náttúrlega andstyggilegt hve þessi sjúkdómur breiðist yfir sístækkandi hluta ársins en á hinn bóginn hafa alltaf komið góðir tímar á milli. Má hafa í bakhöndinni að byrja einhvern tíma aftur á lyfjum og ég hef þá trú að sé ég lyfjalaus um tíma muni gömul lyf reynast mér vel þegar á þarf að halda. Það sem virkar sérdeilis illa er heilbrigð skynsemi; Það er ekki nokkur skynsemi fólgin í því að boðefnarugl fokki upp líkamanum svo manni finnist maður vera að deyja! Viljastyrkur virkar jafnilla á kvíðakast og á niðurgang. (Hvet efasemdarmenn til að prófa næst þegar þeir fá magakveisu.) Uppgjöf virkar heldur skár. Sennilega virkar pillubox í skúffu einna best eða pillur í buxnavasa; manni léttir ofurlítið við þá tilhugsun að geta stoppað kastið ef í harðbakkann slær. Sá tilbúni léttir dregur oft það langt að ekki þarf að taka þessi lyf. Eins og lesendur vita er ég fyrir löngu búin að fá mig fullsadda af (ó)dýrum allsherjarráðum og kvakksalverí. Sömuleiðis fæ ég upp í kok þegar velmeinandi viðmælendur fabúlera um að guð hafi falið mér sérstakt verkefni af því ég sé einmitt manneskjan sem er fær um að höndla það eða að ég eigi ógreidda skuld úr fyrra lífi (það er nú sjaldan sem menn þora að skella þessu síðarnefnda framan í mig en þess fleiri eru á línunni "guð splæsir verkefnum eins og neikvæðu sælgæti"). Svo ekki sé talað um þá staðhæfingu að þessa líðan hafi ég valið sjálf og sé þar með ábyrg fyrir henni. (Yfirleitt eru rökin á þá leið að sérhver geti valið að "lifa í kærleika eða ótta" og ég hafi þá sumsé valið óttann! Hvílíkt bull - en fólk sem er veikt á geði er skiljanlega útsett fyrir slíkan neikvæðan kærleiksboðskap og ekki ólíklegt að svona áróður ýti verulega veiku fólki fram á ystu brún því fólki er talin trú um að það sjálft hafi valið rangt og nánast útskúfað sjálfu sér, kannski af því það er svo illa innrætt?) Nei, ég álít að ég hafi erft þetta boðefnarugl í heila alveg eins og ég erfði útstæð eyru og vísitær sem eru lengri en stórutær. (Er doldið ósátt við hvort tveggja ;) ) Við erfðum er ekkert að gera. Aftur á móti get ég reynt að beita skynsemi í því hvernig ég tekst á við þunglyndi og kvíða eða þeirri erfiðu ákvörðun að stundum sé best að gefast upp fyrir þessu og reyna einna helst að sýna langlundargeð. P.s. Mér til upplyftingar segir yngri sonurinn reglulega, þegar ég er veik: "Hefurðu prófað að fara út að labba?" Þessu fylgir glott. Drengurinn veit vel að labbitúrar gera stundum illt verra, a.m.k. þegar maður er í alvöru veikur (prófið einnig labbitúr gegn niðurgangi!) og æfir því móðurina í pirrandi misskildum ráðum ;)

Lááángur föstudagur

Harpa — Fri, 02 Apr 2010 13:44:17 +0000

Eins og mig grunaði gat ég ekki farið af bæ þrjá daga í röð og sit því heima, með sofandi unglingi og ketti, meðan maðurinn og frumburðurinn frílysta sig í Tungunum (annar hleypur píslarhlaup og hinn sér um myndatöku og heitt te) og svo í Hveragerði. Mér leist engan veginn á að fara með, í morgun. Laugarvatnsferð (stórfamilíuhittingur) í gær var fín og lukkaðist ljómandi vel. Eins og mig grunaði var ég ekki tæk í spurningakeppnislið en hjálpaði hinum þess meir ... við misjafnar undirtektir. Liðið sem ég hjálpaði minnst vann keppnina. Undarlegt! Á Lv. fletti ég aðeins hamingjubókinni þeirri sem Karl Ágúst og Ásdís Olsen þýddu. Hún virtist ekki nærri eins vitlaus og ég hélt (ákveðin neikvæðni er fylgifiskur kvíða og þunglyndis). Kannski les ég hana einhvern tíma. Akkúrat núna er ég í miðri Hafmeyjunni sem svíkur engan! Kannski er betra að halda sig við morðin og láta hamingjuna eiga sig, svona í miðri dýfu. Mér líður ósköp svipað og undanfarið. Ógleði og skjálfti er orðinn daglegur fylgifiskur. Sem og hjartsláttur í takt við kattarhjartað, á stundum. Fjölskyldan er sammála um að það sé ótvírætt sjúkdómseinkenni að geta bara borðað fimm konfektmola í röð og svo ekki meir! Enda hrynja af mér kílóin ... kvíði er afar grennandi. Einn dagur í einu er góð lífspeki. Það er aftur á móti hroðalega leiðinlegt að lifa slíku lífi. Ég myndi gjarna vilja skipta yfir í eitthvað annað, væri það í boði. Mér finnst ömurleg tilhugsun að vera kúplað út af vinnumarkaði og úr venjulegu daglegu lífi út þetta árið. Auðvitað veit ég að það er út í hött að spegla sig í vinnu og afköstum; að fólk á að meta líf sitt út frá öðru. Hins vegar er miklu einfaldara að segja þetta heldur en prófa á eigin skrokki og sál. Það tekur mig ábyggilega einhverja mánuði í viðbót að sættast við að lifa einn dag í einu með fáeinum saumsporum, prjóni eða lestri. Ég stend mig ekki á neinu sviði, ekki einu sinni í húsverkum því þau eru mér oft um megn. Það að kúvenda lífskoðun og samþykkja að lífshamingjan er ekki fólgin í að standa sig er helvíti töff! (Þeir dyggu lesendanna sem hafa þurft að gjörbreyta skoðun sinni á lífinu kannast eflaust við þetta en aðrir sennilega ekki.) Það að þurfa að lifa endurskoðuðu lífi vegna sjúkdóms sem ekki sést og er helv. óskiljanlegur er líka ansi töff. Sjálfsagt næ ég þessu á endanum en ferlið er langt. Ein breyting á lífspeki sem ég þurfti að gera fyrir löngu var að varpa "ekki bera sorgir sínar á torg" fyrir róða. Nú er svo komið að ég ber þær ekki á torg heldur á blogg. Sjálfsagt þykir einhverjum þessi bloggburður ekki við hæfi. Það verður að hafa það. Planið í dag? Ja, mér líður væntanlega skár eftir þessa bloggfærslu. Hafmeyjan bíður og svo setti ég heimsókn á seinniparts-planið. Um að gera að skríða ekki upp í rúm af því ég sef djöfull illa á nóttunni og uppgjöf á daginn gerir næturnar verri.

Samviskulaus einsog kötturinn

Harpa — Sun, 04 Apr 2010 16:45:59 +0000

Fyrirsögnin vísar til markmiðs bloggynju. Í kröminni og volæðinu hef ég verið að horfa á frk. Jósefínu og sé betur og betur hvað það er eftirsóknarvert að breytast í kött (öfugt við Kisu kóngsdóttur - ævintýri sem ég hlustaði ótal sinnum á sem krakki). Liljur vallarins eru frekar óspennandi fyrirbæri, enda grænmeti, en kettir eru spennandi vitsmunaverur. Hefði mátt hafa þá með í nýjatestamentinu ... Jósefína er fullkomlega hamingjusöm alla daga! Hún hefur einstakt lag á hugrænni atferlismeðferð og hefur náð að temja sitt heimilisfólk á örfáum mánuðum svoleiðis að tvífætlingarnir (fiðurlausu) koma hlaupandi með mjólk og mat og opna glugga o.s.fr.; allt við fyrsta mjá. Gestkomandi frumburður hefur meira að segja verið svotil hljóðlaust taminn til að lyfta kettinum ef flugan (eina bráðin sem vitað er til að þessi veiðikisa nái) er of hátt uppi á vegg. Heimaverandi unglingurinn sópar flugum rösklega úr loftljósum við fyrsta æmt. Skv. kattafræðiritum eru kettir algerlega lausir við samvisku og þ.a.l. samviskubit. (Reyndar hefur maðurinn bent á að enginn höfunda hafi verið köttur svo e.t.v. séu þessar staðhæfingar orðum auknar.) Jósefína lætur svo lítið að leyfa eigandanum einstaka sinnum að strjúka sér en í rauninni er hún aðallega að merkja eiganda sinn, með huggulegum kinnanúningi eða minna huggulegum núningi, svo aðrir kettir í hverfinu eigni sér hann ekki. Alveg eins og hún merkir pallinn, dyrastafinn, runnana og bílana síns fólks og nágranna; allt það sem hún telur SITT er merkt, af stakri eiginhagsmunagæslu. Eigandinn tekur aftur á móti hegðun Jósefínu sem tákn um sérstaka blíðu og undirgefni, jafnvel nærgætni. Svona ala kettir upp sína (ófiðruðu) tvífætlinga. Í huga Jósefínu snýst lífið um að hafa það sem þægilegast og láta stjana sem mest við sig. Sem tvífætlingur (ófiðraður) er ég aftur á móti alltaf að spá í hvað ég eigi skilið og hvaða kröfur ég má gera til annarra - og ekki hvað síst geri ég alltof miklar kröfur til mín. Í stað þess að liggja makindalega á sófa og láta hafa fyrir mér. Ég hugsa að þetta sé fyrst og fremst spurning um samvisku. Útbólgin samviska er fylgikvilli kvenmennsku (eða meyjarmerkis) og ekki vanþörf á að stinga á því kýlinu. Ég reikna nú ekki með að ná því takmarki að breytast í kött - og efast um að flugur séu góðar - en það má taka köttinn sér til fyrirmyndar í lífshamingjuleitinni. P.s. Alveg er það dæmigert að fá málsháttinn "Sá er drengur sem við gengur" í páskaeggi! Aldrei mundi Jósefína gangast við nokkrum sköpuðum hlut. Og eini kvenkyns drengurinn sem ég man eftir í svipinn er húsfreyjan á Bergþórshvoli ... tiltölulega óspennandi kona sem nagaði sennilega á sér neglurnar. Í augnablikinu er ég óvirkur naglanagari og kemur ekki til greina að ég brúki frú Bergþóru sem fyrirmynd. Ég ætla því að henda málshættinum strax.

Útlaginn

Harpa — Wed, 07 Apr 2010 08:16:52 +0000

Nei, fyrirsögnin á ekki við mig ... Ég er miklu frekar innlagi þessa dagana, hef mig varla úr húsi. Hengslaðist þó í bókasafnið í gær og æxlaði mér fjölda bók um allt mögulegt; þegar maður er lasinn er gott að liggja í bókum - í rauninni er eini plúsinn við kvíða, versus þunglyndi, sá að meðvitundin er nóg til að halda þræði í bók. Þannig má sleppa undan eigin kvöl stund og stund. Á hinn bóginn eru kvíðakvöldin alger hryllingur og afskaplega erfitt að sofna meðan þunglyndi fylgir ævintýralegur doði og þá skást líðanin uppi í rúmi. Í gærkvöldi leið mér eins og himnarnir væru að hrynja og mér duttu í hug þúsund afbrigði af slysum sem gætu hent mína nánustu; munnurinn logaði af sársauka og ég ímyndaði mér að fljótlega myndu tennurnar detta úr sínum holum. Í morgun var þetta allt horfið svo "burning mouth syndrom" verður að skrifast á kvíðareikninginn en ekki raunverulegan líffræðilegan sjúkdóm (þótt ég telji kvíða til mjög raunverulegs líffræðilegs sjúkdóms). Ég hangi í voninni um að bráðum láti kvíðahelvítið undan síga, af sjálfu sér. Í gær undi ég talsverða stund við að klára að hreinsa bakgrunn af ljósmynd af Útlaganum hans Einars Jónssonar. Það er nú meira hvað sú stytta er nýrómantísk! Og maður spyr sig: Hvar er kötturinn? Það sem ég hef aldrei áður tekið eftir er að styttan sýnir Neanderdalsmann. (Sjá litlu andlitsmyndina hér til hliðar.) Ekki að það sé neitt verra; ég hef hugsað mér að punta forsíðu á kennsluefni um Sjálfstætt fólk með þessari mynd og að mínu viti er Bjartur Neanderdalsmaður. Sjálfsagt hefur HKL álitið hið sama, sé það rétt að þessi umrædda stytta sé ein fyrirmynda hans. Og kannski mótast viðhorfið til kattarins í Sj.f. af fjarveru hans í styttunni? Jósefína er ekki hress með túlkun EJ á útilegumanninum! Aftur á móti las bloggynja þá ágætu barnabók Dagbók drápskattar í gær (tók 5 mínútur). Ég hugsa að Jósefína sé sammála þeirri bók.

Bækurnar

Harpa — Fri, 09 Apr 2010 12:09:20 +0000

Guði sé lof fyrir bækur og bókasafn í hundrað metra fjarlægð! Ég get sem betur ferið lesið og hef sökkt mér niður í allrahanda - hver bók linkar í aðra. T.a.m. var ég (rétt eina ferðina) að skoða bækur Frank Ponzi og úr þeim lá leiðin náttúrlega í Sögu Íslendinga í Vesturheimi. Þaðan kom áhugi á Laxdals-slektinu (Grími Jónssyni Laxdal og afkomendum) og á Vefnum fann ég ættartölu og upplýsingar um það fólk (ásamt tilvísunum í bækur - sjá sirka miðja síðuna http://genforum.genealogy.com/iceland/messages/1629.html). Ég sá að út af Grími eru komnir bæði stærðfræðingur og geðlæknir, sem gladdi mig ósegjanlega :) Enn merkilegra þótti mér samt að sjá að inngift í ættina var "heimilishagfræðingur og húsfreyja". Mágur min bóksalinn datt hér inn í vikunni og sagði mér frá Minningum Guðrúnar Borgfjörð (útg. 1947 en lokið 1926) af því ég er svo hrifin af Þegar kóngur kom. Augljóslega hefur Helgi Ingólfsson byggt stóran hluta af sinni bók á Minningum Guðrúnar. Að auki standa hennar skrif hans engan veginn að baki og eru stórskemmtileg! Þetta hefur verið afar merkileg kona, vel að sér um flest og vel ritfær. Sé hún sett í samhengi við Þegar kóngur kom myndi hún vera dóttir lögreglumannsins. Til hliðar sést mynd af Guðrúnu. Sjálf segir hún að sér hafi verið sagt strax í barnæsku hve ljót hún væri. Það sveið henni sárt. Auk þess var hún stór - stærri en presturinn sem fermdi hana. Mér finnst þessi svipsterka kona alls ekki ljót en hún hefur náttúrlega ekki fallið að skinkuútliti síns tíma ... sennilega ekki heldur nútímans. Ég hvet alla aðdáendur Þegar kóngur kom til að reyna að æxla sér Minningar Guðrúnar Borgfjörð. Ekki spillir að bókin er skreytt blómabekkjum Sigurðar málara. Stór hluti af lesefninu mínu er sem fyrr reyfarar. Ennfremur horfum við kötturinn á svona 2 - 5 morð á kvöldi. Svoleiðis að ég get skipulagt hið fullkomna morð. --- Dagurinn í dag og í gær virðast skárri en flestir dagar undanfarið. Ég geri mér samt ekki neinar sérstakar vonir strax en þetta bendir til að slæma kastinu undanfarnar vikur sé kannski aðeins að linna. Sem er eins gott því ég sá ekki betur en ég væri aftur orðin hæf í að stunda nám í Árnagarði, svo skoðanalaus og koldofin var ég orðin. Hefði ábyggilega látið mig hafa það að láta lesa fyrir mig í tímum ... og ekki hugsað heila hugsun sjálf. Nei, nú er ég orðin nógu frísk til að ræsta húsið (hvað ég hef gert) og gæti hugsanlega spilað á mitt pjanóforte í dag (í fyrsta sinn í meir en viku). Hvort tveggja er frábært batamerki. Stefni að því að verða heimilishagfræðingur og húsfreyja!

Er gáttuð! Um Lausnina miklu og okkur hin

Harpa — Sun, 11 Apr 2010 17:59:53 +0000

Þeir sem hafa ekki áhuga á alkafræðum eða geðsjúkdómum ættu ekkert að vera að lesa þessa færslu :) Dagurinn hófst eins og aðrir dagar; mér leið meðal-hörmulega og ákvað að fara á fund í mínum góðu sjálfshjálparsamtökum. Þetta var góður fundur og ég fann fyrir mikilli samúð og samlíðan, bæði í orðum og orðlaust. Eftir fundinn fór ég að spjalla svolítið og lenti á hardcore-sporatalibana; Þótt ég hafi áður bloggað um stefnu slíkra hef ég aldrei upplifað svo umbúðalausan hroka, líklega af því ég hef forðast talibanafundi og látið þá að mestu afskiptalausa. Af því erfðavenjan dekkar ekki nema það sem fram fer á fundum og af því ég veit að sumir lesenda minna hafa sætt viðlíka árásum ætla ég að fjalla um þetta efni hér. Ég hef líka nokkuð hugsað um hve stórhættulegt svona fólk er geðsjúkum (og öðrum en þeim sem telja sig lifa fullkomnu lífi ... eru þá væntanlega talibanar sjálfir). Í rauninni finnst mér full þörf á að heilbrigðiskerfið bregðist við heilaþvotti af þessu tæi enda getur hann verið beggja handa járn og í einhverjum tilvikum líklega nýst til að tippa sjúklingum fram af brúninni. Nema ... í dag var mér tjáð að ég þjáðist af þunglyndi og kvíða eingöngu af því að ég hefði ekki "unnið sporin", sérstaklega af því ég hefði ekki "unnið" fjórða sporið. Fyrir óinnvígða: "Við gerðum rækilega og óttalaust siðferðileg reikningsskil í lífi okkar." Það að "vinna sporin" er að hafa sporasponsor (trúnaðarmann) sem maður hefur samband við einu sinni á dag (í það minnsta), hlusta á amríska röflara á geisladiski (var a.m.k. þannig fyrir nokkrum árum þegar ég gerði einmitt tilraun til slíkrar sporavinnu en gafst upp af því mér fannst þetta svo vitlaust fyrirbæri), lesa sporabókina og fylla út pappírsskýrslur. Í fjórða-spors-vinnu er gerður listi yfir allar yfirsjónir sem viðkomandi hefur á samviskunni og mætti mögulega tengja við áfengisneyslu, jafnvel illtengjanlegar við áfengisneyslu. Í einhverju seinna spori (man þau aldrei) á að gera lista yfir alla sem maður hefur mögulega böggað í áfengisneyslu og ganga svo í að biðjast fyrirgefningar. Jæja, úr því ég hafði klikkað á fjórðasporsvinnu hafði ég "valið óttann" í stað kærleikans (!). Ég hefði einangrast meir og meir og að lokum orðið sjúklega veik af þunglyndi og kvíða, fyrir vikið. Mjálm á móti, t.d. að ég ætti nú fjölskyldu, einhverja vini, hefði einmitt umgengist fjölda manns áður en ég varð óvinnufær o.s.fr. var afgreitt með því að ég héldi þetta bara en hefði í alvörunni verið ferlega einangruð af því mig skorti kærleika. Mjálmi í þá átt að ég hefði nú hangið í þessum samtökum í meir en tvo áratugi og sýndist að flestir harðkjarna-talibanar hefðu sprungið á limminu ... var tekið sem hjómi; Sömuleiðis æmti um að "sporavinna" væri nú ekki það gömul og hvernig fólk hefði orðið edrú innan samtakanna áður en það fór að fylla út pappír ... Ég má nú eiga það að ég varð ekki einu sinni reið og reyndi að ræða þetta fullkomlega róleg (er hugsanlegt að ég sé of veik til að verða reið?). Ábendingar um að það sem virkaði vel fyrir alkóhólista (12 spora kerfið) væri ekki endilega hægt að yfirfæra á alla aðra sjúkdóma voru algerlega hunsaðar. Þegar ég benti viðkomandi á að mér fyndist það bera vott um hroka að skella því í andlitið á fárveikri manneskju að sjúkdómurinn væri henni sjálfri að kenna - spurði einmitt hvort viðkomandi talaði svona við krabbameinssjúklinga - fékk ég að heyra að ég væri sjálf hrokafull að vilja ekki "vinna sporin" og að ég vildi "hanga í sjúkdómnum". Jafnframt sísuðaði viðmælandi minn að hann segði þetta einungis af kærleika (!). Þarf varla að taka það fram að ég var upplýst um að súrefni og vatn myndu hreinsa líkama minn og mér óskað hjartanlega til hamingju með að vera hætt á lyfjum ... Hér að ofan eru ágæt dæmi um að 12 spora kerfið gagnast ekki við hverju sem er. Mætti þó rökstyðja að hver og einn væri þarna í pontu að vinna fjórðasporið sitt ;) Ég dreg enga fjöður yfir að ég er óvirkur alkóhólisti - á bráðum 21 árs edrúafmæli og hef kynnst allskonar fólki á AA-fundum í öll þau ár. Mér sýnist að þeir sem beita hvað hvunndagslegastri aðferð, án ofsalegra sveifla eða endalausra drama, komist sem best af og lifi ríkasta lífinu edrú. Að lifa í núinu og hafa hóf í hverjum hlut (spora"vinna" þar ekki undanskilin) virðist skila árangri. Venjulega hef ég sloppið við fanatíkera en kannski er það enn eitt merki þess að verulega sé af mér dregið þegar einn slíkur finnur hjá sér þörf til að sparka í hræið? ---´ Einangruð og óttaelskandi sem ég er (NOT) sagði ég manninum undan og ofan af þessu þegar ég kom heim. Hann róaði mig, þessi elska, með því að benda á að allir ofsatrúarmenn vonuðu að guð mundi kála helvítis trúleysingjunum sem fyrst - kannski var þessi viðmælandi minn bara að hjálpa guði smávegis áleiðis? Til öryggis kallaði ég út trúnaðarkonu á kaffihús til að ræða þetta enn frekar. Eftir það samtal var ég aftur komin á þá skoðun að ég væri að vinna rétt í því takmarkaða svigrúmi sem mér er gefið, gæti rifjað betur upp þann hlýhug sem ég fann á fundinum í morgun og að spora"vinna" væri stórlega ofmetið tól. Eftir stendur að það eru ekki allir jafn heppnir og ég að geta fengið lánaða dómgreind hjá óklikkuðu fólki. Eftir stendur að ábyrgð fólks sem hefur turnast í eigin sporavinnu er mikil og það ætti að hugsa sig um vel og vandlega áður en það dembir "Lausninni" yfir aðra sem axla aðra sjúkdóma. Eftir stendur að sú einföldun að alkóhólismi sé almenn undirrót alls ills, t.d. geðsjúkdóma, er geigvænleg og gæti reynst sjúklingum lífshættuleg. Eftir stendur að mér finnst að það ætti að sótthreinsa almennar geðdeildir Lans af slíkum hugmyndum þótt hjúkrunarfólki og læknum sé auðvitað algerlega velkomið að hafa "Lausnina" fyrir sig, eins og önnur prívatmál. (Ég áttaði mig ekki fyrr en í dag á því hvað þessi sporaáróður er hryllilega hættulegur þar sem hann á ekki við. Ég hef um langt skeið fengið sjálfsvígshugmyndir oft í viku, sem er partur af sjúkdómnum. Væri ég jafn einangruð og óttaslegin og viðmælandi minn vildi meina hefði leiðin yfir styst verulega.) Og enn eitt: Vissulega hætti ég á lyfjum. En það kom nú ekki til af því að ég héldi að súrefni og vatn myndu gera mig heilbrigð. Nei, eftir að hafa prófað á þriðja tug lyfja var ég orðin úrkula vonar um að það fyndist lyf sem virkaði á mitt þunglyndi og kvíða. Hef í tímans rás séð mörg dæmi þess að lyf skiptu sköpum og er almennt fylgjandi lyflækningum, raflækningum líka. Kannski mun ég öðlast döngun til að halda áfram að prófa (verst hvað ég þoli helv. aukaverkanirnar illa). Næsta skref hjá mér er hvorki fjórða spors "vinna" né niðurdýfingarskírn heldur kvíðanámskeið; er að reyna að komast á svoleiðis, veit ekki hvort það virkar en það get ég náttúrlega ekki vitað nema prófa. Og ég er voðalega mikið til í að prófa ansi margt gegn þessu helvíti þótt ég sé ekki heit fyrir nýmóðins sporavinnu, a.m.k. ekki ef árangurinn af henni er í líkingu við það sem ég varð vitni af í dag.

Skýrslan og heilsan

Harpa — Tue, 13 Apr 2010 14:42:03 +0000

Nú þverbrýt ég eigin bloggreglur og blogga um "ástandið í þjóðfélaginu", þ.e. skýrsluna frægu. Ég las slatta í þessari skýrslu í gær, á Vefnum því ég held að það sé miklu þægilegra en lesa hana á pappír. Þetta er svoleiðis plagg. Þótt blá-pólitískir karlmenn heimilisins hefðu fyrirfram tuðað gegn skýrslunni, annars vegar með þeim rökum að málfar og framsetning yrði örugglega hörmung, hins vegar voru rökin að þetta hefði hvort sem er allt komið fram áður, tók ég ekki mark á þeim og skoðaði sjálf. Mér finnst framsetning, mál og stíll alveg til fyrirmyndar! Því fer fjarri að reynt sé að kasta ryki í augu lesenda með moðreyk og fimbulfambi. Og þótt jafnvel tiltölulega sljóu fólki eins og mér hafi verið fullljóst að ýmsir, aðallega belgdir karlar í jakkafötum, væru ódó kom það á óvart hversu ótrúlega ósvífnir og siðblindir þessir gaurar voru, þegar grannt var skoðað. Auðvitað vona ég að sem flestum "útrásarvíkingum" (þetta eru náttúrlega frekar "útrásarliðleskjur" enda litlir karlar sem fannst gaman að berast sem mest á, sjálfsagt út af innbyggðri minnimáttarkennd, nokkurs konar Bör Börssonar - gott ef þeir klíndu ekki vellyktandi sápu í hárið á sér) fái kost og logí á ríkisins kostnað, sem lengst. Sennilega verður dýrt að passa þá, svona álíka dýrt og að gæta barnaperra í fangelsum landsins. Svo finnst mér að froðusnakkurinn forsetinn ætti að sjá sóma sinn í að segja af sér. Þótt Vigdís hafi gefið tóninn með endalausri þjóðrembu og alls kyns misskildum málfarsáróðri þá gekk Ólafur Ragnar svo miklu miklu lengra. Mætti halda að Ísland hefði verið land hinna einu sönnu Aría, a.m.k. hinna genetískt fullkomnu víkinga [!]*, á útrásartímunum. Vonandi verður helv. erfitt fyrir karlinn að sitja áfram á Bessastöðum, nema hann bregði yfir sig búrku og þegi á mannamótum. Nema vanti efni í fleiri grínleikrit ... Eftir að hafa lesið athugasemdir Davíðs, sem voru eitthvað hátt í 10 síður af skítkasti út í mann og annan og síðan 1-2 síður af máttlausum athugasemdum og eftir að hafa hlustað (með kettinum) á umfjöllun RÚV um skýrsluna í gær hef ég tilkynnt manninum að nú eigi hann að segja upp mogganum sínum. Þótt mér finnist sunnudagskrossgátan skemmtileg er hún ekki þess virði að bera inn á heimilið snepil sem Bör stjórnar. Þótt ég hafi samúð með fólki sem glímir við geðræn vandamál er ekki þar með sagt að ég vilji kóa með slíku liði, nema það leiti sér hjálpar. Og þótt ég elski auðvitað manninn eru takmörk fyrir hvers konar drasli honum leyfist að spreða út um mitt heimili! --- Af heilsu er það að frétta að ég hef ákveðið að byrja að eta pillur við kvíða. Er fullkomlega sátt við það enda ástandið óbærilegt og eitthvað verður að gera. Í tannlæknaheimsókn kom í ljós að verkir og helaumt tannhold hefur ekkert að gera með ástand tanna og tannholds. (Mig grunaði það en vildi síður fá slæma tannrótarbólgu bara af því ég hefði skrifað allt á kvíðareikninginn.) Skv. blóðprufu er ég stálhraust. En rúm 10 kg hafa hrunið af mér síðan í janúar og kílóarýrnun er enn í fullum gangi ... reikna með að ég brenni eins og maraþonhlaupari þótt ég sitji meira eða minn kjur. Kvíði er afar grennandi kvilli. Og ég vil gjarna vera doldið kynþokkafull fyrir manninn og ekki hafa það að hann stingi sig á beinum. Kvíðanámskeiðið er bókað og fastsett, byrjar í næstu viku. Við skulum vona að það gagnist sem mest. (Ég veit að sumt af þessu verður helv. vont og erfitt en með illu skal illt úr reka.) Ómetanleg ofsakvíðaæfing verðar tónleikar sem ég ætla að sækja á föstudagskvöldið. Svo ekki sé minnst á hve sálumessa er einmitt holl fyrir mig núna ... allar þessar bænir um eilífan frið hljóta að draga langt. * Hér tók ég út tilvísun í nasista af því ég get fallist á það að of langt sé gengið með að tengja þjóðrembu Íslendinga við þá illu menn. Aftur á móti er hluti hugmyndafræðinnar alls ekki ólíkur, hafi menn áhuga á því má benda á bók Arthúrs Björgvins Bollasonar, Ljóshærða villidýrið. Má einnig benda á forsíðumynd sérrits Mbl. frá 2006 þar sem Björgólfur Thor sést með firmamerki sitt í baksýn, sem er einmitt stílfærður Þórshamar, sjá http://this.is/nei/?p=72 En þetta kann náttúrlega allt að vera tóm tilviljun ...

Pólitík heimilisins

Harpa — Thu, 15 Apr 2010 11:10:02 +0000

Á þessu heimili er nú dregin hræelduð pólitísk víglína, þar sem við kötturinn erum í algerum minnihluta. 2/3 karlfólks ásaka bloggynju um að vera votta Jehóva sem hvetur til kristalsnætur (sé reyndar ekki alveg samhengið, eru vottarnir eru tiltölulega friðsamt fólk?) og hvert hnjóðsyrði í garð ljósblárra pólitíkusa og bankamanna er tekið sem hvatning til byltingar. Af því ég hef samviskusamlega leitt hjá mér háværar stjórnmálaumræður sömu karla undanfarin ár get ég ekki vel varist þessu ... finnst þó að ýmis óvirðuleg orð hafi fallið þar um alla þá sem ekki eru fylgjandi botnlausu frelsi og frjálsum vilja einstaklingsins, súludansstöðum þar meðtöldum. Ætli mansal teljist til holls einkaframtaks, svo framarlaga sem manið er þokkalega til friðs? Mér er engin launung á því að ég held að undir 100 manns hafi spilað rassinn gersamlega úr buxunum og átt meginþátt í að setja þetta þjóðfélag á hausinn. Það virðast vera sömu leikendur í öllum aðalhlutverkum, hvort sem við erum að tala um banka, fyrirtæki, fjölmiðla eða eignarhald á stjórnmálaflokkum og einstökum stjórnmálamönnum. Aukapersónur eru líka tiltölulega fáar. Svoleiðis að við ættum að losa okkur við þetta lið - úr því eignum aðalpersóna hefur verið dælt úr landi og illmögulegt að komast yfir þær, úr því lagagreinar ná ekki yfir þetta pakk (nema kannski skattalög ... sem eru góð til síns brúks eins og sýndi sig þegar Al Capone var loksins tekinn úr umferð) og úr því forkólfarnir eru hvort sem er að flytja lögheimili sitt til útlanda ... gæti þá ekki almenningur sýnt þann siðferðisþroska að koma genginu endanlega út í buskann? Þá á ég ekki við að það þurfi að brjóta allar rúður í heimili þeirra og bílum, bara einfaldar eineltisaðferðir eins og að standa upp og hunsa í hvert sinn sem einhver fyrrum bankaforkólfur þorir að sýna sig utan dyra. Nú eru uppi hugmyndir um að flytja ofbeldismenn af heimilum í stað þess að konan og krakkarnir verði að flýja. Er ekki upplagt að flytja hina 100 aðalgerendur kreppunnar til útlanda í stað þess að sveltandi almenningur sé að reyna að komast til Noregs? Það er ekki eins og við getum gert ráð fyrir að útrásarliðleskjurnar borgi eitthvað til baka ... sennilega eiga þær, þegar öllu er á botninn hvolft, ekki bót fyrir boruna á sér. Hvern langar að afgreiða Jón Ásgeir eða Ingibjörgu í sjoppu? Eða sjást tala við Björgólf Thor? Talandi um hinn síðarnefnda bendi ég á ágætis úttekt á "afsökunarbeiðninni" hans og sumu því sem hann raunverulega gerði, sjá http://www.ruv.is/pistlar/sigrun-davidsdottir/idrun-og-ofurlan Hvern langar að vinna við sumarhöllina í Borgarfirði, með vínkjallara og alles? Hver hefur yfirleitt geð í sér til að tala við þetta fólk? Ef fólk hefur eitthvert vit milli eyrnanna ætti það að skoða hvernig bankaliðið ("útrásarvíkingarnir") mokuðu fé í stjórnmálaflokka, fyrst og fremst Sjálfstæðisflokkinn og einstaka þingmenn og ráðherra hans. Halda menn svo að þessir flokksmenn hafi lagt sig í líma við að stemma stigu við mattador fjárglæframannanna? Það fer aumingjahrollur um bloggynju þegar hún sér þessa pólitísku vesalinga (einkum Bjarna Ben. og framsóknarbarnið) reyna að klóra yfir og víkja sér undan spurningum fjölmiðla ... einn lítill köttur væri duglegri að klóra yfir sinn skít en þessir karlar. Ef væri einhver döngun í þessum sjálfstæðisflokki sæju Bjarni Ben., Þorgerður Katrín o.fl. sóma sinn í að segja af sér öllum embættum strax í dag og koma aldrei aftur í pólitík. "Uppreist æru" sem forsetinn hefur veitt eftir að þjófur hefur tekið út sinn dóm er kannski ekki mjög aktúel í framtíðinni þegar þessi sami forseti hefur orðið uppvís að hreinum trúðslátum og flaðri upp um jakkafatastrákana með pappírspeningana. Hann segist ekki segja af sér ... það er hans mál en ég reikna með að í staðinn verði hann meginumfjöllunarefni grínþátta það sem eftir lifir kjörtímabilsins; jafnvel uppspretta írónískra leikrita. Athyglisjúkt fólk þráir alveg eins neikvæða athygli svo kannski kemur þetta sér bara vel fyrir forsetann. Almúganum finnst kannski betra að leggja embættið hreinlega niður. Ég var að hugsa um að myndskreyta færsluna en fannst flestar myndirnar sem ég fann of ógeðslegar. --- Eiginlega var ég að hugsa um að blogga um krosssaum, einkum gamla íslenska krosssauminn. En hnýtingar blástakka heimilisins hafa verið þess eðlis að ég taldi gott fyrir þá að fá fleiri skotfæri gegn þeim sem ekki eru haldnir sömu karladýrkun og þeir og bláeygri trú á dásemdir frjálshyggjunnar. Þótt hér sé bara um vesæla kvenpersónu að ræða, sem ekki getur staðið í sögulegri stjórnmálaumræðu sem dekkar alla kalla frá miðri síðustu öld. Enda sé ég ekki að sagan skipti sérlega miklu máli í þessu sambandi - altént hafa menn ekki lært af henni nokkurn skapaðan hlut. --- Svona hefur mér nú batnað mikið af blessuðu Rivotrilinu! Hafandi eytt dögunum í að reyna að hægja á hjarslætti og verið bókstaflega lömuð og orkulaus get ég nú haft skoðun. Það er guðsþakkarvert.

Aumingja Magga!

Harpa — Thu, 15 Apr 2010 17:08:08 +0000

(Tvær bloggfærslur á dag eru auðvitað óhóf ... en nauðsyn brýtur lög og ég er gáttuð á áhugaleysi ísl. fjölmiðla, svo ekki sé minnst á karlkyns androjalista heimilisins! Í rauninni erum við Jósefína D.M. von Steuffenberg þær einu sem skilja alvöru málsins ...) Margrét Þórhildur verður sjötug á morgun. Ammælið á að byrja í kvöld með pompi og prakt og glansnúmerum og allskyns kóngaslekti norrænt að hygge sig með þeim. En, eins og kemur fram í þeim virta miðli Berlinske Tidende (sem er reyndar líka stútfullt af gosfréttum) setur helv. gosið strik í reikninginn. Sjá Askesky påvirker Dronningens fødselsdag. Hvernig verður með Önnu Maríu og Konstantin? Eiga þau að taka Eurostar? Og eru til sérstakir kóngavagnar, með rauðu plussi, í nútímalestum? Og á evrópska kóngaliðið að þurfa að paufast þetta hirðarlaust / hirðulaust? Vesalings norska og sænska konungsfjölskyldan (e.t.v. mínus Magdalenu litlu, hún er nefnilega í ástarsorg) ætla að þrælast þetta með lestum og hefur í því sambandi verið rifjað upp þegar Mette-Marit og Hákon þurftu óforvarendis að ferðast með lest "með pøbelen" til Kaupmannahafnar í síðustu skírn - var það ekki í fyrra? - og komust síðasta spottann í sporvagni. Hugsið ykkur! Sonja og Haraldur komast ekki í kvöldhúllumhæið, skv. nýjustu fréttum, en Mette-Marit sér ein um að glansa fyrir hönd norsku konungsfjölskyldunnar. (Hvar er Hákon?) Sömu fréttir herma að Anna María og Konstantín séu nú þegar í Köben, Benedikta líka. Aftur á móti verður kannski vesen fyrir annað kóngafólk úr Evrópu að komast í afmælið sjálft á morgun, t.d. spænsku konungshjónin. Skv. einhverri örfrétt íslenskri kemur í ljós að Ólafur Ragnar kemst ekki en Dorrit hafði vit á að drífa sig suður í morgun. Það eru vissulega góð býtti fyrir orðspor íslensku þjóðarinnar og hún verður væntanlega sæt og huggulega klædd og með perlurnar sínar, þessi elska. Karlinn getur súrmúlerað einn á Bessastöðum. Við Jósefína höfum áhyggjur af þessu, við verðum að segja það!

Konur í sviðsljósinu

Harpa — Sun, 18 Apr 2010 11:05:57 +0000

Inn á milli öskufallsfrétta hafa konur komist aðeins í fréttir, aldreiþessuvant. Þær Margrét Þórhildur og Vigdís áttu afmæli og var mikið gert úr því. Það er ansi ótrúlegt hve Vigdís virðist 20 árum yngri en Magga, er þó í rauninni 10 árum eldri, en má auðveldlega skýra með því að önnur er reyklaus en hin ekki ... eða hvað? Ég horfði ekki á afmælishúllumhæ Vigdísar en "smugkikkede" á eitthvað af afmælisveislum Margrétar Þórhildar, einkum til að horfa á kjólana. Svo hef ég náttúrlega flett myndasjóum Berlinske tidende samviskusamlega. Áðan fann ég loksins mynd af henni Dorrit okkar, aleinni, en klikkaði ekki í klæðaburði. Sjá mynd nr. 27 á http://www.berlingske.dk/billeder/billeder-festen-paa-fredensborg. Við myndirnar eru skýringar ef um er að ræða eitthvert þekkt fólk en engin skýring við Dorriti og virðist hún álíka hátt skrifuð og einhver semi-pöpull í veislunni. Kemur svo sem ekki á óvart. Í sjónvarpinu sá ég Þorgerði Katrínu semí-segja-af-sér; hún hafði nú ekki döngun í sér til að segja af sér þingmennsku heldur fara í tímabundið frí, sennilega launað leyfi. Ekki að konan sé á flæðiskeri stödd því komið hefur fram að allar persónulega skuldir hennar og mannsins voru færðar í hlutafélagið þeirra sem nú er gjaldþrota. Og ekki þurfa þau að borga skuldirnar af því þetta er hlutafélag. En hugsanlega er þessi skrípaleikur að einhverju leyti fordæmisgefandi fyrir aðra í flokknum og þannig séð ekki bara skrípó. Mér fannst miklu meira varið í ræðu Ingibjargar Sólrúnar sem axlaði siðferðilega ábyrgð á sínum hlut, óþvinguð og að því er virtist af einlægni. Já, konur hafa komið nokkuð við sögu í fjölmiðlum undanfarið; Ýmist til að halda upp á að vera lifandi eða hverfa úr pólitík, hvor með sínum hætti. Verður áhugavert að fylgjast með hvað karlarnir geta ...

Vefnaður og tónlist ok

Harpa — Tue, 20 Apr 2010 09:55:27 +0000

Ég er loksins að hjarna við - þökk sé hinum dásamlega óhollu bensó-lyfjum sem talibanar allra landa telja afurð djöfulsins! Auðvitað gerði sérrí-glas tvisvar á dag sennilega sama gagn en ég er því miður ein af þessu fólki sem þykir svoleiðis glas of mikið og flaskan of lítið ... þannig að það er ekki boðleg lækning. Held mig því við óholla læknadópið sem ég virðist ekki verða sérlega fíkin í (þrátt fyrir illspár talibana). Meðan lækningin er skárri en sjúkdómurinn hallast ég að lyfjunum. Nema mér hefur þess vegna tekist að fara á eina tónleika án þess að fá þessi lífshættulegu blöff-einkenni (þrefaldan hjartslátt, andnauð, dofa og botnlausa skelfingu). Requiem Mozarts var æði! (Ég er samt soldið sár yfir stafsetningarvillunni í Lacrimosa ... er sama um hinar stafsetningarvillurnar og jafnvel ranga beygingu á orðstír ... en Lacrimosa dies illa er uppáhaldið mitt!) Hljómlistin var samt frábær svo skítt með prógrammið ;) Hefði náttúrlega verið meira gaman að sitja nær miðju, altént nær bössunum en ég gerði varúðarráðstafanir til að geta skotist út án þess að allir horfðu á mig. (Var Hildigunnur með tagl? Alltaf gaman að sjá bloggkunningja.) Einnegin hefur mér tekist að sansa slatta í garðinum, sauma út helling og taka á móti gestum um helgina. Í gærmorgun kviknaði allt í einu löngun til að vefa; hef verið að sinna slíku verkefni með hangandi hendi, ekki munað eina einustu HTML-skipun og frestað vinnu í það óendanlega, af því ég hef verið svo djöfull veik. En nú lauk ég loks kennsluefnishluta í Sjálfstæðu fólki (nema ég á eftir að gá hvort það geti virkilega verið rétt að kollegi minn í öðrum skóla hafi afritað allar glærurnar mínar og eignað sér sisona! Það getur nú eiginlega ekki verið en ég ætla samt að tékka á málsgreinum sem mér fannst ég kannast rosalega mikið við ...). Sömuleiðis sansaði ég efni um Íslandsklukkuna og kræki í það hér með ... ef einhver vill rifja upp söguna í snarhasti og prófa kunnáttuna, fyrir leiksýningu ;) Áðan prófaði ég að spila á mitt pjanóforte. Það hef ég ekki reynt síðan löngu fyrir páska. Auðvitað er ég eins og belja á svelli eftir hið langa hlé. Mér þótti þó óþarfi af kettinum að byrja að veina eftir tvo takta af fyrsta laginu og þagnaði dýrið ekki fyrr en því var hleypt út í kuldann! Hinn meðvirki húsfaðir reyndi svo að spila Kattadúettinn (af diski) fyrir Jósefínu en hún vældi líka yfir honum og reyndi að sleppa. Mér létti þó töluvert við að uppgötva að kötturinn hefur bara hreint ekki tóneyra og það er ekki bara og ég + píanóið sem veldur þessu tráma dýrsins! Jósefína hefði gott af því að kynna sér önnur dýr, t.d. hundinn sem hlustar á rödd húsbónda síns, hissa og glaður! P.S. Við unglingurinn höfum uppgötvað að OK (lesist ókey) er í rauninni íslenskusletta sem hefur ratað inn í flest tungumál heimsins og hefur hingað til verið talin órekjanleg og meira að segja útskúfað úr íslensku. Í samræmdri stafsetningu fornri er þetta skýrt og greinilegt; lesist í þreytulegum eða töffarlegum tóni. Fyrri útgefendur hafa ekki haft fyrir að afmarka ókeyin með kommu eða semíkommu en úr því má bæta. Það er að vísu ruglandi að sum ok-in merkja "og" (gæti verið óvönduð samræming á ferðinni) en dæmi hér á eftir sýnir glöggt hvað við er að etja. (Hvar útgáfa Guðna Jónssonar á 75. kafla Njálu er umrituð.) "Honum varð litið upp til hlíðarinnar, ókey [ok] bæjarins að Hlíðarenda, og [ok] mælti: "Fögur er hlíðin, svo að mér hefir hún aldrei jafnfögr sýnst, bleikir akrar, en slegin tún; Ókey [ok] mun ég ríða heim aftur, Ókey [ok] fara hvergi." (Hér ætti að ljúka með upphrópunarmerki til að sýna karlmennskuna.) Auðvitað er textinn saminn fyrir gos og auðvitað gerir þessi áhersla á ókey málsgreinarnar enn snubbóttari og sem er jú aðall hins eina sanna íslenska stíls. Annað dæmi, úr 77.kafla: "Gunnar mælti: "Ör liggur þar úti á vegginum; Ókey, er sú ein af þeirra örum; Ókey, skal ég þeirri skjóta til þeirra; Ókey, er þeim það skömm, ef þeir fá geig af vopnum sínum." Gunnar verður miklu meiri töffari við þessa umritun! Dæmin eru valin af algeru handahófi ...

Gleðilegt sumar!

Harpa — Thu, 22 Apr 2010 10:11:27 +0000

Það ku boða gott sumar að frjósi milli sumars og vetrar! Viskum vona að það gangi eftir. Ég er enn örmagna eftir að hafa farið til borgar óttans tvo daga í röð og sitja 2 tíma kvíðanámskeið í gær. Vissi megnið af fræðslunni en þótti gott að hitta hóp fólks sem dregur sama djöfulinn og ég, þótt birtingarmyndir hans séu kannski ekki alltaf þær sömu. Dagurinn verður tekinn rólega ... en það gleður mig að Harpa er byrjuð enda heiti ég eftir mánuðnum, er mér sagt.

Jarðlífið og lyfjafóbían mikla

Harpa — Fri, 23 Apr 2010 12:04:48 +0000

Síðasta vetrardag hringdi hingað afar skemmtilegur maður sem ég hef ekki séð í áratugi en fylgst með í fjarlægð. Hann sagði margt athyglisvert og skemmtilegt og spurði talsvert út í líðan mína. Áhugaverðum uppástungum eins og ég væri of gáfuð eða kannski skáld, sem gæti valdið djúpu þunglyndi, andmælti ég auðvitað staðfastlega enda hefur mér ekki sýnst að það fari neitt sérstaklega saman. Mýtan um geðveika listamanninn er bara mýta. (Þótt auðvitað hafi sumir listamenn verið geðveikir alveg eins og sumt fólk, almennt, er geðveikt.) Áhugaverðastar þóttu mér samt ábendingar um stöðu mannsins í alheiminum - í kosmosinu. Viðmælandi minn tók mér vara fyrir að kála mér (vitandi eflaust að slíkt kemur fyrir margan þunglyndissjúkling heimsins) því svoleiðis viðskilnaður við jarðlífið væri afar slæmur og gæti valdið því að sálin / vitundin endurfæddist mjög neðarlega í allífinu næst. Hann taldi að sjálfsvíg leiddi jafnvel til þess að maður endurfæddist sem gras! Eftir að hafa hamrað nokkuð oft á því að ég væri nú ekki að plana sjálfsvíg ... því ekki vildi ég verða gras næst ... varð viðmælandinn enn svartsýnni og gerði því jafnvel skóna að gras væri of gott - kannski endurfæddist maður sem grjót! Við þessu var ekkert að segja nema "kannski bara aska?" Þetta eru nú heldur skemmtilegri hugmyndir en talibanasporatrúboðið, verð ég að segja. Veit ekki hversu mikið vægi þær hafa sem fyrirbyggjandi aðgerðir gegn sjálfsvígum þunglyndra en mætti kannski prófa að hafa þær í huga? Sem stendur fæ ég ekki oft sjálfsvígshugsanir - er á meðan er - en þær poppa náttúrlega alltaf upp þegar hallar undir fæti. Skást finnst mér að líta á þær eins og aðrar vitlausar hugmyndir sem poppa upp við sömu aðstæður, frá því að heimurinn farist til þess að flest mitt fólk sé í yfirvofandi hættu að deyja í bílslysi. Svo ekki sé minnst á vissuna um að ég sjálf sé síkretlí dauðvona, úr einhverjum hryllilegum sjúkdómi. Þessi þankagangur er bara hluti af sjúkdómnum (skrifast jafnt á þunglyndi og kvíða) og best að gútera hann bara sem sjúkdómseinkenni ... en alls ekki skynsamlega hugsun sem leiðir til aðgerða. Best að reyna að láta hugsanirnar fljúga í gegnum hugann, sem áreynslulausast, og alls ekki berjast gegn þeim því það gerir þær bara öflugri. Nýjasta hugsunin er, þökk sé klappstýrunni á Bessastöðum, að Katla muni gjósa og eyða landinu - til vara koma í veg fyrir að ég komist til Krítar eða frá, í sumar. --- Mér finnst ástæða til að taka enn einu sinni upp lyfjafóbíu þá sem fólk hefur í garð geðlyfja, svefnlyfja og róandi lyfja. Af hverju ætli menn haldi að þessi lyf hafi verið fundin upp og séu notuð? Til að eitra fyrir fólki og koma því svo inn á Vog? Lyfin eru náttúrlega notuð af því þau virka, að vísu ekki nærri alltaf en oft. Af hverju finnst fólki að það gildi annað um svona lyf en önnur, t.d. sýklalyf eða krabbameinslyf? Nú eru krabbameinslyf baneitruð, drepa frumur í massavís og hafa ógeðslegar aukaverkanir. Er þá ekki brjálæðislega óhollt að taka þau? Ef við snúum okkur að nauðsyn og segjum sem svo að krabbameinslyf séu nauðsynleg til að lækna lífshættulegan sjúkdóms - eru þá geðlyf ekki nauðsynleg til að lækna lífshættulegan sjúkdóm? Eru hjályf á borð við róandi lyf og svefnlyf allt í lagi til að slá á ömurlega líðan krabbameinssjúklinga (m.a. vegna lyfjagjafar) en ekki geðsjúklinga? Er einhver vitglóra í því að hakka í sig fæðubótarefnum, vítamínum o.þ.h. og drekka valeríana-te eða grænt te eða róandi bangsakarlrembute (sem á að virka á miðtaugakerfið) en vera á móti því að fólk noti sér heilabótarefni (sem eiga að virka á miðtaugakerfið) af því þau eru lyfseðilsskyld? Einu sinni var sagt að fyllibyttur kæmu óorði á brennivín. Pilludópistar koma óorði á bensó-lyf, en hversu stór hluti þeirra sem taka slík lyf að læknisráði missa tökin og verða fíklar? Mér þætti gaman að sjá svoleiðis tölur, bornar saman við prósentutölur alkóhólista í hópi þeirra sem neyta áfengis. Mér þætti líka gaman að vita hversu stór hópur miðaldra kvenna kemur inn á Vog eingöngu vegna lyfseðilsskyldra lyfja miðað við stærð hóps miðaldra kvenna sem hefur legið í sjerríi og púrtvíni og öðrum eðlum sortum, heima hjá sér með gardínurnar dregnar fyrir, í áravís. Áróðurinn gegn bensó-lyfjum við kvíða er sambærilegur við áróður um að enginn skyldi setjast undir stýri því alltaf er eitthvað um að fólk keyri á! Eða jafnvel út af ...

Hannyrðir, garður, íslenskukennsla o.s.fr.

Harpa — Sun, 25 Apr 2010 18:10:14 +0000

Fyrst: Dagurinn í gær var verulega ömurlegur! En í dag ákvað ég að láta umhverfið ekki trufla mig og halda mínu striki sem best ég gæti og sófar hefur það tekist prýðilega. Náði að vinna þónokkuð í vefnum um Egil Skallagrímsson í allsherjar friði og ró í morgun og hef að mestu lokið við að hreinsa garðinn. (Karlfólk sýndi loksins af sér smá dug og fjarlægði ruslið sem ég var búin að safna saman núna áðan.) Ég tíndi meira að segja upp hundaskítshrúgurnar í kringum snúrurnar mínar! Sjái ég hund gera þarfir sínar í garðinum mínum er ég ákveðin í að hella óblönduðu Þrifi yfir eigandann, jafnvel þótt hann kunni að vera ellilífeyrisþegi. Jósefína snöflaði um garðinn meðan á lokaræstingum stóð - mér sýndist hún nú aðallega einbeita sér að því að stara Míu greyið (nágrannakisu) niður. Mía hefur brugðið á það ráð að leita skjóls undir pallinum en Fr. Dietrich er of dönnuð til að skríða undir palla. Sama Fr. Dietrich hefur ort talsvert upp á síðkastið, þ.á.m. ansi fína vísu um klappstýruna á Bessastöðum, sem sjá má á fésbókarsíðu dýrsins. Varðandi vefnaðinn þá er ég að vinna upp allar mínar vefsíður; mun skipta Vefnum í tvo parta, annars vegar kennsluefni og hins vegar persónulega síðu, sem verður hýst annars staðar o.s.fr. Kennsluefnið þarf að setja miklu skipulegar upp og hanna auðratanlega skel yfir, með leitarmöguleika. Sömuleiðis þarf loksins skel / heimasíðu á this.is svæðið mitt, sem hingað til hefur einungis aktað sem geymsla. Þetta er ofboðsleg vinna en ég hef hálft ár til að ljúka henni. Það borgar sig ekki að una við þessa stafrænu handavinnu lengi í einu, þá fer maður að gera mistök. Sumar síðurnar eru tíu ára gamlar eða eldri og verður að beita smekkvísi til að ákveða hversu mikið skuli uppfæra. Svo eru það nemendavefirnir sem ég á ekki höfundarétt að nema í félagi við aðra ... helstu breytingar þar eru að taka út persónulegar upplýsingar um krakkana sem nú eru löngu orðnir fullorðið fólk og kæra sig sennilega lítið um að unglingahúmor í eigin lýsingum standi á Vefnum. Óstafrænu hannyrðirnar ganga líka vel, sérstaklega eftir að ég henti peysunni sem ég var næstum búin með. Ég sá fyrir mér að ég mundi aldrei ganga í þessari peysu og hönnunin hefði verið mistök. Svo hún fór í ruslið. Aftur á móti gengur prýðilega að sauma Kúna Meskalínu og í baghóveðet mallar góð hugmynd að stólsessum, sem krefst reyndar talsverðs stafræns undirbúnings. Í þetta sinn ætla ég þó ekki að sauma út með gamla krosssauminum heldur gera tilraunir með varplegg, blómstursaum og jafnvel refilsaum. Sennilega hefst þessi vinna ekki fyrr en í sumar því kýrin Meskalína er ákaflega digur og seinsaumuð. Eins og komið hefur fram held ég friðinn á heimilinu með því að lesa moggann mannsins (við Jósefína látum þetta pappírsdrasl ganga yfir okkur ganga). Í dag var annars vegar skemmtilegt viðtal við Sölva Sveinsson, einstaklega jákvæðan og hugmyndaríkan. Hins vegar var málfarshorn (sem ég man ekki hvað heitir) hvar Baldur Hafstað lýsti því í upphafi yfir að hann ætlaði ekki að nöldra yfir einstöku orðalagi en notaði svo allan pistilinn til að nöldra akkúrat yfir einstöku orðalagi. T.d. notkun þolfalls ("að vinna með heilsuna", "að vinna með börn" o.þ.h.) - hann virtist alls ekki gera sér grein fyrir mismunandi merkingu þolfalls og þágufalls eftir "með"; "að vera ekki að sjá Snæfellsjökul", sem er tímabundið orðalag eins og svo margt slangur og auk þess aðalbrandarinn í sjónvarpsauglýsingu o.fl. umkvörtunarefni. Í þessum lélega snepli mannsins mátti sumsé sjá báðar hliðar íslenskukennslu; (e.t.v. bláeyga) bjartsýni og síðan kverúlantaútgáfuna. Sem óvirkur íslenskukennari hafði ég gaman af hvoru tveggja. Finnst bláeyga bjartsýnin þó skemmtilegri og sennilega árangursríkari. [Myndin er hvorki af Sölva né Baldri.] Í kvöld taka við dýrðir sjónvarpsins: Lokaþáttur Forbrydelsen og danska eftirlíkingin af "De fortvivlede husmødre", nefnilega Livet på Lærkevej, sem er sýnt í sænska sjónvarpinu. Mér finnst einmitt mjög þægilegt að horfa á danska þætti í sænska sjónvarpinu og sænska (t.d. Wallander) í danska sjónvarpinu. Textinn dugir akkúrat til að ég skilji talið. Sumsé: Þetta verður góður dagur en það er líka ferlega mikið mér sjálfri að þakka!

Úr leik

Harpa — Tue, 27 Apr 2010 07:56:11 +0000

Eftir ótrúlega geðvonsku og pirring undanfarna daga hófst hrapið í gær, með tilheyrandi átökum. Nú er ég í frjálsu falli ofan í Helvítisgjána. Reikna með að verða helfrosin í dag eða á morgun. Verði kastið mjög djúpt eru áhöld um bloggvirkni á næstunni.

Blús að morgni

Harpa — Sat, 01 May 2010 14:18:42 +0000

Tveir ólíkir menn drepa óendanlegan tímann með því að blúsa saman á gítara. Ógleymanlegt. Nú er annar fallinn í valinn; þjáningin getur orðið óbærileg, sársaukinn of sár og hvergi hvíld að fá. Ég hef grátið í allan morgun.

Pökkuð í bómull

Harpa — Sun, 02 May 2010 15:55:18 +0000

Ef ég passa mig undurvel verður þessi dagur ekki svo slæmur. Ég splæsti á mig heilli svefntöflu í gærkvöldi og náði því að sofna og sofa í átta tíma. Auk þess náði ég klukkutíma blundi núna áðan með velheppnaðri hugartæmingu og hjartsláttarhægingu. Í hvert sinn sem ég næ að sofna aðeins bráir svolítið af mér og ég er nokk normal fyrst á eftir. Þetta er lang áhrifamesta endurræsing miðtaugakerfis sem ég veit um. Svo held ég að ég sé hvort sem er flesta daga örmagna því stöðugur kvíði er afar orkufrekur ... líkast til er hjarta og allskonar líkamsstarfsemi í álíka aksjón og í tækjasal, þótt setið sé kjur. Í gær tókst mér að komast gegnum daginn með því ómerkilega trixi að splæsa saman glærusjó. Ég var of lasin til að sauma (þá hugsar maður á meðan), lestur var algerlega út úr myndinnni, hvað þá "hreyfing úti í góða veðrinu", en klastur við glærur fól í sér að samræma leturgerðir, klippa og líma, sem var hæfilega andlaus handavinna, þó með lágmarks eftirtekt, sem reddaði lunganum af deginum. Í dag er svipað í gangi, þ.e. að snara krossaprófum yfir í gagnvirkt form. Álíka andlaust og lágmarks eftirtekt. Og ég þarf hvort sem er að vinna þessa vinnu í uppfærslu og tiltekt kennsluvefja. Mér fannst ég dugleg að fara á fund í morgun, í nafnleysingjafélaginu, en hef fallið frá þeirri hugmynd að æfa mig í bíó í kvöld; hef ekki nokkurn áhuga á amrísku unglingamyndinni sem verður sýnd en datt í hug - snemma í vikunni - að ég þyrfti að æfa mig í ofsakvíðakastshöndlun, áður en ég fer í leikhús fljótlega. Núna er ég á því að ég sé of lasin í ekta general-ofsakvíðaprufu. Verð að höndla sýningu á Íslandsklukkunni einhvern veginn öðru vísi. (Kannski gerir hönd guðs mig ofsakvíðalausa það kvöld? Maður veit sosum aldrei ;) --- Það litla sem ég les þessa dagana (ef lestur skyldi kalla) eru ferðabækur ríkra Englendinga, sem flöndruðu um hið afskekkta Ísland á síðustu öldum. Kláraði Dagbók í Íslandsferð 1810 (e. Holland) nýverið, í gærkvöldi skoðaði ég bara myndir úr Íslandsferð Mayers 1836 en byrjaði svo á Íslandsleiðangri Stanleys 1789 núna áðan. Fordómarnir sem birtast í þessum bókum eru afar heillandi ósvífnir og hæfilega fjarlægir í tíma og rúmi. Auk þess gerir ekkert til að gleyma á milli lestra; það er hvort sem er enginn söguþráður í svona bókum og vandséð að ég þurfi nokkru sinni að kunna nein skil á þessum "fræðum".

Vinnan (verkefnið styrkta)

Harpa — Tue, 04 May 2010 11:26:43 +0000

Ég var að klára að endurvefa Njálu-síðu úr "bits & pieces", sjá http://www.fva.is/harpa/njala/njalmenu.htm. Hefur tekið viku! Sama má segja um uppfærslu á Agli í Sýberíu en Laxdæla var minna mál. Svo er Laxness-stöffið meira og minna endurskipulagt og jafnvel endursamið ... Þeir sem ætla að sjá Íslandsklukkuna ættu að renna yfir þann vef, sér til upprifjunar. Má meira að segja taka próf ;) Annað er sosum ekki títt - lífið lufsast áfram í hægagangi og svona frekar kalt og dimmt umhverfis mig. Rakst þó á þann óvænta plús við tóbaksneyslu að Stanley karlinn (sjá upptalningu á ferðasögum í síðustu færslu) telur að holdsveiki í Færeyjum hafi stórminnkað með aukinni tóbaksnotkun! Er hugsanlegt að yfirfæra þetta á "ástandið í þjóðfélaginu í dag", þ.e.a.s. að brúkun tóbaks og sjaldgæfi holdsveiki hangi enn saman?

this.is/harpa

Harpa — Tue, 04 May 2010 18:58:11 +0000

Ég var orðin svo leið á andlausu kennsluefnispúli og langaði í eitthvað skapandi ... svo ég eyddi hellings tíma í að hanna skel fyrir persónulega heimasíðu mína. Sjá má afraksturinn á this.is/harpa og ég tek fram að ég reyndi að vera eins feminín í hönnuninni og ég gat. Byrjaði með grunnsíðu, sótta af netinu, en endaði á að skrifa megnið í Notepad og hefði sennilega verið fljótari að nota bara Netscape og Notepad eins og venjulega. En þetta verður sumsé staðurinn fyrir áhugamál, s.s. hannyrðir (stafrænar og unnar á höndum), myndir og alls kyns persónulegt stöff í framtíðinni - skil einungis kennsluefnið eftir á fva-servernum. Að greiða úr og uppfæra fjölda vefja er hellings vinna og ég reikna ekki með að því verki ljúki fyrr en einhvern tíma seint í haust.

Kaupþing líka næst og menningarlegt

Harpa — Sat, 08 May 2010 18:56:38 +0000

Á þessum síðustu og verstu tímum er huggulegt að lesa hrós um Kaupþing, sjá upplýsingasíðu Heimis Pálssonar, lektors í norrænum málum í Uppsölum: "Som lektor i nordiska språk, särskilt isländska, här i Uppsala betraktar jag mig som ettslags kulturambassadör. Därför tar jag gärna del i evenement där det är fråga om isländsk kultur. Det har gjort mitt jobb här mycket lättare (och roligare) att Kaupthing Bank donerade ungf. 100.000 SEK till lärosätet, och därför har jag kunnat aktivt bidra till isländska kulturprogram i Uppsala (och Stockholm)." Þessi klausa er ekki yngri en frá 2008 (skv. uppfærsludags. á síðunni) og minnir óneitanlega doldið á klappstýrutakta sem þá tíðkuðust. Spurning hins vegar hversu smekklegt það var að þiggja svona styrk? En eitthvað þurfti jú að spreða fénu sem hrúgaðist upp með mismunandi ólöglegum hætti ... og kannski ágætt að nota smáaurana gera starf háskólakennara léttara og skemmtilegra. Tek skýrt fram í þessu sambandi að ég kann ágætlega við Heimi Pálsson og tel hann fullfæran um að halda á lofti íslenskri menningu, styrkjalausan.

Geðdeildir og fordómar í tilefni glæsilegs viðtals

Harpa — Mon, 10 May 2010 23:27:26 +0000

Aldrei þessu vant horfði ég á Ísland í dag (hef annars fyrir reglu að forðast umgengni við fyrirtæki sem Jón Ásgeir og familía eiga) - tilefnið var viðtal við Láru K Brynjólfsdóttur, sem ég frétti af af einskærri tilviljun. Í stuttu máli sagt fannst mér Láru (sem ég þekki ekki neitt) mælast einstaklega vel en það setti að mér hroll við sumar lýsingarnar, eins og að sjálfsvígskandidötum sé fleygt í fangaklefa hafi þeir ekki tímasett sjálfsvígið á skrifstofutíma! Á hvaða öld lifum við? Ég hef enga reynslu af B-gangi 33 C en rengi hennar frásagnir alls ekki - kannast auk þess við sumt annað sem hún lýsti eins og t.d. afskiptaleysi hjúkrunarfólks og áhugaleysi þótt ég hafi einstaka sinnum dvalið á annarri deild. Auðvitað á þetta alls ekki við um alla en því miður suma. Mín reynsla er líka hreint ekki eins krassandi og reynsla Láru ... var meira sem áhorfandi að gutli í vinnunni, sem á þeim tíma snerti mig ekki sérlega mikið. Eftir á séð er samt undarlegt að aðalsamskiptin og aðalþerapían á geðdeild skuli hafa verið sjúklinganna á milli og jafnvel sjúklinganna sjálfra að leiðrétta ranghugmyndir starfsfólks. Mætti bera þetta saman við kennslu: Einstaka kennara er skítsama um nemendur en langflestir reyna sitt besta til að skila hverjum og einum nemanda aðeins áleiðis, sumir kennarar leggja á sig ómælda vinnu til þess. Sama finnst mér að ætti að gilda um hjúkkur á geðdeild, jafnvel aðra starfsmenn einnig. Í kennslu er návígið það mikið að þeir kennarar sem nenna ekki vinnunni sinni hrökklast nú oftast úr starfi. Veit ekki með geðdeild. Mjög lýsandi dæmi, að mínu mati, er þetta sem Lára skrifar á bloggið sitt: "Hérna er ein gullinn settning sem starfsmaður spítalans sagði við mig daginn eftir sjálfsvígtilraun mína : þegar fávitum fer að fjölga í kringum þig er þá ekki komin tími til að líta í eigin barm: Þetta er ástæðan fyrir því að mér finnst að fagaðilar eigi að vinna á spítala, þessi einstaklingur sem lét þessi orð frá sér hefur ekkert lært um geðræn vandamál en vinnur samt hvað nánast með okkur sjúklingunum..... þarna er hann að gera lítið úr mér og mínum sjúkdóm." (Sjá "Það sem betur má fara", 09. maí 2010 klukkan 14:17, http://girlinterrupted.bloggar.is/gagnasafn/2010/05/) Frasinn "Þegar fíflunum fjölgar í kringum mann er kominn tími til að líta í eigin barm" er einmitt einn af þeim vinsælli í nafnleyndu alka-samtökunum. Einhvern tíma heyrði ég (kann að vera rangt) að starfsmenn á geðdeild mættu ekki hafa legið á geðdeild áður. En það er kannski kominn tími til að setja einnig þau skilyrði að starfsmenn hafi ekki farið í áfengismeðferð til að tryggja að ófaglærðir (og faglærðir) séu ekki að sinna geðsjúku fólki út frá eigin talibanatrúboðshugsjón eða þeirri einu lífsleikniaðferð sem þeir hafa lært (góð aðferð við alkóhólisma, meðvirkni meðtalin, en gagnast náttúrlega ekki á alla aðra sjúkdóma!). Ég hef það nefnilega á tilfinningunni (er kannski svona paranojuð og þá búin að vera lengi) að sumt staffið á geðdeild sé óhóflega hallt undir alkafrasa og að AA-hugmyndafræðin leysi allan vanda. Til samanburðar: Finnst einhverjum eðlilegt að starfsmaður kvensjúkdómadeildar segði eitthvað álíka við konu sem hefur misst fóstur, er vart mönnum sinnandi og segir ýmislegt vanhugsað í þeirri hugaræsingu? Af samanburði (enda hef ég talsverða reynslu af hvoru tveggja) er líðanin enn verri í þunglyndi og kvíða og auðvitað ætti maður að gera ráð fyrir að starfsmaður á geðdeild stæði sig eins og manneskja en ekki eins og frík, undir slíkum kringumstæðum. [Sem minnir mig á að mig hefur undanfarið blóðlangað að segja við næsta AA mann sem kvartar undan kvefpest: Ja, þú hefur bara ekki unnið sporin nógu vel! En þetta er náttúrlega útúrdúr og sýnir eingöngu tíkarlegt innræti bloggynju ;) ] Það sem ég man skást af síðustu geðdeildarvist var að eftir hræðilega helgi, þar sem mér leið ólýsanlega illa en hélt fésinu því mér er illa við að gráta fyrir framan aðra og fékk margar heimsóknir þessa helgi, var það samdóma álit staffsins, aðallega hjúkrunarkvenna ef ég man rétt (á einhverjum mínímalískum fundi) að mér hefði bara hreint liðið prýðilega og verið kát og hress þessa helgi. Só möts fyrir innsæið í sjúkdóminn eða bara þekkingu byggða á reynslu. Ég man að mér þótti ég algerlega svikin og efaðist náttúrlega um eigin geðheilsu (kannski rétti staðurinn til þess, ég viðurkenni það); Af hverju leið mér eins og mig langaði að deyja þegar sérmenntaða fólkið taldi mig káta og hressa? Vantaði bara að það segði að það væri ekkert að mér! Þegar ég andmælti þessu samdóma áliti var eins og málið væri að láta mig éta andmælin ofan í mig ... í minningunni er þetta eins og ég væri orðin króuð af úti í horni, gott ef ekki upp við þvottavél, og læknirinn spurði hvort ég teldi mig betur geta metið eigið hugarástand en sérmenntað starfsfólk! Ég fór auðvitað að hágráta þegar ekki einu sinni hann trúði mér! Núna, þegar ég skrifa þetta, finn ég hvað ég er ennþá ofboðslega reið en á þessum tíma gat ég auðvitað ekki borið hönd yfir höfuð mér, nema kannski með tíkarlegu sparki undir beltisstað, sem ég iðraðist síðar mjög. Svoleiðis að nú vil ég allt til vinna til að lenda ekki inn á geðdeild. Það er brjálæðislegur hávaði í sjónvarpi þar alla daga, bækurnar eru í alvöru við það að grotna í sundur og það er alveg satt sem Lára segir að læknir eða sálfræðingur sinnir manni svona 5 mínútur á dag en annars geta sjúklingarnir bara átt sig og reynt að hafa hver ofan af fyrir öðrum. Margar konur eru betur settar því þær geta þó prjónað en karlarnir verða bara að ráfa stefnulaust um. Fönduraðstaðan á minni deild fólst einkum í því að mála á gifs-styttur og var opin eitthvað um 2 tíma á dag nema þegar föndurkonan var veik. Þarna er engin sérstök batadagskrá í gangi, fræðsla um geðsjúkdóma eða uppbyggingarstarf nema örsjaldan (prestur einu sinni í viku, tónlistarþerapía í mýflugumynd o.s.fr.) Sem betur fer reyki ég og það bjargaði dögunum að fara út til að reykja. Geðdeild er í rauninni afar reykingahvetjandi. Hápunktar dagsins voru matartímar (það er a.m.k. eitthvað um að vera) en því miður er spítalamatur nánast óætur. Ég lagðist fyrst inn á geðdeild 1998, á A-ganginn á deildinni sem Lára lýsir, og þar var akkúrat sama sagan þá. Þannig að ég held að afskiptaleysi gagnvart sjúklingum, jafnvel hunsun, hafi ekkert með fjárveitingar að gera. Í lok síðasta árs sýndist mér að geðdeildin hin væri það vel mönnuð að starfsfólk væri álíka margt, jafnvel fleira, en sjúklingarnir. --- Það sem kannski gæti lagað geðdeildir einna mest er að starfsfólkið lærði (t.d. á námskeiðum) að bera virðingu fyrir sjúklingunum, byggða á þekkingu á geðsjúkdómum. Sjúklingarnir völdu nefnilega ekki að vera svona veikir eða geta ekki hagað sér eins og Dorrit í teboði alla daga. Alveg eins og kennarar eiga að sýna nemendum virðingu byggða á skilningi þótt þeir séu á einhvern hátt fatlaðir eða ekki námsmenn par excellance. Ég vorkenni hjúkkum ekki neitt að sýna sjúklingum umhyggju og alúð, frekar en kennurum að vera almennilegir við nemendur sína. Báðar stéttir eru menntafólk en það að hafa klárað nokkur ár í háskóla gefur fólki ekki leyfi til að niðurlægja skjólstæðinga sína, hvorki á spítölum eða í skóla. --- Af mér er annars það að frétta að mér batnar ekki hætis hót af hinu nýja kraftaverkalyfi ... en úr því það á að vera svona mikið kraftaverkalyf er best að fullreyna áður en því er hent. Marga daga líður mér djöfullega. Ég er t.d. örugglega alltof veik til að höndla geðdeildarvist í augnablikinu. Aftur á móti er talsverður ávinningur af kvíðanámskeiðinu sem ég sæki einu sinni í viku, þar læri ég margt nytsamlegt en er ekki nærri nógu dugleg að æfa mig milli tíma. Leiðbeinendur á því námskeiði eru yndislegir og klárir og skipulagðir og tala aldrei niður til nokkurs þátttakanda. --- Og svo er ég byrjuð að skoða grískar eyjar og strendur og ferjusiglingar milli staða og svoleiðis ... Það er ljúft!

Brain is pain

Harpa — Wed, 12 May 2010 20:39:08 +0000

Lærði þennan frasa á kvíðanámskeiðinu áðan - helv. fínn frasi! Skýrir margt ;) Ég verð æ ánægðari með þetta námskeið og eygi loksins von um að geta gert eitthvað sjálf til að mér batni eitthvað. Það er náttúrlega undir því komið hversu dugleg ég verð að nýta ýmis ráð og æfingar, sem er vel að merkja meir en að segja það en sennilega ekkert verra en halda út líkamsræktarnámskeið (sem mér hefur reyndar gengið bölvanlega að tolla á, til þessa). Meðan meinta kraftarverkalyfið virkar álíka og Vígðalaug við nærsýni er eins gott að grípa hvaða góð ráð sem gefast. Ég var sama sem hætt við að fara til þurrabúðarinnar í dag, leið ömurlega, en ákvað að taka mig til, fara út á strætóstöð og hætta við þar, ef ég væri enn á valdi hörmunganna. Þetta trikk dugði og ég er æðislega fegin enda líður mér margfalt betur eftir námskeiðstímana í dag. Af hverju eru ekki höfð svona námskeið inni á geðdeild? (Eða bara einhver námskeið?) Hef ákveðið að horfa á Poirot í kvöld og lesa Örvæntingarfull í Odessa, sem lofar ljómandi góðu, þrátt fyrir að vera flokkuð sem chick-bókmenntir (sá þá flokkun í einhverri dagblaðsumsögn ... er komin með "stelpu-bækur" upp í kok eftir ofskömmtun af Sophie Kinsella ... en úkraínska umhverfið er mun skemmtilegra só-far).

Glymur o.fl.

Harpa — Sun, 16 May 2010 10:25:45 +0000

Heilsan skánar dag frá degi. Kannski er kraftaverkalyfið loksins eitthvað farið að virka, kannski er þetta árangur kvíðanámskeiðsins, kannski árangur af löngum labbitúrum = æfingum fyrir Krít ;) Ég nenni ekki að grufla í því en síðustu dagar hafa verið ótrúlega léttbærir miðað við síðustu mánuði! Við maðurinn höfum í vikunni trítlað út í Innsta-Vogsnes ... maðurinn myndaði fugla en ég skoðaði fjörur; Bæði hæstánægð með sína iðju. Svo gengum við "á Akrafjall" á uppstigningardag, reyndar bara upp í Berjadalinn og að brú Rótarý-manna, sem ég skoðaði af hæfilegri aðdáun. Fannst rétt að láta Háahnúk bíða aðeins en tel mig reyndar alveg færa í svoleiðis göngu núna. Ætli við drífum hana ekki af í næstu viku ef verður sæmilega léttskýjað einhvern daginn. Í gær mæltum við okkur mót við Mána og hittumst á leiðinni upp að Glym. Ég hef aldrei áður gengið þessa leið og eftir að hafa lagt saman í huganum þær vegleysur upp og niður gil sem við maðurinn gengum á leiðinni uppeftir reiknast mér svo til að samanlagt séu þær á við Háahnúk, bæði í hækkun (og lækkun) og lengdarmetrum. Opinbera leiðin, til baka, var náttúrlega bara pís-of-keik. Að vísu stenst "göngubrúin" yfir Botnsá engan veginn samanburð við Rótarý-brúna yfir Berjadalsá! Tók nokkrar myndir á litlu bleiku ódýru myndavélina, án þess að finna fyrir minnimáttarkennd vegna græja karlmannanna. Myndirnar eru hér. Planið í dag er að sjá efsta mann á lista VG baka vöfflur og þiggja af honum veitingar. Maðurinn getur ekki hugsað sér að fara á svo vinstrisinnaða samkomu. Ég hef ekki orðið vör við að hægra liðið geri neitt annað til lokkunar en gefa unglingum bjór til að lokka þá í Félag ungra sjálfstæðismanna ... hvað mér finnst bera vott um skítlegt eðli. (Þessi síðasta málsgrein kann að afla mér einhverra kommenta ;)

Vífill teflir við Vífil

Harpa — Sun, 16 May 2010 18:26:38 +0000

Kemst ekki hjá því að vekja athygli á frábærri mynd Mána, sjá mynd dagsins á lason.is eða http://www.lason.is/index.php?showimage=22

Kardimommu-vörnin

Harpa — Mon, 17 May 2010 23:27:39 +0000

Í Kardimommubænum yfirheyrir Bastían bæjarfógeti einn ræningjanna, stendur svo upp og tilkynnir eitthvað á þessa leið: "Já, en hann segist vera góður!" [Því miður get ég ekki flett upp í Kardimommubænum því verkamaður heimilisins er farinn að sofa og bókin er geymd inni í því herberginu ...] Kannski halda menn að sérstakur saksóknari sé jafn góður og hinn bláeygi Bastían? Halda mattadorarnir og jafnvel ofbeldismenn að þeir séu sjálfir Kasper eða Jesper eða Jónatan? (Bloggynju sýnist t.d. að Björgólfi Thor finnist nóg að "skila Soffíu frænku heim" og þá sé málið dautt ...) Það er a.m.k. doldið skondið að sjá hvern meinta glæponinn eða dæmda glæponinn halda eindregið fram sakleysi sínu í fjölmiðlum; gæsluvarðhald, fangelsi, stefnur og fréttir um siðlausar peningagjafir eru víst allar bara misskilningur. Jafnvel ofbeldi sem á sér nánast ekki hliðstæðu er blásið af og yfirlýst sem misskilningur! Dæmi um útgefin aflátsbréf á ýmsu formi eru hér á eftir, reyndar dálítið handahófskennt úrval, sem byggðist helst á skásta leitarmöguleikanum, en ætti að gefa nokkra mynd af týpískum meintum glæpamanni, dæmdum eða ódæmdum, sem "didn't do it ... wasn't there". Ég ímynda mér þessa menn ekki eins og þá indælu ræningja í Kardemommubæ heldur frekar eins og þeir vilja lýsa sér, sjá myndina til hægri ... „Ég er ekki kynferðisbrotamaður og ég er ekki þetta skrímsli sem verið er að lýsa," segir Bjarki Már Magnússon í samtali við DV í dag. (Til samanburðar er fróðlegt að renna yfir málavexti neðarlega í Hæstaréttardómnum hér.) "Hr. Jóhannesson hyggst verja sig af fullum krafti gegn ásökunum Glitnis Banka og endurtekur sakleysi sitt gagnvart þessum fölsku staðhæfingum sem lagðar hafa verið fram." (Yfirlýsing frá Jóni Ásgeiri Jóhannessyni [titill fréttar].) Magnús Guðmundsson segist saklaus (fréttinni fylgir yfirlýsing Magnúsar). Björgólfur Thor vill ljúka skuldauppgjöri með sóma (fréttinni fylgir yfirlýsing Björgólfs Thors). Jón Sigurðsson: Ég hef engin lög brotið. Lárus Welding harmar málsókn skilanefndar (fréttinni fylgja bútar út yfirlýsingu Lárusar). "Pálmi Haraldsson, oft kenndur við Fons, hótar að stefna Steinunni Guðbjartsdóttur, formanni slitastjórnar Glitnis, persónulega vegna stefnu slitastjórnar Glitnis á hendur honum..." (úr þessari frétt - einhverjir bútar úr yfirlýsingu Pálma). Endursögn á lokum Kardimommubæjarins er svona: "Í fangelsinu líkaði rœningjunum svo vel, að þá fór að langa til að gerast heiðarlegir menn . . . Í lok leikritsins kemur svo í ljós hvernig þeir fá tœkifœri til að vinna mikla hetjudáð í Kardemommubœ og eignast marga og góða vini. Allir fá rœningjarnir vinnu við sitt hœfi og eru þeir að lokum orðnir heiðarlegir menn." (Sjá "Kardemommubærinn - leikrit á hljómplötu", á Wikipedíu) Einhvern veginn held ég að þeir náungar sem vitnað er í hér að ofan turnist ekki eins og þeir Kasper, Jesper og Jónatan. Ekki heldur aðrir sem ég sleppti að nefna, ekki einu sinni konur sem hafa óvart brúkað morð fjár, frá "saklausum" eiginmanni eða sem "styrki" í prófkjörsbaráttu o.s.fr. Einhvern veginn held ég að þessu liði sé ekki viðbjargandi. Þótt það haldi því endalaust fram hversu saklaust og hjartahreint það í rauninni sé og hafi meira að segja selveste Bubba með sér í liði ;) P.s. Ég kvótaði færsluna í flokkin "Geðheilsa" en aldrei þessu vant er ég ekki að efast neitt um eigin geðheilsu þegar ég hugsa um efni færslunnar.

Blogg-sumarfrí

Harpa — Thu, 20 May 2010 09:23:33 +0000

Jæja, þá er komið að því! Ég hef ákveðið að taka mér sumarfrí frá bloggi ... veit ekki alveg hve langt en sjálfsagt eitthvað fram í júlí. Fyrirliggjandi eru hollir lífshættir og einbeiting að kvíðafræðum - verður spennandi að sjá hvernig ég höndla leikshúsferðina á föstudaginn ;) Æfingar á tónleikasetu og kvíðanámskeiðið hljóta að skila sér og vonandi heldur ofsakvíðinn sig til hlés. Hafið það gott í sumar!

Myndir úr Krítarreisu

Harpa — Tue, 29 Jun 2010 21:59:51 +0000

Jæja, þá erum við komin heim úr mánaðarferð til Krítar. (Og ég er búin að þvo 10 þvottavélar, við búin að ræsta húsið og ég hef árangurslaust reynt að ná öskunni af pallinum mínum og árangursríkt reitt heilan ruslapoka af arfa úr hluta beðanna hér í garðinum!). Myndir og snubbótt ferðasagan eru á http://this.is/harpa/krit2010/krit2010.html Svo held ég áfram í hálfgerðu bloggfríi áfram ...

Skyldi vesalings fólkið þola hjólastóla?

Harpa — Sun, 11 Jul 2010 22:19:26 +0000

Í útvarpsfréttunum áðan heyrði ég ótrúlega frétt: Eitthvert nýflutt lið í Einigrund 5 á Skaganum ætlar að meina Önnu að hafa blindrahundinn sinn! Svo las ég fréttina "Vilja ekki leiðsöguhund í blokkinni". Fyrr má nú vera andskotans meinbægnin! Ég hef mikinn og einlægan áhuga á að vita hvað þetta fólk heitir og hvaðan það flutti ... þetta geta augljóslega ekki verið Skagamenn ;) Svo vorkenni ég hinu aumingja fólkinu sem býr í þessari blokk og er ágætis fólk (altént það sem ég þekki) að liggja nú undir grun um að vera meinbægna liðið ... Myndin er ekki af Exo. Og mér finnst ástæða til að taka fram að ég er enginn sérstakur hundavinur. Aftur á móti finnst mér mikilvægt að þeir sem búa við skert lífsgæði vegna alvarlegra veikinda fái að njóta skárri lífsgæða með hjálp hunda, hjólastóla eða hverra þeirra hjálpartækja sem gefast. Á kommenti við eitt af moggabloggunum (sem kommenta á fréttina) kemur fram að þótt greindinni sé kannski ekki fyrir að fara geti fólkið sem vill hundinn út þó huggað sig við að hafa 20/20 sjón. E.t.v. getur það líka huggað sig við að hafa lengra formlegt nám en hundurinn - mig minnir að Anna hafi sagt mér einhvern tíma í vetur að það tæki 3 ár að þjálfa svona hund. Aftur á móti reikna ég með að samskiptahæfileikar þessara nýju nágranna séu minni en hundsins. Ég skil alveg að fólk hafi ofnæmi fyrir dýrum og að þess vegna sé ekki æskilegt að hafa hunda og ketti í fjölbýlishúsum. En í fyrsta lagi hafa blindrahundsandstæðingar ekki gefið upp ástæðuna ofnæmi (skv. útvarpsfréttinni) og í öðru lagi má það vera andskoti mikið og illvígt ofnæmi ef ekki má teyma einn hund, sem er augljóslega ekki gæludýr heldur mikilvægt hjálpartæki, gegnum hluta af sameign í blokk. Miðað við að Akranes er löðrandi í hundum, á gangstéttum og göngustígum, jafnvel lausum, geta svo fárveikir ofnæmissjúklingar (ef um ofnæmi er að ræða) náttúrlega ekki farið út úr húsi nema eiga á hættu alvarlegt lost! Nei, ég hugsa að einhver í familíunni sé með alvarlega fóbíu fyrir hundum. Það er náttúrlega erfitt vandamál (veit allt um ofsakvíða og fóbíur, bilíf mí!) en lausnin er að sjálfsögðu ekki sú að fjarlægja fóbíuvakann - það vita allir! Ef þetta skyldi vera ástæðan þá kvóta ég færsluna til öryggis undir geðheilsuflokkinn. Og er tilbúin að segja fóbískum hvar leita megi hjálpar. Sé hvorki um ofnæmi né felmtursröskun af því að vita af hundi að ræða þá stendur eftir eina skýringin: Að þarna sé einfaldlega sérstaklega geðvont fólk sem ekki þolir að horfa upp á æðrulausa veika konu fá aðstoð og aukin lífsgæði. Fullkomin manneskja mundi vorkenna svoleiðis liði en ég er því miður ennþá frekar ófullkomin.

Sunnudagur á Snæfellsnesi - myndir

Harpa — Mon, 12 Jul 2010 12:44:56 +0000

Setti myndir úr labbitúrum gærdagsins á http://this.is/harpa/snaefellsnes11juli_2010/snaefellsnes_2010.html

Ferð um Þjórsárdal, Hrauneyjar o.fl.

Harpa — Wed, 14 Jul 2010 23:32:48 +0000

Ég setti inn myndir úr ferðinni okkar Atla þann 13.-14. júlí, í Þjórsárdal, upp í Hrauneyjar og fleiri staði. Þetta var bíltúr með löngum labbitúrum, í sýnishornaveðri. Sjá http://this.is/harpa/hrauneyjar_13_14_juli_2010/hrauneyjar_2010.html

Ferð vestur í Heydal í Mjóafirði

Harpa — Thu, 22 Jul 2010 08:08:46 +0000

Myndir úr ferðalagi okkar hjóna vestur í Ísafjarðardjúp má sjá á http://www.this.is/harpa/heydalur20_21_juli_2010/heydalur_i_mjoafirdi.html Ég nota tækifærið og mæli eindregið með gistingu í Heydal - allur viðurgerningur (þ.m.t. kaffið!) er alveg frábær og staðurinn gullfallegur!

Glansmyndir fésbókar

Harpa — Fri, 23 Jul 2010 13:36:10 +0000

Ég hef undanfarið legið dálítið yfir fésbók / snjáldurskruddu / feisbúkk / facebook og reynt að átta mig á fyrirbærinu. Þetta er ótrúlega yfirborðskenndur samastaður enda einungis mögulegar örstuttar færslur (statusar) og megnið af lesendum þeirra nennir í hæsta lagi að smella á "Like" (er með enskt viðmót uppi við sem af dularfullum ástæðum breytist stundum í danskt), gæti trúað að þetta héti "Líkar" á ástkæra ylhýra. Það sem ég tek mest eftir er hve notendum er umhugað um að sýna einhvers konar glansmyndir af sér sjálfum. Þær síður sem ég skoða eru flest síður fólks á langbesta aldri, þ.e.a.s. á mínum aldri + / - 10 ár. En einnig hef ég skoðað soldið unglingasíður (af óþolandi eðlislægri hnýsni, að mati sonar míns) og sé ekki betur en glansmyndasýningar séu jafn-algengar þar, þótt þær séu í svolítið öðrum stíl. Hér er rétt að stinga því inní að mikill meirihluti fólks virðist hafa síðurnar sínar galopnar svoleiðis að maður þarf ekki að "vingast" við viðkomandi til að skoða hvað hann skrifar eða hvaða komment eru skrifuð við færslurnar. Og þótt fólk hafi læstar síður dugir að finna eitt komment ólæsts á læsta færslu til að komast inn á þá færslu og skoða öll komment þar. Þannig að læsing á feisbúkk er frekar léleg vörn nema náttúrlega að enginn kommenti nokkru sinni á nokkra færslu hins læsta. Þ.a.l. er fésbókin draumastaður fyrir persónunjósnir, þ.e.a.s. til að snuðra uppi fjölskylduhagi, fjölskyldumyndir o.þ.h. (Vá! Þrjár skammstafanir í einni málsgrein!) Í rauninni er alveg eins gott að búa sér til linkasíðu í það fésbókarfólk sem maður skoðar eins og að "vingast fésbókarlega" við það. Þessu nenni ég þó alls ekki enda nær meint eðlislæg hnýsnin ekki nema sjaldan yfirhöndinni í mínu sálarlífi. Og það er ekki eins og fólk sé að skrifa neitt merkilegt; eins og ég nefndi í upphafi er samastaðurinn hjal og yfirborðsmennska að stærstum hluta. Svo ég held mig áfram við fámennt fésbókarvinasafn sem dekkar fólkið sem ég nenni í rauninni að fylgjast með - eða er neydd til hafa: Annar sonurinn tók það óstinnt upp þegar ég grisjaði enn betur í "vinagrúppunni" og sagði: "Maður dömpar ekki sínum eigin syni!" - sem kann að vera PC rétt ;) En að yfirborðskenndu glansmyndinni: Flestir skrifa "status" á borð við: "Er í vinnunni en samt er sól" eða "Hengdi út á snúrur" eða "Fór í ferðalag og tók myndir" eða "Klippti hundinn" (nó offens!) eða "Gaman að hitta ykkur um helgina" eða "sauð kæsta skötu í kvöldmatinn" ... o.s.fr. Ef fólk er ekki algerlega skoðanalausir englar gætir það þess samt að segja nú ekkert sem ekki er fullkomlega PC (pólitískur tísku-réttrúnaður) og linkar í staðinn í hugsanlega umdeilda frétt, með athugasemdinni "Þetta er athyglisvert!" eða "Ótrúlegt en satt!" eða einverju meinleysishjali sem alls ekki getur kallast að hafa skoðun á fyrirbærinu. Annar möguleiki til að halda hreinleikanum og glansmyndinni er að taka þátt (join) fésbókargrúppu með boðskap, t.d. "Bönnum lausagöngu katta" eða "Fyrir þá sem vilja EKKI banna lausagöngu katta" eða "Styðjum konuna sem vill hafa leiðsöguhund í blokkinni sinni" en gæta þess svo gríðarlega vandlega að tjá sig ekkert inni á grúppunni - þá gæti fallið á fésbókarmyndarsilfrið. Flestir skrá sig samt í pólitískt réttar grúppur eins og "Afmælisgjöf til Ómars" eða "Árbæjarsafn" eða "Prjóna.net" o.s.fr., sumsé eitthvað sem höfðar til rómantískra meintra náttúruelskenda á mölinni. Það eina tíkarlega sem notendur virðast óátalið geta leyft sér er að finna að málfari annarra eða hneykslast á einhverjum málfarsvillum sem einhver skrifaði annars staðar eða fésbókarhafi heyrði einhvers staðar. Að öðru leyti gildir "við höldum okkur utan við þras og þrætur og tökum ekki afstöðu til opinberra mála"-mórallinn og menn linka og segja "Athyglisvert" eins og velþenkjandi englar. Ég bíð eftir að sjá linkað í morðfrétt með yfirlýsingu fésbókarhafa um að fréttin sé "Athyglisverð". Afar fátítt virðist vera að menn gangi úr grúppum, sé þó að einhverjir eru núna að yfirgefa "Ísland ekki í ESB" af því stofnandinn ku hafa spreyjað lásaspreyi í augu tveggja ára nágrannabarns síns í Garðabænum. Þeir eru samt afar fáir enda vegur kannski þyngra að það er PC að vera skráður í grúppu með þessu nafni, gefur skráðum hinn náttúruvæna, græna sjálfstæðisblæ. Sérstaklega ef þeir passa sig á að þegja stafrænt. Eins og dyggir blogglesendur mínir sjá náttúrlega í hendi sér þá hentar fordómafullri manneskju eins og mér ekkert sérstaklega vel að brúka fésbók til tjáningar, eingöngu. Ég get náttúrlega reynt að læra að setja mig í fésbókarstellingu einu sinni á dag, svona svipað og maður reynir að sýna sína bestu fordómalausu og jákvæðu hlið á sunnudags-AA-fundi. Þetta er líklega góð æfing í jákvæðni. Þó verð ég að viðurkenna að mér finnast færslur sem fara eilítið út af engilssporinu miklu skemmtilegri ... kannski af því ég þekki svolítið af englakórnum og sé þess vegna að fésbókarhliðin þeirra er tiltölulega langt frá eðlilegum persónuleika. Svoleiðis að ég er að hugsa um að hverfa úr bloggsumarfríi, setja í AA-gírinn svona einu sinni á dag og fésbókast en halda annars áfram að takmarka mína "vinaeign" við þá sem mig langar í alvöru til að fylgjast með og kíkja á hina í gríni, þegar hnýsnin grípur mig.

Bæjarstjóri og nágrannar

Harpa — Sat, 24 Jul 2010 12:08:44 +0000

Í mogga (mannsins) í dag er grein eftir Ingibjörgu Pálmadóttur þar sem hún hvetur til þess að leyfa Skagamönnum að kjósa sér bæjarstjóra, úr hópi þeirra 5 sem Capacent telur hæfasta. Ég er frekar sammála þessu því satt best að segja hef ég þungar áhyggjur af því að meirihluti Samfylkingarmanna í bæjarstjórn ráði Steinunni Valdísi Óskarsdóttur til starfans. Af hverju í ósköpunum hefði hún annars átt að sækja um? Er ekki líklegt að hún hafi fyrirfram fengið einhvers konar vilyrði eða hvatningu frá Sveini Kristins eða öðru sínu flokksfólki? Hugsanlega er Steinunn Valdís ágætis manneskja, ég þekki hana ekki neitt. En sem Skagamaður hef ég engan áhuga á að eignast útbásúnaðan peningaplokkara fyrir bæjarstjóra! Viss hefð hefur skapast fyrir því að bæjarstjóri hér í bæ sé innviklaður í fótbolta, geti sungið og sé liðtækur á harmonikku. Hef aldrei heyrt af hæfileikum Steinunnar Valdísar á svoleiðis sviðum og gæti trúað Capacent til að hafa algerlega gengið fram hjá þeim hæfileikum þegar þeir forgangsröðuðu. Nú er verið að ráða vana menn í allskonar djobb, t.d. hann Runólf, frægan skuldsetjara, í embætti umboðsmanns skuldara ... er þá ekki rétt að leyfa okkur Skagamönnum að hafa áfram einhvers konar Bastíans-líki sem bæjarstjóra? Á virkilega að fara að ráða einhvern sem ætlast til að tekið sé mark á sér í stað þess að vera huggulegur grínari fólksins í bænum? Ætla má að eitt af verkefnum bæjarstjóra sé að sansa deilur í bænum og ber þar hæst stóra leiðsöguhundsmálið. Í því máli virðist starfandi bæjarstjóri hafa náð fram þeirri sátt að verði lögblinda konan í blokkinni ekki búin að fá annan samastað fyrir 7. nóvember þá muni illkvittni nágranninn ekki fara fram á að lögreglan beri hana út. Þessum árangri hefur sumstaðar verið fagnað. Mér finnst þetta reyndar helv. lélegur árangur og ekki þess virði að bera hann í fjölmiðla. Í ljósi þess að konan hefur búið í þessari blokk í 17 ár (lengst allra íbúa), fékk leyfi allra nágranna á sínum tíma til að fá hundinn en síðan flutti ein meinbægin familía í blokkina og reynist, án uppgefinnar ástæðu, vera á móti hundum og þetta verður til þess að konan þarf að selja sína íbúð og flytja brott; Nei, mér finnst þetta algerlega hörmuleg niðurstaða. Ekki að ég haldi að bæjarstjóri hafi svo sem neitt um þetta að segja, lagalega séð, en e.t.v. hefði sáttasemjara dauðans tekist að tala and-leiðsöguhundsfólkið til. Nú er að treysta á lagabreytingu til að vernda daufblindan einstakling fyrir geðvondu fólki. Og geðvonda fjölskyldan gerir vonandi úttekt á gæludýrum í sinni blokk ;) Einigrund 5 er þó nánast himnaríki borið saman við Aratún 34 í Garðabæ! Eða Stórholt í Reykjavík! Hér hefur enginn gengið í skrokk á nágrönnum sínum útaf bílskúr eða spreyjað lásaspreyi yfir fjölskyldu, tveggja ára barn meðtalið. Hér hefur ekki þurft að kalla út víkingasveit út af bandbrjáluðum nágranna sem gengur berserksgang. Nei, hér á Skaganum eru menn tiltölulega friðsamir miðað við borg óttans og nærsveitir! Og hvað gera bæjarstjórar í þeim bæjum þegar nágrönnum lýstur saman? Ekkert, virðist vera. Þannig að okkars á þó hrós fyrir að hafa yfirleitt reynt að skipta sér af málinu. Í mínu hverfi er fólk friðsamt, altént hef ég ekki tekið eftir öðru. Kettir ganga lausir í hópum (hópast stundum í mínum garði) og hundar tölta mismunandi bundnir hér framhjá. Börnin eru almennt kurteis og fullorðna fólkið huggulegt. Mér finnst ég reyndar einstaklega heppin með nágranna, hér á þrjá vegu, en hafði ekki tekið mikið eftir því, reiknaði nefnilega með að svona væri þetta á flestum stöðum. Við skulum vona að aggressívir Garðbæingar eða Reykvíkingar fari ekki að flytja í mitt góða bæjarfélag! Og ég vil áfram hafa Bastían fyrir bæjarstjóra, ekki ölmusuþiggjanda dauðans!

Massíf fjölgun geðveikra!

Harpa — Sun, 25 Jul 2010 15:00:12 +0000

Undanfarið hefur færst í vöxt að þeir sem haga sér ósæmilega séu sjúkdómsgreindir af hinum fordómalausu og heilbrigðu sem geðveikir. Ný dæmi um slíkt eru t.d. óprúttnir og árásagjarnir íbúar í Garðabæ en um þá er m.a. bloggað: X "(heimilisfaðirinn) Af greinahöfundi talinn vera þekktur ofbeldismaður, þjófur og geðsjúklingur. ..." X "(dóttirin) Sögð vera lygasjúk, geðsjúk og mjög ofbeldissinnuð. ..." (Þessu bloggi sem nafngreinir einstaklingana hefur verið lokað en færslan dúkkar samt upp í óteljandi kommentum við önnur blogg. Ég vitna ekki í lokað blogg og sleppi því tilvísun í heimild.) og yfirlýsing á costablanca.is, um konu sem síðuhöfundur telur hrella sig og fleiri á Spánarströndu. Hann hefur "orðið fyrir gífurlegum mannorðsmeiðingu [svo!] og viðurstyggilegu skítkasti og áreitni af hálfu geðsjúks einstaklings á netinu." Síðuhöfundur ítrekar svo að þessi einstaklingur sé geðsjúkur og klikkir út með að erfitt sé að eiga við manneskjuna meðan hún er "laus og ekki undir læknishöndum [svo!] ..." (Ég vona að minn góði læknir stingi mér ekki í handarkrika sér í viðtalstímanum í næstu viku!) Verandi geðsjúk / geðveik / veik á geði / veik á sinni o.s.fr., svo mjög að ég er ekki vinnufær og stundum ekki hvunndagsfær, finnst mér þessi fjölgun í mínum sjúkdómaflokki heldur hvimleið. Mig finnst ólíklegt að þeir sem skrifa svona hafi sjúkraskýrslur viðkomandi undir höndum (þetta orðalag er faktískt í lagi ;) ) og geti því tæplega sjúkdómsgreint einstaklingana sem þeim er í nöp við. En þeir sem þjást af málfátækt og eiga einungis orðaforða smábarns eru alltof fljótir að stimpla fólk geðveikt. Í íslensku eru til mörg ágætis orð sem mætti brúka í staðinn, s.s. bavíani eða apaköttur (sem fer þó e.t.v. fyrir brjóstið á dýraverndarsinnum); hornkerling; púta (sem kann að stuða aðdáendur íslensku landnámshænunnar); gerpi; skíthæll; drullusokkur; eða lýsingarorð á borð við yxna (sem gæti gert aðdáendur íslensku landnámskýrinnar soldið leiða); brjálaður; trylltur; ruglaður; vitfirrtur; geggjaður ... o.s.fr. Menn geta sumsé auðveldlega komist hjá því að nota sjúkdómsgreininguna "geðveikur" eða "geðsjúkur" yfir þá sem þeir eiga hönk upp í bakið á. Til að gera málið flóknara er sama sjúkdómsgreining einnig brúkuð á afar jákvæðan hátt. Ég mynda-gúgglaði orðið geðveikur og fékk upp fjölda mynda af einhverju geðveiku, t.d. "Geðveikt matarborð"; "geðveikur sófi!"; "GEÐVEIKT Á AKUREYRI!" "Stebbi geðveikur að dansa" ... töluvert marga geðveika bíla og geðveika boli o.s.fr. Mér þætti afskaplega vænt um ef fólk gerði nú okkur geðsjúklingunum til geðs og hætti að blanda okkar sjúkdómi inn í allan andskotann annan! Sé það ekki hægt óska ég eftir meiri fjölbreytni í meintum sjúkdómsgreiningum (sem gætu einnig peppað upp stíl ritenda) s.s. "Af greinahöfundi talinn vera þekktur ofbeldismaður, þjófur og með slæma æðahnúta. ...", eða "orðið fyrir gífurlegum mannorðsmeiðingu [svo!] og viðurstyggilegu skítkasti og áreitni af hálfu nýrnaveiks einstaklings á netinu." Og matarborðið gæti orðið yxna, sófinn vitfirrtur, á Akureyri væri tryllt og Stebbi örvita að dansa.

Ástkæra ylhýra málið

Harpa — Tue, 27 Jul 2010 19:47:03 +0000

Mér til mikillar ánægju las ég fyrsta pistil um norðlensku hjóðvilluna í dag og bíð spennt eftir næsta! Aðallega fannst mér pistillinn skemmtilegur út af kvikindislegri tilhugsuninni af því að hugsanlegir Akureyringar eða sannfærðir málfarskverúlantar kunni að lesa hann ;) (Ég er sumsé enn að velta fyrir mér hvort Mía litla eða Búdda er æskilegri fyrirmynd í þessu lífi ... er þ.a.l. stopp í gjörhyglibókmenntinni en greip þó á lofti að þau Mía og Búddi eru sammála um að allt skuli prófað áður en menn mynda sér skoðun á því. En þetta hjal kemur efni bloggfærslunnar ekkert við og er því sjálfhætt.) En mér fannst líka gaman að skoða, í pistlinum, þennan framburð undir nýju og hressandi sjónarhorni. Davíð Þór heldur því fram í sínum pistli að raddaður norðlenskur framburður sé í rauninni dönsk áhrif. Það er svo sem ekkert ólíklegt, hvað veit maður? En þar sem ég ólst upp var frekar snobbað fyrir Norðmönnum en Dönum, t.d. sletti amma mín markvisst norsku. Og kom inn hjá mér dýrkun á norskri tónlist, sem og söng dægurlög með norskum textum. Samt sem áður var það svo að Familie Journal, og Hjemmet lágu í stöflum á háaloftinu og í húsi ömmu minnar og Anders And var gáttin að Disney, líklega af því sambærilegar norskar bókmenntir lágu ekki á lausu. (Auðvitað ólst ég upp við það að fólk þyrfti ekki að læra dönsku, maður byrjaði bara að lesa hana og þar með kunni maður dönsku - þetta var allt svo gamaldags norður á hjara veraldar. Allt annað mál er svo að tala dönsku en það uppgötvaði ég ekki fyrr en komin á fullorðinsaldur. Á svipuðum fullorðinsaldi lagði ég dönsku blöðunum og skipti yfir í Norsk Ukeblad og norska Hjemmet sem reyndust ólíkt efnismeiri og skemmtilegri en þau dönsku.) Ég er greinilega komin á þann aldur að "mér eru fornu minnin kær" ... rifja því upp í leiðinni að í Fríðubúð (ömmu minnar) héngu uppi skilerí með dönsku kóngafjölskyldunni og maður fann til náins skyldleika við þær Margréti, Benediktu og Önnu Maríu. Samúðin var öll með þeirri yngstu, annars vegar vegna þess að aumingja Anna María var alltaf að missa fóstur og hins vegar hið hroðalega áfall þegar Grikkir flæmdu þau Konstantín úr landi, ung og sæt sem þau nú voru, a.m.k. hún! En nú er ég enn og aftur horfin frá bloggefninu ... Mér finnst raddaður framburður ekkert sérstaklega fallegur. Maður reyndi að hugga sig við að þetta væri eðalframburður fyrst eftir að fjölskyldan flutti suður (þegar ég var 11 ára) enda var gert stólpagrín að talandum (en ekki búið að finna upp hugtakið "einelti" þá). Ennþá þarf ég ekki nema klukkustundarsamtal við þvottekta Norðlending til að smitast og byrja að tala alveg eins. En svona dags daglega er ég ekki hrifin af "púnturis" eða öðrum álíka frösum sem eiga að sannfæra okkur á byggilegri hluta landsins um að RÚV sé útvarp allra landsmanna. Enn pínlegra er þegar menn gera sér upp þennan talanda ... hef t.d. heyrt framburðinn "únklíngar" ... eða herða sinn upphaflega framburð einum of. Það sem mér finnst miklu meir áberandi í tali norðausturmanna er þó tónfallið. Hinn rísandi tónn í lok málsgreinar eða hryssingsleg syngjandin greinir þá auðveldlega frá Akureyringum og öðru miðjuliði. Sunnlendingum finnst þetta tónfall reiðilegt, a.m.k. fór um manninn minn á því fyrsta ættarmóti sem hann sótti með mér - en hann er náttúrlega kominn af uppkreistingum úr Landsveit og kartöfluætum í Þykkvabænum sem ekki þola mikið. Mér finnst þetta tónfall doldið flott, líklega af því að enn er Mía litla mitt átrúnaðargoð. Í gær las ég Lost in Translation, grein sem á að vera gagnrýni á kenningar Chomsky en er það ekki, að mati sumra málfræðinga. Nú man ég ekkert af því sem ég lærði um Chomsky nema að hann taldi að grænar hugmyndir svæfu brjálæðislega (sem er út af fyrir sig smart hugmynd). Sú afleidda Chomsky-málfræði sem ég þurfti að kenna á tímabili fólst einkum í tiltekt, þ.e. að grúppa saman og hrísla huggulega sérútbúnar setningar. Svoleiðis málfræði hefur alltaf virkað sem róandi hobbí á mig, alveg eins og algebra, sunnudagskrossgátan og tiltekt í bókahillum heimilisins (ég raða reyfurunum eftir Dewey-kerfi, hvað annað?). Þegar nemendur spurðu af hverju þeir væru að læra þetta (illþolanleg spurning sem ég veit að kennurum finnst ekki gaman að svara) var ég vön að segja þeim að þetta nýttist ágætlega til að hafa ofan af fyrir sér í Akraborginni. En nú er engin Akraborg til lengur ... Verandi svona mikill málfræðisauður get ég því ekkert tjáð mig um greinina nema það að mér fannst hún skemmtileg. Þeir sem glöptust á að lesa þessa færslu í þeirri trú að hér mundi ég bögga mann og annan fyrir að fara útaf málfarssporinu verða náttúrlega fyrir vonbrigðum. En það virðist reyndar vera nóg framboð af svoleiðis efni og sumt af því er virkilega fyndið, einkum kommentarinn sem var nýbúinn að frétta að "ágætlega" hefði gengisfallið - hvað ætli séu margir áratugir síðan "ágætlega" fór að þýða "svona la-la", í skásta falli "vel"? "Ágætt" hefur gengisfallið alls staðar annars staðar en í skólakerfinu. En eins og Davíð Þór bendir á í öðrum pistli er búið að finna upp langefsta stigið svo við erum í "ágætum" málum þrátt fyrir gengistap.

Þögguð virkjun í Öxará!

Harpa — Wed, 28 Jul 2010 20:57:18 +0000

Maðurinn hafði á orði í gær að gaman væri að labba upp að gamalli virkjun í Öxará, "einhvers staðar ofan við veginn", sagð'ann, þessi elska. Við þýfgun kom í ljós að hann var ekkert svo viss um hvar þessi stífla væri en vissi þó að um heimarafstöð var að ræða. Ég samþykkti, eins og góðri eiginkonu sæmir, að tölta með honum á morgun upp með Öxará, þess vegna að Myrkavatni (úr hverju Öxará rennur). Maðurinn gúgglaði og eins og sést á niðurstöðum sjálfs Gúguls hefur áður verið labbað að þessari stíflu: En svo einkennilega vill til að þegar smellt er á krækjuna kemur upp önnur frétt, satt best að segja lítur sú frétt út fyrir að vera "eftir-á-löguð" útgáfa, með annarri fyrirsögn en Stíflan við Öxará. Fréttinni hefur snemma verið breytt því á Vefsafninu, www.vefsafn.is, er afrit af thingvellir.is frá 15. nóvember 2006 og þar er einungis að finna löguðu útgáfuna af fréttinni frá 29.5.2006. Augljóst er að fréttin er löguð því enn fylgja henni myndir af stíflunni í Öxará þótt ekki sé minnst á stífluna; skipt hefur verið um fyrirsögn svo hún er ekki eins og flýtiminni Gúguls telur og enn fremur hafa menn gert mistök í fyrstu málsgrein; skrifað "... gengu fylgdu Öxará"; svoleiðis mistök geta alltaf átt sér stað í hraðvirkri copy-paste yfirhalningu. Núna heitir þessi frétt Gengið með Öxará, sjá http://www.thingvellir.is/frettasafn/nr/321 Ég hafði ekki gert mér grein fyrir öfgafullri andvirkjunarstemningunni fyrr og finnst reyndar ansi hallærislegt að fréttir skuli "leiðréttar" eða öllu heldur pólitískt-réttrúnaðar-lagaðar á opinberum vef Þjóðgarðsins á Þingvöllum! Þetta gat varla verið rétt - en á hinn bóginn hafa Gúgul og maðurinn ævinlega rétt fyrir sér svo ég var í vanda ... hverju skyldi trúað? Svo leitaði ég og leitaði, hjá Gúgli sjálfum og á timarit.is. Lengi vel fann ég ekki neitt (en datt þess í stað ofan í mikið drama um Svartagil, altso þegar tvær fyllibyttur úr Reykjavík óku í hlað á leigubíl, réðust á bóndann og hröktu hann af bæ og kveiktu svo í öllum bæjarhúsunum!). Fann loks upplýsingarnar sem mig vantaði en það dugði ekki minna en vefsíða svo til ættuð frá Rannsóknarlögreglunni í Reykjavík til að segja sannleikann! Til er göngufélagið Ferlir. Á síðunni þeirra, ferlir.is, segir: "FERLIR stóð upphaflega fyrir FErðahóp Rannsóknardeildar Lögreglunnar Í Reykjavík ..." Þeir halda greinilega í heiðri lög og reglu og heiðarleika þótt fleiri hafi hafi slegist í hópinn. Á undirsíðunni Kárastaðasel - Selgil - Skálabrekkusel - Selgil. segir: "Um Virkjunina í Öxarárgilinu sagði hann [Ragnar Lundborg Jónsson, bóndi á Brúsastöðum] hana vera frá árnu 1928 og hefði hún verið með fyrstu virkjunum á landsbyggðinni á sínum tíma. Hún hafi ekki verið lengi í notkun, en rafmagn úr henni hafi verið tengt niður í Valhöll. Þar rak Jón Guðmudsson, kenndur við Brúsastaði, þekktur maður í sinni tíð, veitinga- og gistiaðastöðu." Nú þarf ég að setja mig inn í sögu Hótels Valhallar en nenni því ekki í kvöld. Það verður spennandi að sjá hvort stíflu-þöggunar-sinnar eru búnir að rífa gömlu stífluna í Öxará og sótthreinsa umhverfi þjóðgarðsins af illum virkjunum eða hvort rústirnar fá að standa í friði. Auðvitað er ekki fallegt til afspurnar að selveste Öxará hafi verið virkjuð á sínum tíma ... en mér finnst nú samt óþarfi að ritskoða fréttir thingvellir.is og ótrúlegt hvað er erfitt að finna upplýsingar um þessa stíflu ... Lifi stíflan enn mun ég birta myndafjöld af dýrindinu fljótlega, því lofa ég ;)

Er sumur sæll af fé ærnu?

Harpa — Fri, 30 Jul 2010 10:16:54 +0000

Nú fyllast fjölmiðlar af tíðindum af mánaðarlaunum þessa og hins, aðallega til að vekja öfund pöpulsins. Sumt er auðvitað bráðfyndið, eins og t.d. að áætla tekjur af kleinusölu í Húsdýragarðinum eftir launum föður kleinusalans, en sumt er sárgrætilegt.

Eldur er bestur

með ýta sonum

og sólar sýn,

heilyndi sitt,

ef maður hafa náir,

án við löst að lifa.

Fordómafull sem ég er hefur mér tekist að læra (the hard way) að Hávamál hafa nokkuð til síns máls í þessu erindi um hið mikilvægasta í lífinu. Að vísu eru Hávamál karlrembukvæði og einungis talað um syni og karla og að vísu er heppilegra fyrir fordómafulla (mig) að skilja "löst" sem "fötlun" ... en breytir ekki því að birta, ylur og góð heilsa er mikilvægast af öllu. Þökk sé öllum hinum ágætu virkjunum er birta og ylur ekki vandfengið nútildags. Góð heilsa er aftur á móti meira happdrætti. Í augnablikinu er ég rosalega frísk, eðlilegri en ég hef orðið í meir en áratug! Hamingja mín stafar af nýju lyfi og nú krossa ég fingur og vona að a) Lyfið verði áfram flutt inn og b) Lifrin í mér þoli lyfið. Hvorugt er náttúrlega fast í hendi ennþá en béið virðist ætla að rætast. Þetta er dýrt lyf og ekki til samheitalyf ... en það er örugglega ódýrara fyrir þjóðfélagið að hafa mig á þessu lyfi, vinnufæra í framtíðinni, heldur en standa uppi með öryrkja til lífstíðar. Og ég hef vissulega lagt mig fram: Er búin að prófa nánast öll hin lyfin og allan andskotann annan! Mun fljótlega fá hið gullna tækifæri til að prófa að verða pappírslegur og viðurkenndur öryrki en stefni auðvitað á það að losna einhvern tíma úr þessu helvíti sem ég hef dvalið í æ lengri tíma hvert ár í meir en áratug og geta orðið sæl af verkum vel. Satt best að segja held ég að lyfjaneysla okkar geðsjúklinganna séu langt langt frá því að vera stórkostlegur baggi á þessu þjóðfélagi. Eðli sjúkdómsins vegna erum við samt heppilegur hópur til að böðlast á, heppilegri en aðrir sjúklingahópar því sjúkdómsins síns vegna eiga margir erfitt með að bera hönd yfir höfuð sér. Þó telja áður ívitnuð Hávamál þunglyndi verstu veikindi sem á menn geta lagst:

Öng er sótt verri

hveim snotrum manni

en sér engu að una.

Því miður er þetta ágæta kvæðasafn ekki brúkað nóg nútildags ;) En Hávamál eru jarðbundin kvæði og nefna aðra möguleika til að gleðjast yfir klikki heilsan. Þeir eru listaðir í þessu erindi:

Era-t maður alls vesall,

þátt hann sé illa heill:

Sumur er af sonum sæll,

sumur af frændum,

sumur af fé ærnu,

sumur af verkum vel.

Ég hef reynt að vera af sonum sæl enda eru synir mínir bráðmyndarlegir báðir. Hinir glaðsinna möguleikarnir koma vel til greina og jafnvel mætti hugsa sér að einhverjir séu sælir af fé ærnu, þegar allt annað bregst, þótt mér finnist það reyndar frekar ólíklegt, ekki síst af því Hávamál nefna líka að "Margur verður af aurum api". Sumir af þeim best launuðu, skv. uppslætti fjölmiðla, eru nefnilega algerir apar, jafnvel gjammandi klapptíkur. Er það eftirsóknarvert? Nei! Potið að auka við fé ærið verður til þess að margir eru geðvondir - stundum svo geðvondir að þeir verða að ráða sér sérstakt fólk til að tala máli sínu. Ég get ekki ímyndað mér að það sé gaman að starfa sem talsmaður og fagna því að svokallaðir talsmenn (í Hávamálum kallaðir formælendur) skuli fá þokkalega borgaða sína iðju. Niðurstaða þessarar færslu er að það borgar sig ekki að öfunda þá sem hafa yfir milljón á mánuði í laun. Há laun færa þeim ekki hamingju. Há laun eru ekki trygging fyrir góðri heilsu sem er hið eftirsóknarverðasta í þessu lífi, þótt við heilsulausir getum samt glaðst yfir öðru. Þeir sem ota sínum tota hvað mest eru eins og Jóakim Aðalönd en í pistlinum "Hvorfor være Verdens rigeste and? - et religions-psykolgisk kig ind i Joakim von Ands selvopfattelse" er einmitt reyfað hvussu innihaldslítið og rýrt líf Aðalandarinnar er! Það er reyndar skemmtilegt og fordómafullt verkefni að bera saman persónuleika fjáraflamanna og Jóakims Aðalandar, í ljósi þessarar greiningar ;)

Virkjun Öxarár og Jón á Brúsastöðum

Harpa — Sun, 01 Aug 2010 11:56:40 +0000

Í gær gengum við maðurinn upp að stíflunni í Öxará, skammt ofan Brúsastaða. Bóndinn á Brúsastöðum var svo almennilegur að leiðbeina okkur að þessari dularfullu stíflu ... Ég segi dularfullu því afar erfitt er að finna upplýsingar um hana og svo virðist sem menn vilji þagga niður tilvist stíflunnar (sbr. fyrri bloggfærslu) enda þykir pólitískt ekki mjög rétt á þessum síðustu ofurgrænu tímum að selveste Öxará skuli hafa verið virkjuð! Nú hef ég eytt ómældum tíma í að gramsa á timarit.is og gegni.is, í upplýsingaleit. Miðað við það sem ég fann held ég að stíflan hljóti að hafa verið reist fyrri hluta árs 1929 og rafmagnið brúkað til að raflýsa Valhöll. Það hefur verið mikið afrek að reisa staura og leiða rafmagn frá stöðvarhúsinu niður á Þingvelli á þessum tíma en hótelið hefur þá væntanlega verið spikk og span á Alþingishátíðinni sumarið 1930. Jón Guðmundsson, bóndi á Brúsastöðum, keypti Hótel Valhöll árið 1919. Þá stóð hótelið hinum megin ár við það sem seinna varð, á svokölluðum Köstulum. Hann dreif í að raflýsa hótelið árið 1927 (sjá frétt í Vísi 3.8. 1927, s. 3), sem þótti mikill munur en "olíumótor framleiðir rafmagnið til bráðabirgða" segir í fréttinni. Til hægri sést auglýsing úr Vísi 2. 9. 1927. Jafnframt því að raflýsa hótelið hafði Jón komið upp miðstöðvarhitun og lagt vatn í hótelið. Þetta hefur því verið talsvert lúxushótel á þeim tímum þótt húsakostur hafi verið af vanefnum, frá upphafi. Árið 1929 var Hótel Valhöll rifin og flutt hinum megin ár, þar sem hótelið stóð síðan, allt til þess það brann sumarið 2009. Menn höfðu vonað að hægt yrði að flytja partana á ís en sú von brást og þurfti að djöfla þessu yfir ána sjálfa. Þótt Jón Guðmundsson fengi nokkurn styrk frá ríkinu til verksins virðast allir sammála um að sá styrkur hafi dugað skammt og hann hafi þurft að leggja fram stórfé sjálfur. (Sjá t.d. "Gistihúsið Valhöll" í Fálkanum 9.8. 1930, s. 4 og "Aukning Valhallar" í Vísi 30.8. 1929, s. 2.) Jón lagði ekki árar í bát þótt ekki fengist fé heldur dreif hlutina áfram. Hann fer fljótlega að kanna hvernig lýsa megi nýju húsakynnin með notkun nýjustu tækni. Í BA ritgerð Torfa Stefáns Jónssonar, Aðdragandi að friðun Þingvalla 1930, segir á s. 68 [merkt s. 72 í pdf-skjalinu sem ég vísa í með leyfi höfundar]: "Jónas [Jónsson frá Hriflu] óttaðist og sagði frá því að bæði presturinn á Þingvöllum, Guðmundur Einarsson, og Jón Guðmundsson, bóndinn á Brúsastöðum hafði komið til hugar að virkja Öxará. Óvíst er hvenær þeir sendu inn virkjunarbeiðni en í það minnsta kom fram í símskeyti frá Guðmundar Sveinbjörnssonar [svo!], skrifstofustjóra, að virkjunarbeiðnin eigi vera látin bíða. Jónas tók það þó fram að þeir ætluðu sér ekki að virkja sjálfan fossinn en "slíkt mannvirki á þessum stað mundi særa fegurðartilfinning manna ... ef bygðir yrðu ljótir steinsteypukassar á vestari bakka Almannagjár." Hann afsakaði þó þá félaga með því að þeir vildu hita og lýsa upp heimili sín. Reyndar virðist hugsanleg virkjun ekki vera neitt stórmál í hugum þingmanna, enda bar Jónas þetta frekar hæversklega fram. Bernharður Stefánsson, þingmaður framsóknarflokksins, var hlynntur friðuninni og mælti með henni en talaði jafnframt um mikilvægi þess að geta virkjað ár. Magnús Guðmundsson, þingmaður Íhaldsflokksins, taldi það jákvætt að menn nýttu sér ár og strauma til virkjunar og í sama streng tók Magnús Torfason, þingmaður framsóknarflokksins, sagði að býli yrðu vistlegri og hlýrri." (Þessar umræður virðast vera um friðunarfrumvarpið sem lagt var fram 1928.) Raunar er ekki víst nema Jón Guðmundsson bóndi á Brúsastöðum hafi átt talsverðan hluta af Þingvöllum þegar þessi umræða fór fram. Kjartan Sveinsson segir í bók sinni Afbrigði og útúrdúrar, í kaflanum "Dauða kýrin á Þingvöllum": "Jón heimsótti mig í Þjóðskjalasafnið og bað mig að finna fyrir sig landamerki Brúsastaða. Við athugun á þessu máli fann ég mér til skelfingar að þetta kindakot ætti meginið af helgi Þingvalla um Kárastaðastíg. Á hvaða verði hefði helgi Þingvalla verið metin til kaups og sölu, ef Hæstiréttur hefði útnefnt menn í gerðardóm? En málið leystist blessunarlega með sátt og hamingju á báða bóga. Nokkrum vikum síðar hittumst við Jón að máli. Hann var himinlifandi. Hann hafði skipt við Þingvallanefnd á öllum þessum sögulega helgidómi fyrir móamýri fyrir neðan Brúsastaði sem ríkið hafði átt. "Þetta er asskotans ári gott engjastykki," sagði Jón. Hvers virði var Almannagjá eða jafnvel þetta Lögberg, þar sem varla var sauðkropp? " (Myndin sýnir Jón á Brúsastöðum.) Þótt ég hafi ekki fundið neinar heimildir fyrir því þá held ég að Jón hljóti að hafa stíflað Öxará og reist virkjunina einhvern tíma á árinu 1929, sennilega fyrri hluta árs svo hið endurreista Hótel Valhöll hafi verið raflýst frá opnun, vorið 1929. Mér finnst þetta ótrúleg drift einkum þar sem ætla má að Jón hafi þurft að borga talsvert úr eigin vasa. Það er líka spurning hvort hann var ekki meira og minna að leggja rafmagnið yfir eigið land. Í rauninni er ótrúlegt hvað Þjóðgarðurinn heldur minningu Jóns lítt á lofti og reynir jafnvel að stroka út verkin hans, sjá fyrri bloggfærslu sem vitnað er í hér í upphafi. En á okkar "upplýstu" andvirkjanatímum ganga menn stundum helsti langt í að varðveita ósannar myndir um meintan helgidóm landsins, hvort sem um er að ræða Kárahnjúka eða Öxará. (Myndin sýnir stöðvarhúsið og staurinn eina, við Öxará.) Jón seldi svo Hótel Valhöll árið 1944 og gaf hluta söluhagnaðarins til Þjóðgarðsins á Þingvöllum. Einnig arfleiddi hann þjóðgarðinn að stórum hluta eigna sinna, skv. erfðaskrá. Honum var skógrækt og umhirða Þingvalla mjög hugleikin og sjálfsagt hefur virkjunin í Öxará og raflagning á Þingvöllum verið til úrbóta svæðinu, að hans mati. Ég hafði gaman af að sjá að Jón keypti Hótel Akranes og rak það 1944 - 1946, en þá brann það hótel. Önnur kjördóttir Jóns settist að hér á Skaganum og vafalaust eru margir Skagamenn komnir út af henni. (Sjá minningargrein um Jón Guðmundsson í Valhöll í Morgunblaðinu 5. 5. 1959, s. 8.)

Um geðveiki

Harpa — Wed, 04 Aug 2010 12:43:08 +0000

Mér varð hugsað til þunglyndis og kvíða, aðallega af því ég var að tala um slíkt núna áðan og af því ég var að fá þær góðu fréttir að kraftaverkalyfið nýja virðist ekki skemma mína góðu lifur og af því ég hraðlas Truntusól í gær og af því ég lenti í smá umræðum um hugtakið truntusól við ungling heimilisins þá hann kom af næturvakt núna í morgun. Truntusól er afbökun á lyfjaheitinu Tryptizol (sem er svokallað þríhringlaga geðdeyfðarlyf en þau lyf eru með elstu geðlyfjunum ... lyfið kom á markað 1961 en hugsanlega er lyfjaheitið tryptizol yngra). Sjálf tók ég þetta lyf um tíma, þá gegndi það nafninu Amilín, en ég held að nú sé búið að taka það af skrá hér á landi. Reynsla mín af Amilín var ekki góð en reyndar er reynsla mín af geðlyfjum almennt slæm uns kraftaverkalyfið kom á markað nú nýverið. Truntusól er líka bók eftir Sigurð Þór Guðjónsson, útg. 1973 en segir frá reynslu höfundar af geðdeildarvist árið 1970. Bókin er kölluð skáldsaga en er svona álíka skáldsaga og endurminningarbækur Þórbergs Þórðarsonar, nema Sigurður varð að breyta öllum nöfnum persóna til að bókin fengist gefin út. Ég las þessa bók í denn og hef sennilega verið að lesa hana í þriðja sinn í gær. Þetta er rífandi skemmtileg bók og góð lýsing á þunglyndi og kvíða. Höfundur er undir sterkum áhrifum af Þórbergi og það fer náttúrlega eftir ást manna á slíkum frásagnarhætti hvort þeir lesa allt eða skruna yfir hástemmdar lýsingar í þórbergskum anda ; ) Sjálf hafði ég meira gaman af einlægum köflum í skertari skrúðstíl. Í samtali við ungling heimilisins kom fram að Megas hefði samið texta um truntusól. Það vissi ég ekki en ég er náttúrlega álíka lítill aðdáandi Megasar og Þórbergs. En það gladdi mig mjög að unglingurinn hefur þó tekið almennilega eftir í áföngum sem honum þóttu skemmtilegir :) Ég tékkaði á texta Megasar, ljóðið heitir Paradísarfuglinn og má sjá brot úr því hér ... en í því segir m.a.: "Þeir gáfu henni truntusól og tungl / og tróðu hana út með spesstöðluðu smæli". Textinn fjallar um stúlku sem "gjörðist veik á geði". Brotið úr Paradísarfuglinum fékk mig til að spá í hvort Megas héldi að lyfið væri einhvers konar læknadóp - sem það er alls ekki. Það er algengur misskilningur enn þann dag í dag að þunglyndislyf séu vímugefandi. Ég hvet þá sem svo telja til að verða sér út um svoleiðis pillur og reyna að selja þær ... held að markaðurinn sé enginn. Texti Megasar birtist fyrst 1977 og því miður hefur álit fólks á geðlyfjum breyst alltof lítið síðan þá. (Mér finnst við hæfi að punta þessa færslu með Ópinu hans Munch. Svo hvet ég áhugasama til að lesa frumlega túlkun á myndinni, sjá föstudagssvar Vísindavefjar við spurningunni "Af hverju er karlinn að hrópa á myndinni "ópið"? Hvað gerðist svona hræðilegt?" Kannski hefði karlinn haft gott af truntusól en því miður var ekki búið að finna lyfið upp á tímum Munch.) Talandi um geðveiki og lækningar þá sá ég að sænska sjónvarpið ætlar að sýna þátt kl. 18 (að ísl. tíma), sá heitir Uppdrag granskning - sommarspecial (líklega læknisfræði fyrir pöpulinn) og í kvöld er einmitt fjallað um raflækningar, "Ikväll: Patienter vilseledda om riskerna med ECT - elbehandlingar inom psykiatrin." Hugsa að ég horfi á þáttinn. Ég hef tvisvar farið í raflækningar. Í fyrra sinnið gerðist kraftaverk og ég varð frísk í eina þrjá mánuði. Að vísu tapaði ég tveimur árum úr minni en náði að læra slatta af minningum með því að skoða myndasöfn og lesa bloggið mitt. Í seinna skiptið tapaði ég aftur tveimur árum og því miður batnaði mér ekki hætis hót. Fordómar almennings í garð geðsjúkra og í garð geðlyfja eru umtalsverðir. Það er þó hjóm eitt miðað við fordómana þegar kemur að raflostum / raflækningum. Enda byggja margir eingöngu á Gaukshreiðrinu án þess að átta sig á því að sú mynd gefur algerlega skakka mynd af geðlækningum enda höfundur bókarinnar á endalausum LSD-trippum. Úr því ég minntist á Megas er rétt að nefna Bubba líka (þótt hann verði reyndar seint talinn "póstmódernískt skáld", ætla ég að vona!). Bubbi samdi hið ódauðlega lag og texta "Stórir strákar fá raflost", útg. 1982. Lagið er fínt en textinn alger steypa. Ekki hvað síst vegna botnlausra fordóma í garð geðlækninga sem kristallast í honum. (Það er eiginlega dálítið merkilegt að þessir trúbadúrar tveir, Bubbi og Megas, skuli báðir velja sér kvenkyns persónu þegar þeir fara að fjalla um geðsjúkan einstakling. Stúlkan í Paradísarfuglinum er nafnlaus en allir vita að hjá Bubba er það "Lilla", sem er "orðin ær" og leggst inn á geðdeild. Ætli þeir séu að koma í veg fyrir að vera tengdir geðsjúkdómum sjálfir?) Raflækningar hafa tíðkast gegn svæsnu þunglyndi í bráðum 70 ár. Á Íslandi voru skiptar skoðanir um ágæti þessarar aðferðar; Karl Strand, sem varð yfirlæknir á geðdeild Borgarspítalans þegar hún opnaði 1957, var hlynntur notkun raflækninga og þær voru því brúkaðar þar. (Sjá viðtal við hann í Mbl. 25. 6. 1993.) Fyrir þann tíma tíðkuðust einnig raflækningar, t.d. á Farsóttahúsinu (sjá frétt frá 1953 um þetta) og, að ég hygg, fyrir norðan. Aftur á móti var Helgi Tómasson, yfirlæknir á Kleppi, eindregið á móti raflækningum (sjá árás á hann í Mánudagsblaðinu 11. janúar 1954), hvers vegna veit ég ekki. En ég vorkenni sjúklingunum á Kleppi sem ekki fengu þennan séns út af tiktúrum yfirlæknisins. Ef allt um þrýtur er skárra að þiggja þessa meðferð en lifa við óbreytt ástand, þrátt fyrir aukaverkanir (minnistap - alla jafna er það tiltölulega lítið en ég var sérlega óheppin, að venju). Sem geðsjúklingur er ég afskaplega þakklát fyrir að vera uppi á þessum lyfjaþróunartímum. Það sem mér finnst hins vegar merkilegt er hve fordómar fríska fólksins gagnvart svona sjúkdómum eru lífsseigir. Ég er handviss um að slæmt endurtekið þunglyndi og kvíði eru arfgengir sjúkdómar og í rauninni ekkert dularfyllri en sykursýki eða kransæðaþrengingar. Samt er það svo að ég verð hvað eftir annað vör við þá skoðun fólks að veikindin séu að einhverju leyti sjálfskaparvíti, þ.e. að sjúklingar kalli þau yfir sig sjálfir, væntanlega með syndugu líferni og óhreinu hjarta ...? Og þegar kemur að læknisráðum er sama fríska fólkið andsnúið þeim og telur jafnvel að geðsjúklingar séu að gadda í sig dóp alla daga (væntanlega af syndugri fíkn). Þetta er ótrúlegt! M.a. út af þessu dáist ég að bók eins og Truntusól því hún gefur þokkalega raunsæja mynd af því hvernig er að þjást af geðsjúkdómum. Mér finnst það afrek af tæplega hálfþrítugum manni að skrifa svo góðan texta og einstakt að hafa komið bókinni í útgáfu árið 1973.

Bögg og málfar

Harpa — Thu, 05 Aug 2010 10:57:23 +0000

Af iðni bloggynju undanfarið í að lesa bloggsíður hefur lærst tvennt: Vilji menn bögga einhvern á bloggi er fyrsti kostur að brigsla viðkomandi um að vera geðveikur og næstbesti kosturinn er að hanka viðkomandi á "rangri" málnotkun. Stundum ná menn að sameina þetta, t.d. á bloggi Eiðs Guðnasonar og kommentum (athugasemdum er líklega kórréttara) við það: Eiður bloggar um "auglýsingahórerí" (skemmtilegt orð) Ásgerðar Jónu Flosadóttur, hankar hana á að hafa sagt: "Þátturinn Á ferð og flugi með Iceland Express er lokið að sinni" og einn aðdáenda Eiðs, Atli nokkur, gefur í skyn að konan sé geðveik, "Hvernig er það Eiður. Telur þú líklegt að Eyjan muni láta geðfatlaða einstaklinga fá lista yfir þá sem kommenta við hjá þér?", í kommenti við aðra færslu. Ég þekki Ásgerði Jónu ekki baun. Mér finnst hins vegar ekkert skrýtið að hún sé að íhuga kæru miðað við umfjöllun Eiðs um hana. Atli þessi, sem getur sjúkdómsgreint fólk eftir málfari og óánægju með skítkast, kemur ekki fram undir fullu nafni. Það eru náttúrlega bara mannleysur og skítseiði sem ekki þora að leggja nafn sitt við hrokafullar sjúkdómsgreiningar á fólki úti í bæ. (Ég breyti færslunni núna því sá sem mér datt í hug að væri Atli föðurleysingi er algerlega blásaklaus af skíthæla-geðduldinni.) Skemmtilegasta dæmið um málfarsskítkast undanfarið er líklega frétt Eyjunnar, Málvilla menntamálaráðuneytis, þar sem málfátækt fréttaritara verður honum að fótakefli og hann kannast ekki við fallbeygingu í algengu orðtaki. Næstskemmtilegustu dæmin eru komment við blogg Eiðs Guðnasonar ;) Það hefur alltaf farið dálítið í taugarnar á fordómafullri bloggynjunni þegar menn mæla manngildi í málnotkun (þetta er ofstuðlað, ég veit). Einu sinni þekkti ég mann sem sýndi mér margar stílabækur (þetta var fyrir daga tölva) í hverjar hann skrifaði samviskusamlega upp ýmsar ambögur úr fréttatímum ríkisútvarpsins. Mér þótti þetta fáfengilegt áhugamál. Auðvitað er æskilegt að menn leggi sig eftir blæbrigðaríku máli og tali sem þokkalegasta íslensku. Á hinn bóginn hefur alltaf verið munur á talmáli og ritmáli og það að tala í ritmálsstíl er ankannalegt, jafnvel hallærislegt. Í óundirbúnu spjalli getur ýmislegt fokið sem ekki tekur sig vel út á prenti. Nóg hefur verið alið á málfarsótta þjóðarinnar síðustu hundrað ár eða svo og í rauninni er gleðilegt hve margir eru tilbúnir til að tjá sig núna, óhræddir við málfarslögguna. Ef íslensk tunga á að lifa verða menn að tala og skrifa og lesa hana, óttalaust. En bloggynja gerir sér grein fyrir því að ekki kunna allir að rísla sér við sauma, prjón eða aðra tómstundavinnu og verða því að fylla út stílabækur eða tölvuskjái með því að agnúast út í hvernig aðrir tala, skrifa og lesa, eins og ég er einmitt að gera sjálf, í þessari færslu ;) Sá er þó munurinn að ég greini ekki geðsjúkdóma fólks sem er mér ósammála eða talar / skrifar ekki eins og mér hugnast best sjálfri. Svo verð ég að fara að venja mig af þessum eilífu tilvísunum í blogginu, færslurnar eru farnar að líkjast heimildaritgerð!

Bókafíkn

Harpa — Sat, 07 Aug 2010 11:58:55 +0000

Ég er fíkill, ég veit það! Sumri fíkn hefur mér tekist að vinna á, annarri ekki og ein er sú sem ég læt mér í léttu rúmi liggja; það er bókafíknin! (Hugsa að ég gangi aldrei í LA - Liberaholic Anonymous, séu þau sjálfshjálparsamtök til ...) Ég er sumsé alin upp með "lykil að bókasafninu", frá blautu barnsbeini. Þ.a.l. les ég allt sem kjafti kemur og er fljót að því (sem kom sér óneitanlega vel á námsárunum). Þótt ég sé auðvitað líka internetfíkill hefur mér tekist merkilega vel að seðja bókafíknina jafnframt. Og síðarnefnda fíknin blossaði náttúrlega upp í mánaðarlangri dvöl okkar hjóna á Krít nú í sumar enda fátt um að vera í litlu þorpunum sem við dvöldum í og við misstum okkur alveg í bækurnar. Maðurinn las krískar rímur og Kazantzakis, sem hann endursagði mér í sólbaðinu, en ég las um morð á morð ofan, fyrir utan sagnfræði um andspyrnu Krítverja í seinni heimstyrjöldinni. Sá fróðleikur var miklu ógeðslegri en morðlitteratúrinn svo ég hætti því fljótlega. Síðan við komum heim hef ég verið lúsiðinn kúnni á bókasafninu og hef einnig dottið í að kaupa bækur á hundraðkall, á útsölu bókasafnsins - bækur sem ég hef í rauninni ekkert pláss fyrir. Eiginlega líður mér ekki vel nema ég hafi svona 4 - 6 ólesnar bækur í hillunni; Kannski ég ætti að útbúa bókabar í stofunni? Hafandi verið meira og minna höll úr heimi undanfarin ár get ég lesið aftur og aftur sömu bækurnar ... reyndar tolla þær núna í minni komandi með betri bata. Í augnablikinu er ég með þessar bækur í láni: Nýja Ísland og Annað Ísland (vesturfarabækur eftir Guðjón Arngrímsson, enn ólesnar); Sporaslóð eftir Braga Þórðarson (neftóbaksfræði um Akranes sem ég fattaði að ég hef lesið áður og man því miður alltof vel eftir bókinni); Truntusól eftir Sigurð Guðjónsson (hef lesið hana áður en lesturinn strokaðist út og mér fannst mjög gaman að lesa hana núna); Dauð þar til DiMMIR eftir Charlaine Harris (fyrsta atrenna í vampýrubókum - ég gafst upp eftir 100 síður og sé að ég höndla ekki svona skáldskap); Dauðinn kemur til miðdegisverðar eftir Peter Sander (veit ég las þessa bók á unglingsárum, jafnvel oftar en einu sinni, en var búin að gleyma henni ... hún var í bókasafnshillu rétt hjá Truntusól svo ég tók hana. Þetta er skemmtileg bók en þýðingin óskaplega hroðvirknisleg, t.d. ökklabrotnar sögumaður í upphafi en seint í bókinni er hann allt í einu sagður úlnliðsbrotinn ... og fleiri truflandi villur eru í bókinni); Deadline eftir Simon Kernick (á Krít fengust margar bækur eftir þennan höfund svo ég ákvað að tékka á honum ... þetta er allt-í-lagi reyfari en ekki meira en svo); Leikur engilsins eftir Carlos Ruiz Zafon (sem er frábær! Ég fæ lánaða hina bókina höfundarins sem hefur verið þýdd, strax eftir helgina. Þessi bók gerist í Barcelona og hefst um 1917. Í vor las ég Kirkju hafsins, sem gerist líka í Barcelona, reyndar miklu fyrr. Mér er sagt að við höfum farið til Barcelona og ég hef reynt að læra minningar af myndum en satt best að segja er sú ferð í huga guðs. Ljósi punkturinn er náttúrlega sá að ég get þá farið aftur fersk til Barcelona, kannski enn munandi Kirkju hafsins og Leik engilsins ;) Og slatta af gömlum prjónablöðum (er að spá í lopapeysumunstur). --- Í hillunni / á bókabarnum eru líka bækur sem ég keypti á bókamarkaði í Köben, flestar enn ólesnar. Þetta eru: At elske er at dø eftir Torben Nielsen (hef ábyggilega lesið hana einhvern tíma - ég gerðist á tímabili mikill aðdáandi Torbens Nielsen); Vi som går køkkenvejen eftir Sigrid Boo (hef marglesið Við sem vinnum eldhússtörfin, ill-í-náanlega nútildags, og fannst jafnskemmtilegt að lesa bókina á dönsku); Skæve Toner eftir Val McDermid (algerlega misheppnuð bók og má þakka fyrir að höfundurinn bjó til Tony Hill og snéri sér í blóðugri átt); Ægte skotsk eftir Eric Linklater (keypti bókina af því hún gerist í "Laxdale Hall, et stort hus i en afsides egn i det skotske højland" en er bara rétt byrjuð á henni. Bókin lofar góðu.); Spejldans eftir Helle Stangerup (hef sjálfsagt lesið hana áður, var aðdáandi höfundar um tíma, vonandi er þetta spennandi sálfræðitryllir); ... i al sin glans og herlighed eftir Kirsten Holst (sem ég held að enn sé ólesin). --- Nú tíunda ég ekki fleiri bækur að sinni, er þó með nokkrar síðan í vor, af bókasafni FVA, og nokkrar keyptar. Eins gott að hafa armana krosslagða núna á eftir en við ætlum einmitt að kíkja í Búkollu, kolaportið hér á Skaganum, sem er stórhættuleg heimsókn fyrir bókafíkil! Svona fyrirfram reikna ég þó með að falla eilítið ...

Skemmdarverk á Laugarvatni!

Harpa — Tue, 10 Aug 2010 18:03:44 +0000

Ég var svo lúsheppin að rekast á Rit Nemendasambands Laugarvatnsskóla 1933 í Búkollu (Kolaporti okkar Skagamanna) á laugardaginn og keypi náttúrlega dýrindið. Þar kennir ýmissa grasa, þ.á.m. er greinin "Draumar og veruleiki" eftir Jónas Jónsson frá Hriflu (sem laugvetnska styttan "Jónas frá vinum" sýnir). Í greininni stendur m.a.: "Snemma vetrar 1931 - 32 kom mér í hug að landið átti sýningarskála mikinn frá þjóðhátíðinni. Stóð hann til hliðar við þinghúsgarðinn. Þar höfðu verið sýnd listaverk sumarið 1930. Skála þennan varð að rífa um það leyti. Mér datt í hug, að gera mætti úr honum leikfimissal [hér sést að Jónas beygir orðið leikfimi á þjóðlegan hátt en því miður hafa íslenskukennarar og íþróttakennarar lagst á eitt áratugum saman í að útrýma þessari eðlilegu beygingu] á Laugarvatni, og talaði um þetta við skólastjóra. Hann sá einhverja útvegi og skálinn var keyptur. Tólf piltar frá Laugarvatni komu suður og rifu skálann ... Þetta var sjálfboðavinna, unnin fyrir þá hugsjón að skapa skilyrðin fyrir íþróttalíf og uppeldisframfarir. Síðan var efnið flutt austur. Tveir smiðir fengnir til að standa fyrir verkinu, en nemendur unnu annars að því að koma upp húsinu, og tókst það í hjáverkavinnu á 2 mánuðum, að mig minnir. ... Seint um veturinn stóð fullger stærsti leikfimissalur á landinu. Það var þrekvirki, sem æskumenn skólans leystu af hendi með hjáverkavinnunni þennan vetur. ... Ég vona að þetta átak nemenda á Laugarvatni verði lengi til fyrirmyndar." (s. 84) Þegar ég flutti á Laugarvatn árið 1970 var þessi stærsti leikfimissalur á landinu löngu orðinn að Smíðahúsinu. Systur mínar (yngri - á mínum tíma tíðkaðist ekki að stelpur böðluðust í smíðum!) lærðu þarna smíði og smíðuðu sér báðar skrifborð, auk fleiri muna. Smíðahúsið stóð á vatnsbakkanum, við hliðina á gömlu Gufunni; tveimur gufubaðsklefum sem reistir voru yfir hver. Ég vann eitthvað svolítið í Gufunni, líkast til hefur það verið fyrir Lions-félagið, og fór náttúrlega öðru hvoru í gufu eins og aðrir Laugvetningar þótt ég væri aldrei hrifin af fyrirbærinu. Man eftir því að væri gufan léleg var kveikt á eldpýtu og hún látin detta ofan í hverinn, það þótti auka gufuna og hitann. (Svona eftirá þá finnst mér ólíklegt að þetta húsráð hafi virkað.) Ég man líka að stundum þurfti að kalka veggina í gufubaðsklefunum upp á nýtt og skipta um gólf. Þá var veitt köldu vatni í hverinn á meðan. Á vatnsbakkanum stóðu líka gróðurhús, í hverjum ég vann eitt sumar og sumargestir keyptu sér tómata og gúrkur beint af garðyrkjumanninum. Gróðurhúsin stóðu rétt hjá Vígðulaug og Líkasteinum. Sagt var að dr. Haraldur Matthíasson baðaði sig í Vígðulaug en aldrei sá ég hann þar. Aftur á móti las ég fyrir skömmu að hann hefði upp á eigið eindæmi hlaðið Vígðulaug upp - á þeim tímum var ekki allt jafn andsk. friðað og nútildags. (Hefði dr. Haraldur ekki farið að dæmi Arthurs Evans væri ábyggilega búið að slétta yfir Vígðulaug núna, svo grasflöt vatnsbakkans mætti vera sem "náttúrulegust".) Fyrir meir en áratug (byggt á stopulu minni) byrjaði eitthvert lið (sem ég er ekki klár á hvert var) með einhverjar tiktúrur í þá átt að gera Laugarvatn sem "náttúrulegast". Það er víðar en í AA sem "back to the basics"-hugmyndin ríður röftum. Partur af þessari "náttúrulegu rétthugsun" var að flæma garðyrkjumenn burt frá Laugarvatni með því að láta rífa gróðurhúsin, svo vatnsbakkinn yrði á ný "náttúrulegur". Ruglið í þessu fólki var náttúrulega algjört því garðyrkjan og gróðurhúsin voru órjúfanlegur hluti af hugmyndinni um Laugarvatn sem skólastað! Næsta skref virðist svo hafa verið að stofna félagsskapinn "Hollvinasamtök gufubaðs og smíðahúss á Laugavatni", vorið 2003. Í þessu kompaníi voru: Hafþór B. Guðmundsson, lektor við Íþróttafræðasetur KHÍ, Ragnar Sær Ragnarsson, sveitarstjóri Bláskógabyggðar, Friðrik Guðmundsson, framkvæmdastjóri Húsbyggingafélags námsmanna, Kristján Einarsson, forstjóri í Rekstrarvörum, Tryggvi Guðmundsson, framkvæmdastj. Flugleiðahótela, Ólafur Örn Haraldsson, alþingismaður, og Bjarni Finnsson, fyrrv. framkvæmdastj. Blómavals. Varamenn eru Þorsteinn Kraag, umboðsmaður, og Halldór Páll Halldórsson, skólameistari ML. Ólafur Örn Haraldsson virðist prímus mótor í þessum samtökum, hann var þingmaður á þessum tíma og notaði tækifærið til að skora "á núverandi og næstkomandi ráðherra menntamála og menntamálaráðuneytið að vinna duglega og af myndarskap með Hollvinasamtökunum að þeirri uppbyggingu sem nú væri farin af stað." Ég reikna með að Ólafur Örn hafi stundað gufubaðið meðan hann ólst upp á Laugarvatni og hafi lært að smíða í Smíðahúsinu ... jafnvel baðað sig í Vígðulaug eins og faðir hans. Hinir eru ýmist aðfluttir eða hafa aldrei búið á Laugarvatni. Við skulum vona að þeir hafi samt einhvern tíma farið í Gufuna, greyin. Það varð strax mikil drift í Hollvinasamtökunum því árið eftir hafa þau náð tangarhaldi á þeim húsum sem hollusta þeirra hneig í áttina til: "Gengið hefur verið frá samkomulagi við menntamálaráðuneytið um yfirtöku Hollvinasamtakanna á 8.798 fermetra lóð, þar af 3.436 fermetra í vatninu framan við gufubaðið. Helsta markmið félagsins er að bjarga menningarverðmætum sem liggja í sögu húsanna við vatnið og að bæta aðstöðu fólks til að njóta baða og slökunar í heilsusamlegu umhverfi og hreinni náttúru staðarins." ("Endurbygging gufubaðs á Laugarvatni", Mbl. 25. mars 2004.) Síðla árs 2004 er ljóst að hollvinirnir plana "Tólf hundruð fermetra heilsulind ... við Laugarvatn" og þykir Þorgerði Katrínu, þáverandi menntamálaráðherra þetta ""stórhuga menn með alvöruhugmyndir sem styrkja myndu ferðaþjónustuna á svæðinu í heild". Hún sagði mikilvægt að ýta undir framtakssemi sem þessa og ekki mætti láta gamla og úrelta eignaskiptingu hamla vexti staðarins. Í því sambandi nefndi hún hitaréttindi sveitarfélagsins og landskiptingu á Laugarvatni." (Mbl. 26. 10 2004.) Væntanlega hefur ráðherra, sem allir vita hve stórhuga var sjálf í fjármálum, og meintum hollvinum húsanna gengið vel að semja við pöpulinn á Laugarvatni. Svo byrjar peningaplokkið: Hollvinasamtökin frá strax vilyrði fyrir styrk frá Bláskógabyggð og styrk úr Atvinnuþróunarsjóði Suðurlands, síðan mokar Húsafriðunarnefnd ríkisins í þau 9 milljónum fram í janúar 2009. Þá loksins dettur sömu Húsafriðunarnefnd í hug að athuga hvað hafi orðið af peningunum: " ... óskaði Húsafriðunarnefnd eftir upplýsingum um það hvernig styrkjum var varið sem veittir voru úr Húsafriðunarsjóði skv. ákvörðun fjárlaganefndar, til endurbóta á smíðahúsi og gufubaðinu á Laugarvatni á árunum 2003, 2004 og 2005, samtals kr. 9.000.000" og komst að því að húsin sem átti að varðveita höfðu verið rifin, á þessu tímabili! Þó kemur fram að Hollvinasamtökin lofa að endurgera gufubaðið í sinni upprunalegu mynd, þegar þau eru tekin á teppi Húsafriðunarnefndar. Svo öllu sé til haga haldið þá virðast hollvinirnir einungis hafa nýtt 7 milljónir til að ekki-varðveita húsin og Húsafriðunarnefnd taldi sig geta náð hinum tveimur milljónunum aftur. (Sjá Fundargerð Húsafriðunarnefndar ríkisins þann 13. febrúar 2009.) Árið 2006 stofnuðu Hollvinasamtök gufubaðs og smíðahúss á Laugarvatni hlutafélagið Gufu ehf. Má segja að nafnið sé mjög lýsandi fyrir starfsemi þessara samtaka. Gufa sat ekki auðum höndum heldur gekk til samstarfs við fjárplógsfyrirtækið Bláa lónið í desember 2006. Hefði öllum, þ.m.t. Húsafriðunarnefnd ríkisins, þá mátt vera ljóst að gamla huggulega gufubaðið á Laugarvatni yrði slegið af við fyrsta tækifæri. Strax í maí árið áður var varað við eyðileggingarnáttúru Hollvinasamtaka gufubaðs og smíðahúss á Laugarvatni, sjá hér. Enda var drifið í að rífa búningsklefana og loka gufunni árið 2007 og er saga þessi rakin í fréttinni "Ekkert gufubað við Laugarvatn næstu ár", í Fréttablaðinu 9. júlí 2008. Í mogganum segja menn kokhraustir að framkvæmdum verði lokið sumarið 2008 enda kosti "Fyrirtækið Gufa ehf. uppbyggingu á staðnum og er fjármagn fyrir framkvæmdunum alveg í höfn ..." Eitthvað hafa menn þó verið gufulegir í Gufu ehf. því allir sem hafa komið á Laugarvatn undanfarin ár vita að vatnsbakkinn er meira og minna í messi, sundurgrafinn, girtur og tættur. Þar er sumsé ekkert gufubað hvað þá tólfhundruðfermetra heilsulind! En þrátt fyrir hrunið mikla eru hollvinirnir eða gufurnar ekki af baki dottnar enn: Í vor birtist frétt í þeim væna mogga, "Gufubaðið á Laugarvatni opnað næsta sumar?" og formaður Gufu ehf segir að "menn hafi fullan hug á að opna gufubaðið fyrir næsta sumar. Hann segir fjármögnun verksins að mestu vera lokið og að það verði fjármagnað til helminga með innlendu hlutafé og lánsfé úr íslenskum bönkum." Eftir stendur að þar sem Jónas Jónsson frá Hriflu taldi að "stigin hefðu verið merkileg spor í baðmenningu Íslendinga" hefur svonefndum hollvinum tekist að rústa merkilegum minjum og stefna rakleiðis að massatúrisma með okurverðlagningu. Mér finnst út í hött að halda að fólk streymi í eitthvert Bláa-lóns spa í flugnageri, þó ekki sé nema verðlagning Bláa lónsins höfð í huga. Sjarmi gömlu Gufunnar var einmitt hversu frumstæð hún var og hve ódýrt var að stunda hana. Hvernig í ósköpunum hópi einhverra karla tókst að sölsa undir sig merkilegar byggingar og stóra lóð á Laugarvatni, blóðmjólka ríkið á þeim forsendum að þeir ætluðu að hlynna að þessum byggingum á meðan þeir stóðu fyrir að rífa þær og tala sveitarfélagið inn á að afhenda sér tögl og hagldir á þessum stað ... allt saman til þess að geta byggt upp túristastóriðju á bakka hins grunna og saurgerlamengaða Laugarvatns - er ofar mínum skilningi! Þetta sem þeir "afrekuðu" eru ekki bara skemmdarverk heldur bæði rán og skemmdarverk! Það er næsta augljóst að þessir karlar ættu að skammast sín fyrir eyðilegginguna og bera hauspoka sem oftast, a.m.k. á Laugarvatni. Þeim sem vilja lesa meira og sjá myndir af eyðileggingunni er bent á bloggfærslu Sigurðar Hreins Sigurðssonar, Niðurgreidd skemmdarverk. Myndir af gömlu Gufunni má sjá á þessari Fésbókarsíðu.

Skemmdarverk á Laugarvatni, seinni hluti

Harpa — Thu, 12 Aug 2010 21:38:21 +0000

Það kann að vera að gufubaðið á Laugarvatni hafi verið orðið hrörlegt. En það var aldrei "skítugt". (Páll Helgi Hannesson: Gufubaðinu breytt í peningauppsprettu) Fagurt upplag Í upphafi voru Hollvinasamtök Gufubaðsins og Smíðahússins á Laugarvatni hópur hugsjónamanna sem vildu endurbæta menningarverðmæti: "Eins og fram hefur komið, er um mjög merkar menningartengdar byggingar að ræða. Smíðahúsið var listaskáli Danakonungs á Alþingishátíðinni 1930. Liggur það undir skemmdum. Þak er farið að síga og og ytri járnklæðning ryðguð og illa farin. Gufubaðið sem á sér enga hliðstæðu í heiminum hefur verið haldið gangandi, en þarf algerrar endurnýjunar við." ... "hugmyndin er ekki eingöngu að gera við húsin heldur allt umhverfið, það er að útbúa ylströnd með tilheyrandi þjónustu og leiktækjum, sem sagt frábæra fjölskylduparadís." Þetta sagði Hafþór B. Guðmundsson, kennari við Íþróttakennaraskólann, í viðtali árið 2003. (Nú verður eitthvað að gerast, Mbl. 22. mars 2003. ) Sami Hafþór er nú kominn óravegu frá hugsjónum sínum, ásamt fleiri stofnendum Hollvinasamtakanna. Hann er nú annar af tveimur Laugvetningum í stjórn Gufu ehf, hinn er Halldór Páll Halldórsson, skólameistari ML. Báðir eru varamenn. Báðir voru í fyrstu stjórn Hollvinafélags Gufubaðsins og Smíðahússins á Laugarvatni. Upphaflega hugmyndin með stofnun Hollvinasamtaka gufubaðs og smíðahúss á Laugarvatni var að hlynna að þessum húsum. Fólki gafst kostur á að ganga í samtökin og greiða smáupphæð með gíróseðli. Eflaust hafa margir raunverulegir hollvinir húsanna, dyggir gufubaðsgestir, gert það. Hvað gerðist eiginlega? Hlæjandi glæpa hljóp ég stig ... Í fyrri færslu voru þeir sem skipuðu fyrstu stjórn Hollvinasamtakanna taldir upp. Mig langar að staldra við tvo þeirra; Friðrik Guðmundsson, þáverandi framkvæmdastjóra Húsbyggingafélags námsmanna, og Þorstein Kragh. Báðir tóku þátt í að stofna Gufu ehf sem gekk til samstarfs við Bláa Lónið árið 2006, hafandi í fórum sínum risastóra landspildu sem Hollvinasamtökin höfðu einhvern veginn haft út úr ríkinu. Munnleg heimild hermir að Friðrik hafi séð mikla peningavon í Gufu ehf. Hann átti hlut í fyrirtækinu og fékk vini sína til að kaupa hluti. Þegar halla tók undan fæti í efnahagi landsmanna fékk hann Byggingafélag námsmanna (BN) til að kaupa hluti vina sinna svo þeir töpuðu ekki fé á ævintýrinu. Enda kemur fram í frétt Fréttablaðsins 9. júlí 2008 að Byggingafélag námsmanna eigi stóran hlut í Gufu ehf. Friðriki Guðmundssyni var sagt upp störfum hjá BN vegna fjármálaóreiðu (sjá Opinber rannsókn á byggingafélagi, Fréttablaðið 24. apríl 2008, og Vilja ekki tjá sig um málið- Formaður og fjármálastjóri Byggingafélags námsmanna kærðir til lögreglu, Viðskiptablaðið 21. maí 2008). En Friðrik þessi virðist slyngur fjármálamaður; hann snérist til varnar og fékk BN dæmt til að greiða sér talsvert yfir 3 milljónir í ógoldin laun. Hann tapaði þó málinu í Hæstarétti nú í vor. [Leiðr. 14. ágúst.] Byggingafélag námsmanna sat sumsé uppi með stóran hlut í verðandi stóriðjutúristafyrirtæki því Friðrik átti marga vini og einn þeirra var Grímur Sæmundsen, þá framkvæmdarstjóri og nú forstjóri Bláa lónsins. Í desember 2006 var Gufa ehf komin í samstarf Bláa lónið og er enn. Byggingafélag námsmanna virðist þó einkum hafa þetta hlutverk, skv. þess eigin heimasíðu: "Byggingafélag námsmanna ses, sjálfseignarstofnun með sjálfstæðan fjárhag. Annast kaup og uppbyggingu húsnæðis til rekstrar stúdentagarða í þágu námsmanna. Hlutverk þeirra [svo!] er að bjóða námsmönnum í nemendafélögum innan BN til leigu hentugt og vel staðsett húsnæði." Á annarri undirsíðu segir: "Stúdenta/nemandafélög innan aðildarskóla BN eru nú: Háskóli Íslands, Listaháskóli Íslands, Háskólinn í Reykjavík, Fjöltækniskóli Íslands auk séraðildar félagsmanna innan Iðnnemasambands Íslands." Og Byggingafélag námsmanna leigir einmitt úr íbúðir handa íþróttakennaranemum á Laugarvatni. Mér finnst í rauninni afskaplega hæpið að eigendur BN (nemendafélög ofangreindra skóla) séu sammála kaupunum í Gufu ehf og efast jafnvel um að þau hafi verið löglegur gjörningur. Formaður stjórnar BN, Sigurður Grétar Ólafsson, situr í núverandi stjórn Gufu ehf svo ætla má að enn eigi BN þennan stóra hluta sinn. Friðrik Guðmundsson var duglegur að afla fjár og koma Hollvinasamtökunum í Gufu ehf og í eina sæng með Bláa lóninu, með peningum Byggingafélags námsmanna. Ekki var Þorsteinn Kragh síðri agent því hann gumaði af því við fjölmiðla að nú skyldu reist "japönsk böð og tyrknesk, eimböð og alls konar laugar". (Tilvitnun í samtal við Fréttablaðið 8. apríl 2006, í frétt sama blaðs 9. júlí, 2008.) En ævintýrið tók skjótan enda því 19. mars 2009 var Þorsteinn Kragh dæmdur í 9 ára fangelsi fyrir aðild sína að "stærsta fíkniefnasmygli Íslandssögunnar". Svona getur farið fyrir gufubaðsrekendum sem hugsa of stórt. Hugsanlega var enn einn stjórnarmaður Gufu ehf eitthvað tæpur á löglegu línunni, sbr. "Fyrrverandi framkvæmdastjóri þess [BN], Benedikt Magnússon, sat í stjórn þess [Gufu ehf]. Hann sætir nú rannsókn efnhagsbrotadeildar lögreglu." (Fréttablaðið 9. júlí 2008.) Settu kíkinn fyrir blinda augað Þáttur sveitarstjórnarmanna í gufuævintýrinu mikla er óljós. Ragnar Sær Ragnarsson, þáverandi sveitarstjóri Bláskógabyggðar, tók þátt í að stofna Hollvinasamtök gufubaðs og smíðahúss á Laugarvatni, 2003 og var talsvert innviklaður í Gufu ehf fyrstu árin. Hann virðist enn stefna að nánum tengslum við félagið. Ótrúlega fátt er um þetta ritað í fundargerðum Bláskógabyggðar. 16. desember 2004 er sagt í fundargerð skipulagsnefndar uppsveita: "Lögð fram tillaga frá Landformi ehf að deiliskipulagi gufubaðs á miðsvæði í þéttbýlinu á Laugarvatni og er tillagan unnin fyrir Bláskógabyggð. Tillagan var lögð fram á fundi sveitarstjórnar Bláskógabyggðar þann 7.desember og þar var samykkt [svo!] að heimila auglýsingu tillögunnar auk þess sem henni var vísað til skipulagsnefndar uppsveita til fullnaðarafgreiðslu. Deiliskipulagssvæðið sem er 4,8 ha nær yfir lóð hollvinasamtaka gufubaðsins, opin svæði meðfram vatnsbakka, suður fyrir íþróttahúsið, að Laugarbraut og Lindarbraut í vestri , norður fyrir veitingastaðinn Lindina og norður fyrir Vígðulaug. Greinargerð deiliskipulagsins er ítarleg og vel unnin. Skilmálar gera ráð fyrir allt að 1600 m² gufubaðsbyggingu innan byggingarreits sem má vera tvær hæðir en mælst er til þess að hún verði lágreist. Bílastæðum er komið fyrir á 4 stæðum, alls um 170 stæði. Skilgreindar eru lóðir Lindar, Heimakletts, Lindargarðs og íþróttahúss auk lóðar hollvinasamtakanna. Skipulagsnefnd tekur undir með sveitarstjórn að heimila auglýsingu deiliskipulagsins og beinir því til sveitarstjórnar að unnið verði rammaskipulag fyrir byggðina á Laugarvatni með sérstakri áherslu á aðkomu að gufubaðinu og tengingu innan byggðar." Seinna lagði skipulagsnefnd til veigalitlar breytingar á þessu, eftir að einungis 2 athugasemdir Laugvetninga höfðu borist, og sveitastjórn samþykkir allt fyrir sitt leyti (segir í fundargerð sem Ragnar Sær sveitarstjóri ritar 10. maí 2005). Í sömu fundargerð sveitarstjórnar Bláskógabyggðar segir: "Hlutafjárkaup vegna nýsköpunar og atvinnuþróunar á Laugarvatni. Sveitarstjórn Bláskógabyggðar samþykkir að leggja til kr. 500 þús. sem hlutafé til nýsköpunar við atvinnuþróun á Laugarvatni í Eignarhaldsfélagið Gufu ehf. húsbyggingar á nýju gufubaði og heilsulind. Auk þess samþykkir sveitarstjórnin að leggja á næstu árum hlutafé til viðbótar til að tryggja framgang verkefnisins og verður sú upphæð kr. 4.500.000. Hlutafé þetta greiðist í samræmi við álögð fasteignagjöld þar til heildarkrónutölu hefur verið náð. Gert er ráð fyrir að heildarframkvæmd þessa verkefnis geti orðið allt að kr. 350 milljónir sem koma til nýsköpunar í atvinnumálum í Bláskógabyggð." Einu og hálfu ári síðar hefur hlutur Bláskógabyggðar í Gufu ehf snaraukist, upp í 8.936.600 kr. Áætlað heildarhlutafé Gufu ehf þá eru 92 milljónir svo Bláskógabyggð á tæplega 10% í eignarhaldsfélaginu og hefur gerst dyggur áskrifandi að væntanlegum gróða. (Sjá Bláskógafréttir 6. árg. 2 tbl. febrúar 2007) Eitthvað virðist boðleiðir innan sveitarinnar vera tregar því í fundargerð umhverfisnefndar Bláskógabyggðar 2. maí 2007 Fundur 28. mars 2007 segir: " Fegrun umhverfis Laugarvatn – vatnið, ströndin og umgengni ... 7.Gamla smíðahúsið sem upplýsinga- og ferðamannamiðstöð í námunda við Náttúrustofuna á Laugarvatni ..." Á þeim tíma var löngu búið að ákveða að rífa smíðahúsið og sennilega hafði þegar verið drifið í því þótt umhverfisnefnd sveitarfélagsins hefði ekki haft spurnir af. Skítugt? Bláa lónið og Gufa ehf hafa eitthvað rifað seglin í byggingaráformum þótt byggingin verði síst ódýrari eftir því sem hún bíður þess lengur að rísa. Nú er ekki lengur verið að spá í 1600 fermetra gufubaðsbyggingu heldur datt áætlaða framkvæmdin niður í 750 fermetra strax síðla sumars 2007 og er þar enn. Heildarkostnaður núna er áætlaður um 400 milljónir en var 100 milljónir árið 2004 þegar ævintýrið var að byrja. Kannski verður eitthvað slakað á kröfunum um "japönsk böð og tyrknesk, eimböð og alls konar laugar." Hlutafé Gufu ehf hefur aukist og er nú 170 milljónir. 49 manns hafa sótt um stöðu framkvæmdarstjóra nýja spasins, sem á að verða tilbúið næsta vor. Verður spennandi að sjá hvort einhver úr hópi frumkvöðlanna, Hollvina Gufubaðsins og Smíðahússins á Laugavatni, dúkkar upp í slíkri stöðu. Í stjórn Gufu ehf eru [feitletraðir þeir sem voru í fyrstu stjórn Hollvinasamtaka gufubaðsins og smíðahússins á Laugarvatni]:

Magnea Þórey Hjálmarsdóttir, Kópavogi, stjórnarformaður Tryggvi Guðmundsson, Reykjavík, meðstjórnandi, Sigurður Grétar ólafsson, Reykjavík, meðstjórnandi, Eðvard Júlíusson, Grindavík, meðstjórnandi, Böðvar Jónsson, Reykjanesbæ, meðstjórnandi.
Halldór Páll Halldórsson og Hafþór Guðmundsson, Laugarvatni, varamenn.
Prókúruumboð fyrir félagið hafa Tryggvi Guðmundsson, Reykjavík og Kristján Einarsson, Reykjavík.

"Og það verð ég að segja að eigi Bláa lónið að vera fyrirmyndin eru það slæm skipti. Þar mun aldrei nást að myndast nein saga, aldrei nein stemmning. Þar er bara hugsað um að reka túrista hratt í gegn og rýja þá eins og hverja aðra sauði. Það kann að vera að gufubaðið á Laugarvatni hafi verið orðið hrörlegt. En það var aldrei "skítugt"." (Páll Helgi Hannesson: Gufubaðinu breytt í peningauppsprettur, bloggfærsla frá 8.7. 2007.)

Friðarey

Harpa — Sun, 15 Aug 2010 14:09:09 +0000

Friðarey, Fjárey eða Frjóey (Fair Isle á ensku, Fara á gelísku) er lítil eyja milli Orkneyja og Hjaltlands. Þar búa sennilega núna um 70 manns. Upplýsingar um Friðarey má finna á íslensku Wikipediu, ensku Wikipediu og upplýsingasíðu Friðareyjar. Minnst er á Friðarey í nokkrum Íslendingasögum. Er væntanlega frægast dæma þegar Kári Sölmundarson dvaldi þar einn vetur hjá Dagviði hvíta og hafði fréttir úr Hrossey (Mainland á Orkneyjum) um veturinn. Kári skrapp svo til Orkneyja á jóladag "og hjó á hálsinn Gunnari Lambasyni og svo snart að höfuðið fauk upp á borðið fyrir konunginn og jarlana." Gunnar Lambason ýkti nefnilega og skrumskældi lýsingu sína á Njálsbrennu svo Kára sárnaði. (Sjá 154. - 155. kafla Brennu-Njáls sögu.) Núna er algengast að sigla til Friðareyjar frá Leirvík á Hjaltlandi. Það væri óneitanlega gaman að koma þangað einhvern tíma. Ég hef bara komið til Orkneyja og sú ferð er meira og minna útþurrkuð úr minni en sem betur fer er til myndasíða úr ferðinni. Ástæða þess að ég fór að pæla í Friðarey er að ég er nýbúin að lesa reyfara sem gerist akkúrat þar. Þetta er fínn reyfari, heitir Blue Lightning og er eftir Ann Cleeves. Ég varð dálítið hissa á hve mér líkaði bókin því einhvern tíma á útmánuðum gafst ég upp í öðrum reyfara eftir sama höfund, sem gerist á svipuðum slóðum og fjallar um sömu lögguhetjuna. Ætli ég gefi þá ekki Red Bones annan séns? (Báðar þessar bækur eru til á okkar ágæta bókasafni.) Blue Lightning gerist í fuglaskoðunarmiðstöðinni á Friðarey og í textann er lítilsháttar stungið mállýsku, t.d. orðinu "bairns", sem þýðir börn. Reyndar held ég að þetta orð sé notað víðar, allt suður til Jórvíkurskíris, og byggi ýmist á reyfaraþekkingu eða samskiptum við jórvískan stjórnanda í The Viking Network, sællar minningar. En ég ætla ekki að blogga um mállýskur núna ... Fyrir utan það að kannast mætavel við kaflann úr Njálu hef ég haft Friðarey "i baghovedet" í nokkurn tíma út af peysunum sem kenndar eru við eyna. Hef lengi ætlað að kynna mér þau prjónafræði og nú gafst upplagt tækifæri til þess. Myndin til hægri sýnir klassíska símunstraða peysu, svokallaða Friðareyjarpeysu. Til er sérstök síða á ensku wikkunni, Fair Isle (technique), sem fjallar um þennan prjónaskap. Á Friðarey þróuðust tvíbanda peysur líkt og í Færeyjum og í Skandinavíu. Elsta dæmi á safni þar er peysa sem var prjónuð um 1850. Svona peysur urðu vinsælar þegar Prinsinn af Wales skartaði opinberlega Friðareyjar-peysu árið 1921. Til eru þjóðsögur sem tengja Friðareyjarprjón við strand spænskrar freigátu við eyjuna 1588 og er talið að spænsku skipverjarnir hafi kennt eyjarskeggjum að prjóna. Hefðbundin prjónaplögg á Friðarey einkennast af hringprjóni og munstri í tveimur litum. Þannig verða flíkurnar, t.d. peysur, þykkari og hlýrri. Í grúski á Vefnum kemur fram að þótt notast sé við hringprjón var allt eins algengt að klippa fyrir ermum og setja þær beinar í. Þá voru bolurinn og ermarnar fyrst prjónaðar alveg upp. Þannig virðist símunstraða peysan hægra megin í þessari færslu vera prjónuð. Aðrar heimildir gera mikið úr sérstöku berustykki sem kennt er við eyjuna, svokallað Fair Isle Yoke. Ég sé ekki betur en þarna sé átt við hefðbundna íslenska hringúrtöku, sbr. peysuna hér til vinstri. Sú aðferð er þó væntanlega miklu yngri á Íslandi en á Friðarey, miðað við að "íslenska lopapeysan" er talin um 50 - 60 ára gömul hönnun. Í hefðbundnum Friðaeyjarpeysum má svo að sjálfsögðu finna þá frægu áttblaðarós en ég hallast nú helst að því að áttblaðarósin sé samevrópskt munstur ... Áhugasömum prjónakonum í hópi dyggu lesendanna er bent á síðurnar: Fair Isle Crafts Ldt, The History of Fair Isle Knitting, Part 1 (annar hlutinn birtist aldrei), What is traditional Fair Isle knitting?, Fair Isle Knitting List - Wee Fair Isle Sweater Project (uppskrift með krækjum í munstursíður), About Fair Isle Sweater (fínt sögulegt yfirlit, hvaðan ég stal myndunum af peysunum) og Lopi Fair Isle Yoke Pullover Kit (auglýsingasíða sem auglýsir íslenskan lopa til að prjóna Friðareyjarpeysu - sé ekki betur en úr verði lopapeysa).

Íslenska lopapeysan

Harpa — Tue, 17 Aug 2010 21:52:57 +0000

Mér var bent á Nýtt kvennablað í kommenti við síðustu færslu. Hef eytt lunga dagsins í að lesa þetta blað, í sólbaðinu á því veðursæla Akranesi, og orðið margs vísari um allan andsk... Myndir af hannyrðum í þessu ágæta blaði skreyta færsluna. Spurningin er: Hvaðan kemur íslenska lopapeysan? Fyrsti kafli ritgerðarinnar Ull er gull : lopapeysan við upphaf 21. aldar, eftir Soffíu Valdimarsdóttur, fjallar um ítarlega um akkúrat þetta. Ég bendi áhugasömum á að skoða endilega þessa ritgerð. Niðurstaðan virðist sú að ekki sé um einn hönnuð að ræða heldur hafi lopapeysan orðið til í samfélagi kvenna og þ.a.l. eigni engin sér hönnun eða verklag. Í rauninni eru þetta tvær spurningar, annars vegar "Hvenær var byrjað að prjóna úr lopa?" og hins vegar "Hvenær var hönnuð peysa með hringúrtöku?". Á vef Handprjónasambandsins er tekinn upp fróðleikur úr Ístex prjónabók nr. 12 og sagt: "Hin eina sanna lopapeysa, með tvíbönduðu munstri á hringlaga herðastykki, er búin að vinna sér íslenskan þegnrétt, þó ekki sé saga hennar ýkja löng. Hún kom ekki fram fyrr en á 6.áratugnum, en óvíst er hvar og hvernig. Sumir telja að fyrirmyndin sé grænlenskir kvenbúningar, ef til vill vegna þess að stundum var talað um lopapeysur með grænlenska munstrinu. Öðrum finnst líklegt að fyrirmyndina sé að finna í peysum sem byrjað var að framleiða í Bohusléni í Suður-Svíþjóð í byrjun 5.áratugarins. Þessar upprunakenningar eru býsna langsóttar. Það eina sem íslenskar lopapeysur eiga sameiginlegt með grænlenskum perlusaumi er hringlaga herðastykki, munstur og litir eru gjörólík. Svipað má segja um sænsku peysurnar, þær voru að vísu nær hugmyndinni þar sem þær voru prjónaðar með hringlaga herðastykki, en úr mjög fínu garni og með allt öðruvísi munstrum. Hafi íslenskar lopapeysur orðið til fyrir áhrif frá þeim hefur þurft mikla hugkvæmni til að aðlaga snið, úrtökur og munstur að mjög ólíku efni. Telja verður því íslensku lopapeysuna frumhönnun. Ekki er óhugsandi að enn eigi eftir að koma á daginn hver hinn raunverulegi höfundur hennar var." Myndin er úr Nýju kvennablaði nóv. 1956. Litla myndin krækir í stærri mynd. Svo vikið sé að fyrri spurningunni, hvenær menn byrjuðu að prjóna úr lopa (óspunninni kembdri ull), þá er yfirleitt vitnað í dæmi af Elínu Guðmundsdóttur Snæhólm, sem bjó á Sneis í Laxárdal í Austur-Húnvatnssýslu. Elín gerði tilraun til að prjóna beint úr lopaplötu á prjónavél árið 1920 og sagði frá tilrauninni í grein í Hlín 1922, seinna í Húsfreyjunni. Aðrar heimildir nefna að fyrsta tilraun til að prjóna í höndunum úr plötulopa hafi verið gerð í Mýrasýslu á árunum 1916 - 1918. Elsa E. Guðjónsson telur að "það sé ekki fyrr en á þriðja áratugnum sem handprjón úr lopa fer að verða algengt og um og upp úr seinni heimstyrjöld verða handprjónaðar lopapeysur mjög vinsælar." (Sjá "Íslenska lopapeysan - prjónalist - listiðnaður" í Hugur og hönd 1999, eftir Kristínu Schmidhauser Jónsdóttur.) Í ívitnuðu greininni er haft eftir prjónakonunni Jóhönnu Hjaltadóttur að á stríðsárunum hafi hún byrjað að prjóna úr lopa því ekkert annað garn var að hafa. Um 1950 prjónar Jóhanna barnapeysu með rúnnuðu berustykki en ekki úr lopa heldur erlendu garni, eftir uppskrift úr dönsku blaði. Í greininni er því gert skóna að svoleiðis peysur hafi verið vinsælar á Norðurlöndunum upp úr 1950 og "munstrin hafi borist hingað bæði með peysum og prjónablöðum en vegna skorts á prjónagarni hafa konur aðlagað munstrin að lopanum." Önnur prjónakona, Aðalbjörg Guðmundsdóttir, segir í viðtali í Vísi 9. ágúst 1968: ""-Ég byrjaði að prjóna úr lopa og selja svolítið strax árið 1942, segir Aðalbjörg. - Á þeim árum fékkst ekkert garn og eingöngu prjónað úr lopa. ... Þá voru peysurnar allt öðruvísi en nú. Þær voru prjónaðar sléttar og saumað í þær eftir á. Munstrin voru allavega, skíðamunstur var t.d. vinsælt. Sauðalitirnir þekktust heldur ekki þá. Allar peysurnar voru úr lituðum lopa eða hvítum. Það þótti ekki fínt að vera með sauðalitina, sú tízka kom ekki fyrr en útlendingar komu auga á lopapeysurnar og fóru að kaupa þær. ... Þegar ég kom hér að Mosfelli fyrir 15 árum var hringmunstrið komið, svipað og í þeim peysum sem eru svo vinsælar núna." Myndin til hægri sýnir bloggynju og litlu systur í glæsilegum ullarpeysum, líklega 1964 eða 1965. Satt best að segja man ég alls ekki eftir að hafa átt lopapeysu fyrr en ég var komin á fullorðinsár. Þegar Aðalheiður Guðmundsdóttir er spurð, í fyrrnefndu viðtali, hvort hún telji að til sé eitthvert sérstakt íslenskt munstur svarar hún: "Það eina sem mér finnst vera hægt að segja að sé íslenskt munstur, er áttblaðarósin. Í Þjóðminjasafninu er hægt að sjá það munstur í altarisklæðum, í leppum og sessuborðum t.d. - en það er í afar mismunandi gerðum." Nú á ég eftir að kynna mér áttblaðarósina betur, t.d. hvað Elsa E. Guðjónsson segir um það munstur, en ég held að það sé fjarri lagi að vera neitt séríslenskt, ekki einu sinni sérskandinavískt. Aftur á móti heldur fjöldi fólks að svo sé enda má finna munstrið í gamalli íslenskri handavinnu og sjónabókum. Í þessu sambandi má líka nefna að þau "séríslensku lopapeysumunstur" sem byggð eru á teikningum Sigurðar málara eru grísk - a.m.k. tveir borðar eru grískrar ættar og ganga aftur bæði á skautbúningi og, síðar, lopapeysu (neðst á báðum flíkum). Myndin sýnir bloggynju halda hróðuga á grískri lopapeysu. Myndin var tekin á Krít nú í sumar. Elsa E. Guðjónsen segir um lopapeysumunstur: "Seint á sjötta áratugnum voru hin vinsælu erlendu peysumunstur með hringlaga axlabekkjum - upprunnin í Svíþjóð laust fyrir 1950 - tekin upp og aðlöguð lopaprjóni. Hefur þessi síðarnefnda munsturgerð orðið og er enn höfuðeinkenni íslenskra lopapeysa." Einnig: "Munstur lopapeysanna eiga sér margvíslegan uppruna. Sum eru hefðbundnir íslenskir munsturbekkir, fengnir úr gömlum sjónabókum eða af eldra prjóni, vefnaði eða útsaumi. Sum hafa verið aðlöguð eftir íslenskum eða erlendum munsturbekkjum eða öðrum reitamunstrum ætluðum til ýmsiss konar textíliðju. Trúlega eru þó flest munstrin sem notuð hafa verið á síðustu árum unnin sérstaklega fyrir lopapeysur, sumpart af textílhönnuðum, sumpart af prjónakonunum sjálfum." ("Um prjón á Íslandi" í Hugur og hönd 1985.) Ég held að það sé misskilningur að grænlenski þjóðbúningurinn hafi haft bein áhrif á gerð íslensku lopapeysunnar. Misskilningurinn er líklega vegna þess að Nýtt kvennablað birti uppskriftir; fyrst af barnapeysu undir fyrirsögninni "Peysa með grænlensku munstri" (nóv. 1956) og seinna af fullorðinspeysu undir fyrirsögninni "Falleg grænlensk peysa" (okt. 1958). Líklega eru þetta þýddar uppskriftir og peysurnar hafa heitið þetta í einhverjum skandinavískum blöðum. Á sama tíma var vinsælt að birta myndir af dönsku prinsessunum, Margréti, Benediktu og Önnu Maríu, í grænlenskum þjóðbúningum. Svoleiðis myndir hafa væntanlega haft áhrif á heiti prjónauppskrifta, annað hvort í Danmörku eða á Íslandi. Litla myndin af "Fallegu grænlenzku peysunni" krækir í aðra stærri.

Strákar og stelpur í skólanum

Harpa — Sat, 21 Aug 2010 18:19:05 +0000

Nú hefur "Menntaráð Reykjavíkur hefur skipað starfshóp sem á að leita leiða til að efla námsáhuga drengja í grunnskólum borgarinnar" (úr frétt á RÚV 21. ágúst 2010) enda hefur komið í ljós að einungis 2/3 af strákum finnst skemmtilegt í skólanum, strax í fyrsta bekk! Miklu fleiri stelpum í sex ára bekk finnst gaman í skólanum. Langt er síðan öllum var ljóst að námsárangur stelpna í bóklegu námi er miklu betri. Í þessari frétt er vísað í PISA-kannanir og niðurstöður samræmdra prófa. En líklega hefur þessi mismunur verið til staðar alla tíð, sérstaklega í efri bekkjum grunnskóla því stelpur þroskast fyrr en strákar. Í rauninni væri sniðugt að leyfa fljótandi skil milli grunn- og framhaldsskóla, þannig að nemendur lykju ýmist grunnskólaprófi úr 9. eða 10. bekk. Ég hugsa að meirihluti þeirra sem lyki námi eftir 9 ár yrðu stelpur og meirihluti eftir 10 ár strákar. Í framhaldsskóla lentu svo strákarnir með árs yngri stelpum, sem væri ágætt fyrir bæði kyn, að mínu viti. Svona tillaga fellur ekki í kramið hjá grunnskólaforkólfum, ég veit það. Fyrir nokkrum árum fór ég á ráðstefnu um drengjamenningu í grunnskólum. Líklega hefur það verið ráðstefnan sem hér er sagt frá, haldin 2005. Það sló mig mest að þar var einungis einn grunnskólakennari af Akranesi, a.m.k. sem ég þekkti. Áhugi hér í bæ á svona málum virtist ákaflega lítill. Þetta var alls ekki fyrsta ráðstefnan sem haldin var um málefni stráka í grunnskóla, t.d. fann ég fyrirlestra af Málþingi Karlanefndar Jafnréttisráðs og Menntamálaráðuneytisins sem haldið var 1997, á rápinu um Vefinn núna. En þótt ráðstefnur séu haldnar og kannanir gerðar virðist fjarska fátt þokast áfram, nú er stofnaður starfshópur sem á að leggja eitthvað til ... og væntanlega gerist fátt. Það virðist vera tabú að benda á að strákum líður kannski ekkert alltof vel í eilífum kvennafansi: Langstærstur hluti grunnskólakennara eru konur. Þessar konur hafa svo lært í Kennó sem er aðallega skipaður konum. Þær koma úr afskaplega fábreyttu kvenvinsamlegu umhverfi og hafa náttúrlega litast af því. Strákarnir mínir stunduðu nám hvor í sínum grunnskólanum hér á Skaganum. Reyndar var sá eldri svo heppinn að komast í samkennslu á Laugarvatni í tvö ár, sjálfsagt hefur það bjargað miklu því þar var ekki þessi eilífa krafa um að halda öllum á sama stað í námi ... stað sem miðaðist við meðalstelpu. Þessum strák gekk vel í skóla en frá sex ára bekk var allt kapp lagt á að halda honum niðri í námi. Hann var líka svo heppinn að fá góða karlkyns kennara í efstu bekkjum grunnskólans hér á Skaganum. Mér sýnist að karlkennarar kenni einkum á unglingastiginu. Yngri sonurinn fór í gegnum nánast allan sinn grunnskóla hér. Vandamálin hrönnuðust upp með árunum, aðallega vegna þess að honum var um megn að tileinka sér ýmis meðvirknieinkenni sem kennarinn hans gerði kröfu um og að "halda kjafti og vera sæt", eins og stelpurnar. T.a.m. lenti hann upp á kant við sína kennslukonu af því hann svaraði ekki í "réttum tóni". Þeir sem björguðu því sem bjargað varð voru karlarnir sem kenndu honum í efstu bekkjunum. Á hverju hausti þangað til núna hef ég kennt nýnemahópum, allt frá því ég hóf kennslu fyrir tæpum aldarfjórðungi síðan. Mér hefur fundist æ meira áberandi hvað margar nýnemastelpur eru ísmeygilega frekar undir sléttu og últra-kvenlegu yfirborðinu. Þær halda sumar að ég sé "vinkona" sín en ekki kennari. Þetta kemur m.a. fram í því að reglur, t.d. um ritgerðaskrif eða hegðun í kennslustundum, telja þær að eigi ekki um sig. Það tekur venjulega u.þ.b. mánuð að kenna svoleiðis stelpum að kennsla og námsmat sé óháð kyni, hársídd, fegurð og fatahönnun. Ég verð æ hlynntari því að skipta í hópa eftir kyni en það er náttúrlega borin von að sú framkvæmd komist á. Reyndar skiptist þetta svolítið sjálfkrafa því í fjölbrautaskóla er sorterað eftir námsárangri, í venjulegan áfanga, hægferðaráfanga og svo fornám. Í fornámsáfanga í íslensku eru yfirleitt sárafáar stelpur. Nú er rétt að taka fram að nánast allar hinar sextán ára fögru, kvenlegu "meintu vinkonur kennarans" átta sig fljótt og semja sig að nýjum siðum í framhaldsskóla. Svo þetta er ekki vandamál fyrir okkur þar. En ég spyr mig stundum hvernig standi á því að þær komi með þetta viðhorf upp úr grunnskólanum, þ.e. að þær séu svo miklu fremri öðrum og um þær gildi því ekki sömu reglur og aðra. Er hugsanlegt að einhver öfugsnúinn gamaldags rauðsokkufemínismi með ívafi af fræðum Britney Spears sé ríkjandi meðal grunnskólakennslukvenna? Er hugsanlegt að of mikið sé lagt upp úr að hampa stelpum á kostnað stráka? Nei, ég hlýt að hafa rangt fyrir mér í þessu hugsanlega. Sjálf hef ég mestalla tíð verið í minnihluta; Í Menntó voru miklu fleiri strákar, í HÍ voru miklu fleiri karlar (en það hefur aldeilis snúist við sá ég í vetur sem leið!) og á mínum vinnustað voru karlar í meirihluta til skamms tíma, af því skólinn er að hluta iðnskóli. Núna er hlutfall kynja í kennarahópi FVA nokkuð jafnt. En öll önnur vinna sem ég hef unnið um ævina hefur verið kvennastörf. Sömuleiðis hef ég stundum flækst inn í kvennahópa ýmiss konar en ævinlega gefist upp á þeim af því mér finnst mórallinn verða frekar leiðinlegur. Mér finnst oft mun þægilegra að hafa samskipti við karla. --- Fyrir óralöngu síðan, 1942, lagði rektor Hins almenna Menntaskóla í Reykjavík (sem skömmu síðar varð að MR) fram þingsályktunartillögu á Alþingi um að skólanum yrði breytt í heimavistarskóla eingöngu fyrir stráka: "Hafinn verði skipulegur undirbúningur að endurreisn Skálholtsskóla, þar sem piltar stundi menntaskólanám, og athugaðir möguleikar á því, að gera Kvennaskólann í Reykjavík svo úr garði, að hann geti orðið menntaskóli og vönduð uppeldisstofnun fyrir stúlkur." Þessu mótmæltu auðvitað Kvenréttindafélag Íslands og Kvenstúdentafélag Íslands og sjálfsagt fleiri. Í umræðunni var bent á að ein skýringin á þessum vilja væri að eftir að inntökupróf með numeris clausus voru tekin upp í Hinn almenna Menntaskóla í Reykjavík skoruðu stelpur hærra. Mig minnir að einungis 24 hafi verið teknir inn í 1. bekk ár hvert. "Nú eru telpur á fermingaraldri venjulega meira báðþroska heldur en drengir á sama aldri. Þess vegna hafa hlutfallslega fleiri stúlkur úr hópi umsækjenda náð inntöku í skólann, og það er það sem svo mjög er litið hornauga til." segir í frétt Nýs kvennablaðs af málinu, í maí 1942. Vissulega var rétt að mótmæla þessum hugmyndum á sínum tíma. Annars hefði kannski orðið til tvenns konar stúdentspróf þar sem annað væri óæðra hinu. Á hinn bóginn hafa tímarnir breyst verulega frá 1942 og alger óþarfi að halda uppi kvennabaráttu í stíl þeirra lönguliðinna tíma. Samt er stundum eins og kvenfólk telji sig vera uppi á einhverjum svoleiðis tímum þegar bryddað er upp á tiltölulega sjálfsögðum hlutum. Mér finnst t.a.m. fáránlegt að andæfa þeirri hugmynd að reyna með ráðum og dáð að fá fleiri karlkyns kennara inn í grunnskólana. Eitthvað verður að gera til að strákum gangi betur í skóla. Kannski myndu allir græða á því að skipta nemendum eftir kyni í bekki og námshópa.

Biskupar, prestar, kirkjan og fólkið landinu

Harpa — Tue, 24 Aug 2010 22:23:36 +0000

Þessi færsla gæti náttúrlega alveg eins heitið "Frekir karlar, gauð og sterkar konur". Og í rauninni stend ég afskaplega mikið fyrir utan málið þar sem ég þekki engan málsaðila (kannast lauslega við suma) og sagði mig úr þjóðkirkjunni fyrir tvítugt ... síðan eru meir en þrjátíu ár. En mér ofbýður nú samt. Ég skrunaði gegnum timarit.is í dag og varð margs vísari. Þessi færsla er tilraun til að rekja söguna frá 1996, með tilvísun lengra til fortíðar og líka fram í tímann, og að skoða hvort nokkuð í viðbrögðum kirkjunnar manna hefur breyst síðan þá. 1996 loguðu ýmsar deilur innan þjóðkirkjunnar. Má nefna deilu sr. Flóka við sóknarnefnd og organista í Langholtskirkju, langvinnar deilur sr. Torfa á Möðruvöllum við sín sóknarbörn og aðra presta sem vildu fá að nota kirkjuna hans, deilur sr. Gunnars í Holti við sín sóknarbörn, deilur vegna ráðningar prests í Hveragerði o.s.fr. Prestar skipuðu sér í flokka og fylkingar og mest áberandi í kirkjuumræðu í fjölmiðlum þetta ár eru annars vegar prestar hallir undir pópúlisma (sem Ólafur Skúlason biskup þótti einnig vera) og hins vegar svokallaðir svartstakkar, þ.e. einhvers konar hákirkjumenn. Ef ég man rétt var vígslubiskupinn, Sigurður Sigurðsson í Skálholti, forkólfur svartstakka og hann atti svo seinna kappi við sr. Karl Sigurbjörnsson um biskupsembætti. Karl var í pópulismanum ... fylgjandi poppmessum og þvíumlíku. Þessi klofning innan kirkjunnar er rakin í Alþýðublaðinu 16. janúar 1996, s. 4-5. Þar er minnst á sr. Vigfús Þór Árnason og sr. Baldur Kristjánsson sem sérstaka stuðningsmenn Ólafs Skúlasonar biskups en sr. Geir Waage sem sérstaklega óþægan ljá í þúfu biskups. Snemma árs 1996 koma í fjölmiðlum ásakanir þriggja kvenna á hendur Ólafi Skúlasyni biskupi um kynferðislega misnotkun og tilraun til nauðgunar. Sú sem kom fyrst fram undir nafni var Sigrún Pálína Ingvarsdóttir. Í viðtali í Vikunni 2. júlí 2009 rekur hún þessa sögu. Þótt málið kæmi upp á yfirborðið 1996 var það hreint ekki nýtt. 1979 [ártal leiðrétt 26. ágúst 2010] leitaði hún til Ólafs, sem þá var prestur í Bústaðakirkju, vegna hjónabandserfiðleika. Kvöldið eftir kom hún aftur á fund sr. Ólafs og hann lokkaði hana inn í "gluggalaust lokað herbergi með bedda og skrifborði og áður en ég vissi af hafði hann skellt í lás og lá ofan á mér, honum hafði risið hold, hann var með tunguna uppi í mér og hendurnar inni á brjóstunum á mér." Sem betur fer komst Sigrún Pálína undan. Þegar Ólafur gaf kost á sér í biskupskjöri 1989 [ártal leiðrétt] fannst henni óhugsandi að hafa kynferðisafbrotamann sem biskup. Svo hún hafði samband við Sigurbjörn Einarsson biskup (föður Karls, núverandi biskups, Sigurbjörn var fyrrverandi biskup 1989). Sigurbjörn hlustaði á hana en sendi hana svo á fund Ólafs, sem brást hinn versti við og gaf í skyn að hún væri geðveik. Sigurbjörn biskup bauðst svo til að biðja fyrir Sigrúnu Pálínu, það væri það eina sem hann gæti gert fyrir hana. "Vitað er að Sigrún Pálína leitaði til séra Pálma Matthíassonar vegna sama máls árið 1994 en hann lét hjá líða að koma málinu áfram. Árið 1995 leitaði Sigrún því til séra Vigfúsar Þórs Árnasonar sem sinnti málinu ekki heldur. Það var ekki fyrr en hún kærði Vigfús Þór til siðanefndar fyrir að aðhafast ekkert að hjólin fóru að snúast. Siðanefnd náði sáttum milli Vigfúsar og Sigrúnar vegna þessa, en vísaði kæru hennar á hendur biskupi hins vegar til stjórnar Prestafélagsins, sem ákvað að siðanefnd skyldi fjalla um kæruna. Í síðustu viku var haldinn árangurslaus sáttafundur með Sigrúnu Pálínu og Ólafi Skúlasyni biskupi í þessu máli." (Fleiri konur með sakir á biskupinn, Helgarpósturinn 22. febrúar 1996. Þetta er ágæt yfirlitsgrein. Í þessari klausu sést vel hvernig hver vísar á annan. Annað gott yfirlit er í DV 2. mars 1996.) Á fundi Sigrúnar Pálínu, sr. Vigfúsar Þórs, Ólafs biskups o.fl. skrifaði Sigrún Pálína fundargerð sem hún sendi síðar til siðanefndar kirkjunnar. Á fundinum viðurkenndi Ólafur ekki neitt en "Því næst sagði hann okkur að hann hefði ofan í skúffu hjá sér mál fimm presta sem væru ásakaðir um kynferðislega áreitni og hann hygðist ekki gera neitt við þær ásakanir." (Vikan, 2. júlí 2009, s. 29). En hvað aðhöfðust kirkjunnar þjónar meðan þessu vatt fram? "Tveir prestar báðu biskup að leita sátta" (DV, 5. mars 1996), líklega þeir Hjálmar Jónsson og Karl Sigurbjörnsson, "að eigin frumkvæði", segir í fréttinni. Þeir höfðu ekki erindi sem erfiði og á síðustu dögum hefur komið skýrt fram að báðir létu biskup svínbeygja sig og a.m.k. Karl snérist á sveif með Ólafi biskupi því hann reyndi að falsa yfirlýsingu Sigrúnar Pálínu eftir fund með þeim og biskupi. (Sjá t.d. fyrrnefnt viðtal í Vikunni.) Þetta eru sömu tveir prestarnir og reyndu að fá konurnar til að láta málflutning sinn niður falla (sbr. Klofningur yfirvofandi? DV, 9. mars 1996). Í fyrrnefndri frétt DV 5. mars 1996 segir líka að sr. Geir Waage hafi lagt fram ályktun á fundi Prestafélags Íslands (sem hann var formaður fyrir) - sú ályktun fékkst ekki samþykkt. Í ályktuninni sem Geir samdi sagði: "Vegna hinnar alvarlegu kröfu um algjöran trúnað getur ósannaður áburður um trúnaðarbrest ónýtt stöðu prests til að gegna þjónustu sinni og haldið vakandi efasemdum um heilindi hans og hæfi til að gegna embætti. ... Sé um alvarlegt trúnaðarbrot að ræða gildir einu hvort það varðar við lög eða ekki. Brotið eða ásakanir um brot fyrnist ekki. Trúnaðarrof bætist ekki af sjálfu sér." Séra Baldur Kristjánsson, biskupsritari og varaformaður PÍ, sagði hins vegar: "Þarna er því lýst yfir að sekt og sakleysi skipti ekki máli þegar um presta ræðir. Eftir því er nóg að bera eitthvað upp á prest til að eyðileggja hann. Það getum við aldrei samþykkt." (Mbl. 5. mars 1996.) Þannig að Geir Waage vildi strax að biskup segði af sér. Prestarnir í Prestafélaginu neituðu að samþykkja ályktunina. (Á næsta stjórnarfundi PÍ létu tveir stjórnarmenn bóka mótmæli við málsmeðferð séra Geirs Waage, þ.e. þessa ályktun sem hann lagði fram. Sjá Mbl. 2. apríl 1996.) Ragnar Aðalsteinsson, lögmaður Ólafs biskups, sagði að þessi ályktun Geirs hefði þann eina tilgang að vega að biskupnum. Hún væri liður í valdabaráttu innan kirkjunnar. (Sjá Mbl. 6. mars 1996.) Þessari túlkun andmælti Sr. Geir í Mbl. daginn eftir. Í DV-fréttinni Klofningur yfirvofandi? 9. mars 1996, er sagt um formann Prestafélags Íslands (sr. Geir Waage): "Hann hefur sagt opinberlega að lögmaðurinn [Ragnar Aðalsteinsson, lögmaður Ólafs Skúlasonar biskups] hafi komið á fund Prestafélagsins til að hræða stjórnina frá því að láta nokkuð frá sér fara í málinu. Stjórn félagsins hafi heyrt "harðan, markvissan áróður" og hótanir frá lögmanninum. Lögmaðurinn ætli að reka málið á sviði pólitískra átaka. Biskupi beri hins vegar að varðveita kirkjuna fyrir flokkadráttum og sundrungu". Sr. Ragnar Fjalar Lárusson lýsti opinberum stuðningi við Ólaf biskup. ""Ályktun okkar prófastanna var harðorð og ég staðfesti í þætti að ég áliti að yfirlýsing biskups um sakleysi sitt væri sönn. ... en það þýðir ekki endilega að konurnar ljúgi. Það gætu verið einhverjar aðrar ástæður sem valda því að þær bera þetta fram þó þær séu ekki beinlínis að ljúga," segir Ragnar Fjalar." (DV 11. mars 1996.) Aðalfundur Prófastafélags Íslands ályktaði að lýsa fullum stuðningi við Ólaf biskup og harma og fordæma ósannaðar aðdróttanir í hans garð, gáleysi fjölmiðla o.s.fr. Sr. Kristján Björnsson sendi kirkjumálaráðherra bréf með beiðni um að hann viki biskupi tímabundið úr embætti meðan mál hans sættu dómstólameðferð. Því var ekki sinnt. Sr. Halldór Gunnarsson í Holti lagði fram tillögu á fundi Prestafélags Íslands um að félagið skoraði á biskup að víkja meðan mál hans væri fyrir dómstólum. Gert var fundarhlé og síðan strax borin fram dagskrártillaga um frávísun; dagskrártillagan var samþykkt. Sr. Sigurður vígslubiskup lagði fram tillögu um að "beina þeim tilmælum til biskups að hann kalli saman nefnd ... [sem] ætti að endurskoða ..." frumvarp um embætti biskups Íslands. Það tók PÍ sjö klukkutíma umræður áður en þessi varlega tillaga sr. Sigurðar var samþykkt. (Sjá Pattstaða áfram, DV 16. apríl 1996.) Fréttin "Handafli" beitt í biskupsmáli - tveir prestar ganga erinda biskups (DV 6. mars 1996) hefur notið athygli síðustu dagana. Í henni segir að "Tveir prestar, séra Hjálmar Jónsson, alþingismaður og séra Karl Sigurbjörnsson, hafa síðustu daga beitt áhrifum sínum til að fá konurnar sem ásaka Ólaf Skúlason biskup um kynferðislega áreitni til að falla frá málum sínum ... í kjölfar þeirra [funda] dró ein kvennanna mál sitt til baka." ... Ég sé ekki ástæðu til að rekja þetta lengra í smáatriðum. Séra Ólafur kærði Sigrúnu Pálínu, Stefaníu Þorgrímssdóttur og Guðrúnu Jónsdóttur (starfskonu Stígamóta) til Rannsóknarlögreglu ríkisins en niðurstaða hennar var að ekki væru tilefni til málsóknar. Siðaráð fann út að Ólafur væri sjálfur sekur um að hafa reynt að njósna um samskipti sr. Flóka og Sigrúnar Pálínu. Kirkjunnar menn héldu áfram að stinga skottunum milli lappanna. Sr. Ólafur tilkynnti afsögn sína um mitt ár 1996, í opnunarræðu á prestastefnu. Hann hugðist reyndar starfa áfram í eitt og hálft ár en úr því varð ekki. Orð hans í þessari ræðu eru athyglisverð, t.d. þetta: "Annað atriði sem einnig gjörbreytir stöðu prestsins er aukin umfjöllun um kynferðislega áreitni og skýrari meðvitund um það í hverju hún felst. ... Það fer ekki milli mála að kynferðisleg valdbeiting eða áreitni er eitthvað það ógeðfelldasta og ógeðslegasta sem þjakar mannlegt samfélag. Kynferðisleg misnotkun barna veldur líka öllu heilbrigðu fólki miklum áhyggjum enda vitum við það að misnotkun barns, sérstaklega af nánum ættingja eða þeim sem það hefur borið traust til, hefur áhrif allt lífið. ... Kirkjunni ber að koma slíku fólki til aðstoðar. Kirkjunni ber að sinna því ekki síður en þeim öðrum sem eiga við vandamál að stríða." (Alþýðublaðið 26. 6. 1996.) --- Nú nýverið hefur komið á daginn að biskup Íslands, Karl Sigurbjörnsson, stingur enn höfðinu í sandinn og virðist fullkomlega loka augunum fyrir hvers lags mann Ólafur biskup hafði að geyma. Karl situr í Kirkjuráði og greip til þess að lúra á bréfi fyrrum organista Bústaðarkirkju sem Kirkjuráði barst árið 2009. Í því er brengluðu háttalagi Ólafs mætavel lýst. Guðrún Ebba Ólafsdóttir (biskups) var búin að bíða í heilt ár eftir áheyrn á Kirkjuráði og fékk hana ekki fyrr en málið komst í fjölmiðla nú um daginn. Hún sagði svo Kirkjuráði frá kynferðislegu ofbeldi sem hún sætti af hendi föður síns frá barnæsku. Í Kastljósi í gærkvöldi engdist biskupinn eins og ormur á öngli undir spurningum þáttarstjórnanda. Hann gat hvorki staðfest né neitað að hann tryði Sigrúnu Pálínu. Hann gat ekki sagt einfalt já við að hann tryði Guðrúnu Ebbu ... einungis muldrað "ég rengi hana ekki" og haldið svo áfram að drepa málinu á dreif. Aumingja fólkið í þjóðkirkjunni að hafa þetta gauð fyrir sinn æðstaprest! Eftir höfðinu dansa limirnir og það er satt best að segja pínlegt að lesa blogg presta þessa dagana. Ýmist eru þeir að hvítþvo sjálfa sig, t.d. biskupsritarinn í tíð Ólafs biskups, Baldur Kristjánsson (sjá http://baldurkr.blog.is/blog/baldurkr/ og http://bloggheimar.is/baldur/) eða þeir reyna að hengja sr. Geir Waage fyrir sjálfa sig, t.d. Bjarni Karlsson, sóknarprestur í Laugarneskirkju (sjá http://blog.eyjan.is/bjarnikarlsson/2010/08/21/nu-tharf-geir-waage-ad-haetta/). Í hita leiksins 1996 voru það prestarnir sem brugðust. Þeir kusu biskupinn; þeir skipuðu Prestafélagið og siðaráð presta og öll þessi batterí sem hunsuðu konurnar. Flestir þeirra völdu að steinþegja. Undantekning frá þeirri reglu var sr. Geir Waage sem virðist eiga að verða næsta fórnarlamb þjóðkirkjunnar og "hinna rétt-pólitískt-þenkjandi alþýðu". Það er í sjálfu sér pínleg uppákoma, miðað við það sem ég hef rakið að ofan og miðað við bréf hans sem lak í fjölmiðla í dag en gleður væntanlega biskupinn og hina prestana. Á Karl biskup hinn blauði að áminna þennan klerk? Viðbót 25. ágúst 2010: Guðbjörg Jóhannesdóttir, formaður Prestafélags Íslands, styður hugmyndir um að komið verði á fót sérstakri sannleiksnefnd til að fjalla um meint kynferðisbrot Ólafs Skúlasonar fyrrverandi biskups (RÚV 24.08, kl. 19.35.) Viðbrögð presta eru sem sagt nákvæmlega þau sömu og 1996, þ.e. að skipuð verði nefnd til að skoða þessi mál í stað þess að kirkjan taki á þeim sjálf. Álíka lítill dugur er í þjóðkirkjunni og var. Kannski er helsti munurinn nú að prestar kusu yfir sig gauð í biskupsstað eftir að hafa haft reynsluna af valdasjúkum siðblindum ofbeldismanni. Útkoman er í rauninni sú sama: Aðalmálið er að þegja yfir óþægilegum staðreyndum. Karl biskup lýsir því loks yfir í dag að hann trúi konunum sem báru sakir á Ólaf biskup 1996 og bætir við að "Það sem þær lýsa sé hörmulegt." Hann er að hysja upp um sig brækurnar og ætlar að tala við forseta Kirkjuþings í dag. (RÚV 25.08, kl. 13.21.) Ef einhver var í aðstöðu til að meta sannleiksgildi þessara ásakana 1996 var það einmitt Karl Sigurbjörnsson, þá prestur í Hallgrímskirkju. Hann útskýrir ekki í þessari frétt af hverju hann faldi bréf organistans fyrir ári síðan eða af hverju hann sá ekki um að Kirkjuráð veitti Guðrúnu Ebbu Ólafsdóttur strax áheyrn heldur lét hana bíða í rúmt ár, vitandi að hún ætlaði að fjalla um kynferðisafbrotamál sem tengdust kirkjunnar mönnum. Miðað við yfirlýsingar presta í fjölmiðlum undanfarið virðast þeir hafa trúað konunum sem báru fram þessar ásakanir. E.t.v. eru orð sr. Ragnars Fjalars Lárussonar, sem vitnað er í ofar í þessari færslu, lýsandi fyrir tíðarandann: Konunum var trúað en af því þetta var óheppilegt innlegg í valdabaráttu (karlanna) innan kirkjunnar á þessum tíma var kosið að hunsa þær og standa með sínum biskupi. E.t.v. litu kirkjunnar menn (karlarnir) ekki á kynferðislegt ofbeldi og nauðgunartilraun sem neitt sérstakt til að gera veður út af? Einhvern veginn virðist framganga núverandi biskups til þessa ekki gefa tilefni til þess að halda að sá hugsunarháttur hafi breyst. Í rauninni finnst mér helv. hart að þetta batterí, þjóðkirkjan, skuli vera ríkisrekið og þ.a.l. rekið fyrir skattfé almennings, þótt þeir sem standa utan hennar borgi ekki sóknargjöld. Algert máttleysi presta og yfirgengileg þjónkun við þögn um óþægilega hluti hlýtur á endanum að leiða til aðskilnaðar ríkis og kirkju. Kannski verður sá aðskilnaður ekki fyrr en bróðurpartur þjóðarinnar er genginn úr þjóðkirkjunni. Ég þakka guði fyrir að ég er ekki þátttakandi í þessari vitleysu: Ég er ekki í þjóðkirkjunni!

Þrá presta eftir sálgæslu og þögn

Harpa — Thu, 26 Aug 2010 21:42:53 +0000

Í umræðunni um málefni þjóðkirkjunnar undanfarið eru tveir meginþræðir: Annars vegar upprifjun á kynferðisbrotum Ólafs sáluga Skúlasonar biskups og hins vegar upphrópanir um þagnarskyldu presta. Í rauninni fléttast þessir þræðir ansi mikið saman. Öllum sem horfðu á Kastljós núna áðan, þ.e. viðtalið við Sigrúnu Pálínu Ingvarsdóttur, hlýtur að vera ljóst að það er fjarri því að núverandi biskup Íslands geti sagt satt um hennar mál. Karl biskup er í nákvæmlega sömu hjólförunum og meirihluti presta var 1996 (sjá færsluna hér á undan). Í rauninni verður að teljast líklegt að Sigrúnu hafi almennt verið trúað 1996. En einhverra hluta vegna völdu langflestir prestar að þegja um málið og sumir völdu að reyna að þagga niður í henni og þeim öðrum konum sem vildu koma í veg fyrir að kynferðisafbrotamaður sæti á biskupsstóli. Miklar og harðvítugar deilur grasseruðu innan þjóðkirkjunnar á þessum tíma og kann að vera að prestar hafi aðhyllst þögn og þöggun þessara mála af því allt var fyrir í báli og brandi. E.t.v. hefur þeim sumum verið fyrirmunað að skilja að gróf kynferðisleg áreitni væri eitthvað til að gera veður út af? (Minnir mig á karlmenn sem ég hef heyrt segja: "Ég lenti í nauðgun" - þar sem þeir voru gerendur og konurnar svo tíkarlegar að kæra þá.) Prestarnir völdu að þegja 1996. Þeir einu sem opinberlega gerðu eitthvað voru: Sr. Kristján Björnsson, sem sendi kirkjumálaráðherra bréf með beiðni um að hann viki biskupi tímabundið úr embætti meðan mál hans sættu dómstólameðferð. Því var ekki sinnt. Sr. Halldór Gunnarsson í Holti lagði fram tillögu á fundi Prestafélags Íslands um að félagið skoraði á biskup að víkja meðan mál hans væri fyrir dómstólum. Prestarnir samþykktu dagskrártillögu um að vísa tillögu sr. Halldórs frá. Og sr. Geir Waage, formaður Prestafélags Íslands, lagði fram ályktun fyrir PÍ þar sem sagði: “Vegna hinnar alvarlegu kröfu um algjöran trúnað getur ósannaður áburður um trúnaðarbrest ónýtt stöðu prests til að gegna þjónustu sinni og haldið vakandi efasemdum um heilindi hans og hæfi til að gegna embætti. … Sé um alvarlegt trúnaðarbrot að ræða gildir einu hvort það varðar við lög eða ekki. Brotið eða ásakanir um brot fyrnist ekki. Trúnaðarrof bætist ekki af sjálfu sér.” Séra Baldur Kristjánsson, biskupsritari og varaformaður PÍ, sagði hins vegar: “Þarna er því lýst yfir að sekt og sakleysi skipti ekki máli þegar um presta ræðir. Eftir því er nóg að bera eitthvað upp á prest til að eyðileggja hann. Það getum við aldrei samþykkt.” Enda samþykktu prestarnir ályktunina ekki og enginn þeirra efaðist opinberlega um heilindi biskups síns og hæfi til að gegna embætti, þrátt fyrir vægast sagt vafasamar aðferðir við sálgæslu árið 1979. Núverandi kattarþvottur þeirra sem drápu málinu á dreif 1996 og sópuðu því undir teppið er álíka pínlegur og þegar vitnað er í hermenn sem fremja ofbeldisverk og segjast eftir á einungis hafa verið að framfylgja skipunum foringjans. Þeir sem gegndu prestsembættum 1996 og jafnvel sérstökum trúnaðarstöðum að auki ættu að átta sig á því að þá, eins og nú, jafngilti þögnin samþykki. Skoði maður mál Sigrúnar Pálínu frá 1996 er ljóst að prestar litu á þagmælsku sem gulls ígildi og héngu á henni einsog hundar á roði. En núna hefur þetta allt í einu snúist við. Svo hallærislegt sem það nú er þá beinast ásakanir yngri presta einmitt að einum þeirra þriggja sem ekki þagði 1996, sumsé sr. Geir Waage. Hann má þó eiga það að hann hefur hingað til verið samkvæmur sjálfum sér, ólíkt sumum þeim sem kusu á dögunum að fórna honum á altari umræðunnar, kannski til að draga athyglina frá algerum vanmætti þjóðkirkjunnar til að fást við óþægileg mál á borð við mál Sigrúnar Pálínu, enn þann dag í dag. Í Kastljósi í gær ræddu þeir sr. Þórhallur Heimisson og Illugi Jökulsson um hlutverk íslensku þjóðkirkjunnar og var helst á sr. Þórhalli að skilja að meginhlutverk kirkjunnar væri ýmiss konar sálgæsla eða félagsþjónustustarf. Þetta virðist einnig vera uppáhaldshlutverk eða draumahlutverk í málflutningi yngri presta. (Hér á ég við presta sem eru innan við fimmtugt.) Af því umræðan undanfarið hefur sveigst að merkilegu hlutverki sem prestar ku gegna í barnaverndarmálum og nauðsyn þess að þeir upplýsi rétt yfirvöld þegar perrarnir leita til þeirra er athyglisvert að innan við 1 prómill af tilkynningum til Barnaverndarnefndar í Reykjavík í fyrra var frá prestum; nánar tiltekið 3 af rúmlega 4.300 tilkynningum. Árið þar áður er hlutur presta í tilkynningum til Barnaverndarnefndar Reykjavíkur rúmlega hálft prómill (2 af 3.814 tilkynningum). (RÚV 26. 8. 2010.) Í þessu sambandi er vert að taka fram að sr. Geir Waage er prestur í Reykholti í Borgarfirði svo meint skoðun hans á þagnarskyldu presta skekkir ekki þessar tölur ;) Annað hvort steinhalda prestar sér almennt saman eða þeir frétta sjaldan af ofbeldi gegn börnum. Mér finnst síðarnefnda skýringin mun líklegri. Ég held nefnilega að fólk ræði svoleiðis vandamál sín við aðra en presta; raunar held ég að þeir sem frétta langoftast af ofbeldisverkum hvers konar frá ofbeldismönnunum sjálfum eða þolendum séu áfengisráðgjafar en ekki prestar. Nám í guðfræði er gamaldags meistaranám (þ.e. 5 ára háskólanám). Einhver hluti þess er í sálfræði, félagsfræði og tengdum greinum en ég held að sá hluti sé ekki mjög veigamikill. (Væri gaman ef einhver gæti upplýst það, t.d. hve margar einingar slík fög vega miðað við heildareiningafjölda.) Til samanburðar má nefna að nú er gerð sú krafa til framhaldsskólakennara að þeir hafi meistarapróf í sinni kennslugrein (5 ára háskólanám) auk eins árs í uppeldis-og kennslusfræðum. Þetta er grunnkrafan en náttúrlega afla margir framhaldsskólakennarar sér frekari menntunar, ekkert síður en prestar. Grunnskólakennurum og leikskólakennurum er nú gert einnig að ljúka 5 ára háskólanámi. Nú dettur okkur framhaldsskólakennurum ekki í hug að við séum þess umkomnir að veita meiriháttar sálgæslu né langar okkur sérlega til þess að gegna slíku hlutverki (þótt við höfum slatta af einingum í uppeldisfræði, sálfræði og félagsfræði). En prestar, sem hafa styttra grunnnám að baki, eru alls óhræddir við að stinga sér í sálgæslulaugina - sumir virðast meira að segja þrá sem dýpsta og myrkasta laug. Þó ættu þeir að hafa nóg verkefni fyrir við hæfi, þ.e.a.s. að reyna að efla trú fólks, ekki hvað síst trú fólks á prestum. Ég efast ekki um að prestar séu upp til hópa hið vænsta fólk, af þeirri einföldu ástæðu að flest fólk er hið vænsta, einkum ef á reynir. En ég held jafnframt að þeir ættu að halda að sér höndum áður en þeir geisast inn á annarra svið. Mér finnst miklu heppilegra að fólk í kreppu leiti til sálfræðinga, geðlækna, áfengisráðgjafa eða einhvers sérmenntaðs fólks í staðinn fyrir að bögga prestinn sinn, sama hversu velviljaður hann er. Og ég tek undir með Illuga Jökulssyni í því að líklega væri heppilegra að ráða þorpssálfræðing en stóla á prestinn, í smærri byggðarlögum. Satt best að segja hefur maður heyrt minna af blammeringum og bömmer sálfræðinga undanfarið en presta, svo ekki sé nú minnst á biskupa. Prestar eru prýðilega launaðir. Eftir sitt grunnnám hafa þeir 473.551 kr. í grunnlaun (sjá Yfirlit yfir laun skv. ákvörðun Kjaradóms). Ofan á þau laun bætast greiðslur fyrir embættisverk hvers konar, t.d. fermingar, skírnir, giftingar og jarðarfarir, en slíkt getur gefið ágætlega í aðra hönd í fjölmennum sóknum eða hjá vinsælum prestum. Byrjunarlaun framhaldsskólakennara í flestum framhaldsskólum (með eins ár lengra grunnnám en prestar) eru um 300.000 kr. Líkast til er erfiðara að halda safnaðarsauðunum innan þjóðkirkjunnar þessa dagana en troða í unglinga ýmiss konar fróðleik svo ég sé ekkert ofsjónum yfir ágætum launum prestanna. Aftur á móti er ég ekkert gasalega hress með að þurfa að borga svoleiðis fólki, sem skattgreiðandi. Það er nefnilega ríkið sem greiðir þeim laun. Ómerkileg sóknargjöld, 850 - 900 kr. á mánuði á kjaft, sem við fólkið utan trúfélaga greiðum í staðinn til ríkisins, hrökkva auðvitað ekki langt til að greiða prestum landsins laun. Eftir að hafa undanfarna daga reynt að setja mig aðeins inn í þjóðkirkjusirkúsinn er ég fegin að nú skuli eiga fljótlega að leggja fram á Alþingi tillögu um aðskilnað ríkis og kirkju. Ég geri mér þó engar vonir um að hún verði samþykkt, það að losna við hina lútersku evangelísku kirkju sem þjóðkirkju útheimtir stjórnarskrárbreytingu. En þetta er þó altént byrjunin.

Hjálmar, Karl, hinir karlarnir og kirkjan; Ég gefst upp!

Harpa — Sat, 28 Aug 2010 16:11:03 +0000

Ég var að hugsa um að blogga um Hjálmar Jónsson, sem hvíþvær sig í viðtali í mogganum í gær, og Karl biskup sem hvítþvær sig í mogganum í dag ... ekki í venjulegu viðtali heldur einhverju sem mogginn kallar "burðarvital". Það er vissulega þung byrði að lesa það viðtal svo nafngiftin er ekki alveg út í hött, í þessum snepli sem berst hér á heimilið í vanþökk mína. En svo sé ég að mér núna. Einkum eftir að hafa lesið frásagnir kvenna í DV núna áðan. Mér er um megn að hugsa meir um þessi mál. Þótt ég hafi a.m.k. tvisvar á ævinni kynnst mönnum sem voru að ná sér niður eftir að hafa haldið sig vera Guð í mestu maníunni hef ég aldrei kynnst þeirri ofurtrú á sjálfum sér sem finna má í þessum viðtölum; þessir menn hafa m.a. vald yfir sannleikanum. Það að halda áfram að sveigja sannleikann til löngu eftir að menn eru komnir út í horn, upp að vegg ... að bakka eitt hænufet í einu en neita samt að viðurkenna snitti fyrr en menn eru beinlínis neyddir til þess er ekki í samræmi við minn skilning á iðrun, hvað þá yfirbót. Þessir menn næðu ekki langt í sporavinnu því þeim er um megn að viðurkenna vanmátt sinn. Það sem er skelfilegast er að nú staðhæfa þeir báðir að þeir hafi allan tímann trúað Sigrúnu Pálínu og fleiri konum. Hvernig geta þeir sagt þetta og fundist ekkert að því að hafa bara staðið hjá vegna þess að yfirmaður þjóðkirkjunnar, sem var sakaður um þessi hryllilegu brot, var frekja eða nýkominn af fundi þar sem var klappað fyrir honum? Sá sem velur að þegja yfir glæpsamlegum verkum vegna meðvirkni er samsekur. Hvernig getur fólk í þjóðkirkjunni setið messu hjá sr. Hjálmari eða sr. Pálma eða sætt sig við Karl Sigurbjörnsson sem æðsta mann þjóðkirkjunnar? Hvernig getur fólk leitað til sálusorgara innan kirkjunnar nútildags hafandi þessa menn sem fyrirmynd, ekki árið 1996 heldur í viðtölum 2010? Hvernig er það hægt? Ég segi ekki að ég verði beinlínis þunglynd á að hugsa um þetta. En kvíðinn blossar upp og kemur m.a. fram í mikilli reiði og hringspólandi hugsunum, sem er afskaplega óhollt fyrir mig. Samt stend ég algerlega utan við þetta mál. Það gleðilega er að ég get dáðst að þeim konum sem aldrei hafa hvarflað og að þeim konum sem nýverið hafa komið fram og sagt sögu sína. Þær eru hetjur! Án þess að kasta rýrð á aðrar dáist ég mest að Sigrúnu Pálínu, Guðrúnu Ebbu og Stefaníu Þorgrímsdóttur. Mín eigin sáluhjálp á undir því að ég hætti að velta þessu fyrir mér. Best að snúa sér að meinlausum morðsögum, hannyrðum, píanóspili eða öðrum jákvæðari umhugsunarefnum en málefnum þjóðkirkjunnar.

Reyna geðsjúklingar of mikið?

Harpa — Tue, 31 Aug 2010 13:01:14 +0000

"Þunglyndi er ekki merki um veikleika, það er merki um að þú hafir reynt að vera sterk/ur allt of lengi. Settu þetta sem status hjá þér ef þú þekkir einhvern sem hefur, eða hefur sjálf/ur glímt við þunglyndi. Ég þori - þorir þú?" Þetta er fésbókarstatus sem sást hjá mörgum á dögunum. Ég veit ekki af hverju fólk át þetta upp hvert eftir öðru, líklega af samúð með okkur geðveika fólkinu. Það er ansi misskilin samúð og sjálf vildi ég gjarna vera laus við samúð af þessu tagi. Þunglyndi er alls ekki "merki um að þú hafir reynt að vera sterk/ur allt of lengi". Þunglyndi er eins og hver annar sjúkdómur sem stafar af efnafræðilegu rugli í líkamanum. Eins og gildir um marga aðra sjúkdóma getur þunglyndi blossað upp við áreynslu en það er ekki hægt að alhæfa um að áreynsla valdi þunglyndi. Auðvitað getur svo þunglyndið birst án þess að menn "reyni að vera sterkir", alveg eins og hvaða efnaskiptasjúkdómar sem er. Ég reyndi að setja í FB-statusinn minn: "Gyllinæð er ekki merki um veikleika, hún er merki um að þú hafir reynt að vera sterk/ur allt of lengi. Settu þetta sem status hjá þér ef þú þekkir einhvern sem hefur, eða hefur sjálf/ur glímt við gyllinæð. Ég þori - þorir þú?" Það er álíka mikið vit í þessu og frumútgáfunni. Og sennilega eru færri slæmir af gyllinæð en af þunglyndi. Mér hefur fundist vænlegast að kannast hreinskilnislega við sjúkdóminn. Sama aðferð og kennd er í AA nýtist prýðilega á þunglyndi (reyndar líklega á marga aðra sjúkdóma einnig). Maður viðurkennir vanmátt sinn og þiggur hjálp. Hjálpin er einkum fólgin í efnafræðilegum lausnum, lyfjum, en sjálfshjálpin felst í að viðurkenna geðveikina og leitast við að lifa lífinu skynsamlega til að halda sjúkdómnum niðri, t.d. passa upp á svefn, hreyfingu og ýmislegt annað. En öll heimsins skynsemi kemur að litlu haldi í slæmu þunglyndiskasti. Þá snýst allt um að lifa kastið af, hanga í voninni að í einhverri fjarlægri framtíð taki eitthvað betra við og hanga í voninni um að einhvern tíma finnist lyf sem virkar. Þetta eru hræðilegir tímar. Ég var fyrst lögð inn á geðdeild vorið 1998, í slæmu þunglyndiskasti. Síðan hef ég hlotið mikla æfingu í að kljást við þennan sjúkdóm og sætta mig við að stundum er ég algerlega fötluð vegna hans. Líkamleg einkenni eru mjög sterk, t.d. jafnvægisskortur, alls konar verkir, stífir vöðvar, kölduköst, svitaköst o.fl. Mér finnst einbeitingarskorturinn, minnisleysið, nístandi tómleikinn og margt fleira líka ansi líkamlegt enda álít ég að heilinn í mér sé partur af líkamanum. Undanfarin ár hef ég þurft að haga lífi mínu eins og nunna í klaustri; Reglusemin keyrir um þverbak! Það hefur samt alls ekki dugað til en gerir kannski tímann milli kastanna ofurlítið léttbærari. Erfiðast er kannski að þurfa að hanga á því að manni hafi verið gefin þessi spil, í lífinu, og verði að spila úr þeim eftir bestu getu. En núna loksins er kraftaverkið að gerast! Mér sýnist af lauslegri athugun að nú sé ég að prófa 25. lyfið. Hin 24 eru ekki öll geðlyf heldur allskonar samansafn af lyfjum sem öll áttu að gera mér þunglyndi eða kvíða eða aukaafurðir þessa léttbærari. Í stöku tilvikum er um að ræða lyf við allt öðru sem voru samt prófuð í von um að aukaverkanirnar slægju á geðveikieinkennin. Svo hef ég tvisvar reynt raflækningar, legið inni á geðdeild nokkrum sinnum, aðeins prufað sálfræðiaðstoð og er á því að slík nýtist talsvert við kvíða en hef ekki fengið bót á þunglyndi þannig ... og reynt allskonar húmbúkk sem velmeinandi fólk hefur haldið að mér. Geðveikt fólk verður flinkt í reynsluvísindum. Í vetur sá ég fram á að einungis gamall MAO-blokki væri óprófaður, lyf sem er löngu búið að taka af markaði hér á landi. Þá prófaði ég að vera algerlega lyfjalaus, í þeirri von að ég kæmist af án lyfja, enda hef ég yfirleitt orðið meira eða minna veik af aukaverkunum og þegar svoleiðis bætist ofan á veikindi er ekki gaman að vera til. Svo tók við frjálsa fallið ofan í myrkrið og kuldann nú í vor; ég veikist skelfilega hratt og hef innan við sólarhring til umráða áður en frostið tekur við og ég verð að uppvakningi. Skelfingin sem grípur mig verður alltaf meiri og meiri af því ég veit hvað er í vændum. Þá datt lækninum mínum í hug að prófa glænýtt lyf. Ég hafði svo sem ekki nokkra trú á því, hafandi almennt heldur slæma reynslu af lyfjum, en féllst á þetta, ekki hvað síst vegna þess að lyfinu áttu að fylgja fáar og sjaldgæfar aukaverkanir, sem ég sá óneitanlega sem plús. Auk þess verður fólk í minni stöðu að gera eitthvað, það er beinlínis lífsspursmál í endurteknum þunglyndisköstum. Þetta lyf reyndist kraftaverkalyf. Strax í maí byrjaði mér að batna og batinn hefur haldist. Fjölskyldumeðlimir telja að ég hafi ekki verið svona frísk síðan fyrir 1998. En af því ég hef áður náð nokkrum bata af öðrum lyfjum, sá bati hefur svo reynst tálsýn og lyfin ekki virkað nema örstuttan tíma, og af því ég er ekki viss um að ég lifi það af að þurfa enn einu sinni að hætta vinnu á miðri önn og hverfa til heljar, og af því ég hef lært að helv. biðlundin er það sem gefst skást í baráttu við þunglyndi og kvíða ... þá hangi ég fullfrísk (í augnablikinu) heima og gef þessu lyfi séns á að virka til langframa. Eins og ég sakna þess að vera að kenna! Viðbrigðin eru óskapleg. Allt í einu get ég gert allt mögulegt án vandkvæða. Mesti munurinn er kannski sá að fúnkera vel í hvunndeginum og að geta lesið bækur án þess að gleyma jafnóðum. Svo er ég jafnheppin áfram að vera bent á ólíklegustu ráð; Sóknarpresturinn í Árbæjarkirkju, sr. Þór Hauksson, skrifar í kommenti við næstsíðustu færslu: "Bara í síðustu viku fékk ég tvo skjólstæðinga senda frá geðlækni þannig að veröldin er ekki eins svört hvít og þú heldur. Hún er full að þenkjandi fagfólki sem þekkir sín mörg og það á við um flesta presta." Ég hef ekkert á móti því að spjalla við þann ágæta prest sem þjónar á Skaganum en er hrædd um að mér féllust hendur ef minn ágæti læknir vísaði mér á hann, mér til lækninga. Eiginlega er ég dálítið hissa á þessum ónefnda geðlækni og í rauninni afskaplega fegin að ég er ekki viðskiptavinur hans. Þannig að ef kraftaverkalyfið skyldi nú hætta að virka á ég bæði Marplan og presta eftir ... til prófunar. P.s. Nú beinist kirkjuumræðan nokkuð að þeirri afgreiðslu sem konurnar hlutu á sínum tíma víða í þjóðfélaginu, nefnilega að þær væru geðveikar og því ekki mark takandi á þeim. Ég hef ekki hugmynd um hvað stendur í sjúkraskýrslum þessara kvenna og þær gætu þess vegna allar hafa leitað til geðlæknis og fengið lyf. En mér finnst þetta koma málinu álíka lítið við og hugsanlegar heimsóknir til kvensjúkdómalækna eða möguleg taka "pillunnar". Vitfirring fylgir einungis litlum hópi geðsjúkdóma. Ef fórnarlamb er jafnframt veikt á geði, á þá ekki að taka mark á því? Gildir þetta ekki líka um fatlaða? Er þá í fínu lagi að hunsa allar ásakanir um brot ef fórnarlambið hefur leitað til geðlæknis? Þeir sem halda í alvörunni að viðtal við geðlækni og geðlyf skipti máli í ásökunum á borð við Sigrúnar Pálínu o.fl. ættu kannski sjálfir að láta tékka á sínu eigin geði. Þetta gildir að sjálfsögðu líka um þá sem brugðust svona við á þeim upplýstu tímum 1996!

Einelti

Harpa — Mon, 06 Sep 2010 11:23:25 +0000

er tískuorð í dag. Séu menn ósammála er handhægt að brigsla andstæðingnum um að vera geðveikur (svo sem ég hef bloggað um áður) en næsta skref að ásaka hann um að leggja sig í einelti. Nýjasta dæmið er sr. Örn Bárður Jónsson sem sakar fjölmiðla um að leggja kirkjuna (væntanlega þjóðkirkjuna) í einelti. Þetta hefur sjálfsagt verið bragð hjá sr. Erni til að koma lunganum af prédikun sinni í fjölmiðla og tókst með ágætum. En er hægt að leggja stofnun í einelti? Væru ekki, með sömu rökum, allir stjórnmálaflokkar landsins lagðir í einelti oft á ári ... af fjölmiðlum? Svo ekki sé nú minnst á aumingja Actavis, Bónus, Arionbanka o.fl. svo maður velji nú dæmin af handahófi. Einelti er útskýrt í orðabók sem stöðugar ofsóknir gegn einhverjum. Það er spánný túlkun að svoleiðis geti beinst gegn öðrum en einstaklingi / einstaklingum. Oft tekur samfélag viðkomandi þátt í eineltinu, t.d. er augljóst að konurnar sem ásökuðu fyrrum biskup á sínum tíma urðu fyrir skefjalausu einelti náungans. Í þessu sambandi má benda á að kirkjan stóð löngum fyrir áhrifaríku einelti, kallað bannfæring eða bann, sem hún beitti allt fram á 18. öld. Kannski sr. Örn gæti brúkað þetta góða eineltistrix á fjölmiðla? Eða hefur hin lúterska evangelíska kirkja glutrað banninu formlega úr sinni verkfærakistu? Einelti er grafalvarlegt mál. Ég hef heyrt hræðilegar sögur af slíku, einkum úr öðrum grunnskólanum hér í bæ. Þetta eru gamlar sögur og ég vona að tekið hafi verið til í svoleiðis málum núna. Svo hef ég bæði heyrt um og orðið vitni að einelti á mínum vinnustað (einnig er hér nokkuð um liðið). Satt best að segja held ég að einelti á vinnustöðum fullorðinna sé óhugnalega algengt. Minnipokamenn ýmiss konar nota tækifærið til að upphefja sjálfa sig með því að gogga í þann sem á undir högg að sækja eða bara einhvern sem er líklegur til að bera ekki svo mjög hönd yfir höfuð sér. Það að líkja opinni fjölmiðlaumræðu um stofnun á borð við þjóðkirkjuna við svoleiðis sálarmisþyrmingu er næsta ósmekklegt. Merkilegt nokk hefur enginn lagt mig í einelti fyrir geðrænu sjúkdómana. Ekki ennþá a.m.k. Ég hugsa að meginástæðan sé sú að ég hef þá ekki leyndarmál og stend mig yfirleitt þokkalega vel í starfi þrátt fyrir þetta handikapp ... eða jafnvel vegna þess. En ef goggað yrði í mig þegar ég er sem veikust gætu afleiðingarnar orðið hræðilegar. Frísk er ég ekki í vandræðum með að svara fyrir mig.

Færeyska umræðan á Facebook

Harpa — Fri, 10 Sep 2010 18:35:30 +0000

Eiginlega ætlaði ég að blogga um færeysk nöfn. Mér finnst nefnilega svo skemmtilegt að það skuli vera hægt að kenna sig við stað, auk þess að eiga möguleikana á föðurnafni (eða kenna sig móður) og ættarnafni. Færeysk nafnalög eru að þessu leytinu miklu frjálslyndari en okkar nafnalög. (Sjá Løgtingslóg nr. 31 frá 26.03.2002, með áorðnum breytingum, reyndar kemur fram á hagstofusíðu Færeyja að menn fara ekkert sérlega mikið að lögum í nafngiftum því mörg nöfn eru víst ekki á "listanum yfir góðkend nøvn".) Ég sé fyrir mér hversu miklu flottara það hljómaði að heita "Harpa af Vallholti" í staðinn fyrir Harpa Hreinsdóttir. Eða "Harpa af Skaganum" og þá mundu allir halda að ég væri skyldi Oddi ... sem ég er ekki. Þegar ég fór að skoða fésbókarumræðuna á síðu Árna Zachariassen sá ég mökk af undurfögrum nöfnum en reyndar einnig ansi hvunndagsleg nöfn. (Hér er rétt að taka fram að það að hafa Facebook-síðuna sína galopna öllum jafngildir opinberri birtingu og ekkert sem kemur í veg fyrir að vísa í eða vitna til slíkrar síðu. Enda segir í notkunarskilmálum Facebook: "When you publish content or information using the "everyone" setting, it means that you are allowing everyone, including people off of Facebook, to access and use that information, and to associate it with you (i.e., your name and profile picture)." , nr. 4, undir Privacy.) Ég er samt ekki viss um að það sé kórrétt að vitna í nöfnin í umræðunni, áhugasamir geta bara loggað sig inn á fésbókina og skoðað þau sjálfir. Ástæða þess að ég datt inn í þessa umræðu var auðvitað sá frægi færeyski stjórnmálamaður, Jenis Kristjan Av Rana. Mér finnst reyndar staðurinn sem hann kennir sig við ansi hallærislegur en það gerir væntanlega óheppileg líking við íslenska tungu, maður sér nánast fyrir sér fílsrana. Eða afar ræfilslegt nes. Síða Jenis Kristjans Av Rana er ekki síður áhugaverð. Ég fékk að vísu nett sjokk við að sjá afkomanda minn listaðan sem einn af nýjustu vinunum hans Jenis en hugga mig við það að drengurinn hyggst áreiðanlega ekki gerast bókstafstrúarmaður, sennilega ekki heldur færeyskur ríkisborgari. Nei, honum gengur sjálfsagt eitthvað annað til með nýstofnuðum fésbókarvinskap við þennan mann, ekki síður en Tungnamanninum sem ég sá einnig í ný-vinahópi Jenis(ar?). Því miður reikna ég með að eitthvað af hinum fáu Íslendingum sem hafa nýlega vingast við Jenis af Rana séu skoðanabræður hans. Tel mig meira að segja þekkja líklega ritendur svokallaðra "stuðningsbréfa" til hans, sem nýlega birtust í einhverjum fjölmiðli íslenskum. Þið þurfið samt ekki að gá: Árni Johnsen er ekki FB vinur hans Jens okkar. Jenis tilkynnir keikur að hann ætli að taka þátt í mánaðarlangri bænastund á fésbókinni þar sem beðið er fyrir 72.000 börnum sem eru í lífshættu í Pakistan. Það er fallega hugsað af honum. Enda skrifar systir hans, Varna Av Rana: "Og so leika fólk í, tí tú ikki etur døgurða saman við 2 íslendskum konum..... Tey skuldu heldur gjørt sum tú." Neðar á síðunni er lýsingu Vörnu á atgervi bróður hennar í æsku og minnir á lýsingu Magnúsar Stephensen í æsku, eins og hann lýsti sér sjálfur. Annars fær venjuleg bloggynja hér uppi á Íslandi nettan hroll við lestur síðu Jens hins færeyska. Má þó hugga sig við að þeir atkvæðamestu í orði eru danskir prestar. Þó er vísað í síðu einhvers fríkirkjufélagsskapar hérlendis, sem er sprottinn upp úr Ungt fólk með hlutverk, en á síðunni segist presturinn (nafnlaus en með mynd ... kannski er þetta frægur maður þótt ég kannist ekki við andlitið) muni fjalla um afþökkun Jenis Av Rana á að sitja til borðs með samkynhneigðu pari ... en sú umfjöllun er framtíðarinnar. Sá eini færeyski prestur sem ég kannast soldið við hefur ekki einu sinni fésbókarsíðu. Það er skynsamlegt af honum, finnst mér. En, sem sagt: Maður getur haft gaman af nafngiftunum hugnist manni ekki skoðanirnar.

T….leg þessa dagana

Harpa — Tue, 14 Sep 2010 11:40:13 +0000

Ég er búin að vera eitthvað ónóg sjálfri mér undanfarna daga. Raufarhafnska orðið lýsir þessu best en kona á mínum aldri þorir náttúrlega ekki að nota það. Ýmiss konar sannfærandi pestareinkenni hrjá mig, t.d. kölduflog, hitaflog, magaverkur, höfuðverkur o.s.fr. Þetta er sosum ekkert illvígt - hefur oft verið miklu verra. Mér er ljóst að það er kvíði sem er að mér. Kvíðaeinkenni eru nefnilega gasalega lík flensueinkennum. Nema þegar hann magnast upp í ofsakvíða; þá kemur nokkurs konar generalprufa af hjartaáfalli. Ég hef aldrei skilið þau skrauthvörf yfir þunglyndi eða kvíða sem finna má í skáldskap ("Bak við mig bíður dauðinn" - fílingurinn). Líkamleg einkenni þessara sjúkdóma eru hvunndagsleg og órómantísk. (Raunar hef ég aldrei gripið þá hugmynd að það sé eitthvað rómantískt yfirhöfuð við sjúkdóma ... hvíta dauða meðtalinn.) Á sama máta finnst mér ósmekklegt þegar menn, jafnvel skáld, gera sér þann leik að gera lítið úr geðsjúkdómum, t.d. með því að stimpla hvern þann geðveikan sem hefur aðra skoðun á álversbyggingum eða alls kyns umsvifum en þeir. ("Það er geðveiki að tífalda bankakerfi á sjö árum" ... "Hérlendis er fjallað um sturlun sem norm, jafnvel lífsnauðsyn og æði er æðsta dyggðin ...") Græningjar sem telja sig vinstrisinnaða vini alþýðunnar eru sérlega slæmir með þetta. Næstverstir eru æstir nágrannar sem þykjast eiga harma að hefna. Raunar er upphafning og niðurlæging geðsjúkdóma jafn pirrandi fyrir þann sem haldinn er slíkum sjúkdómi. Í núverandi ástandi er ég þess vegna jafnpirruð útí liðið með silfurskeiðina í kjaftinum og frenjurnar á moggabloggunum. Leiði Jóhann sáluga Sigurjónsson hjá mér. En sem sagt ... ég hef það ekki nógu gott í augnablikinu. Það kristallaðist hjá tannlækninum í síðustu viku - þrátt fyrir að ég tæki skýrt fram að ekki mætti snerta ódeyfða tönn snerti hann hálfdofna tönn og kom við þá ódofnu við hliðina. Þetta var nóg til að sannfærandi byrjun á ofsakvíðakasti gerði vart við sig. (Vel að merkja þarf aðeins að hreinsa tennurnar en það er ekki hægt nema ég sé koldeyfð! Merkilegt nokk er ég ekkert hrædd við sprautur og finnst deyfingin aðeins óþægileg. Þetta er mjög sértækur kvíði!) Normal lesanda finnst þetta eflaust yfirmáta hystería í mér. En málið er að kvíðaröskun er fullkomlega órökréttur sjúkdómur og hefur ekkert með sjálfstjórn, skynsemi eða almennan kjark að gera. Þess vegna er hún sjúkdómur. Ef svona kvíði væri eitthvert eðlilegt fyrirbæri og sjúklingurinn gæti bara unnið bug á honum með því að herða sig upp væri hann náttúrlega ekki sjúkdómur. Ég varð frekar fúl við þennan indæla tannlækni, fannst að hann tæki ekki nógu mikið mark á mér. Auðvitað veit ég ekkert um tannlækningar. En af langri (og óæskilegri reynslu) er ég sérfræðingur í eigin kvíða og veit vel að beri eitthvað út af í tannlæknaheimsóknum getur það auðveldlega orðið til þess að ég þrói svo mikla tannlæknafóbíu að ég komist ekki til tannlæknis. Þess vegna á að taka fullt mark á mér. Svo ákvað ég að æfa mig í leikhúsi á sunnudaginn. Það gekk ljómandi vel enda setið við borð en ekki í sætaröð. (Já, það breytir ótrúlega miklu fyrir mig.) Aftur á móti leið mér eins og ég væri með 40 stiga hita allan sunnudagsmorguninn og fram að leiksýningunni, laust eftir hádegið. Fyrirkvíðinn fyrir hugsanlegu ofsakvíðakasti er næstum eins slæmur og kastið sjálft. Það er í sjálfu sér gott skref að viðurkenna vandamálið og gera sér grein fyrir því. Ég geri mér líka mætavel grein fyrir því að helv. kvíðinn er svona áberandi núna af því ég er svo góð af þunglyndinu. Þunglyndi hefur nefnilega þann eiginleika að breiðast yfir allar tilfinningar og frysta mann svo ein þunglynd kona verður að Morra, til sálar og líkama. Þannig séð er það sosum kostur að finna fyrir kvíða, sýnir að ég er ekki Morri í augnablikinu. Aðalmálið er samt að finna út hvernig maður geti breytt ástandinu. Og það er sko hreint ekki auðvelt. Kvíðastillandi lyf draga langt en mér finnst þreytandi hvað lyfið mitt virkar á minni og einbeitingu svo ég tek ekki slíkt nema ég neyðist til. Hugrænu atferlistrixin sem ég lærði á kvíðanámskeiðinu í vor virka líka en þau virka ekki nóg. Óhefðbundnari ráð, t.d. að hlusta á rás 1 (þar sem menn eru yfirleitt frekar rólegir, vitsmunalegir og spila almennilega tónlist) og sauma út á meðan virka líka. Slökunaræfingar fyrir svefninn eru fínar en ég næ yfirleitt aldrei neinum slökunarfíling að degi til, þrátt fyrir góðan ásetning og æfingar. Reglusamt líf (fara á fætur, skipta deginum í búta, hafa eitthvert plan fyrir hvern dag, helst að fara eitthvað út og hreyfa sig o.s.fr.) virkar líka, slær t.d. eitthvað á þeytivindu hugsana sem fylgja kvíðanum. Mér sýnist að ég þyrfti að æfa mig að sitja í sæmilega stórri byggingu, í stólaröð, og þá eru messur náttúrlega upplagðar (og algerlega ókeypis, einnig fyrir heiðingjana, svo sem rækilega hefur komið fram í umfjöllun presta í fjölmiðlum undanfarið). Fyrir nokkrum árum brúkaði ég einmitt þetta ráð og hafði gott af. Núna þarf ég að yfirstíga einhvern sálrænan þröskuld til að fá mig í þesslags æfingar en það tekst sjálfsagt. Í dag er ég að hugsa um að nota rásar 1 trixið, leyfa mér að leggja mig (og eyðileggja þannig reglusemi dagsins) og reykja mig bláa (sömuleiðis alger rústun reglusemi). Splæsi á mig hálfri Rivotril og gef skít í skýra hugsun og minni. Á það skilið. Viskum sjá hversu langt þetta dregur. --- Þessi færsla er óskáldleg með afbrigðum. Hún hefur engan boðskap og engan tilgang nema þann að koma skipulagi á óreiðuna í hausnum á mér. En ég hef komist að því að blogg mitt um eigin geðveiki, lummulegt sem það kann að vera, virðist hjálpa öðrum í sömu stöðu. Það er alltaf gott að vera ekki einn í heiminum. Og þótt tilgangur svona færslu sé fyrst og fremst að létta á eigin sálarkirnum þá þykir mér vænt um ef hún getur hjálpað öðrum. Enn gleðilegra væri ef þessi skrif opnuðu augu einhverra þeirra sem vilja hafa geðveiki í flimtingum og finnst slíkt sniðugt. Það er nefnilega voðalega ósniðugt og lítið skemmtilegt að vera geðveikur.

Valdoxan

Harpa — Fri, 17 Sep 2010 22:15:05 +0000

Sívaxandi kvíðinn fékk mig til að leita frekari upplýsinga um hið ágæta þunglyndislyf sem ég brúka nú, Valdoxan. Verður að segjast eins og er að ekki er um auðugan garð að gresja; Nóg er af upplýsingasíðum en þær eru flestar sami halelúja-söngurinn, upphaflega kyrjaður af framleiðendum lyfsins. Lyfið er nú leyft í Evrópu, fékk markaðsleyfi 9. feb. 2009, en ekki er búist við að markaðsleyfi í Bandaríkjunum fáist fyrr en 2012. (Ágæt yfirlitsgrein er á wikkunni, Agomelatine, en borgar sig líka að lesa athugasemdir við hana. Matsskýrsla Evrópsku lyfjastofnunarinnar (EMEA) er fróðleg en lengri en wikkugreinin. Lyfjaupplýsingar á íslensku eru í Word skjali á vef Lyfjastofnunar.) Það sem opinberum síðum ber yfirleitt saman um er að Valdoxan sé glæný blanda, virki mjög vel en sé ansi dýrt lyf og því eru læknar (t.d. á Bretlandi) hvattir til að prófa önnur lyf fyrst á sjúklingnum. Sömuleiðis ber þessum síðum saman um að aukaverkanir séu yfirleitt vægar, gangi fljótt yfir og í rauninni sé einungis hin sjaldgæfa aukaverkun á lifrarstarfsemi einstakra sjúklinga eitthvert sérstakt áhyggjuefni. Ath.: Ég er ekki lyfjafræðingur og heldur ekki vísindakona, eins og formóðir mín Guðríður Þorbjarnardóttir. Þess vegna er útlistunin sem hér fer á eftir ansi alþýðleg og gæti jafnvel verið misskilningur. Væri ágætt ef mér fróðara fólk leiðrétti ef þess þarf. Það sem er spes við Valdoxan er að það örvar 2 melatónín- upptakara (viðtakara?), auk þess að blokka einn serótónin-upptakara. SSRI-lyfin blokka serótónin-upptakara, reyndar held ég að það séu aðrir upptakarar, en lógíkin bak við það er að með slíkri blokkun er komið í veg fyrir að heilinn taki upp gamalt serótónin og þannig er hann neyddur til að framleiða meira nýtt og ferskt serótónin ... skortur á því boðefni er talin ein skýring þunglyndis. Melatónín áherslan er hins vegar ný. Í fyrrnefndum halelúja-söng lyfjaframleiðenda er gert mikið úr rangri dægursveiflu sem fylgi þunglyndi, þ.e. dægurvillu og meðfylgjandi svefnleysi. Þ.a.l. sé örvun melatónín-upptakara mjög af hinu góða. Margir þunglyndissjúklingar kannast við svefntruflanir, hvort sem er ofsvefn eða of lítinn svefn sem t.d. stafar af árvöku. Þess vegna hljómar þessi eiginleiki lyfsins frekar vel. Og þess vegna verður að taka það á kvöldin. (Það er reyndar líka merkilegt við þetta lyf hve hratt það frásogast: Þéttni í blóði nær hámarki 1 - 2 klst. eftir að taflan er tekin og helmingunartíminn er svo aðeins 1 - 2 klukkustundir. Lyfið rennur því hratt af manni, ef svo má að orði komast.) Ég hef þveröfuga reynslu af virkni melatóníns. Einhvern tíma árið 1997 fékk ég náttúrulyfið Melanin (minnir að það hafi heitið það) sem svefnlyf ... aðallega af því ég mátti ekki fá venjuleg svefnlyf af því ég var (og er) óvirkur alki. Það lyf virkaði þveröfugt og ég hef sjaldan verið jafn vansvefta um ævina. Þessu var ég búin að steingleyma þangað til ég fór að velta því fyrir mér af hverju ég svæfi svona ömurlega illa eftir að ég fór að taka Valdoxan. Nú veit ég svarið. Núna í sumar svaf ég í svona 6 - 7 tíma, í mismunandi stuttum blundum, yfir nóttina og gat alls ekki sofnað á daginn. Svo stuttur svefn er alltof lítill fyrir mig. Þetta hefur aðeins skánað og eftir að ég byrjaði aftur að taka inn míní-skammt af kvíðastillandi lyfi á kvöldin, í septemberbyrjun, næ ég yfirleitt 8 tíma svefni. Vakna samt nokkrum sinnum á hverri nóttu. Á einum af örfáum sjúklingaumræðuþráðum, sem ég fann um þetta lyf, kemur svefnleysisaukaverkunin vel fram, sjá http://www.definitivemind.com/forums/showthread.php?t=135. Flestallar upplýsingasíðurnar um Valdoxan gera lítið úr kvíða, nefna hann sem algenga aukaverkun en gera svo sosum ekkert úr því. Sumar nefna ekki kvíða, t.d. halelújasíða lyfjafyrirtækisins sem framleiðir lyfið í Evrópu en þar er svarið við spurningunni um algengustu aukaverkanir Valdoxans einfaldlega svona: "VALDOXAN is very well tolerated. The most common adverse reactions are nausea and dizziness. Adverse reactions are usually mild or moderate and occur within the first 2 weeks of treatment. These adverse reactions are usually transient and do not generally lead to cessation of therapy." EMEA-síðan nefnir heldur ekki kvíða í upptalningu á algengustu aukaverkunum. Ég finn fyrir talsvert miklum kvíða og hann fer stigvaxandi. Mér datt fyrst í hug að úr því að Valdoxan virkar sem kraftaverk á eigið þunglyndi hefði kvíðakvikindið notað tækifærið til að blómstra. En nú er ég að velta fyrir mér hvort helv. kvíðinn sé kannski aukaverkun af kraftarverkalyfinu. Fleiri en ég hafa þessa reynslu, sjá http://www.medhelp.org/posts/Depression/Valdoxan---Wonder-drus/show/1058477 Í fréttatilkynningu frá 31. ágúst sl. er gert mikið úr því hve Valdoxan komi vel út í samanburðarrannsóknum við aðra algenga geðlyfjaflokka. (Þeir sem auðveldlega hrífast af tölfræðilegum upplýsingum ættu endilega að lesa fréttatilkynninguna.) Á upplýsingasíðu lyfjaframleiðandans frá 9. sept. sl. er minnst á sex rannsóknir þar sem Valdoxan var borið saman við lyfleysu (placebo) og önnur geðlyf en einungis þrjár þeirra sýndu fram á yfirburði Valdoxans. Ástæðan er gefin sú að galli hafi verið í hinum þremur rannsóknunum. Í EMEA plagginu sem ég vísaði í hér að ofan er minnst á sömu rannsóknir og þar segir að í þessum þremur rannsóknum hafi enginn munur verið á árangri Valdoxans og lyfleysu. Gefið er varlega í skyn að e.t.v. hafi önnur lyf truflað rannsóknina. Þetta á við rannsóknir á lyfjatöku í 6 - 8 vikur. EMEA nefnir að í fyrstu langtímarannsókn hafi enginn munur komið fram á hverjir veiktust aftur á 24 vikna tímabili, etandi ýmist lyfleysu eða Valdoxan. Í seinni rannsókn hafi komið fram munur og það sýni sig að 21% þeirra sem tóku Valdoxan í 24 vikur hafi veikst af þunglyndi. Í sama streng tekur síða lyfjaframleiðandans. Af þessum 21% líkum á að lyfið dugi ekki hef ég þungar áhyggjur. Ég efast nefnilega ekki eitt augnablik um að Valdoxan virki á mig. Ég var orðin svo fráhverf lyfjum og vantrúuð á að finna lyf sem virkaði að ég hefði örugglega ekki notið lyfleysuáhrifa nema þá "nocebo", sem ég veit því miður ekki hvað kallast á íslensku, e.t.v. hryllingsáhrif? Hafandi loksins batnað vel af lyfi er svekkjandi að það skuli vera fimmtungslíkur á að það hætti að virka. En það þýðir svo sem ekkert að mála skrattann á vegginn fyrirfram ;) Og miðað við geðlyfjabransann eru víst fimmtungslíkur ekkert svo miklar. Mér finnst líka skrítið að lyfið virki - fatta ekki alveg hvernig það getur verið mér svona áhrifaríkt miðað við þessa þungu áherslu á melantónin-upptakarana. Í rauninni eru önnur lyf, sem ég hef árangurslaust prófað, kannski miklu vænlegri til árangurs, sé maður hallur undir serótónín-kenningar. Af langri reynslu geðsjúklings er ég samt dálítið sammála karlinum sem segir: "Note that in psychiatry, medications are chosen by a process similar to throwing mud on the wall then determining which one of the mud balls stick, through statistical analysis. Medications are generally not chosen because they actually treat the pathophysiology of the mental illness. They are chosen primarily because of statistical improvement versus placebo." (Romeo B. Mariano, á The Definite Mind Forums.) Helv. kvíðinn er líka áhyggjuefni en ekkert við honum að gera nema taka aðra sort af pillum og einhenda sér í æfingar og hugræn atferlistrix. Sykuróþolinu (óskráð aukaverkun) er auðvelt að lifa með ... maður passar sig bara að borða ekki meir en 2 súkkulaðimola í einu. Loks er náttúrlega áhyggjuefni hvort einhverjar slæmar óvæntar aukaverkanir komi fram eftir að lyfið hefur verið einhvern tíma á markaði ... annað eins hefur nú gerst.

Málfarsstígurinn vandrataði

Harpa — Sun, 19 Sep 2010 22:03:59 +0000

er hér til umræðu og hinn breiði vegur málvillna sem leiðir beint til helvítis, sbr. "Glatist tungan glatast þjóðin"! Getur einhver upplýst hvaðan þessi frasi er kominn? Mig grunar að þetta sé fengið úr einhverri ræðu frú Vigdísar en væri gaman að vita hvort klisjan er eldri. [Myndin á að sýna málvillupúkann, sem mun líklega steypa þjóðinni í glötun en tengist ekki neinum af þeim sem eru nafngreindir í færslunni.] Hér á heimilinu er stundum fjörug fræðileg umræða um málnotkun og málvöndun. Tveir heimilismanna eru aðdáendur Eiðs Svanbergs Guðnasonar og hans molaskrifa. Einn heimilismaður vill horfa á málin undir afskaplega víðu sjónarhorni og vitnar til skiptis í BBC-framburð og samræmda forngrísku sem kennd var í grískum skólum til skamms tíma, grískum börnum og unglingum til mikils ama, bókmenntum og listum til einskis framdráttar. Svo er það ég sem hef áratuga reynslu af því að kenna íslensku, þ.m.t. reynslu af ítroðslu helstu "villu-leiðréttinga" í beygingu sagna og nafnorða. Svoleiðis að við kvöldmatarborðið þykist hver hafa til síns ágætis nokkuð. Rök víðsýna heimilismannsins felast einkum í því að í hinum siðmenntaða heimi hafi ávallt þótt ástæða til að brúka tungumálið til að skilja milli pöpuls og menntamanna. Þetta sé gert á ýmsa vegu. Á Bretlandi er mikilvægt að tileinka sér réttan framburð, RP (received pronounciation) sem kannski er þekktastur í máli þula hjá BBC. Ég minnist ársins í enskudeild HÍ þegar þessi posh framburður var æfður í hljóðveri og lagt kapp á að ná breskum staccato talanda, nánast með handaklappi. Í Amríku, heldur sami heimilismaður fram, er mikilvægt að sletta latneskum orðum og passa vel upp á að hafa latneska fleirtölumynd rétta, segja t.d. hippopotami, berist talið að mörgum flóðhestum. (Reyndar ku menntaðir kanar segja hippopótamæ en enginn Latverji hefði svo framborið orðið, a.m.k. ekki á gullöldinni.) Það sjá allir að gjörbylting á framburði eða æxlun latínusletta er meiriháttar lærdómur. Nútildags hafa flestir fallið frá viðurkenndum snobbframburði íslensku, enda úrval framburðarafbrigða heldur fátæklegt. Svo var þó ekki; er skemmst að minnast baráttunnar gegn því skemmtilega afbrigði flámæli, gott ef ekki var lagt til að útskrifa ei flámælta presta eða kennara (man ekki hvort þetta náði fram að ganga). Svo hart var gengið fram í flámælisbardaganum að maður telst heppinn að ná að heyra þennan framburð, yfirleitt þá í tali háaldraðs fólks. Einn íslenskukennara minna í menntaskóla útlistaði fyrir okkur nemendunum hvernig hann æfði upp hv-framburð, eftir segulbandsspólum. Slíkt held ég að enginn leggi á sig núna. Enda var árangurinn ekki sá að við nemarnir fylltumst aðdáun á tiltækinu heldur var þetta efni í endalaus skemmtiatriði og eftihermur á skólaskemmtunum. Þannig séð er gott og þægilegt að á Íslandi þykir það mikilvægast af öllu að kunna að beygja "rétt" innan við tíu orð til að sýna að maður sé menntaður eða a.m.k. á einhvern hátt betri en ótíndur almúginn. Þetta er auðveldlega yfirstíganlegur andskoti en spurningin er hins vegar til hvers leikurinn er gerður. Vinsælast er að hamra á "réttu" þolfalli eða þágufalli með ópersónulegum sögnum, aðallega þolfalli þar sem í málvitund meirihlutans væri þágufall réttara. Dæmi um þetta eru "mig langar" eða "mig dreymir". Flestar sagnir sem tákna líðan og löngun eru ópersónulegar og frumlagið í þf. eða þgf. En viti menn: Til eru tvær svoleiðismerkjandi sagnir sem beygjast eftir persónum og frumlagið er því í nefnifalli. Þetta eru þær frægu "hlakka" og "kvíða". Ég leyfi mér að fullyrða (af löngu kennslureynslunni) að "ég hlakka" og "ég kvíði" brýtur í bága við máltilfinningu flestra. Þess vegna hef ég yfirleitt gripið til þess ráðs að kenna sagnbeyginguna sem svo að þetta væru rímsagnir, ráðlagt nemendum að setja "smakka" í stað "hlakka" og "ríða" (sem beygist reyndar ekki alveg eins) í stað "kvíða" til að geta puntað sínar ritsmíðar með hinni einu kórréttu beygingu. Það er hægt að gera þetta að skemmtilegum samkvæmisleik, sé maður þannig innstilltur. Tilgangurinn er sá einn að ekki sé hægt að hanka nemandann á rangri beygingu, honum til hnjóðs. Nemendur mínir hafa yfirleitt fyrir löngu áttað sig á því að "mig hlakkar" er upplagt eineltistilefni og vilja því gjarna læra trix til að hafa þetta í samræmi við það sem málfarslöggan býður. (Þetta er sosum ekkert ný beyging, sjá neðanmálssöguna s. 55 í Þjóðólfi frá 1892.) Á hinn bóginn mætti spyrja sig af hverju það er ekki gúterað að þessar tvær sagnir hafi einfaldlega skipt um beygingarflokk og beygist nú ópersónulega, eins og hinar líðunar-sagnirnar? (Vissulega eru líka til persónulegar líðunar-sagnir, t.d. "ég óttast" en þær eru fáar.) Má ekki alveg eins samþykkja þetta eins og að samþykkja að sögnin "þvo" beygist nú veikt, er "þvoði" í þátíð, en beygðist sterkt, var "þó" í þátíð. Árangurinn af þessari stífu málvöndunarstefnu mátti t.d. sjá í mogga mannsins í gær, hvar stóð með a.m.k. 24 punkta letri í íþróttakálfinum: "Ég hef lengi dreymt um atvinnumennsku (mogginn gleymdi að loka gæsalöppunum). Ég hef reyndar margoft séð þessa villu hjá nemendum sem eiga að tjá sig um drauma Guðrúnar í Laxdælu. Þetta er villa að því leyti að engum málnotanda finnst eðlilegt að segja "ég dreymi". En það er búið að berja inn í svo marga að mörg séu vítin að varast í sögnum á borð við "dreyma" og "langa" og "hlakka" og "kvíða" að til öryggis þverbrjóta menn gegn eigin málvitund og útkoman er þessi. Næstvinsælast, í skólakerfinu, er að hamra á beygingu hins einstæða orðs "fé". Fé hefur verið aleitt í sínum beygingarflokki frá dögum gotnesku. Hingað til hefur reynst tiltölulega auðvelt að skaffa tengingu með því að benda á að enginn segi "fésmálaráðherra" og með því að muna "fjármálaráðherra" sé auðvelt að finna rétt eignarfall. Þetta kann að breytast og verða erfiðara nú, þegar nýyrðið "fésbók" ryður sé æ meir til rúms. Mér þætti gaman að vita hve löngum tíma er eytt í beygingaræfingar ofantalinna sagna og nafnorðsins fjár, í skólakerfinu. Satt best að segja held ég að þetta séu rándýr orð, miðað við kaup og kjör kennara, sem þó eru ekkert til að hrópa húrra fyrir. Eiður Svanberg, átrúnaðargoð sumra heimilismanna, hefur nýlega gert að umtalsefni svokallaða "reiðareksstefnu" málfræðinga, sem hann telur kristallast í grein Gísla Sigurðssonar í síðasta helgarmogga (altso helgarinnar fyrir þessa). Reiðareksstefnan virðist m.a. felast í því að samþykkja beygingu sumra orða sem þau hafi stofnlægt -r, þar sem hin eina rétta málstefna sé að útrýma errinu úr aukaföllum. Þetta eru orðin "læknir" og "vísir". Eins og flámælinu forðum hefur þessu aumingja erri verið nánast útrýmt, var það þó orðin viðtekin málvenja á sinni tíð og í rauninni óskiljanlegt af hverju það mátti ekki vera. Greinin sem Eiður reynir að kasta rýrð á fjallaði reyndar ekki aðallega um læknira eða vísira heldur var megininntak hennar að fyrst yrði til tungumál og svo málfræði, þ.e. að málfræði væri nokkurs konar greining á tungumálinu. Fyrsti málfræðingurinn svokallaði, sem skrifaði Fyrstu málfræðiritgerðina (sem er reyndar um hljóðfræði og stafsetningu) reyndi akkúrat þetta: Hann lýsti framburði eins og hann var einhvern tíma kringum 1150 og greinir hvert hljóð. Síðan lagði hann til hvernig væri skynsamlegt að tákna hljóðið í ritmáli. Vissulega fóru handritaskrifarar lítið eftir þessum fyrstu stafsetningarreglum en af því ekkert var bloggið gat höfundur þeirra ekki orðið Fyrsti kverúlantinn. Öllum sem hafa lesið þessa fínu greiningu Fyrsta málfræðingsins er náttúrlega ljóst að íslenska hefur gjörbreyst, að við myndum tæplega skilja Snorra karlinn, hvað þá Egil forföður okkar allra ... en samt er hefur þjóðin ekki glatast. Glötunin er því ekki fólgin í framburðarbreytingum og líklega ekki heldur í stafsetningu. Yfirvofandi glötun er heldur ekki bundin orðaforða því hann hefur a.m.k. aukist að mun frá léttlestrarbókum þeim sem tamt er að kalla bókmenntaarf þjóðarinnar. (Og enn bætast við spennandi og innihaldsrík orð, eins og "reiðareksstefna" svo íslenskan ríður feitum hesti frá málfarsmolum ... geti tunga þá yfirleitt riðið hesti ... frá molum.) Nei, glötunin er örugglega fólgin í beygingarkeldum sem mönnum láist að krækja fyrir. Af því þær eru svo fáar ætti ekki að vera neitt mál að stuðla að því að þessi vesalings þjóð lifi af, sérstaklega ef við tökum upp spanskreyr í skólakerfinu en að sjálfsögðu var bent á það í athugasemdum við blogg Eiðs að það auma kerfi væri sökudólgurinn. Enda er það svo að frá því skólar voru stofnaðir á Íslandi hefur skólakerfið verið að bregðast. Þetta vita allir. --- Hér á heimilinu hefur náðst vopnaður friður með því að deiluaðilar eru sammála um að það að geta tjáð sig á lipran og ljósan hátt sé eftirsóknarverðast trítls um málfarsstigu heimsins :)

Blogg um blogg

Harpa — Wed, 22 Sep 2010 22:43:55 +0000

Já, þetta er leim umfjöllunarefni, ég veit það. Og vona að forkar íslenskrar tungu (hér í ekki í merkingunni gafflar heldur andstæðrar merkingar við reiðareksmenn) gefist umsvifalaust upp á að lesa þessa færslu - um leið og þeir reka viðkvæmar glyrnurnar í slettuna "leim". En meðan skipaðar eru nefndir um nefndir og skrifaðar skýrslur um skýrslur ... jafnvel nefndir til úttektar á skýrslu um skýrslu um skýrslu ... þá má afsaka blogg um blogg. Mér finnst bloggheimurinn verða æ leiðinlegri. Þar er t.d. ekki þverfótað fyrir fólki sem bloggar oft á dag um veimiltítulegar skoðanir sínar á einhverjum fréttum sem birtust í einhverjum netmiðli. Þetta er veimiltítulegt því yfirleitt er enginn rökstuðningur eða umfjöllun önnur en einfaldur halelújasöngur eða einfalt skítkast eftir því hvernig "bloggara" hugnaðist fréttin. Á bloggrúntum forðast ég svoleiðis blogg eins og heitan eldinn enda er ég afar hrifin af Facebook til einmitt þessa en finnst blogg eiga að vera bitastæðara. Fastir bloggarar netmiðla blogga oft bara um eitt áhugamál, on and on. Vinsælasta áhugamálið er náttúrlega pólitík. Vandinn er sá að yfirleitt leiðist mér pólitík. Svoleiðis að ég skruna líka nett framhjá þeim bloggum. Annað vinsælt áhugamál eru trúmál - einsleitu bloggin eru annað hvort áróður fyrir þjóðkirkjunni eða áróður gegn þjóðkirkjunni; Hvort tveggja frekar leiðinleg umræða til langframa og gætir mikilla endurtekninga í málflutningnum. Ég sakna margra fínna bloggara (hafði meira að segja gaman af því að rífast við suma þeirra) eins og Pipruðu kennslukonunnar og Gurríar, sem eru nánast eða alveg hættar að blogga, geðsjúklinga og alka sem hafa læst bloggunum sínum, bloggara sem ég var alltaf ósammála og margra annarra. Sem betur fer eru þó enn einhverjir sem blogga um fjölbreytt efni, skrifa skemmtilega og tengja við sitt daglega líf á stundum. Ég ætla einmitt að bæta tveimur svoleiðis í listann yfir blogg sem ég les. Og nota tækifærið til að fagna því að Gísli málbein er aftur farinn að blogga! Eigið blogg? Ja, ég þverbrýt allar reglur, blogga langlokur sem einungis fluglæst fólk nennir að lesa, held mig engan veginn við eitt umfjöllunarefni, held mig ekki einu sinni við sama stíl o.s.fr. Hef hugsað mér að halda uppiteknum hætti meðan ég hef einhverja lesendur. Mætti jafnvel spyrja sig hvort bloggynja þurfi endilega lesendur úr því henni finnst svona gaman að þessu sjálfri ;) Þetta er óvenju stutt færsla enda kannski ekki mikið meira sem hægt er að blogga um blogg. Þess vegna er myndin líka óvenju stór, til að fylla upp í plássið.

Orðhengilsháttur, Ármann, Andri Snær o.fl.

Harpa — Thu, 23 Sep 2010 19:38:17 +0000

Ég lét duga að lýsa yfir blöskrun minni á ummælum Andra Snæs, jafnt í grein / bloggfærslu hans sem og í Kastljósi, á fésbókinni. Fannst einhvern veginn ekki tilefni til að eyða meira púðri á manninn. En nú hafa a.m.k. tveir séð tilefni til að skrifa þokkalega langt mál um orðanotkun og fordóma Andra Snæs í fyrrnefndum tjáningum svo þetta fer að verða efni í bloggfærslu. Ármann Jakobsson skrifar varnarfærslu fyrir Andra Snæ, "Geðveik umræða", í Smuguna á sunnudag. Hann staðhæfir að umræða um grein Andra snúist annars vegar um "notkun hans á geðveiki sem myndmáli" og hins vegar um "kynjahlutfall á fundi í Háskólanum um greinina". Ármann fjallar svo einungis um fyrrnefndu umræðuna í sinni grein. Hann telur umræðu um notkun Andra Snæs á geðveiki sem myndmáli einkennast af orðhengilshætti þeim sem HKL nefnir í Innansveitarkroniku (hann talar þar m.a. um að "íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur ..." svo þetta er svo sem ágætt innlegg í umfjöllun Andra Snæs) og Ármann bætir við: "Ef þetta er ekki að drepa málum á dreif, þá kann ég ekki helskó að binda." Ég er búin að liggja yfir þessari málsgrein en sé samt ekkert vit í henni; þarna er slengt saman algerlega óskyldum orðtökum og úr verður þvæla. En kannski var hún hugsuð sem lýsandi dæmi um orðhengilshátt? Eða stafi af því að höfundur sé með inngrónar táneglur (leggist bloggynja í myndhverfingaham)? Hvers konar skóblæti er annars í gangi þarna hjá vistfemínistunum? Að því búnu slengir Ármann fram ýmsum PC-skoðunum á geðveiki, s.s.: "Geðveikt fólk er eins og allir aðrir, nema geðveikt."; "Geðveiki er ekki góð veiki." og tiltekur staðgóða eigin þekkingu á geðrænum sjúkdómum, annars vegar fengna frá móður sinni og hins vegar frá geðveiku fólki sem hann hefur kynnst. Það er náttúrlega ekki annað hægt en vera sammála þessu og fagna góðu uppeldi Ármanns. Aftur á móti staðhæfir hann: "Því er haldið fram að það ali á fordómum í samfélaginu að nota geðveiki í myndmáli eins og Andri gerir í grein sinni. Ég er ekki sannfærður um það sjálfur. Fordómar gegn geðsjúkum eru yfirleitt sprottnir af hræðslu, afneitun og hugsunarleysi, eins og aðrir fordómar ..." og "Myndhverfingar af þessu tagi breyta auðvitað ekki fordómum gegn geðsjúkum enda er það ekki tilgangurinn. En ef menn ætla að kenna Andra um fordóma gegn geðsjúkum á Íslandi eru þeir sömu að misskilja illa hvernig fordómar virka." Ég er einmitt ein af þeim sem misskilja svona illilega hvernig fordómar virka og finnst Andri Snær yfirmáta hrokafullur og fordómafullur í garð geðsjúkra. Mér er líka óskiljanlegur einhver æðri tilgangur myndhverfinga Andra Snæs, sem ku ellefutaka orðin geðveiki / geðveikur í sínum pistli um orkuver og álver (ég taldi þetta ekki sjálf og biðst afsökunar ef rangt er talið). Þegar Andri Snær kemst á flug og segir: "Geðveikin er núna augljós í jarðvarmabransanum", undir fyrirsögninni "Er kókaín í heita vatninu?" - á þá geðsjúkur óvirkur alki eins og ég að líta á þetta sem frumlega myndhverfingasköpun til marks um glæsilegan stíl skáldsins? Eða dæmi um algera vanþekkingu á bæði fíkn og geðveiki og ósmekklega samhnýtingu þessa tveggja, byggða á botnlausum fordómum Andra Snæs? Og "Hérlendis er fjallað um sturlun sem norm, jafnvel lífsnauðsyn og æði er æðsta dyggðin ..." hugnast kannski þeim skáldpiltum sem dreymir um að verða litlir laxnessar en í augum þeirra sem heimsækja geðdeild öðru hvoru, af illri nauðsyn, er hneyksli að sjá fullorðinn mann láta þetta út úr sér á prenti. ´ Í Kastljósþætti sagði Andri Snær m.a.: "Þá er ég kannski bara með megavöttin og segi: Strákar þið eruð ruglaðir. Þá fer maður að nördast ofan í tonnin og allt þetta drasl sem ég veit ekkert hvort almenningur sé vel inn í ..." Þetta eru náttúrlega hvorki fordómar í garð ruglaðs fólks né aðdróttun um heimsku almennings úti á landi, er það? Sennilega bara ein af þessum skemmtilegu veltilfundnu myndhverfingum. Og litlu seinna bætir ástmögur græningjanna við: „Ég segi við þá: Strákar þið eruð eitthvað vangefnir, þurfiði 650 megavött ef Alcoa færi þarna niður." Enn ein stórbrotin myndhverfingin, í þetta sinn á kostnað þroskaheftra. Ég er hrædd um að Ármann þurfi að fara að tvíreima helskóna ef hann ætlar að drepa allt mál Andra Snæs (ekki þó á dreif). Satt best að segja sé ég engan mun á málflutningi Andra Snæs og hins galvaska hundaræktanda úr Dalsmynni, sem tilkynnti í gær: „Hann er algjörlega geðveikur þessi hundaeftirlitsmaður. Hann leggur mann í einelti," (Sökuð um ólöglega hundaræktun á Akranesi, visir.is 22. sept. 2010.) Hún gengur þó ekki svo langt að brigsla andstæðingi sínum um að vera vangefinn og drekka kókaínblandað vatn, eins og Andri Snær. Þótt hún sé ósammála hundaeftirliti bæjarins. Mjög góður pistill eftir Júlíu Margréti Alexandersdóttur, Nauðsynlegur orðhengilsháttur, birtist á visir.is í dag. Greinin er lágstemmd og málefnaleg (ólíkt færslu bloggynju) en Júlía Margrét kemst að ólíkri niðurstöðu og Ármann Jakobsson, sem segja má að kristallist í þessum orðum: "Ástæðurnar fyrir þessum fordómum [í garð geðsjúkra] eru margþættar en mjög margir leggja að því líkum að fjölmiðlar og staðalímynd sem birtist oft þar af geðsjúkum, skipti þar sköpum. Tungumálið er verkfæri. Því er ekki hægt að halda því fram að grein á við grein Andra Snæs skipti engu máli. Sama þótt um óvitaskap hafi verið að ræða." Merkilegar afsakanir finna menn Andra Snæ, fullorðnum höfundi bókafjöldar. Ýmist brúkar hann óheppilegar myndhverfingar eða hann talar / skrifar af óvitaskap. Er maðurinn barn? Úr því byrjað var að draga Nóbelsskáldið inn í umræðuna læt ég þessu lokið með að benda á líkindi Andra Snæs við Ólaf í Ystadal, þann mikla alþýðuvísindamann. Sá að Tryggvi Þór hafði sams konar karakter í huga, í fyrrnefndum Kastljósþætti. Það er leiðum að líkjast.

Haustvísur til Máríu

Harpa — Tue, 28 Sep 2010 08:04:37 +0000

Þetta er harmbloggfærsla. Þeim sem hugnast ekki slíkt er ráðlagt að lesa hana ekki.

HAUSTVÍSUR TIL MÁRÍU

Máría, ljáðu mér möttul þinn, mæðir hretið skýja; tekur mig að kala á kinn, kuldi smýgr í hjartað inn; mér væri skjól að möttlinum þínum hlýja. Máría, ljáðu mér möttul þinn, mærin heiðis sala; að mér sækir eldurinn; yfir mig steypist reykurinn; mér væri þörf á möttlinum þínum svala Þegar mér sígur svefn á brá síðastur alls í heimi, möttulinn þinn mjúka þá, Móðir, breiddu mig ofan á, svo sofi ég vært og ekkert illt mig dreymi.

(Einar Ólafur Sveinsson)

Það haustar að. Og ég hef verið að veikjast undanfarið. Aðdragandinn hefur verið óvenju langur og mér tókst lengi vel að telja mér trú um að þetta væri einhver flensupest en síðustu daga hefur verið vel ljóst hvað amar að. Helgin var slæm, með kölduflogum, hitasteypum og skjálfta ... þegar mér varð ljóst í hvað stefndi tók svo botnlausa örvæntingin við af því ég var svo að vona að ég hefði hlotið bata, að ég myndi ekki veikjast aftur, a.m.k. ekki illa eða að það væri a.m.k. langt í næsta kast.

Í gærmorgun leið mér ömurlega og ég reiknaði allt eins með að rússíbanareiðin ofan í helvíti tæki við undir kvöld. Yfirleitt er sú ferð hröð og nánast lóðrétt niður. Og engin Máría til að leita skjóls hjá þótt óneitanlega sé mikil huggun fólgin í því fallega kvæði sem ég vitna til hér að ofan. Þetta er eitt af þeim kvæðum sem reynast mér hvað best þegar mér líður illa.

Eitthvað virðist þetta nýja lyf sem ég et hafa sér til ágætis: Boðsferðinni til heljar var frestað um sinn og ég lifði af kvöldið án þess að hraðfrystast í grænmeti til sálar og líkama. Ég er enn lasin en ég er ekki sokkin ofan í hið djúpa lamandi og tærandi þunglyndi sem ég þekki því miður alltof vel. Ef ég slepp við það er mér sama þótt ég geti illa lesið í augnablikinu, verði að einbeita mér að því að slá inn rétt símanúmer, rétt lykilorð, (og mistakist mörgum sinnum), þó ég þurfi núna að skrifa allt niður svo ég gleymi því ekki jafnharðan; sé sumsé athyglisbrostinn aumingi að hluta. Það má díla við það.

Lyfjaskammturinn var tvöfaldaður í gærkvöldi og afleiðingin var sú að ég hrökk upp klukkan hálf-þrjú í nótt og ekki vinnandi vegur að sofna aftur. Náði svo einum og hálfum klukktíma eftir klukkan fimm. Þetta er aukaverkun sem sumir finna fyrir af þessu lyfi en á að lagast með tímanum – ég var nýkomin með eðlilegan svefn eftir 5 mánaða töku á minni skammtinum. Vonandi tekur það ekki marga mánuði að ná þessu á dobbluðum skammti. Ég legg mig núna á eftir og þetta verður allt í lagi, trúi ég.

---

Félagi minn til margra ára er til moldar borinn í dag. Því miður kemst ég ekki í jarðarförina hans. En ég bið þess að Máría breiði ofan á hann möttulinn sinn mjúka svo sofi hann vært og ekkert illt hann dreymi.

Kynungabók

Harpa — Thu, 30 Sep 2010 21:32:46 +0000

Ég renndi yfir Kynungabók í gær. Þetta er bæklingur, gefinn út af Mennta- og menningarmálaráðuneytingu í ágúst 2010. Bæklingurinn virðist eiga að vera kennsluefni því í formála segir menntamálaráðherra, Katrín Jakobsdóttir: "Það er von mín að rit sem þetta eigi eftir að nýtast í skóla- og uppeldisstofnunum þannig að allir nemendur fái lögbundna fræðslu í þessum efnum [þ.e. jafnréttisfræðslu]". Það sem stingur fyrst í augu, varðandi þennan bækling, er nafnið. Hvað er kynungur? Ráðherra segir í Ávarpi í tilefni útgáfu Kynungabókar 25. ágúst 2010: "Kynungur felur bæði í sér tilvísun í kyn og ungt fólk en er jafnframt gamalt og gilt orð samkvæmt Orðabók menningarsjóðs. Skilgreining orðabókar á orðinu er „að vera af ákveðnu kyni eða sauðahúsi“." Í Íslenskri orðabók sem Mörður Árnason ritstýrði og Edda gaf út, 2002, segir einmitt (s. 846): "kynungur ... sá sem er af tilteknu kyni > langullarkynungur (um sauðfé)." Leit í Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans skilar engu og heldur ekki leit í aðskiljanlegum orðabókum á snara.is, hvað þá Íslenskri orðsifjabók. Aftur á móti nefnir Íslenskur Orðasjóður, við Háskólann í Leipzig, dæmið: "Þannig hefur myndast nýr, grólaus kynungur". Svoleiðis að fyrrum móðurmálari, verðandi öryrki, hlýtur að bendla Kynungabók ósjálfrátt við sauði eða burkna. Það er nú ekki gott veganesti fyrir svo háleitan bækling. Og óskemmtilegt fyrir vesalings nemendurna sem eiga víst að fræðast af þessum ritlingi, svk. fyrrnefndu ávarpi ráðherra. Verður ekki betur séð en bæði höfundar ritlingsins og ráðherra misskilji orðið því svo virðist sem kynungur þýði einfaldlega ættkvísl. Við sitjum því uppi með "Ættkvíslabók" til jafnréttisfræðslu. Annað sem vekur athygli við fyrstu sýn er hvað gripurinn er afspyrnu ljótur. (Nema menn séu almennt hallir undir auglýsingar Iceland Express en hönnun bæklingsins virðist byggð á þeirra litum og framsetningu.) Hönnuðurinn, Kári Emil Helgason, hrífst af appelsínugulu og gráu, sjá hans eigin heimasíðu. Það er þreytandi að horfa á sömu appelsínugulu, gráu og hvítu litatónana á hverri síðu (nema auðvitað í þeim svarta kafla "Kynbundið ofbeldi"). Og það er ekki verið að spara IcelandExpress-appelsínugula litinn, meira að segja undirkaflafyrirsagnir eru yfirlitaðar appelsínugular (og því illlæsilegar). Satt best að segja bjóst ég alveg eins við að sjá "Þar bíður hún mín, 'ún Lóa", einhvers staðar í miðri bók. Textinn er brotinn upp af fjölda línu-og súlurita, sem öll eru appelsínugul og grá, og snyddum sem heita "Til umhugsunar", með á að giska 20 - 24 punkta letri. Í megintexta eru svo skærappelsínugular "historier fra hverdagen" (eins og þær heita í Norsk Ukeblad, eitthvað svipað heita þær í Vikunni en í Kynungabók heita þær Örsögur.) Ég reikna með að þær séu uppdiktaðar af höfundum enda hvergi vísað til heimilda um hvar þessar sögur gætu hafa birst. Efri spássía er engin en sú neðri þess myndarlegri. Og það er voðalega skæs og módern að snúa blaðsíðutali hverrar síðu 90°. Hugleikur Dagsson er sagður myndskreyta bæklinginn. Hann hefur vakið athygli fyrir fyndnar, einfaldar myndir og er í tísku, myndskreytti m.a. síðustu símaskrá. En í bæklingnum eru nákvæmlega 4 myndir eftir Hugleik, auk einnar á forsíðu. Engin þeirra er hið minnsta fyndin eða dregur fram eitthvað úr textanum; Appelsínugular stelpur að sippa; Appelsínugulir strákar í fótbolta; Er einhver dulinn boðskapur í þessum myndum? Nei, Hugleikur er þarna notaður sem hvert annað auglýsingatrix, alveg eins og Hemmi Gunn í fyrirmynd hönnunar bæklingsins. Á forsíðumyndinni er karl með appelsínugult bindi og kona með appelsínugula nunnuslæðu (a.m.k. sé ég ekki betur). Höfundarnir eru 5 konur, þar af vinna fjórar í MRN og ein er framkvæmdarstýra Jafnréttisstofu. Miðað við að þetta á að vera jafnréttisbæklingur hefði nú kannski verið við hæfi að leyfa sosum eins og einni karlskepnu að fljóta með sem höfundi. Strax í innganginum er tónninn sleginn ("aumingja-við-stelpurnar-vælið") og hin venjubundna femínstistatilhneiging til að hanna íslenska tungu upp á nýtt blómstrar: "Þau [leturbreyting mín] sem berjast gegn þessum viðtekna hugmyndaheimi og vilja auka fjölbreytni og athafnarými fyrir hvort kyn skilgreina sig gjarnan sem femínista." (s.7). Í ljósi þess að í 5 höfunda hópi eru a.m.k. tveir fyrrum íslenskukennarar fer um mann hrollur. Ráðlegg þeim að hlusta á Málstofuna; Mál og kyn, á Rás 1 á þriðjudaginn var. Annars skoðaði ég einkum þá kafla sem ég tel mig hafa eitthvert vit á. Þar má nefna "Skólagöngu". Þar er skólasaga rakin í míkrómynd og sagt: "Þrátt fyrir það voru framhaldsskólar mjög kynskiptir í marga áratugi þar á eftir sem endurspeglast nú [leturbreyting mín] í kynskiptu námsvali." (s. 14) Tilvísun er í Sigríði Matthíasdóttur (2004) og eðlilega hélt ég að hún hefði skrifað um hvernig þetta gamla skipulag endurspeglast í námsvali nútímans. En nei, heimildin er bók Sigríðar: Hinn sanni Íslendingur: þjóðerni, kyngervi og vald á Íslandi 1900- 1930. Hver fattaði upp á að stinga orðinu nú inn í málsgreinina? Svo tekur við létt hjal um aðskiljanlega hluti en neðst á síðu 15 er farið að fjalla um námsval. Síður 16 og 17 loga af appelsínugulum og gráum súlum og appelsínuguli "Vissir þú að ..." kaflinn er á sínum stað. (Þessir "Vissir þú" kaflar eru margir uppfærðir molar af síðunni Ábyrgir foreldrar Akureyri. Þar eru þeir höfundalausir. Sjá má ótvíræð tengslin t.d. í stafsetningarvillu í tilvísun í grein Tirril Harris en einnig dugir að lesa molana og bera saman við Kynungabók.) Skv. súluriti yfir nemendaskráningu á einstökum brautum framhaldsskóla eru stelpur alls staðar í meirihluta, nema í raungreinum, þar sem þær eru 45% nema og í iðn- og tæknibrautum, þar sem strákar eru 67% (hlutfallið 2002 var 90% svo breytingar hafa faktískt orðið, án Kynungabókar eða annars purkunarlauss femínistaáróðurs.) Þetta er túlkað þannig: "Þetta kynbundna námsval tengist hugmyndum um karlmennsku og kvenleika. Karlar eru í "karllægum greinum"". Ansi hæpin einföldun, finnst mér. Þetta tengist auðvitað fyrst og fremst því að enn velja karlmenn að ljúka starfsnámi í framhaldsskóla og þar er aðallega um iðngreinar að ræða, meðan starfsnám kvenna hefur færst á háskólastig. Þetta gæti líka tengst því að fleiri strákum vegnar verr í skóla en stelpum og því gæti verið eftirsóknarvert að fyrir þá að stunda nám sem felur í sér minna bóknám og gefur starfsréttindi. Vilja höfundar Kynungabókar bregðast við þessu með því að færa allt iðnnám á háskólastig og auka þannig einn meir brottfall stráka úr framhaldsskóla? Eða fækka stelpum sem sækja í háskóla með því að reyna að fá fleiri þeirra til að gerast smiði, múrara, kjötiðnaðarmenn eða rafvirkja - svo dæmi séu tekin af handahófi? Til hvers? Á síðunni á móti er annað súlurit, í þetta sinn er sýnt kynjahlutfall í goggunarröð háskólakennara. Augljós skýring á þessum mun, þ.e. að miklu fleiri karlar en konur eru prófessorar en sæmilegt jafnrétti ríkir í lektorastétt, er kynslóðarbil. Hefði meðalaldur prófessora og lektora verið sýndur í leiðinni blasti skýringin við. Ásókn kvenna í háskólanám er nefnilega ekki það gömul. Þessari skýringu er að sjálfsögðu sleppt. Á miðri þessari opnu er "Til umhugsunar"-snydda (með ca 24 punkta letri) þar sem sagt er frá því reginhneyksli að "Vorið 2010 birtist frétt um valnámskeið í grunnskóla á Vesturlandi þar sem stelpum í unglingadeild var boðið að sækja snyrtinámskeið og fyrirlestur um ótímabæra þungun en strákar fengu námskeið um vinsælan tölvuleik." Rakið er að ein stelpan vildi komast á fyrirlesturinn um Eve Online en fékk ekki, var í staðinn boðið á kynningu hjá tölvufyrirtækinu. Ég er ekki að mæla því bót að stelpuskottið skuli ekki hafa mátt kynna sér Eve Online en það eru ansi miklar ýkjur að kalla þetta "valnámskeið í grunnskóla" því, eins og segir segir í fréttinni sem vísað er til : "Nemendur í unglingadeild Auðarskóla í Búðardal gerðu sér glaðan dag í vikunni, þegar skólinn stóð fyrir námskeiðum fyrir krakkana í lok skólaárs." Þetta var sumsé stutt húllumhæ í skólalok; Tveir fyrirlestrar á sama tíma. Skyldu höfundar Kynungabókar hafa kannað þetta mál eitthvað, t.d. með símtali vestur? Eða dugir að trúa frétt DV sem nýju neti? Aftur á móti var boðið upp á "strákaval" og "stelpuval" fyrir hálft skólaárið 2010, í Álftanesskóla. Mig minnir að femínistar hafi fengið hland fyrir hjartað yfir heitum valsins og nöfnunum hafi verið breytt. Þó kemur fram að ekkert foreldri gerði athugasemd við nafngiftina. Skiptir máli, í uppsláttarvali í Kynungabók, að sá skólastjóri var formaður Alþýðubandalags Borgarness og nærsveita í 2 ár, meðan sá flokkur var við lýði? Sem sagt vinstri maður? Og þess vegna fremur valið miklu ómerkilegra og saklausara dæmi úr Búðardal (án þess ég viti í hvaða pólitískan dilk skólastjórinn þar raðast). Raunar finnst mér, almennt og yfirleitt, heldur hæpið að nota DV sem heimild í tilvonandi kennsluefni Mennta-og menningarmálaráðuneytis. Allt annað er að brúka slíkt í bloggi. Það er í stíl við nýmóðins heimildanotkun í því góða ráðuneyti að vitna í Blogg Gáttina (s. 27), í umfjöllun um hlut kvenna í fjölmiðlum. Kannski hefðu höfundar átt að kynna sér hvernig sú talning virkar en til upplýsingar er bent á færslu Gísla Ásgeirssonar, Um Blogggáttina, Og hefði ekki verið rétt, í þessu sambandi, að reikna út hlutfall íslenskra notenda Facebook eftir kynjum? Eða skanna minningargreinar moggans svona 2 ár aftur í tímann og gá hvernig prósentuhlutfall kynja birtist það, þ.e. í ritendum minningargreinanna? Þetta er nú einu sinni afar vellesið efni, allt að því fjölmiðlar. Að lokum vil ég minnast á enn einn "Vissir þú að ..." kaflann, enn og aftur byggðan á síðu Ábyrgra foreldra á Akureyri (sem hvergi er getið í heimildaskrá þrátt fyrir öflugt framlag til Kynungabókar): "Vissir þú að ... ... þunglyndi er algengara hjá konum körlum og er munurinn meiri hjá yngra fólki en því eldra? Ekki er þó fullvíst að um líffræðilegar orsakir sé að ræða fyrir þeim mun og jafnvel talið að félagslegir þættir og mismunandi aðstæður kvenna og karla í samfélaginu hafi þar áhrif." Sem heimild fyrir þessu er vísað er í grein Harris, T (2003) Depression in women and its sequela [svo! rétt: sequelae] Journal of Psychotomatic Research, 54, 103-112. Kenningar Tirril Harris eru umdeildar og hafa verið frá því hún var meðhöfundur í frægri rannsókn, Brown, G.W. and Harris, T.O. (eds) 1978: Social origins of depression: a study of psychiatric disorder in women. London; Tavistock. Besta yfirlitsgreinin um þætti sem kunna að hafa áhrif til þess að algengi þunglyndis meðal kvenna mælist meira en karla er, að mínu mati, grein Dr. Elizabeth Young, Sex, trauma, stress hormones and depression, í Molecular Psychiatry (2010) 15, 23–28. En hún fellur líklega ekki að smekk fyrrum rauðsokka. Þótt augljósasta skýringin á algengi þunglyndis meðal kvenna sé vitaskuld sú að konur eru miklu duglegri að leita sér hjálpar, þ.m.t. læknishjálpar, en karlar, eins og kemur reyndar fram í Kynungabók, er óþarfi að slengja fram vafasamri fullyrðingu byggðri á vafasamri heimild sem einhver höfundurinn hefur rekist á á síðu Ábyrgra foreldra á Akureyri um svo alvarlegan sjúkdóm sem þunglyndi er. En sé maður femínisti hefur maður greinilega vit á öllum sköpuðum hlutum undir sólinni ... eða má a.m.k. tína upp sína heimildarmola úti á túni, óáreitt(ur?). Bloggynja þakkar fyrir að hafa ekki séð Jónínu Ben. í heimildaskrá. Almennt má um Kynungabók segja að þarna fer hópur kvenna á besta aldri fram með fyrirfram gefnar einstrengingslegar skoðanir á skólakerfi, hagkerfi, heilbrigðismálum o.fl. og telur hvaða heimildir sem styrkja sína þröngu heimsmynd tækar. Vitnað er jöfnum höndum í opinberar skýrslur stofnana, virtar rannsóknir, greinar í ritrýndum tímaritum, óbirtar BA-ritgerðir, DV, Blogggáttina, Megrunarlausa daginn og efni sem ekki er getið í heimildaskrá (vefsíðu Ábyrgra foreldra á Akureyri og lífsreynslusögur) o.s.fr. Ekki virðist gerð sérstök tilraun til að meta heimildirnar, líkt og dæmið um grein T. Harris sýnir hér að ofan, það dugir að þær falli að fyrirframgefnum skoðunum höfunda. Það er auðvitað hneisa að Mennta-og menningarmálaráðuneytið skuli leggja nafn sitt við þennan bækling. Hefði fénu, sem fór í að útbúa þennan bækling, ekki verið betur varið í annað? Á tímum niðurskurðar í skólakerfinu, eins og það leggur sig. Kostir við Kynungabók? Ja, hún virðist vel prófarkalesin, nema kannski heimildaskrá.

Harmblogg

Harpa — Tue, 05 Oct 2010 08:13:54 +0000

Kötturinn vakti mig hálf-sex í morgun. Ég náði undir klukkutíma normal. Sá tími styttist með hverjum deginum. Núna er ég koldofin, finnst allt ískalt og dimmt. Einhvers staðar djúpt inni í mér leynist Harpa en það er ansi djúpt og frosið allt í kringum hana. Ætti að taka upp nafnið Morri í staðinn. Ekkert skiptir máli og heimurinn hefur breyst í nístandi tóm. Á föstudaginn komst ég að því að ég var búin að gleyma hvar sonur minn byggi í borg óttans. Samt hef ég komi nokkrum sinnum til hans, síðan hann flutti. Þetta bara strokaðist út. Síðan hefur æ meir strokast út og ég get ekki lengur lesið (þ.e.a.s. auðvitað get ég lesið en ég man ekki það sem ég les - þetta er athyglisbrestur dauðans!). Seinnipartinn í gær var orðið erfitt að hitta á rétta lykla á lyklaborðinu svo ég læt pjanófortið algerlega ósnert. Reyni ekki að horfa á sjónvarp en gæti sosum legið á sófanum fyrir framan tækið - það er ekki verri staður en hver annar. Hannyrðir hafa verið lagðar til hliðar að sinni en ég SKAL samt berja saman færslu um sögu prjónaskapar fljótlega, það tekur þá bara einhverja daga að rifja aftur og aftur upp það sem ég les um það efni og reyna að hugsa í smáskömmtum. Í gærmorgun gerði ég tilraun til að svindla á kvíðastillandi skammtinum, seldi mér þá hugmynd að ég yrði skírari í kollinum fyrir hádegi án slíkra lyfja. Það virkaði ekki og það eina sem ég hafði upp úr tilrauninni var að stíga ölduna í þeim stutta labbitúr sem ég þó kom mér í. Kvíðastillandi draslið virðist laga jafnvægisskynið svolítið. Þegar ég var að veikjast vorkenndi ég sjálfri mér ógurlega, fannst mikið áfall að komast að því að nýja lyfið væri að hætta að virka. Núna er ég kominn á þann stað að ég vorkenni mér ekki neitt, faktískt finn ég ekki til neinna tilfinninga. Skruna yfir fjölmiðla og tek eftir að Lady GaGa og Yoko Ono tóku saman lagið, að einhverjir flögguðu nasistafána á Austurvelli, að femínistar eru enn einn ganginn óðir af heilagri vandlætingu ... en þetta líður hjá eins og bíómynd og snertir mig í rauninni ekki nokkurn skapaðan hlut. Mér er líka ljóst að fullt af fólki hefur það miklu meira skítt en ég og það er fullt af fólki sem glímir við grafalvarlega sjúkdóma o.s.fr. en það er ekki nokkur einasta huggun eða pepp; í rauninni kemur það heldur ekkert við mig. Það eina sem ég get gert er að reyna að bíða af mér helvítis kastið og lifa það af. En í miðju þunglyndiskasti er ekki einu sinni það huggun eða til bóta. Þegar maður syndir gegnum daginn á 38 snúninga hraða og hver sólarhringur verður óendanlega langur er hugsanlegur eða væntanlegur bati svo handan sjóndeildarhringsins að hann er ósýnilegur möguleiki. Skásti raunhæfi möguleikinn er að dobblun lyfjanna skili einhverjum árangri, það ætti að vera ljóst fyrir miðjan október. Þangað til er best að sofa sem mest, sem er guði-sé-lof ekki erfitt því helv. þunglyndið eyðir orku meir en nokkurt fyrirbæri sem ég þekki. Svefn er dásamleg pása úr þessu helvíti. Þessi færsla var bein útsending úr Hel. Hirði ekki einu sinni um að myndskreyta hana en menn geta ímyndað sér sogandi svarthol ef þeir sakna mynda. Er farin að sofa.

Trix

Harpa — Sat, 09 Oct 2010 08:39:42 +0000

Satt best að segja luma ég á æ færri brögðum þessa dagana, til að gera lífið léttbærara. Það er hægt að vera jákvæð fyrsta klukkutímann eftir að maður vaknar (en í morgun vaknaði ég kl. 5.30 svo öll jákvæðni er rokin út í veður og vind þegar þessi færsla er skrifuð); það má reyna að fíla núið og hugsa um hve haustlitirnir eru fallegir, hvað loftið er hreint og skarpt, hvað kyrrðin er mikil á morgnana, hvað er nú gaman að sjá annan reykingamann úti á svölum svo snemma morguns o.s.fr. En þegar klakinn umkringir mig verður allt þetta hjóm eitt og snertir mig ekki nokkurn skapaðan hlut, því miður. Eitt sem nýtist mér þó glettilega oft er að ímynda mér hvað einhver vitur og velþekkjandi mundi ráðleggja í ýmsum aðstæðum eða líðan. Í þau hlutverk skipa ég annars vegar lækninum mínum og hins vegar sálfræðingi sem ég kynntist á kvíðanámskeiði í vor. Þetta er ólíkt fólk og myndi orða ráðleggingar mjög mismunandi. Í morgun sagði ímyndaði læknirinn kurteislega: "Það er engin ástæða til að mála skrattann á veginn og tóm vitleysa af þér að ætla að fletta upp hvort Marplan gangi ekki með staðdeyfilyfjum tannlækna, eins og þig minnir, þú verður bara neikvæðari í garð lyfsins." Þetta er að sjálfsögðu alveg rétt hjá honum. Svo ég hugsa að ég fresti því um sinn að fletta upp helv. Marplaninu, sem ég er skíthrædd við. Ímyndaði sálfræðingurinn sagði, kaldhæðnislega (einmitt eiginleikinn sem ég heillaðist svo mjög af í hennar fari, mér leiðist nefnilega súkkulaðisætt fólk): "Af hverju ertu alltaf að hugsa um hvernig þér líður? Þér myndi líða miklu betur ef þú reyndir að hugsa um eitthvað annað!" Sem er að sjálfsögðu alveg rétt hjá henni. Og ég ætla að reyna að fara eftir þessu, ekki hvað síst af því hún bætti við: "Kvíðasjúklingar eyða 95% af hugsunum sínum í að hugsa um eða vera vakandi fyrir hvernig þeim líður. Venjulegt fólk notar 75% í þetta." Inn á milli ímynda ég mér líka hvað ég myndi sjálf ráðleggja öðrum í minni stöðu. Stundum hef ég verið góð í að hlusta á og ráðleggja öðrum svo það getur borgað sig að skipta um hlutverk. Því miður ráðlegg ég þessum aumingja geðsjúklingi yfirleitt að reyna að skaffa sér pásu, búa til holu undir tveimur sængum, troða eyrnatöppum í eyrun, loka úti hinn kalda heim og skríða í skjól. (Væri geðsjúklingurinn svolítið hressari myndi ég reyna að toga hann út undir bert loft í ör-ör-stutta göngu. En af reynslu held ég að það sé ekki gott fyrir greyið, í augnablikinu.) Þetta hljómar náttúrlega eins og ég sé með geðrofssjúkdóm, sem er ég er ekki. En þetta trix, að bregða sér út úr eigin volæði og ímynda sér einhvern sér vitrari ráðleggja, getur hjálpað. Þetta er skylt því að fá lánaða dómgreind hjá öðrum, sem flestir óvirkir alkóhólistar hafa reynslu af. --- Trixin sem ekki virka eru hins vegar óteljandi. Það eru aðallega velmeinandi ráðleggingar fólks sem ekki hefur reynslu af geðsjúkdómum. Yfirleitt tekst mér að leiða þær hjá mér enda oftast gefnar af góðum hug. Mér er heldur verr við ráðleggingar þeirra sem eiga að hafa vit á svona sjúkdómum, eins og t.d. ofuráherslu á heilbrigðan lífsstíl, sem á að lækna alla sjúkdóma (í sinni tærustu mynd byggjast slíkar ráðleggingar á sama prinsippi og yfirbótarpínslir kaþólsku kirkjunnar á sínum tíma, nema í stað þess að ganga í hrosshárskyrtli alla daga og hýða sjálfan sig reglulega með svipum til blóðs er nú ráðlagt að hlaupa af sér táneglurnar eða púla sem mest í tækjasal. Ekki spillir að taka í leiðinni upp kaþólska föstu, sem í nútímanum er allt frá því að forðast unnar kjötvörur til þess að lifa einungis á hráfæði. Og fasta, ekki þó þurrt, einu sinni í viku.) Enn eitt dæmið um velmeinandi fræðilegan misskilning er áhersla starfsfólks á geðdeildum á að troða sínum sjúklingum í CODA. Þetta eru regnhlífar-meðvirknisamtök og talin mjög góð sem slík. En þunglyndi er ekki meðvirkni. Það að rugla saman þunglyndi og meðvirkni er algerlega út í hött! Sjúkdómurinn er af líffræðilegum toga en meðvirkni er lærð hegðun. Aftur á móti er eflaust hollt og gott fyrir aðstandendur geðsjúkra að stunda CODA-fundi. Í rauninni finnst mér komin full ástæða til að taka staffið á geðdeild á teppið hvað þetta varðar, það getur varla verið heppilegt að þeir sem annast geðsjúklinga noti tækifærið til að troða upp á þá persónulegum skoðunum sínum í meðvirknifræðum. Ekkert frekar en það væri æskilegt að sama starfsfólk gerði sitt besta til að turna geðsjúklingum yfir í mormóna. (Þessi staðhæfing um CODA-trúboð er byggð á því sem ég hef sjálf orðið vitni að og skilst af frásögnum annarra nýrri sjúklinga að hafi hreint ekki skánað.) --- Nú orka ég ekki að skrifa um fleiri trix sem kunna að nýtast, s.s. hina ágætu æðruleysisbæn eða bara ýmsar þulur, kvæði eða annað sem maður getur haft fyrir sér í eymd sinni. Kannski er lækningarmáttur þessa fyrst og fremst fólginn í að dreifa sjúka huganum. --- Ekki bólar á nokkrum lækningarmætti lyfsins eina, þrátt fyrir tvöföldun skammts. Einu áhrifin eru að mér er sífellt óglatt og illt í maganum. Í gærkvöldi reyndi ég ekki að horfa á sjónvarp og reyndi heldur ekki að prjóna enda ruglast ég í hverri umferð. (Sem er talsvert sjúkdómseinkenni því venjulega er ég frekar flink að prjóna.) Ég get vel að merkja bara horft á sjónvarp ef ég prjóna á meðan þegar ég er svona athyglisbrostin. Í staðinn skoðaði ég bækur, las slatta en tókst ekki einu sinni að muna 2 uppflettiorð sem ég ætlaði að skoða á Vefnum, hálftíma síðar. Ætli ég lesi þetta ekki bara aftur í dag? Ef kötturinn er ekki búinn að éta minnismiðana sem ég stakk í bækurnar (þetta er bókelskur köttur og enn hrifnari af minnismiðum). OK - búin að hanga á fótum í 3 tíma - klukkutími í viðbót og svo get ég notað holutrixtið með sængunum tveimur og skriðið í skjól úr þeim kalda illa heimi.

Bardús

Harpa — Fri, 15 Oct 2010 09:53:14 +0000

Ég hef verið of lasin undanfarið til að blogga. Sem þýðir að ég hef verið of heillum horfin til að gera nokkurn skapaðan hlut annan en láta daginn líða með sem minnstum harmkvælum. Þessi færsla er út og suður eins og hugur bloggynju. Samt verða kramaraumingjar að hafa ofan af fyrir sér og reyna að beina sjónum að einhverju öðru en eigin kröm. Það er erfitt þegar maður getur ekki lesið neitt flóknara en vefsíður - eiginlega er skást að hanga inni á myndasíðum Gúguls frænda - og manni finnst fésbókin eiginlega full flókið lestrarefni. (Hvað gerðu þunglyndissjúklingar í kasti fyrir daga Vefjarins? Lásu Andrésblöð?) Svoleiðis að ég reyni að bardúsa. En af því ég festi hugann illa við, hann flöktir og linkar út og suður, datt mér náttúrlega fyrst í hug að athuga hvað þetta bardús væri eiginlega, fletti því upp og las (í Íslenskri orðsifjabók mannsins) að orðið myndi þýða dútl eða baks, uppruni óljós en hugsanlega komið af dönsku upphrópuninni bardus, í sambandi við skyndibreytingu, fall, skell eða þessa háttar ... e.t.v. tengt gammeldansk barduse sem þýðir luraleg kona. (Leturbreytingar mínar). Þetta fellur allt sem flís við rass: Ég dútla, baksa, fæ skelli og finnst ég ákaflega luraleg kona, höktandi hér á snigilishraða milli herbergja og ber sko ekki höfuðið hátt! Dútlið undanfarið er að reyna að slá upp vefsíðum um sögu prjóns. Gallinn er sá að ég flökti út og suður og festist í aukatriðum ... var t.d. að gera undirsíðu um spænska prjónaða svæfla, elstu dæmi um prjón í Evrópu, frá 13. öld, en festist kirfilega í spennandi sögu kastilísku konungsfjölskyldunnar á sama tíma. Reyndar virðast þær bakgrunnsupplýsingar hafa farið fram hjá sagnfræðiprjónaáhugafólki, það skiptir t.d. örugglega meginmáli hvað Alfonso X, pabbi hans Fernandos sem fékk elsta svæfilinn undir höfuðið í sinni steinþró, hafði mikinn menningarlegan áhuga, þ.á.m. á arabískum fræðiritum ... en samt! - þetta veldur því að verkið vinnst seint og illa. Jákvæði þátturinn er sá að það er aldrei að vita hvenær maður þarf á kunnáttu í flóknum ættartengslum kastilísku konungsfjölskyldunnar að halda. Til að hafa vaðið fyrir neðan mig hafði ég samband við höfund bókar, hvar undurfagra litmynd af svæflinum hans Fernandos var að finna, og bað um leyfi til að nota myndina. Enda voru krassandi hótanir aftast í bókinni um lögsókn gegn hverjum þeim sem stæli svo miklu sem snitti úr bókinni, birtur myndalisti og sagt síðan að allar aðrar myndir væru teknar af höfundi sjálfum. Engin tilvísun varðandi þessa mynd svo ég vildi tala við manneskjuna sjálfa. Svörin sem ég fékk voru byrjendaleiðbeiningar í heimildaritgerð og tilkynning um að myndin væri ættuð úr bók þess góða biskups Richards Rutt. Þannig að myndin í bókinni var sem sagt stolin. Höfundaréttur sökkar enda fara menn endalaust á svig við hann. En ég var kurteis og fékk leyfi til að birta munsturteikningar höfundar, sem ég sé reyndar ekki betur en séu ættaðar úr hinum og þessum evrópsku sjónabókum ýmissa tíma. Nú er ég föst í koptísku sokkunum (egypskum, frá 4. öld), sem voru ekki einu sinni prjónaðir en er einhver lenska að hafa með í sögulegri prjónaumfjöllun. Í því sambandi rakst ég á gamlan texta sem segir að Evans (Arthur sá sem maður verður áþreifanlega var við á Krít) hafi fundið fresku í Knossos, sýnandi nautaat en þar ku einhver vera á röndóttum nálbrugðnum sokkum, svipuðum þeim koptísku. Mér datt strax í hug að eyða nokkrum klukkutímum í að finna mynd af þessari helv. fresku þótt markmiðið hafi upphaflega verið að gera stuttan inngangskafla að elstu prjónaleifunum, sem eru egypskir sokkar frá því á 11. öld. Með þessu vinnulagi enda ég í pælingum um snákagyðjuna eða liljuvallarprinsinn eða eitthvað álíka sem ekkert kemur prjóni við ... Í gær datt ég líka í Dagligt liv i Norden, þ.e. pælingar um að þegar fólk eignaðist föt til skiptanna og gat farið að þvo fötin hætti það að þvo sjálfu sér og fann upp sterkara ilmvatn. Áhugavert en kemur því miður prjóni ekkert við. Af hverju að byrja á vef um sögu prjóns? Ja, mig vantaði verkefni (til að beina huganum frá grámanum og þokunni) og held að saga prjóns virki alveg eins vel og búddísk hugleiðsla til þeirra nota. Haldi ég áfram að vera svona veik endist mér verkefnið út ævina (nú eru meir en 2 tímar síðan ég vaknaði og svartsýnin leggst yfir kropp og sál). Ekki spillir því að verkið endist og endist að þær tvær grundvallarbækur í prjónasögufræðum eru ekki til á einu einasta íslensku bókasafni. Í gramsinu á netinu hef ég annars fundið margt skemmtilegt, t.d. þessa síðu, sem eru krækjur í þær eldgömlu prjónabækur sem hinn góði enski biskup safnaði, og hef líka skoðað glænýju Knitting Iceland síðuna; glæsilegt framtak og þarft. (Aftur á móti pirraði mig þessi gegnumgangandi villa um vökustaurana, í örsögu prjóns á Íslandi, sem hver étur upp eftir öðrum en má rekja til sr. Jónasar á Hrafnagili, sem misskildi sínar heimildir. Allskonar smotterí truflar mig þessa dagana. Og ég varð náttúrlega fúl yfir að annar væri búinn að gera það sem átti að vera partur af mínum vef ... en ég nálgast þá efnið bara öðru vísi.) --- Annað bardús er að mestu fólgið í að strjúka kettinum, reykja með kettinum, fóðra köttinn ... reyna fylgjast með sjónvarpi, prjóna soldið (er að klára peysuna mannsins og næst eru það SMS-vettlingar á unglinginn) en stundum er ég of athyglisbrostin til að prjóna munstur. Merkilegt nokk á ég oft skást með að skrifa og held helst þræði í svoleiðis bardúsi. Kannski eru skrif-hugsi-stöðvarnar ekki á sama stað og málstöðvar til að tala? Helv. þunglyndið hefur meira að segja gert mér ókleift að þrífa húsið og vesalings maðurinn þurfti að hraðræsta! Og ég sem er yfirleitt sérstök áhugakona um þrif og pússun, eins og sumir vita. Nú er að þreyja þorrann smástund og leggja sig svo til að endurræsa heilann. Skríða svo í skjól Gúguls frænda þegar dimman tekur mig seinnipartinn.

Geðdeild

Harpa — Sun, 24 Oct 2010 10:08:53 +0000

Ég er komin inn á geðdeild og verður því vart bloggs að vænta næstu þrjár vikurnar - tölvuaðgangur er mjög takmarkaður og faktískt er ég of veik til að blogga. Eitthvað virkar facebook einkennilega í þeirri einu netttengdu tölvu sem hér býðst og ég get ekki lesið skilaboð í FB. Ef einhver vill hafa stafrænt samband við mig er skást að gera það á þessu bloggi eða senda hér tölvupóst, á harpa@fva.is. Vonandi hjarna ég við og get farið að blogga einhvern tíma fyrir jól ;)

Ég sem fæ ekki sofið

Harpa — Sat, 30 Oct 2010 07:12:08 +0000

"Ég sem fæ ekki sofið... Bleikum lit bundin er dögun hver og dökkum kili Draugsleg er skíman blind og bak við allt blóðlausir skuggar flökta á gráu þili Andlit sem hylst að hálfu í dimmum skugga hattur sem drúpir, hönd sem hvergi leitar handfangs - og vör sem einskis framar spyr Og úti stendur einn við luktar dyr. ... " (Hannes Sigfússon - úr Dymbilvöku) Það er auðvitað ekki Dymbilvaka núna og ég hef aldrei verið sérstakur aðdáandi ljóða Hannesar Sigfússonar (þótt hann hafi vissulega búið í næsta húsi um tíma, reyndar áður en ég flutti í Vallholtið) ... og það er langt þar til bleika dögunin birtist en þessi fyrsti hluti passar ágætlega við líðanina núna og það er alltaf huggun að sjá eigin tilfinningar miklu betur orðaðar en ég gæti nokkru sinni sjálf. Breytir fáu að vera heima - ég fór seinna að sofa en venjulega en hrökk upp tæplega hálf fjögur í nótt og illar hugsanir og niðurrif læddust að mér, æ áleitnari. Nú hef ég lesið moggann mannsins, án þess að muna staf úr honum, lesið blogg alveg villivekk (held mig frá þeim neikvæðu og illkvittnu), skrunað yfir nokkra netmiðla, án þess að muna í rauninni nokkuð af því sem þar var að finna og yfirleitt reyna sem mest ég má að beina huganum frá mér og þeim vondu þönkum sem vilja hellast yfir mig, væntanlega af efnafræðilegum hvötum en jafn óhugnalegir samt. Mér er flökurt og mér er ískalt en það er bara vegna þess að ég hef sofið alltof lítið. Vonandi tekst mér að kúra aðeins á eftir. Það er nístandi einmanalegt að sitja ein frammi vakandi en sama iðja er líka einmanaleg á geðdeild þótt fleiri séu þar á fótum á nóttunni en hér. Kötturinn, sem ekkert vildi við mig tala í gærkvöldi, hefur tekið mig í sátt og gott ef hún sýnir ekki samúð núna, a.m.k. myndi Pollýanna taka blíðlegt malið fyrir slíkt, sem og huggandi murrið sem minnir á nöfnu hennar Marlene. Þessi köttur var orðinn reyklaus á viku en hefur nú aftur tekið upp hina illu reykingameðvirkni og kemur út á stétt með sínum geðveika reykjandi eiganda. Hún venur sig fljótlega aftur af þessum ósið. Það var gott að koma heim og hitta fólkið sitt. Og takast að sofna í eigin rúmi. En ég er jafn andskoti veik og hjari áfram í þessu helvíti á jörð. Guði sé lof að ég verð aftur læst inni fljótlega, helst fyrir næstu nótt. Stundum er betra að vera læstur inni.

Nýjustu tíðindi úr heimi geðveikinnar

Harpa — Sat, 13 Nov 2010 16:59:29 +0000

Ég er heima í helgarleyfi, sem við skulum vona að gangi betur en síðasta tilraun, fyrir hálfum mánuði. Só far só gúdd. Það er indælt að koma heim, sitja við sína tölvu í sinni stofu, þvo fötin sín í sinni þvottavél, hitta karlmennina sína (hefði kannski átt að raða þessu fyrst ;) en kötturinn lítur hins vegar ekki við mér. Sennilega langrækin, hún fr. Jósefína, og fyrirgefur mér ekki að hafa yfirgefið sig fyrr en seint í kvöld ... jafnvel ekki fyrr en á morgun. Hún vill ekki einu sinni koma með út að reykja (hef þó frétt að hún stundi það að fara yfir götuna og vera meðvirk með reykjandi kennurum og nemendum á gangstéttinni þar) því hún er önnum kafin við að taka frá minn part af hjónarúminu; álítur sjálfsagt að frátekt allan daginn og kvöldið þýði að ég sofi á teppinu í stofusófanum. Jósefína liggur því einbeitt og stanslaust ofan á sænginni minni, við koddann minn. Hm ... (Og maðurinn nýbúinn að glopra því út úr sér í símtali að nýja hjásvæfan hans sé mýkri en ég ...) Hér á heimilinu eru ekki gerðar neinar sérstakar kröfur um að ég sé sósíal enda fjölskyldan oft að bauka hver við sitt. Enda eins gott því í morgun vitjaði þunglyndið mín strax í morgunsárið og ég held að ég sé nákvæmlega jafnveik núna og þegar ég lagðist inn fyrir rúmum þremur vikum. Því miður. Lyfið sem ég er á ætti að vera farið að sýna einhverja virkni núna en svo virðist ekki vera. Því hefur verið gefið undir fótinn að hækka skammtinn í næstu viku ef enn hafa þá ekki fengist nein áhrif. Ég er orðin nokkuð verseruð í miseitruðum matartegundum (með þessu lyfi) og að hafa kannski enn lægri blóðþrýsting en venjulega. Annars hef ég ekki skoðun á lyfinu eða læknisaðgerðum: Fór inn með því hugarfari að nú stjórni ég engu sjálf heldur þiggi hjálp og vísdóm fólks sem er miklu hæfara til að stjórna fyrir mig. Faktískt tek ég einungis einn dag í einu, reyndar oftast hálfan dag í einu, eftirmiddag og kvöld oft bara klukkustund í einu, og hugsa hvorki um fortíð né framtíð, væntingar eða kvíðvænlegar framtíðarhorfur; Er að verða nokkuð flink í þessari aðferð. Þetta er nauðvörn: Detti ég í að hugsa lengra fram í tímann en þennan eina dag hellist helv. vonleysið yfir og kvíðapúkinn fitnar á fjósbitanum. Það er vont. Þess vegna æfi ég mig vel í að hugsa bara um núið og hugsa helst sem minnst. Enn hef ég lesblindu dauðans og les því fátt - skoða heldur myndir í bókum. Get ekki horft á sjónvarp, get ekki höndlað fjölmenni yfir ca. 2 manneskjur eftir kvöldmat, get suma daga prjónað en t.d. var ein slétt-ein brugðin of flókin aðgerð fyrir mig í morgun. Athyglisbrestur dauðans fylgir þessu ástandi ... ég hef t.d. löngu gefist upp á að reyna að lesa matseðil dagsins því tveimur skrefum frá upplýsingatöflunni er ég búin að gleyma honum. Ég hef tvisvar lent í því að geta ekki skrifað tölvupóst, man ekki eftir að hæfileikinn til að skrifa hafi horfið áður svo þetta er sennilega heldur slæmt kast. Þegar allt er farið hlusta ég á tónlist og það reddar miklu. Í svona ástandi er best og tryggast að vera inni á geðdeild og ég er mjög sátt og ánægð með deildina mína. Starfsfólkið er frábært og dagskráin sem boðið er upp á alveg nógu viðamikil fyrir mig, það er eiginlega fyrst núna í þessari viku sem ég get aðeins nýtt mér kyrrðarstundir og músíkþerapíu - fór alltaf að skæla of mikið í slíku prógrammi en höndlaði það nokkuð vel í vikunni sem nú er að ljúka. Ég fæ lyf til að sofa út nóttina og losna við að vakna í ofsakvíðakasti eða ofsagrátkasti klukkan 3 eða 4 á nóttunni, sem er vitaskuld mikill léttir. Sjúklingarnir eru hið vænsta fólk en ég hef fyrir löngu sett mér þá stefnu að ræða ekki samsjúklinga á bloggi og held að það sé góð stefna. Það eina sem ég get sett út á geðdeild er að reykingaaðstaða sjúklinga úti er til háborinnar skammar. Mér er skítsama um lög og reglur og reykingafasisma minnipokamanna: Reykingarnar eru kannski það eina sem maður á eftir og eina ástæðan til að koma sjúklingi aðeins út undir bert loft. Mér finnst það mætti taka tillit til þess. Það er ekki eins og við getum bara skroppið í huggulegt skjól fyrir utan næsta kaffihús eða droppað inn heima hjá okkur - mörg erum við of veik til að komast út af lóðinni. Og svæðið við gömlu Hringbrautina er bölvað rokrassgat, ekki hvað síst í augum manneskju sem býr á þeim lognsæla stað Skaganum ;) Mitt vandamál þarna inni er nokkurs konar atvinnusjúkdómur. Eftir að hafa kennt hálflasin eða lasin eða hangið á kennslunni fram í rauðan dauðann oft undanfarin ár hef ég komið mér upp svo góðum grímum að stundum á starfsfólkið erfitt að sjá í gegnum þær. Allir kennarar vita að maður labbar alltaf hress og skapgóður og með frontinn í lagi inn í kennslustund, alveg sama hvernig manni líður - kennari sem vælir getur leitað sér að öðru starfi strax. Og svo hef ég haft atvinnu af því undanfarin 24 ár að tala og tala ... marga klukkutíma á dag ef því er að skipta. Þess vegna kem ég ekki fyrir sem dæmigerður þunglyndissjúklingur; ég get talað, hlustað og brosað þótt mér líði eins og maran sé að þrykkja mér niður í dýpsta helvíti. Sem betur fer veit staffið af þessum atvinnusjúkdómi og það er tekið fullt mark á mér þegar ég segist vera mikið lasin þennan daginn, þótt ég hafi í sjálfu sér smælað framan í heiminn sem best ég gat allan daginn. Ég hef þurft að vera leiðinleg og afboða / afþakka heimsóknir talsvert. Það er ekki af því ég vilji ekki gjarna hitta gestina mína, suma þeirra vildi ég einmitt mjög gjarna hitta. En stundum er ég of veik til að treysta mér til þess að leika homo sapiens með bros á vör í einhverja stund. Ég vona að þeir sem ég hef sagt nei við skilji það. Og það er ágætt, ef einhver vill heimsækja mig, að hringja fyrst eða senda sms til að vita hvernig formið er þann daginn. Símanúmerið er 897 3659. Rétt að taka fram að ég höndla ekki löng símtöl og einstaka sinnum get ég ekki svarað í símann. Planið núna? Ég hef engin plön. Eftir rúmlega sex vikna dvöl í helvíti hefur maður ekki plön, ekki heldur vonir og ekki heldur vonleysi. Seinnipartinn á morgun fer ég aftur á deildina mína og held áfram að æfa mig í einum degi í einu, hálfum degi í einu og klukkustund í einu. En ég er orðin ofboðslega þreytt og með þessu áframhaldi mun ég líta út eins og Auschwitz-fangi. Þótt ég sé ótrúlega dugleg að borða matinn á spítalanum (þótt mig langi aldrei í hann og finni aldrei fyrir svengd) þá tálga veikindin af mér grömmin jafnt og þétt. Þessi færsla er harmagrátur. En því miður er ákaflega fátt gleðilegt við alvarlega geðlægð. Helsti tilgangur svona færslu er að tjá mig - það hef ég alltaf átt auðveldara með í riti en ræðu þegar heilinn er frosinn - og kannski gagnast það öðrum með svipaða sjúkdóma að vita að við erum mörg - og hugsanlega opnar hún augu einhvers sem rekst hér inn á bloggið og veit lítið um geðsjúkdóma.

Fréttir úr geðveika heiminum

Harpa — Sun, 21 Nov 2010 14:02:10 +0000

eru í rauninni engar. En úr því ég er heima og búin að opna bloggið finnst mér rétt að skrifa einhvern stubb um geðveikina. Nú er ég búin að vera í rúman mánuð á 32 A og sé / finnst ekki betur en ég sé í nákvæmlega sama farinu og þegar ég fór þangað inn - eftir að hafa verið veik hér heima í rúmar 3 vikur. Svoleiðis að þessi djúpa geðlægð er ekkert farin að grynnka. Og lyfið sem ég er að prófa hefur ekki sýnt neina verkun enn. Skammturinn var hækkaður í fyrradag, þess vegna mátti ég ekki fara heim fyrr en í fyrsta lagi í gærkvöldi því það þurfti að tvítékka blóðþrýsting daglega fyrst á eftir. Af því mér hættir til að sofa mjög illa, sérstaklega hér heima, ákvað ég heldur að skreppa í sunnudagsheimsókn heim til mín - og auk þess var ég hundveik seinnipartinn í gær og í gærkvöldi og hefði hvort sem er ekki höndlað að fara út af deildinni þá. Lyfið þolist vel, að vísu er blóðþrýstingurinn ansi lágur en ég hef alltaf haft lágan blóðþrýsting hvort sem er og get ekki sagt að ég finni neitt sérstaklega fyrir neinum einkennum þess vegna. Það er gott að vera heima núna - meira að segja kötturinn tók mér strax opnum örmum / loppum, sem er óvenjulegt. Okkur kettinum hefur í sameiningu tekist að ræsa unglinginn, sem var þægilega skemmtilegt umstang og tók langan tíma ... unglingurinn fer svo í vinnuna en frumburðurinn kemur heim seinnipartinn, í sunnudagssteikina, og ég fer með honum til baka, vonandi heldur snemma kvölds. Það er ótrúlega gott að sitja við eigin tölvu í friði, í eigin stofu, með fólkið mitt í eigin tölvum (já, þetta er doldið tölvusjúk familía) og hlusta á fr. Jósefínu reyna að fanga óvenju óþæga flugu í stofunni (já, þessar flugutuðrur vilja stundum ekki láta éta sig nema með eftirgangsmunum). Skaginn ljómar af sól ... og mikið sem var fallegt að aka inn í bæinn, sjá almennileg fjöllin í kring, sjá vítt til allra átta ... ég er orðin svakalega leið á að horfa á Öskjuhlíðina og Perluna oft á dag, af opinberu reykingasvæði okkar geðsjúklinganna. Ástandið á mér akkúrat í augnablikinu er með skásta móti; ég finn vel fyrir þunglyndinu en get samt ýtt því nóg til hliðar til að skynja annað. En af reynslu reikna ég með að verða uppvakningslegri eftir því sem á daginn líður. Á deildinni er gott að vera, þannig séð. Geðdeild er náttúrlega ekki skemmtistaður heldur sjúkrastofnun og oft líður mörgum þar illa. En starfsfólkið er einstakt og fyrir mig er 32 A einmitt besti staðurinn núna; það er velkomið skjól og þar losnar maður líka við einfeldnislegar ráðleggingar og útlistanir á þunglyndi, sem ég heyri annars alltof oft frá fólki sem hefur nákvæmlega enga þekkingu á sjúkdómnum. (Ég var búin að nefna áður ráðið um svissnesku geitamjólkina, er það ekki?) Dagarnir eru misjafnir, stundum næ ég ógeðveikum tímaglugga fyrst eftir að ég vakna á morgnana, stundum ekki. Sumir dagar eru þokkalegir, sumir í lélegu meðallagi og sumir dagar eru helvítisdagar, frá morgni til kvölds. Þá set ég sjálfa mig í gjörgæslu; loka á alla gesti og einbeiti mér að því að komast gegnum 72 klukkustunda langan daginn, klukkutíma fyrir klukkutíma eða jafnvel hálftíma fyrir hálftíma. Það er eina leiðin. Á svoleiðis helvítisdögum hefur það gerst að ég geti ekki einu sinni prjónað - þá hlusta ég á Kathleen Ferrier syngja aftur og aftur Agnus Dei og Qui sedes ad dexteram Patris (úr H-moll messu Bachs); eftir svona 20 skammta af þeim líður mér yfirleitt skár. Ýmsar Ave Maríur og jarðarfararmarsar Chopins og Beethovens koma sér líka vel. Á betri dögum hlusta á ég heldur nútímalegri músík af ýmsu tagi og á bestu dögum næ ég að hlusta á Marianne Faithfull syngja illkvittnislega hressandi lög úr Túskildingsóperunni. Svo sjóaður geðsjúklingur er auðvitað löngu búinn að koma sér upp sérstökum geðveikis-tónlistarpakka sem brúka má eftir þörfum. (Reyndar eru sólbaðslögin á sama spilara - síðan í sumar - en ég hleyp nú yfirleitt yfir þau, er ekki alveg í standi fyrir gleðilega söngva núna ... reyndar á blúsinn stundum við.) Ég hef aðeins borið það við að reyna að lesa, greip með mér ljóðabók þegar ég var heima um síðustu helgi, vitandi það að mörg þessara ljóða ætti ég að kunna utanað og því væri væntanlega hægt að lesa þau án þess að gleyma jafnóðum því sem ég les. Get ekki sagt að árangurinn sé neitt stórkostlegur og athyglisbrestur dauðans kemur enn í veg fyrir að ég geti lesið, þ.e.a.s. náð því sem ég les. Svo ég er enn háð því að prjóna, það er það helsta sem ég get iðjað, a.m.k. oftast. Auðvitað er þessi færsla harmagrátur eins og síðustu færslur. En mér finnst gott að tjá mig á bloggi og heyrist / sýnist að einhverjir telji sig græða á að lesa þessar færslur. Mér er líka í mun að leiðrétta lýsingar sem ég "las" fyrir stuttu, þar sem geðdeildarvist var lýst eins og einhverju súrrealísku karnevali, gott ef var ekki bara banastuð á þeirri deildinni. Það er að því leyti undarlegra þar sem þetta var einmitt sama deildin og ég dvel á núna og hef oft áður dvalið. Kannski les ég einhvern tíma pistla um grín og pöbbastemningu á krabbameinsdeild - hver veit.

Af 32 A

Harpa — Wed, 24 Nov 2010 14:56:25 +0000

Ákvað að blogga af deildinni svona einu sinni. Í dag er miðvikudagur og þá er fastur liður að skipta á rúminu sínu ... aðrir fastir liðir eru matartímar, tímar í Listasmiðju (þar sem m.a. er hægt að komast á netið), kyrrðarstund með prestinum - miðvikudagsliður - (sem ég sleppti í dag en mæli annars með) og svo smotterí eins og blóðþrýstingsmælingar og svoleiðis. Þessar upplýsingar eru fyrir þá sem langar að vita hvað við ríslum okkur við hér á geðdeildinni ;) Til að peppa upp daginn fer ég svo ótal oft út að reykja og uni mér annars við að hlusta á tónlist og prjóna. Undanfarna daga hef ég getað skroppið í stutta labbitúra eftir hádegi, aðallega til að verða ekki "kramaraumingi til sálar og líkama", eins og amma sagði ... hugsanlega hefur hún haft rétt fyrir sér og mér finnst nóg að vera kramaraumingi til sálar. Góðar fréttir eru þær að nú hef ég sofið hátt í 9 tíma þrjár nætur í röð. Það er kraftaverk! Þótt annað lyfið, sem átti að hjálpa mér að sofa út nóttina (í stað þess að vakna upp eftir svona fjóra tíma og geta ekki sofnað aftur) væri alveg hreinsað út í gærkvöldi svaf ég nánast eins og ungabarn. Satt best að segja held ég að þetta lyf hafi hvort sem er aldrei virkað neitt en gæti trúað að hitt lyfið virkaði. Brjálæðislegu örvæntingarköstin hafa líka látið undan síga og sjálfsvígshugsanir dofna æ meir. Þegar ég fer út bíð ég orðið eftir græna karlinum - þangað til núna hefur mér verið nákvæmlega sama hvort keyrði á mig bíll eða ekki. Svoleiðis að stórbættur svefn og rórri líðan hlýtur að teljast mikill plús. Mínusar eru að blóðþrýstingurinn er stundum ansi lágur og þunglyndið getur enn orðið slæmt seinnipartinn og á kvöldin - enginn helvítisdagur hefur samt komið síðan í síðustu viku og gærkvöldið var nokkuð gott. Ég hef ákveðið að halda fast við kjörorðin mín sem standa einmitt (á grísku) á þessu bloggi: "Ég vænti einskis, ég óttast ekkert, ég er frjáls", að undanskilinni síðustu setningunni. Þetta eru fín kjörorð og gefa í rauninni æðruleysisbæninni og "einn-dagur-í-einu"-frasanum lítið eftir. Það er sem sagt best að hanga í núinu, gleðjast yfir góðu núi en hugsa lítið um framtíðina, hvorki jákvætt né neikvætt. --- Þetta var útsending dagsins af 32 A :)

Öng er sótt verri

Harpa — Sat, 27 Nov 2010 07:31:37 +0000

hveim snotrum manni / en sér engu að una (Hávamál, 95. erindi). Ég er einmitt snotur kona, altént þegar heilinn starfar nokk normal, en akkúrat núna er ég í ástandinu "sér engu að una", sem mér finnst lýsa þunglyndi aldeilis prýðilega. Er heima, í helgarheimsókn. Dagurinn í gær var í slöku meðallagi og ég tiltölulega freðin þegar ég kom heim um kvöldmatarleytið. Svo vaknaði ég hálf-fjögur (só möts fyrir hinn góða rotara, þ.e. sterka geðlyfið sem á að fá mig til að sofa áfram!) og gafst upp og fór á fætur laust fyrir hálf-fimm. Kattarkvikindið má eiga það að hún dreif sig með á fætur, grútsyfjuð, og hefur haldið mér selskap, ásamt því að gerast umsvifalaust meðvirkur aðstandandi reykingamanns þótt um miðja nótt væri. Samt var hún tiltölulega óhress með að láta mér eftir rúmið mitt í gærkvöldi ... búin að koma sér upp huggulegum kúruselskap með manninum í hjónarúminu en þurfti að flytja á teppið sitt í gluggakistunni í nótt, þegar geðveika yfirlæðan mætti á svæðið. Svefninn hefur verið í lagi þessa vikuna á geðdeildinni svo ég reiknaði nú ekki með árvöku eða fjögurra tíma nætursvefni hér heima. Hafði meira að segja með mér eyrnatappa, ef hinum góða eiginmanni yrði á að hrjóta (nokkuð sem hann staðhæfir að hann geri alls ekki og sé einungis ímyndun konunnar stöku sinnum). Ég ætla að gista hér næstu nótt líka og verður spennandi að sjá hvernig fer. --- Eftir rúmar fimm vikur á geðdeild hefur mér batnað svolítið, eins og ég lýsti í síðustu færslu, en er enn svakalega fötluð til sálar; ólæs, með athyglisbrest dauðans og maran leggst oftast á mig laust fyrir hádegi, þyngist frameftir degi og getur orðið ansi þungbær á kvöldin. Lyfið sem ég gadda í mig hefur a.m.k. sýnt aukaverkanir, aðallega lágan blóðþrýsting og sjóntruflanir; ég verð svakalega nærsýn laust eftir hádegi dag hvern, sennilega af því ég rýni um of í prjónamynstur og augað nær víst ekki að stilla sig eðlilega. Læknandi verkun er aftur á móti minni, þó er hugsanlegt að meiri ró, þ.e. minni örvænting og þ.a.l. færri og daufari sjálfsvígsþankar, séu þessu lyfi að þakka. Eldhúsið eitrar reglulega fyrir mér, einkum með belgbaunum, en einnig pepperóní, sojasósu og fleiru tilbehör. (Ef einhver hefur áhuga á að sjá eitrunarlistann fyrir Marplan er hann hér.) Ég er hætt að kvarta yfir þessu, spyr hjúkrunarfólkið ef ég er vafa en ef ég er viss ýti ég matnum til hliðar og borða þann part sem ég má. Enda er það staðfast markmið að þyngjast um kíló á viku svo ég passi í einhverjar aðrar buxur en þessar fáu druslur sem ég á í nr. 36. Markmiðið hefur sennilega ekki alveg náðst en eitthvað hef ég þyngst enda et ég samviskusamlega allt af disknum í hvert mál (nema eitraða dótið) - hef aðeins einu sinni tilkynnt að þennan mat gæti ég ekki borðað, það var daginn sem var hjartagúllas á borðum. Svo var ég nógu séð til að láta merkja mínus fisk á mitt matarspjald frá fyrsta degi, það er nefnilega fiskur í annað hvert mál. Og ég graðga ekki í mig fiski á almannafæri fremur en þær góðu konur undir Jökli, í Kristnihaldinu. Dagarnir á geðdeild eru hver öðrum líkir og renna saman enda fylgir djúpri geðlægð talsvert blakkát (guði sé lof). Ég er yfirleitt komin á fætur milli 7 og 8, oft uppúr 7, en frá korter í 7 má fara út að reykja. Eftir morgunreykingar og morgunkaffi sendi ég manninum morgun-SMS-ið, reyni að hafa það soldið upplífgandi fyrir manninn sem gæti leiðst í sínu skrifstofudjobbi. Svo reykir maður meira og bíður eftir morgunmat og morgunlyfjum, milli hálfníu og níu. Eftir það má prjóna svolítið meðan beðið er eftir læknaviðtali, venjulega í kringum 10. Eftir það kíki ég á tölvupóst inni í Listasmiðju, sem er opin mánudaga til fimmtudaga, rúmlega klukkustund fyrir og eftir hádegi. Yfirleitt nenni ég ekki að skoða neitt á vefnum enda afar áhugalaus um hinn ytri heim. Síðan er það morgunsturtan, reykja og prjóna og bíða eftir hádegismatnum og hádegislyfjunum. Ég hef aðeins reynt að fara í labbitúr eftir hádegið, lengst alveg niður í Tiger á Laugaveginum en sá göngutúr var reyndar fulllangur og mér leið eins og ég væri á fyrsta glasi á leiðinni heim á deild aftur. Eftir hádegið er oft einhvers konar stutt dagskrá, tónlistarþerapía eða kyrrðarstund. Misjafnt hvort ég mæti á þetta - fer eftir hve maran er orðin þung og hvort ég treysti mér til að sitja ógrátandi gegnum hálftíma prógramm. Yfirleitt reyni ég að halda mig frammi alveg fram að kvöldmat, hálf sex, og prjóna, milli reykferða. Fram eftir degi get ég haldið uppi samræðum við samsjúklinga og lít sennilega tiltölulega ógeðveik út. En eftir kvöldmat treysti ég mér yfirleitt ekki til að feika þetta lengur, finnst kliður óþægilegur og hljóðið í sjónvarpinu óþægilegt og samvera óþægileg, svo ég flyt inn í herbergi með prjóna og Mp3 spilarann og reyni að lifa af kvöldið kappklædd uppi í rúmi ... stundum tek ég hálftíma í einu til að höndla tímann fram til klukkan 10 þegar ég fæ kvöldlyfin og get fljótlega farið að sofa og sloppið frá mörunni miklu. Komi gestir get ég yfirleitt feikað mig fríska í takmarkaðan tíma. Þetta hljómar sem heldur fátæklegt líf - ég hef löngu gefist upp á að reyna að lesa Fréttablaðið eða aðra snepla sem berast inn á deildina, get ekki fylgst með sjónvarpi og hef eiginlega ekki snefil af áhuga á neinu sem er að gerast þarna úti. En þetta er líf sem hentar mér afar vel sem stendur. Hæfilega takmörkuð dagskrá, afskaplega almennilegt starfsfólk og samsjúklingar sem eru oft á sama báti og ég, henta vel konu sem er höll úr heimi og þarf fyrst og fremst að einbeita sér að því að komast í gegnum einn dag í einu. Um daginn var ég spurð hvort mér leiddist. Ég íhugaði þetta svolítið og niðurstaðan er að mér leiðist ekki. Held að það sé partur af því að finnast yfirleitt næstum ekki neitt; finn ekki fyrir tilhlökkun, kvíða, reiði, leiða, óþolinmæði eða nokkrum sköpuðum tilfinningum. Það eina sem ég finn verulega fyrir seinnipartinn og kvöldin eru óbærileg þyngslin (eins og maður sé í svarta þoku sem leggst yfir og allt um kring og inn í mann líka), sársaukinn sem fylgir þunglyndinu (einhvers staðar djúpt inni í brjóstinu), og hroðalegur kuldi sem kemur einhvern veginn innan frá svo það er erfitt að klæða hann af sér. Kosturinn við geðdeildardvöl er að maður þarf ekki svo mikið að vera að útskýra þessa líðan, þar skilja menn nákvæmlega hvernig djúp geðlægð lýsir sér enda margir á sama báti. Verkfærin til að höndla kvöldin eru prjónar og tónlist. Ég veit ekki hvenær ég útskrifast og er í rauninni alveg sama. Vona bara að ég verði ekki send heim fyrr en ég er tilbúin til þess að höndla heimveru. Akkúrat núna ætla ég að bíða eftir að klukkan skríði yfir átta svo ég geti tekið morgunlyfin mín og reynt að sofna aftur svolitla stund. Var svona að gæla við það fyrirfram að komast á hárgreiðslustofu og láta lita á mér hárið (gráa röndin er orðin ansi viðamikil) eða skreppa í ljós en sé núna að það er alltof stór biti fyrir mig og verður að frestast eins og allt annað. Enda er mér nákvæmlega sama þótt ég líti út eins og draugur upp úr öðrum draug - ég græja þetta bara þegar ég verð orðin þokkalega frísk.

Eigin horfur og fáránleg umfjöllun um geðdeildir

Harpa — Wed, 01 Dec 2010 20:05:02 +0000

Frísklega myndin af litlu krúttunum mínum - og fínu geðdeildarprjónuðu vettlingunum - hefur ekkert með efni færslunnar að gera en ætti að gefa henni gleðilegri "andblæ" (þetta orð er notað sérstaklega fyrir litlusystur). Ég er í vettvangsheimsókn heima. Kom um kvöldmatarleytið í gær og fer aftur á 32 A um kvöldmatarleytið á morgun; Þetta er tveggja sólarhringa æfing í að vera heima á virkum dögum. Gangi vettvangsheimsóknin þokkalega vel fæ ég að útskrifast á föstudaginn. (Gangi hún illa reikna ég með að dvelja áfram í kost og logi hjá ríkinu.) Plúsmegin reiknast að mér tókst að fara í klippingu og litun í morgun. Nú lít ég ekki lengur út eins og sjórekið lík heldur eins og sjórekið lík með vellitað hár og vellitaðar augabrúnir. Það er þó altént munur og ég gæti merkt við skárri möguleika á Becks kvarðanum við spurningunni um hversu aðlaðandi eða óaðlaðandi þunglyndissjúklingi finnst hann vera. Skv. mælingu á mánudag er ég þriðjungi frískari en þegar ég kom inn fyrir þá tæpum sjö vikum. Það er ekki nógu gott, sýnir ekki marktæka svörun við lyfinu en við teljum samt bæði, ég og læknirinn, að einhver svörun sé komin fram. Auk þess sem ég benti honum á í gær að litun og klipping hlyti að gefa a.m.k. þrjú stig og augabrúnirnar myndu skora eitt stig. Mínusmegin er að ég svaf bara fjóra tíma í nótt. Eftir hárgreiðslustofuheimsóknina leið mér verulega illa og rétt skreiddist heim, náði svo að leggja mig eftir hádegi og skánaði að mun. Kannski verð ég að sofa á tvískiptum vöktum hér heima? Annars er ég alger aumingi, get ekkert gert nema prjónað en er meir en til í að vera alger aumingi hér á Vallholtinu ef mögulegt er, hef svo oft verið mikið veik heima. (Og eins og tengdamamma benti á þá hlýtur samvera við Jósefínu að toppa geðdeild!) Ég er líka kramaraumingi líkamlega því lyfið lækkar blóðþrýstinginn svo mikið - gúgglaði og fann þær upplýsingar að þetta væri fínn blóðþrýstingur væri ég eins árs gamalt barn - svo ég er eðlilega nokkuð slöpp. Þetta mun lagast þegar lyfið hefur skilað nægilega góðri verkun til að lækka megi skammtinn. Í hársjæningunni fann ég Vikuna með viðtalinu um 33 C. Þótt ég muni kannski ekki margt úr því viðtali fór um mig; Vesalings viðmælandinn var greinilega fárveik (byggi þessa staðhæfingu bæði á ýmsum lýsingum í viðtalinu og hennar staðföstu trú á að lyfjaleysi gerði sig heilbrigða ... gott ef hún var ekki einmitt að beina því til annarra geðsjúklinga að leiðin til bata væri fólgin í að hætta að taka lyf) og lýsingar hennar á deildinni voru afar ólíklegar og ótrúlegar. Ég efast ekkert um að hún hafi upplifað þetta svona á sínum tíma en upplifunum geðsjúkra ætti að taka með vissri varúð, mínum eigin meðtöldum. Einhvers staðar í þessu bloggi er t.d. að finna undirtekt á einhverjum orðum sama viðmælanda, sem ég sá í sjónvarpinu og fannst að gæti verið margt til í. Það byggði ég á upplifun minni af deildardvöl í fyrra sem ég sé nú að varð að rangsnúinni minningu. Ég er á deildinni fyrir neðan og þar er maður alltaf með tengil (sjúkraliða eða karlkyns starfsmann - er ekki alveg viss um starfsheiti þeirra) og ákveðinn hjúkrunarfræðing. Þetta fólk kemur og spjallar við mann - eða spjallar ekki við mann ef sjúklingurinn vill það ekki. Svo má alltaf biðja um viðtal ef þarf. Á nóttunni eru sérstaklega almennilegir menn á vakt og næturhjúkrunarfræðingur. Hver læknir hefur nokkra sjúklinga og teymi, þ.e. læknir, hjúkrunarfræðingur og oft læknanemi, hefur viðtal við hvern sjúkling á hverjum morgni, spyr um líðan, hefur tékkað á rapportum þeirra sem voru á vakt daginn áður - bæði tengla og hjúkrunarfræðinga, ber undir sjúklinginn hugsanlegar lyfjabreytingar o.s.fr.. Mín reynsla er sú að viðtalstíminn sem maður fær fari eftir ástandi og geti verið allt upp í hálftími. Auk þess hefur læknirinn minn spjallað við mig í einkaviðtölum og það held ég að hinir læknarnir á deildinni geri líka. Þannig að staðhæfingar Láru Kristínar um 5 mín. afgreiðslu áhugalauss læknis, andstyggilegt og illa innrætt starfsfólk sem vilji bara hafa sjúklingana sem dópaðasta finnast mér algerlega út í hött. Eftir því sem ég best veit er róandi lyfjum stillt eins mikið í hóf og unnt er en auðvitað er fullt af sjúklingum sem bráðnauðsynlega þurfa slík lyf og jafnvel töluvert af þeim. Þetta er nú einu sinni sjúkrahús og á sjúkrahúsum eru almennt gefin lyf til að fólki líði skár. Sjálf er ég á afar lágum skammti af kvíðastillandi lyfi, sem er einmitt verið að trappa niður og taka út núna, en aftur á móti þurfti ég að fá sterkt geðlyf með sljóvgandi aukaverkun til að geta sofið meir en 4 tíma á nóttunni og þarf enn. Aðallyfið sem ég tek er geðlyf og enginn verður dópaður af því. Á B-ganginum á minni deild er setið allan daginn yfir mjög veikum sjúklingum. Ég reikna með að þannig sé það líka á 33 C og mér finnst ekki hægt að kalla það annað en topp þjónustu að sérstök manneskja vaki yfir manni. Aftur á móti er ég sammála henni um mikinn niðurskurð sem bitnar á aðgangi fólks að geðdeildum og bráðainnlögn og veldur einnig mjög miklu álagi á starfsfólkið. En á 32 A er samt nákvæmlega sama staffið og í fyrra, þegar ég lagðist inn á sama árstíma, og það stendur sig ótrúlega vel þótt það þurfi stundum að vera nánast á hlaupum til anna öllu. Í rauninni er ekkert annað hægt en að vorkenna vesalings stúlkunni sem opnuviðtal Vikunnar 21. nóv. var við. Á hinn bóginn er ekki annað hægt en hneykslast á blaði sem gerir sér veikt fólk að féþúfu með uppsláttarviðtali. Yfirlækni deildarinnar gafst ekki færi á að gera athugasemdir við viðtalið, "vegna tímaskorts" stóð í blaðinu. Þess vegna er stór hluti þess einfaldlega rógur í garð starfsmanna á 33 C. Væntanlega mun geðsvið Lans ekki standa í að kæra Vikuna fyrir rógburð og ærumeiðandi ummæli en það væri samt full ástæða til þess. (Gurrí, ef þú lest þetta: Í guðs bænum reynið að taka ykkur tak þarna á Vikunni og sýna a.m.k. lágmarks sómatilfinningu fyrir því hvað þið birtið í stað þess að hugsa bara um uppsláttinn!) Fyrir nokkru birti Pressan bloggfærsluröð (pressupennans Unnar H. Jóhannsdóttur) um vist á geðdeild 2008. Það vill svo til að er sama deildin og ég hef nú fengið margra vikna reynslu af og hef reyndar oft áður legið þar inni. Þær færslur voru að stofni til verulega ósmekkleg umfjöllun um samsjúklinga höfundarins; þótt nöfnum væri breytt var einfalt mál að þekkja bæði sjúklinga og starfsfólk af lýsingunum. Unnur var greinilega í bullandi maníu þarna inni á sínum tíma og lýsir dvölinni í samræmi við það, eins og þar ríki einhvers konar karnevalsstemning alla daga og í rauninni virtist flest "sjúklega gaman" við þessa geðdeildarvist. Satt best að segja velti ég því aðeins fyrir mér í hvaða ástandi hún væri þegar hún skrifaði þessa pistla í nú í október - annars vegar hvernig hún réttlætti fyrir sjálfri sér umfjöllun um aðra sjúklinga á opinberum vefmiðli og hins vegar tók ég eftir hvað pistlarnir voru illa skrifaðir, þ.e. illa stílaðir og misjafnlega stílaðir. Pistlaröðin hófst t.d. með hástemmdu margtuggnu líkingamáli um svarta og hvíta hunda (já, Winston Churchill hefur margt á samviskunni og ekki hvað síst þessa margtuggnu klisju um svarta hundinn!) en breyttist svo í allt að því gróteska spémynd í lýsingum á 32 A. Þetta var soldið eins og höfundurinn hefði ætlað sér að skrifa hátíðlega tímamótagrein en síðan svissað í miðju kafi yfir í farsann. Væri kannski áhugavert fyrir áhangendur Kristevu að greina þessa pistla ;) --- Nú er þessari þunglyndu bloggynju þrotinn máttur í bili og mál að linni svo langri færslu. Ætli sé ekki ráð að fara og halda sér í prjónana það sem eftir lifir kvölds, hlusta á tónlist og hafa jafnvel áhugasama hannyrðakisu liggjandi á eldhúsborðinu hjá sér, lygnandi aftur augunum af gleði yfir að reykingakonan er aftur komin heim og hlakkandi til að komast í hannyrðadótið um leið og prjónakonan bregður sér frá. Vonandi útskrifast ég á föstudaginn!

Útskrifuð!

Harpa — Sat, 04 Dec 2010 08:10:55 +0000

Í gær útskrifaðist ég af 32 A. Því miður fær maður hvorki skírteini né húfu en það er samt gaman að útskrifast. Sonurinn, sem ók mér til borgar óttans kvöldið áður (eftir tveggja sólarhringa æfingarheimsókn hér heima) hvatti mig mjög til að dimmittera það kvöld; mér datt einna helst í hug að fara í sjúklingaföt, merkt Eign ríkisspítala, og leika Jack Nicholson í Gaukshreiðrinu (þeirri arfavitlausu mynd!) en féll frá hugmyndinni annars vegar af því ég var of þunglynd til að fara í svoleiðis leik og hins vegar af því mér datt í hug að þá yrði ég ekkert útskrifuð heldur sjúkdómsgreind með maníu og skellt inn á B-ganginn ... Þannig að það var hvorki dimmisjón né útskriftarathöfn og ekkert skírteini með "Certified Depressed Patient" upp á vegg. Ég er eins og draugur dreginn upp úr mykjuhaug, þannig lagað, og hvorki til smáræðis né stórræða hér heima. Í augnablikinu hef ég hinn nánast daglega ógeðveika glugga, sem opnast eftir að ég vakna og helst opinn í klukkustund eða svo. Síðan leggst maran á mig, hægt og sígandi yfir daginn; á kvöldin er ég prjónandi grænmeti. En það er mikill munur að vera komin heim og laus af stofnuninni - geta talað um annað en geðveiki þegar ég er málfær og hafa hinn meðvirka kött með mér dags daglega. Jafnvel þótt komi helvítisdagar, sem ég reikna allt eins með, er betra að vera heima hjá sér, geti maður það. Eitt af því sem ég hef strax fundið út er að ég þoli tölvunotkun takmarkað. Þess vegna er þetta stutt færsla, rétt til að láta vita af því að ég er komin heim (eins og Jón, um árið) og tel að botninum hafi verið náð og úr þessu liggi leiðin upp á við, hægt og hægt næstu mánuði. Vonandi verð ég læs fyrir áramót því það er alltaf mikill munur að geta sökkt sér í bækur. Læsi er það sem ég sakna mest í þunglyndisköstum.

Viku afmæli heima

Harpa — Fri, 10 Dec 2010 18:31:39 +0000

Jæja, þá er fyrsta vikan heima, á einkageðdeildinni í Vallholtinu, liðin. Minnir að þetta hafi nú ekki verið svo slæmt nema dag og dag. Og ég tel mig tvímælalaust merkja bata ... sennilega er helvítis Marplanið loksins farið að virka! Enn er ég ólæs og nokkurn veginn óráðandi öllum bjargráðum - eða þannig. Í gær hlustaði ég samviskusamlega á grilljón fréttatíma í útvarpinu og náði því að eitthvað er að gerast í Æseif en það er nokkurn veginn það eina sem ég man. Testaði áðan hreyfiminnið og spilaði á mitt pjanóforte, í annað sinn frá því ég kom heim; minnið í fingrunum er betra en vinnsluminnið í heilanum en það háir mér náttúrlega að vera svakalega skjálfhent. Hlýtur þó að teljast til tekna að kötturinn fór ekki út á meðan (eins og venjulega, þetta er tónelskur köttur sem höndlar illa feilnótur). Aðalvandamálið er svefnleysið. Ég hef sofið eina nótt síðan ég kom heim, það var í fyrrinótt. Annars sef ég um fjóra tíma og hrekk þá upp og er ómögulegt að sofna aftur. Las í dag hjá þeirri góðu dönsku lyfjastofnun að svefnleysi er algeng aukaverkun af Marplan. Svoleiðis að ég hef ákveðið að sætta mig bara við þetta enda get ég ósköp vel lagt mig í svona tvo tíma yfir daginn því öll verk og verkefni eru á "hold". Í tilefni þessarar niðurstöðu ætla ég að hætta að taka lyf hvers aukaverkun átti að fá mig til að sofa; sé ekki að það sé neitt að virka og því ástæðulaust að gadda því í sig. Í rauninni hefur eina verkunin verið sú að í stað þess að vakna upp á nóttunni með fúlle femm vakna ég og fer á fætur pínulítið hífuð og sljó af þessu lyfi: Háir mér við prjónaskap auk þess sem mér finnst sérlega óþægilegt að finnast ég hífuð. Það er sosum ekkert alslæmt að fara á fætur um þrjú-fjögurleytið á nóttunni; gefst góður friður til að lesa blaðið mannsins og kíkja í tölvuna og prjónast líka glettilega hratt og vel upp úr óttu. Öllu verra er að mig svimar, hef nettan hausverk og er skjálfhent af svefnleysi allan daginn. Hér er velrekin einkageðdeild: Ég haga mér eins og sjúklingur og stilli mig nær algerlega um húsverk eða önnur verk. Man eftir að taka lyfin kl. 9, 12, 16 og 22 og hef meira að segja fjárfest í lyfjaskipulagsboxi til þeirra hluta. Unglingurinn vakir á nóttunni og sefur á daginn svo ég fæ yfirleitt smá félagsskap þegar ég fer á fætur á nóttunni. Kötturinn sér um félagsskap yfir daginn. Mér finnst þetta fínt.

Hið einfalda og fátæklega líf

Harpa — Wed, 15 Dec 2010 17:20:13 +0000

Ég er öll að koma til, þ.e.a.s. maran leggst ekki á mig daglega og andleg líðan er bara yfirleitt þokkaleg. Þetta er mikill léttir! Mínushliðar eru svefnleysi dauðans (sem lætur mér líða eins og ég sé vel timbruð, dag hvern) og athyglisbrestur (testaði lestur í gær og fyrradag með neikvæðum árangri; Les nokkrar síður og velti því svo fyrir mér hvað ég var að lesa ...) og slappleiki (ef ég labba út í næstu búð titra lappirnar af áreynslu og mér finnst ég vera að leka niður). Þess vegna lifi ég afar einföldu en jafnframt fátæklegu lífi. Helsta iðjan er að hanga á facebook, hlusta á útvarp og prjóna. (Hugsa að ég meiki ekki ennþá sjónvarp vegna athyglisbrestsins.) Þótt ég hlusti á alla fréttatíma dagsins á ýmsum stöðvum hef ég svo sem ekki náð mörgum fréttum, einna helst að ég hafi náð að fylgjast með fyrri tíðar gloríum Ólafs Johnsons og Þorgerðar Katrínar - veit að hún var flottasti ráðherrann á sínum tíma en aftur á móti virðist hún nú ekki hafa stigið í vitið sem ráðherra og ætti að snúa sér að öðrum störfum en sitja á Alþingi, finnst mér. Ólafur Johnson snýr sér sjálfkrafa að öðrum störfum en reka Hraðbraut, það er a.m.k. ljóst. Mér tókst að taka strætó til borgarinnar handan Flóans í dag! Var samt soldið á mörkunum að ég höndlaði bakaleiðina, kannski vegna þess að ég var að leka niður af þreytu eftir enn eina svefnlitla nóttina. En ég komst báðar leiðir ;) Hitti minn góða lækni sem ávísaði svefnlyfi. Vonandi virkar það. Ég hafði sjálf hent út hinu róandi-aukaverkunar-geðlyfi sem átti að fá mig til að sofa en gerði það ekki, af því mér fannst óþægilegt að vera andvaka og pínulítið hífuð, skárra að vera andvaka og edrú. Las einmitt í einhverjum netmiðlinum áðan að góður svefn gerði fólk fallegra - > lélegur svefn gerir fólk væntanlega ljótara og hvaða kona vill verða ljót og með bauga niður að hnjám? Ekki ég! Sömuleiðis er Marplan-skammturinn lækkaður og má ætla að ég endurheimti minn góða lága blóðþrýsting á ný, í stað þessa megalága þrýstings sem fær mig til að líða eins og máttlausri dulu. Allt á uppleið, lyfjalega séð, nema maðurinn var að hringja í þessu og hið góða apótek finnur ekki lyfseðilinn ... Það var gaman að hitta félaga af 32 A á reyksvæðinu og ég bað fyrir kveðjur til þeirra sem ég þekki og enn eru þarna inni. Það var líka soldið gaman að lesa Séð og heyrt á biðstofunni: Blöðin eru frá 1999 - 2006 og einkar spennandi að lesa um fallega fólkið 2006; hverjar voru óléttar, hverjir voru nýtt par og mega-ástfangin (öll skilin núna, held ég) og hverjir voru í bullandi útrás, keyptu hús, banka, snekkjur og tilbehör. Sama fólk er iðulega í fréttunum núna, með allt niður um sig. Loks var ég svo heppin að finna viðtal frá 2000 sem mér hafa leikið landmunir á að lesa upp á síðkastið: Athyglisvert og skýrði margt. Gleymdi strax öllu sem ég las í Séð og heyrt nema þessu viðtali ... Maðurinn sinnir öllum heimilisstörfum, kötturinn heldur mér selskap á daginn og ég hitti unglinginn minn á nóttunni, þegar ég fer á fætur og hann er að hugsa um að fara bráðum að tygja sig í bælið. Svoleiðis að aðstæður eru eins og best verður á kosið. Systkini mín hafa reddað ýmsum jólagjafakaupum (takk elskurnar!), maðurinn reddar sumum og nú er bara að taka sig saman í andlitinu, labba hundrað metra út í búð og kaupa rest. Því hef ég frestað í u.þ.b. viku en hlýt að ná því fyrir jól. Sem betur fer höfum við alltaf jólað í lágmarki á þessu heimili. Hinn norðurþingeyski siður bernsku minnar, að skreyta ekki fyrr en á aðfangadag, er í heiðri hafður en ég fékk þó manninn til að setja eitthvert ljósadót í tvo glugga svo fólk héldi ekki að við værum múslimar. Við höfum aldrei bakað heldur purrkunarlaust keypt danskar smákökur í Einarsbúð - reyndar hefur frumburðurinn stundum bakað piparkökuhús einhverja nóttina en sleppir því væntanlega í ár. Jólin hjá okkur eru fyrst og fremst tækifæri til að slappa af og hafa það huggulegt. Maður slappar ekki af í bakstri, skreytingum og jólahreingerningu (fyrir svo utan það að ég hef löngu fundið út að það er heppilegast að gera svona stórhreingerningar á vorin, þegar fer að birta og skíturinn sést, og á haustin, til að losna við flugnaskít sumarsins). Þannig að ég hef nákvæmlega ekkert samviskubit yfir að gera nákvæmlega ekki neitt á þessu heimili, jólastúss meðtalið. Enda er öllum hinum hérna nákvæmlega sama. Þetta er fátækleg færsla enda hef ég ekki almennilega komið mér upp skoðunum ennþá - þær koma með frekari bata.

Ljótleiki mannlífsins

Harpa — Fri, 17 Dec 2010 17:20:56 +0000

Eftir að af mér fór að brá og ekki hvað síst eftir að ég hef tekið upp þann leiða sið að sofa ekki á nóttunni hef ég skoðað vefmiðla og blogg talsvert. Það er ekki gott fyrir sálina. Og það verður æ erfiðara að finna eitthvað bitastætt til að lesa, einkum fækkar skemmtilegum bloggum meir og meir. Hvað eftir annað stend ég mig að því að skruna niður blogggáttina og smella á nokkur blogg, til þess eins að komast að því að færslurnar eru svona 5 - 10 línur og einhvers konar æsingarkennd yfirlýsing eða upphrópun yfir einhverri frétt í mogganum ... oftast neikvæð. Og svo nokkur komment frá moggabloggurum af sama tagi. (Þetta á vitaskuld alls ekki við alla moggabloggara en ansi marga þó.) Skemmtileg blogg, finnst mér, eru blogg þar sem fólk er að velta einhverju fyrir sér, segja eitthvað af viti eða bara veita innsýn í eigið líf. Spillir ekki að sama fólk sé velskrifandi. Ég hef einmitt lagt mig fram við að tengja í nokkur svoleiðis blogg til að stytta mér leiðina að þeim. Því miður eru sumir skemmtilegustu bloggararnir nánast hættir að blogga, sennilega vegna fésbókarinnar. Það sem mér finnst áberandi er hve sumir netmiðlar, t.d. dv.is, pressan.is og eyjan.is, leggja sig í líma við að lepja upp neikvæðar fréttir. Síðan gefst lesendum kostur á að segja álit sitt, ýmist í gegnum FB eða í sérstöku kommentakerfi. Eiginlega fer dálítill hrollur um mann þegar maður les gegnum athugasemdirnar því oft einkennast þær af illsku, öfund og fyrirlitningu. Og mjög oft beinist þessi illska, öfund eða fyrirlitning gegn einhverri nafngreindri persónu sem netmiðillinn kaus að sýna í slæmu ljósi akkúrat þann daginn. Þetta á ekki hvað síst við um dv.is því eyjan.is virðist hafa eitthvert lágmarkseftirlit með athugasemdum. Þó spanar eyjan menn upp með fyrirsögnum á borð við "Lagaprófessorar maka krókinn: Fá milljónir fyrir sérstök aukaverkefni" enda gera fjölmiðlar villt og galið út á öfund þessa dagana. Núna undanfarið hafa menn á dv.is keppst við að tjá sig um nafngreindan öryrkja sem nánast óvart lenti í netmiðilskvörninni og þykir illa læsu fólki að öryrkinn hafi of mikið milli handanna. Þótt inn á milli sé hægt að sjá athugasemdir frá sæmilega skynsömu fólki sem er að reyna að leiðrétta umfjöllun eða slá á ofsafengin viðbrögð annarra virðist það lítið þýða. Sama gildir sjálfsagt um yfirlýsingu Öryrkjabandalagsins í gær ... kommenterarnir æstu ná sennilega ekki að lesa gegnum svo flókna töflu. Pressan býður ekki upp á þennan tjáningarmöguleika heldur möguleikann á að "læka" fréttina. Það er vissulega annkannalegt að sjá 40 manna "mæla með" frétt með fyrirsögninni "Spilasjúk móðir sem skildi börnin eftir grátandi út í bíl í skítkulda fær börnin aftur þrátt fyrir dóm." Með hverju er fólkið að mæla? Nei, ég held ég einskorði mig við ruv.is og baggalutur.is í framtíðinni - maður verður svolítið hrelldur að skoða þetta sem ég taldi upp að ofan!

Jesús og kyrtillinn hans

Harpa — Mon, 20 Dec 2010 08:19:33 +0000

Nú líður að afmælinu Jesúbarnsins og kannski rétt að huga að því hvernig hann var klæddur blessaður, eftir að hafa vaxið upp úr reifunum. Þá þarf, eins og oft í upphafi, að skoða endi sögunnar um ævi Jesú: Í Jóhannesarguðspjalli 19:23 segir, um krossfestingu Jesú: „Þegar hermennirnir höfðu krossfest Jesú tóku þeir klæði hans og skiptu í fjóra hluti og fékk hver sinn hlut. Þeir tóku og kyrtilinn en hann var saumlaus, ofinn í eitt ofan frá og niður úr. ²⁴Þeir sögðu því hver við annan: „Rífum hann ekki sundur, köstum heldur hlut um hver skuli fá hann.“ Svo rættist ritningin: Þeir skiptu með sér klæðum mínum og köstuðu hlut um kyrtil minn.“ (Þetta er úr nýjustu þýðingunni, tekið af vef Hins íslenska Biblíufélags, feitletrun mín.) Í Guðbrandsbiblíu, prentaðri á Hólum 1584, er kyrtli Krists hins vegar lýst sem prjónuðum: „Enn kyrtillin[n] var eigi saumaðr / helldr fra ofan verdu allr prionadr.“ (Smelltu á litlu myndina til hægri með klausunni úr Guðbrandsbiblíu ef þú vilt sjá stærri útgáfu. Guðbrandsbiblíu má skoða á http://www.baekur.is.) Þetta er elsta prentaða dæmið um orðið prjónaður (prjón) á íslensku. Oddur Gottskálksson segir hann aftur á móti ofinn, í Nýja testamentisþýðingu sinni sem prentuð var í Hróarskeldu 1540: „En kyrtillinn var eigi saumaður, heldur frá ofanverðu allur ofinn.“ (Sjá Jóhannesarguðspjall í þýðingu Odds.) Til er norsk bók um bernsku Krists, frá 1508, Jesu Barndoms Bog, þar sem kyrtillinn er sagður prjónaður: María gerði syni sínum skyrtu með að „knøtte garn offuer stocke“ (stocke = prjónar). Í norskri Jærtegnspostille, sem prentuð var 1515, segir um kyrtilinn: „Knøttet eller bunden oc osyd, han wor heel offuer alt saa ath der wor ingen søm paa hannem“ og loks má nefna norska þýðingu á Húspostillu Lúthers (frá 1564) þar sem segir: „Kiortelen, efterdi hand vaar icke syt, men stockebunden.“ (Heimild fyrir þessu er Osynlege trådar i strikkekunsten eftir Annemor Sundbø, 3. útg. 2009, s. 72.) Hvað sem því nú líður þá urðu vinsæl málverk strax á 13. öld sem sýna Maríu mey vera að prjóna kyrtil á Jesú lítinn. Skv. þjóðsögnum óx kyrtillinn með honum og hefur því verið sami kyrtillinn og hann var seinna krossfestur í (reyndar eru Austur- og Vesturkirkjan ekki alveg sammála um þetta, sem gæti skýrt af hverju hafa varðveist fleiri en eitt eintak af þessum kyrtli). Það sem er athyglisvert við þessar myndir er að María prjónar með fimm prjónum, vandræðalaust, sem sýnir að slíkt hefur verið þekkt þegar snemma á 14. öld; málverk Ambrogio Lorenzetti er talið frá því um 1349 og málverkið sem er hluti Buxtehude altarinsins, eftir Meistara Bertram af Minden, er talið frá því um 1400 - 1410. Málverk Bertrams er hér að ofan til hægri en málverk Lorenzettis til vinstri. Á málverki Lorenzetti situr María á gólfinu eins og hvur önnur alþýðukona, Jesú litli þrýstir sér upp að mömmu og eiginmaðurinn Jósef situr á stól og horfir á. (Reyndar klippti ég Jósef út úr báðum myndunum í færslunni og vona að enginn sakni hans - menn verða þá að brúka myndaleitina í Google til að finna málverkin með Jósef og öllu.) Hvað varð svo um kyrtilinn sem María prjónaði? Eins og áður sagði eru varðveitt nokkur eintök, sem eru: Kyrtillinn í Dómkirkjunni í Trier, Þýskalandi er langfrægasta eintakið. Sagt er að Helena, móðir Konstantíns mikla, hafi fundið kyrtilinn í Landinu helga og sent hann til Trier, á sínum tíma. Þessi kyrtill hefur verið sýndur opinberlega öðru hvoru allt frá 1512, síðasta sýning var 1996. Hann hefur ekki verið rannsakaður eða aldursgreindur og engar heimildir eldri en um 1200 geta hans. Annað eintak af kyrtlinum Jesú er varðveitt í basilíkunni í Argenteuil í Frakklandi. Sá er sagður hafa verið borinn af Jesú alla ævi og staðfestir þannig söguna um að kyrtillinn sem María prjónaði hafi vaxið með honum. Skv. sögusögnum þessum fylgir að kyrtillinn í Trier sé bara ytri kyrtill sem Jesú hafi klæðst seint á ævinni. Því miður er franski kyrtillinn ekki lengur heill heldur í fjórum bútum. Hann, eða bútarnir, var síðast sýndur árið 1900. Nokkrir bútar úr kyrtli Jesú bárust Austurkirkjunni / grísk-orþódoxu kirkjunni, s. s. til Pétursborgar, Moskvu, Kænugarðs og víðar. 10. júlí ár hvert er Moskvubúturinn sýndur við hátíðlega athöfn. Myndin sýnir kyrtilinn hans Jesú sem varðveittur er í Trier. Þeim sem hafa áhuga á kyrtli Jesú er bent á síðuna Seamless robe of Jesus, á Wikipedia og aðra sérstaka síðu um kyrtil grísk-oþódoxu kirkjunnar rússnesku. Við prjónakonurnar getum svo velt því fyrir okkur hvort og þá hvernig hún fór að því að prjóna ermarnar því þær virðast einhvern veginn prjónaðar með bolnum, skv. málverkunum, ... og ekki hvað síst hvernig unnt sé að prjóna flík sem vex með krakkanum, hafandi alist upp við málsháttinn "barnið vex en brókin ekki" :)

Jesse rót

Harpa — Wed, 22 Dec 2010 19:07:26 +0000

Flestum finnst sálmurinn "Það aldin út er sprungið" vera ómissandi þegar jólahelgin gengur í garð. Mér til andlegrar upplyftingar nú áðan ákvað ég að kanna hvað orðalagið "af fríðri Jesse rót" þýðir eiginlega. Man nefnilega eftir því að hafa pælt sem krakki (meðan ég enn sótti messur) í því hvað þetta "jesserót" væri og aldrei almennilega komist til að kanna það ... fyrr en núna. Jesse rót á við tré eða ættartré Jesse, sem var faðir Davíðs konungs. Það flækir málið að náunginn heitir núna Ísaí, í íslensku biblíuþýðingunni. Í Jesaja 11:1 segir: "Af stofni Ísaí mun kvistur fram spretta og sproti vaxa af rótum hans ..." (Í latnesku Vulgata biblíunni sem notuð var á miðöldum er klausan þannig: "et egredietur virga de radice Iesse et flos de radice eius ascendet " eða "og sproti og blóm mun rísa af rót Jesse". Jesús er Virga Jesse eða sproti Jesse.) Á miðöldum var vinsælt að sýna ættartré Jesú frá Jesse með ýmiss konar myndrænum hætti, s.s. sést á myndinni hér til hliðar (en hún er úr frönsku miðaldahandriti). Bæði María og Jósef voru af húsi og kynþætti Davíðs svo þau voru afkomendur Ísaí / Jesse. Sálmurinn sem sr. Matthías þýddi á íslensku á sér langa sögu. Hér er þýðing Matthíasar og upphaflegi þýski textinn, tvö erindi úr Es ist ein Ros entsprungen:

Það aldin út er sprungið og ilmar sólu mót, sem fyrr var fagurt sungið af fríðri Jesse rót. Og blómstrið það á þrótt að veita vor og yndi um vetrar miðja nótt.	Es ist ein' Ros' entsprungen, aus einer Wurzel zart. Wie uns die Alten sungen, von Jesse war die Art. Und hat ein Blüm'lein 'bracht; mitten im kalten Winter, wohl zu der halben Nacht.
Þú ljúfa liljurósin, sem lífgar helið kalt og kveikir kærleiksljósin og krýnir lífið allt. Ó, Guð og maður, greið oss veg frá öllu illu svo yfirvinnum deyð.	Das Blümelein, so kleine, das duftet uns so süß; mit seinem hellen Scheine vertreibt's die Finsternis. Wahr'r Mensch und wahrer Gott! Hilft uns aus allem Leide, rettet von Sünd' und Tod.
Matthías Jochumsson

Enginn veit hver samdi upphaflega textann. Hann birtist fyrst í Gebetbuchlein des Frater Conradus, útg. 1582 eða 1588. Þá var þetta 19 erinda kaþólskur sálmur með áherslu á Maríu mey, sem er líkt við þá dularfullu rós sem Salómon konungur lofsyngur í sínum Ljóðaljóðum: "Ég er rós í Saron, lilja í dölunum." Sálmurinn er talinn upprunninn í Trier og honum tengist sú saga að munkur í borginni hafi fundið blómstrandi rós úti í skógi, á jólanótt. Hann setti rósina í vasa á altari Maríu meyjar. Sumar heimildir benda til að sálminn megi rekja allt aftur til 14. aldar.

Mótmælendur tóku svo þennan sálm upp og áherslan færðist af Maríu til Jesú, með tilvísun í Jesaja 11:1. Ættartré Jesse / Ísaí er oft sýnt í miðaldaverkum sem rósarunni. Reyndar hefur verið bent á að óvíst sé hvort í upphafi sálmsins eigi að vera Ros (rós) eða Reis (grein).

Hin lúterska gerð sálmsins, eins og hann þekkist í dag, birtist fyrst í einu af níu binda verki Þjóðverjans Michaels Praetorius, Musae Sioniae árið 1609. Fyrir misskilning er Praetorius stundum eignað lagið. Flestir telja þó að þetta sé þjóðlag sem Praetorius hafi einungis útsett. Útsetning hans á Es ist ein Ros entsprungen er sú sem oftast heyrist þótt fleiri hafi útsett lagið (t.d. Brahms).

Praetorius þessi (1571-1621) var sonur lútersks prests og starfaði lengst af sem organisti í Frankfurt og Wolfenbüttel, þótt hann hefði háskólamenntun bæði í guðfræði og heimspeki. Hann var mikilvirkt tónskáld og útsetti líka fjölda verka fyrir flutning í kirkjum.

Það verður að segjast eins og er að þótt mér finnist lagið undurfagurt þá hef ég aldrei verið sérlega hrifin af texta Matthíasar, fremur en öðrum hans ljóðum. Því er gott til þess að vita að til er mjög fallegur jólasálmur, eftir sr. Sigurð Einarsson í Holti, sem sunginn er undir sama lagi. Þessari færslu lýkur á honum:

Enn bregður Drottins birtu á byggðir sérhvers lands, því líkn Guðs eilíf lifir og leitar syndugs manns. Þú birtist, jólabarn, sem æðsta ástgjöf Drottins og ímynd veru hans.

Allt böl og stríð skal batna, oss brosir Drottins náð. Öll sorg og kvöl skal sefast, öll synd skal burtu máð. Ó, blessað jólabarn! Þér föllum vér til fóta og felum allt vort ráð.

Sigurður Einarsson í Holti

Gleðileg jól!

Harpa — Fri, 24 Dec 2010 17:40:36 +0000

Hin eina sanna Eskimó peysa; Í tilefni 80 ára afmælis

Harpa — Sun, 26 Dec 2010 10:09:57 +0000

Í haust byrjaði ég að setja mig inn í sögu prjónaskapar en neyddist til að leggja það áhugamál á hilluna þegar ég veiktist - því er í rauninni sjálffrestað fram á næsta ár. En eitthvað langar mig að skrifa um efnið og bloggið er ágætis geymsla fyrir pistla sem betur má vinna síðar. Efni þessarar færslu er fyrsta "eskimóapeysan" en vinsældir slíkra peysa urðu mjög miklar næstu áratugina og má rökstyðja að þær séu fyrirmynd íslensku lopapeysunnar. (Sjá fyrri færslu, Íslenska lopapeysan.) Þessi fyrsta Eskimó-peysa var hönnuð fyrir 80 árum. Höfundurinn var afar merkileg norsk kona, Annichen Sibbern (1905-1978), sem bætti svo Bøhn, ættarnafni mannsins síns, aftan við sitt nafn síðar. (Ævi þessarar konu er svo merkileg að hún er efni í aðra færslu og verður ekki rakin hér en lesa má helstu æviatriði í pdf-skjalinu "Annichen Sibbern Bøhn Preserver of Norway's Knitting history, Wartime Resistance fighter" .) Myndin af Eskimo peysunni birtist í norska kvennablaðinu Urd (nr. 48) árið 1930. Sama ár gaf Annichen Sibbern út uppskrift af peysunni í sérhefti en árið eftir var uppskriftin með í bókinni Strikkeopskrifter. (Sé smellt á litlu myndina birtist stærri útgáfa. Í sumum heimildum er sagt að það sé Annichen Sibbern sjálf sem klæðist peysunni en það ber dóttir hennar, Sidsel Kringstad, til baka.) Peysan varð strax gífurlega vinsæl. Til þess lágu einkum tvær ástæður; Annars vegar féll hún að þáverandi baráttu Samtaka um hagnýta listsköpun (Foreningen Brukskunst) fyrir því sem þau kölluðu "fegurri hvunndag" ("en vakrere hverdag") og hins vegar var hún tengd hápólitísku máli, nefnilega baráttu norskra yfirvalda fyrir yfirráðum yfir hluta Grænlands, vegna fiski- og veiðréttinda þar. Norðmenn höfðu allt frá árinu 1916 krafist yfirráða yfir óbyggðum í landnámi Eiríks rauða, þ.e.a.s. hluta Austur-Grænlands enda dýrmætar veiðlendur og fiskimið þar. Norska ríkisstjórnin eignaði sér svo þessi landsvæði 1931 og 1932 en þá kærðu Danir fyrir Alþjóðadómstólnum í Haag, sem úrskurðaði 1933 að eignarhald Norðmanna væri ólöglegt. Á árunum 1930 -33 var heit umræða í Noregi um þetta meinta eignarhald. Peysa Annichen Sibbern verður að skoðast í ljósi þessarar umræðu og einnig mikils almenns áhuga í Noregi á menningu við Íshafið, sem hafði blómstrað allt frá því að Friðþjófur Nansen kannaði Grænland 1888. Upphaf peysunnar tengist þó fremur kvikmyndagerð (sem tengist einnig pólitískum áhuga Norðmanna og Dana á Grænlandi). Fyrsta norska talmyndin (sem var nú reyndar danskt-norskt samvinnuverkefni) var myndin Eskimo, byggð á skáldsögu eftir Ejnar Mikkelsen (danska pólfarann) en handritið var eftir Helge Bangsted, danskan blaðamann sem m.a. hafði fylgt Knúti Rasmussen í fjölda Grænlandsferða. Myndin var frumsýnd árið 1930. Kvikmyndin Eskimo segir frá ungum dönskum yfirstéttarmanni sem lendir í sjávarháska við Grænland og ung inúítakona bjargar honum af ísjaka. Þau verða ástfangin og enda á að giftast. (Á myndinni úr kvikmyndinni sést að inúítakonan Evaluk er klædd í þjóðbúning fra Vestur-Grænlandi. Leikkonan hét Mona Mårtenson.) Hér er vert að taka fram að sá grænlenski þjóðbúningur sem við sjáum oftast er ekki nema u.þ.b. 50 ára gamall. Perlukragarnir komu ekki fram á sjónarsviðið fyrr en um aldamótin 1900 og voru þá tiltölulega einfaldir að gerð. Þeir urðu síðan æ flóknari og stærri með tímanum enda aðgengi að lituðum perlum æ meira. (Á myndasíðu Danska þjóðminjasafnsins má sjá nokkra gamla grænlenska perlukraga.) Til að gera langa sögu stutta: Annichen Sibbern fór í bíó og sá myndina Eskimo. Hún varð strax hugfangin af grænlenska búningnum og hannaði sína Eskimó-peysu, sumir segja á næstu dögum. Eskimó-peysan var hönnuð bæði fyrir vélprjón og handprjón. Það var svo ekki fyrr en 1947 sem fyrsta peysan frá hinu sænska Bohus Stickning með hringprjónuðu munstruðu berustykki leit dagsins ljós (hin fræga Blå skimmer) og enn síðar (1951) sem Unn Søiland Dale (norsk) markaðssetti sína línu af eskimópeysum. Skv. Elsu Guðjónson (Astrid Oxaal vísar í grein hennar "Traditionel islandsk strikning" í Stickat och virkat í nordisk tradition, Österbotten Museum 1984, s. 52) var peysa með eskimómunstri, sem birtist í Húsfreyjunni 1957, líklega kveikjan að því sem við þekkjum sem íslensku lopapeysuna. Ég held að Elsa hafi þýtt uppskriftina sjálf, úr dönsku blaði. Það er dálítið skondið að hinar frægu Farmers market peysur nútímans minna svolítið á upphaflegu peysuna hennar Annichen Sibbert með sínum háa kraga og einnig yfirbragð munstursins, einkum á það við peysuna Gil ... Svo Annichen Sibbern er tvímælalaust frumkvöðull í hönnun á eskimóa-peysu, hátt í 20 árum á undan öðrum. Þetta er spennandi fyrir Íslending því af peysu Annichen þróuðust aðrar peysur í sama dúr sem enduðu sem "hefðbundin" íslensk lopapeysumunstur. (Myndin til vinstri er af Annichen Sibbern Bøhn.) Hér er upphafleg uppskrift Annichen Sibbern af peysunni Eskimo. Það sem er sérstakt við þessa peysu, að mínu mati, er að fitjað er upp á kraganum og peysan síðan prjónuð niður; sú aðferð við peysuprjón er einmitt að ryðja sér til rúms aftur á allra síðustu árum. Ég hef áhuga á að prjóna þessa peysu, í tilefni 80 ára afmælis hennar (eða 81 árs afmælis, ég næ nú ekki að prjóna hana fyrir áramót enda er ég rétt byrjuð að prófa ýmiss konar garn til að ná réttri prjónafestu). Þess vegna þýddi ég uppskriftina á íslensku og teiknaði upp munstrið. Þýdda uppskriftin og munstrin eru hér. Væri gaman að heyra ef einhver prófar að prjóna Eskimo-peysu Annichen Sibbern. Sjálf reyni ég að birta mynd af mér í dýrindinu einhvern tíma um mitt næsta ár, ef heilsan leyfir :) Heimildir: Bøhn Kringstad, Sidsel og Annichen Bøhn Kassel: "Norske strikkemønstre": KVINNEN bakom boken", Kulturarven 47, 2009, s. 46-48. Oxaal, Astrid: "Et norsk strikkemønster fra Grønland", Kunst og kultur 3, 2003, s. 158-171. Shea, Terri: "Annichen Sibbern Bøhn Preserver of Norway's Knitting history, Wartime Resistance fighter", Piecework Magazine, Interweave Press LLC. Aðgengileg sem pdf-skrá á vefnum, án síðutals, slóð http://www.interweave.com/needle/projects/Norwegian-Article-100802.pdf Sundbø, Annemor: Unsynlege trådar i strikkekunsten, 3. útg. 2009 (upphafleg gefin út 2005), Det Norske Samlaget. Bréfaskipti mín við Sidsel Kringstad (dóttur Annichen Sibbert) og Annemor Sundbø.

Hvað er íslensk peysa?

Harpa — Tue, 28 Dec 2010 08:14:38 +0000

Uppskriftin hér til hægri birtist í Húsfreyjunni 1.tbl. 8. árg., marz 1957, s. 17. (Sé smellt á myndina kemur öll uppskriftin upp.) Fyrirsögnin er: "SVÍAR NEFNA ÞESSA GERÐ AF PEYSUM ÍSLANDSPEYSU". Uppruna uppskriftarinnar er ekki getið né þýðanda hennar. Mér dettur þó í hug að Elsa E. Guðjónsson hafi þýtt uppskriftina því í aftanmálsgrein Astrid Oxaal, við greinina Et norsk strikkemønster fra Grønland, í Kunst og kultur 3/03, s. 171, þar sem hún vísar í Susanne Pagoldh, Stickat från Norden, Stockholm 1987, s. 41, segir: "Opplysningen har referanse til konservator Elsa Gudjónssons beskrivelse at hun, i en ny svensk strikkebok fra ICA-kurien i 1956, hadde sett en genser med rundstrikket mønster i fargene rødt, blått og hvitt, og som ble kalt for islandstrøie. Guðjónsson ble så begeistret for genseren at hun publiserte den året etter i Húsfreyan [svo!] som var den islandske kvinneforeningens medlemsblad".Sé uppskriftin skoðuð sést að peysan er ekki með hringúrtöku enda er hún hneppt að aftanverðu og prjónuð opin, fram og til baka. Hún er heldur ekki prjónuð með tvíbandaprjóni því munstrið er gert með því að taka upp óprjónaðar lykkjur úr umferðinni á undan. (Skemmtileg aðferð sem ég hafði einmitt hugsað mér að prófa, reyndar í garðaprjónstrefli en ekki peysu ...) Fyrir neðan myndina af Íslandspeysunni er mynd af tveimur peysum, svokölluðum tvíbandapeysum. Þær birtust í Húsfreyjunni árið eftir, í 1. tbl. 9. árg., janúar-marz 1958, s. 17-18. Eins og tíðkaðist er hvorki uppruna né þýðanda getið. Sé smellt á myndina kemur uppskriftin. Vinstri peysan er með hringúrtöku en sú til hægri er með laskaúrtöku. Mér finnst sú vinstra megin líkjast norskum "eskimópeysum", t.d. þeim sem Unn Søiland hannaði, en sú til hægri líkist mun meir Bohus peysunum sænsku. Unn Søiland, sem bætti Dale við nafnið sitt þegar hún giftist, var norsk fyrirsæta með meiru en gerðist svo hönnuður og stofnaði prjónavörufyrirtækið Lillunn Sport A/S. 1951 sló hún í gegn með þessari Eskimo peysu. Á bæklingnum, útg. 1951, situr hún sjálf fyrir íklædd eskimópeysunni. Sagt er að þegar hún var að vinna sem fyrirsæta í London hafi hún dag nokkurn séð mynd af dönsku konungsfjölskyldunni íklæddri grænlenskum þjóðbúningum. Það gaf henni hugmyndina að eskimó-munstrinu og peysu prjónaðri í einu lagi, með hringúrtöku. (Sjá heimild hér.) Þetta er skemmtileg saga ... en því miður hannaði Unn Søiland eskimópeysuna 1951 og danska konungsfjölskyldan heimsótti ekki Grænland fyrr en 1952. Það mælir samt svo sem ekkert á móti því að Unn hafi séð grænlenska perlukraga einhvers staðar eða að danska konungsfjölskyldan hafi pósað í grænlenskum búningi áður. Mér finnst þó allt eins líklegt að hún hafi kynnt sér hönnun Annichen Sibbern, sem ég bloggaði um í síðustu færslu, og vitað hugmyndina á bak við hana. Fyrir rojalista á borð við mig er hér mynd af kóngafamilíunni, tekin 1952 skv. Vibeke Lind, sjá tilvísun í heimild til hægri, og má sjá stærri mynd með því að smella á litlu myndina. Eskimo-peysulína Unn Søiland varð feikivinsæl og frægt fólk sóttist eftir að eiga svona peysur. Hér má sjá Ingrid Bergman með börnum sínum og eru öll klædd í þessar norsku Eskimo peysur frá Lillunn Sport A/S. Þeir sem vilja kynna sér Unn Søiland Dale ættu að kíkja á grein um hana í Store norske leksikon eða bara gúggla. Stundum er nafnið stafsett Søyland. Fjórum árum áður en Unn hin norska markaðssetti sína eskimó-línu, eða 1947, kom hin sænska Anna-Lisa Mannheimer Lunn, hönnuður hjá Bohus Stickning í Svíþjóð, með peysuna Blå skimmer. Sú sló rækilega í gegn og er sögð hafa verið fyrsta sænska peysan með hringlaga berustykki. Þó var hún ekki byggð á hefðbundnu sænsku prjóni heldur perlusaumuðum þjóðlegum kraga ("This first-ever yoked sweater was not based on a traditional Swedish knitted sweater, but on a netted folk collar."), segir í ágætri úttekt á Bohus-peysunum. Enn er því bent á grænlenska perlukragann sem fyrirmynd, í þetta sinn að sænsku Bohus-peysunum. Þetta er farið að líkjast ansi mikið þjóðsögu, að mínu mati! (Af því Ingrid Bergman sést hér að ofan í norskri Eskimo-peysu er rétt að gera ekki upp á milli og setja inn mynd af henni í sænskri Bohus peysu líka. Þetta er peysan Röda randen, sem Anna-Lisa Mannheimer Lunn hannaði um 1945. Ingrid dvaldi einmitt löngum í Fjällbacka í Bohusléni.) Elsa Guðjónsson segir að sænsku peysurnar hafi verið fyrirmyndin að íslenskum peysum í sama dúr: "Seint á sjöunda áratugnum voru hin vinsælu erlendu peysumunstur með hringlaga axlabekkjum - upprunnin í Svíþjóð laust fyrir 1950 - tekin upp og aðlöguð lopaprjóni. Hefur þessi síðarnefnda munsturgerð orðið og er enn höfuðeinkenni íslenskra lopapeysa." (Elsa Guðjónsson: "Um prjón á Íslandi", Hugur og hönd, Rit Heimilisiðnaðarfélags Íslands, 1985, s. 12.) Miðað við aðra peysuna sem sést á myndinni til hægri, sem fylgdi viðtali sem Elsa tók sjálf, er ekki rétt að þessi munstur hafi "verið aðlöguð lopaprjóni" seint á sjöunda áratugnum. Væri nær að miða við seint á sjötta áratugnum. Talsvert löngu áður hafa konur verið byrjaðar að prjóna peysur í þessum dúr, úr öðru garni en lopa. T.d. er mynd af litskrúðugri barnapeysu sem Jóhanna Hjaltadóttir segist hafa prjónað um 1950 og líkist bæði norsku eskimópeysunum hennar Unn Søland Dale og sænsku eskimópeysum Anna-Lisa Mannheimer Lunn, í Hugi og hönd 1999. Um þá peysu er sagt: "Um 1950 prjónar Jóhanna barnapeysu með rúnnuðu berustykki en þá var aftur fáanlegt erlent prjónagarn. Munstrið fékk hún úr dönsku blaði, Familie Journal eða Hjemmet. Þetta munstur prjónaði hún aldrei úr lopa og man ekkki fyrir víst hvenær hún byrjaði að prjóna "hefðbundnu lopapeysuna" sem slíka. Hér er um sömu gerð af peysu að ræða oe Elsa getur um hér að framan og hafi verið vinsæl í Svíþjóð. Af þessu má draga að sams konar peysur með hringlaga herðastykki hafi verið algengar og vinsælar á Norðurlöndunum um þetta leyti og munstrin hafi borist hingað bæði með peysum og prjónablöðum en vegna skorts á prjónagarni hafa konur aðlagað munstrin að lopanum." (Kristín Schmidhauser Jónsdóttir: Íslenska lopapeysan - prjónalist - listiðnaður", Hugur og hönd, Rit Heimilisiðnaðarfélags Íslands, 1999, s. 13.) Þegar allt kemur til alls þá held ég að bæði norski og sænski hönnuðurinn sem ég hef fjallað um hér að ofan, hafi byggt ansi mikið á hugmynd Annichen Sibbern um að nota grænlenskan perlukraga sem fyrirmynd að berustykki eða munstri á peysu. Hennar peysa kom löngu fyrr fram á sjónarsviðið (sjá fyrri færslu) og hún fann upp á að nota hringúrtöku. Víst er að Unn Søland þekkti vel til Annichen Sibbern því hún notaði t.d. bók Annichen, Norske strikkemønstre, sem kom fyrst út 1929 og hefur verið margendurútgefin, í hönnun á þeirri frægu Mariuspeysu. Eskimopeysa Annichen Sibbern varð afar vinsæl á sínum tíma og var sýnd á mörgum sýningum. Má því ætla að hróður hennar hafi borist víða um Skandinavíu. Sennilega hefur svo hver hermt eftir öðrum, munstrin hlotið nafnið eskimó eða grænlenskt eftir því sem hverjum hentaði og þótti eksótískast og að lokum varð þetta að íslensku lopapeysunni eins og flestir þekkja hana. (Reyndar kemur upp lopapeysufjöld þegar leitað er að Islandströja eða Islandsk sweater á Google, þótt þessi nöfn hafi lengstum verið notuð um allt annars konar peysur.) Það er því stór spurning um hvað er séríslenskt í þessu stóra peysumáli ... Og í rauninni svolítið fyndið að kveikjan að öllu saman hafi verið kvikmynd og tenging við pólitískt bitbein Dana og Norðmanna á fjórða áratugnum, nefnilega eignarhald á Grænlandi.

Peysan að ofan er það sem Svíar nefndu til skamms tíma Islandströja. Slík peysa er: "patentstickad ylletröja, vit med tvärgående ränder i rött och blått. Den har troligen fått sitt namn av att importerad isländsk ull använts till stickgarn." segir á Nationalencyklopedin 2010. Svona peysur voru / eru líka kallaðar "fiskartröja" og "pippi-tröja", hið síðarnefnda sennilega til heiðurs Línu langsokk ... Raunar virðist nútímaskilningur Svía á Islandströja enn yfirgripsmeiri, sem sjá má á þessari auglýsingu (mér finnst sú peysa líkjast helst færeyskri peysu eða því sem Norðmenn og Danir kölluðu Íslandspeysu áður fyrr.) Styttan hér að ofan stendur í Kristianstad og heitir Mannen i islandströja, gerð af Ivar Johansson 1933. Sé smellt á litlu myndina opnast síða með stórri mynd (sem auk þess má stækka enn fremur) og ættu allir að geta séð að þessi maður er a.m.k. alls ekki í íslenskri lopapeysu, hvað þá peysu með hringlaga berustykki :)

Til að flækja málin er þessi mynd af pólfaranum danska Knud Rasmussen, tekin um 1920. Í myndatexta segir hann sé "iført en islandsk sweater." Litla myndin krækir í stærri og skýrari mynd.Myndin er tekin úr bók Vibeke Lind, Strik með nordisk tradition, 2. útg. 1995, Høst og Søns Forlag, København, s. 50. Þar kemur fram að "Islændere" hafi verið ætlaðar sjómönnum og þeim sem unnu hörðum höndum; þetta hafi verið tvíbanda, símunstraðar peysur, tvílitar og oftast í sauðlitunum. Þær voru úr grófu garni og sniðið afar einfalt - klippt fyrir ermum og þær saumaðar beint í. (Sjá s. 48-49.)

Þessi mynd birtist í viðtali Elsu E. Guðjónson við Sigrúnu Stefánsdóttur, framkvæmdarstjóra Íslenzks heimilisiðnaðar 1958. (Sjá "Okkur vantar góða heimaþvegna ull", Húsfreyjan 9. árg. 3. tbl., júlí-sept. 1958, s. 18 og 19.) Mynd krækir í stærri útgáfu. Í viðtalinu segir: "Eftirsóttasta varan sem við höfum á boðstólum eru þó peysurnar. - Frú Sigrún seilist upp í hillu og dregur fram allavega tvíbanda sportpeysur, margar með "grænlenzku" sniði. - Þær eru úr tvöföldum eða þreföldum þellopa. Grunnurinn er alltaf í sauðalit, þótt litir séu stöku sinnum notaðir í bekkina. Sauðalitirnir eru sérkennandi fyrir íslenzkan ullariðnað og er alltaf meiri sala í vöru með sauðalit. Í fullorðinspeysur hefur okkur reynzt bezt að nota sauðaliti að langmestu leyti, en barnapeysur mega vera í björtum og skærum litum." (s. 18). (Elsa birtir einmitt eigin teikningar af þessum peysum með grein sinni "Um prjón á Íslandi", 1985, sem vitnað er í hér að ofan.) Sem sjá má líkist sú "hefðbundnari íslenska", þ.e. sú til hægri, talsvert mikið fyrstu eskimóapeysu Unn Søland sem mynd er af hér að ofan.

Sjá einnig færslurnar: Hin eina sanna Eskimó peysa; Í tilefni 80 ára afmælis; Íslenska lopapeysan; og jafnvel Friðarey

Lífið á gamla árinu og nýja árinu

Harpa — Sun, 02 Jan 2011 09:42:23 +0000

Ég er orðin svolítið leið á að blogga heimildablogg - en á móti kemur að þær færslur gúgglast auðveldlega og koma því til góða í þeirri framtíð sem maður enn sér internetið. Auk þess er bloggið fín gagnageymsla fyrir uppkast að einhverju sem á að enda á vefsíðum (eins og hannyrðafróðleikurinn). Þessi færsla verður spjallfærsla. Það er rólegt í kotinu núna því synirnir eru báðir í útlöndum; Annar í heimsókn í Gautaborg og hinn í sollinum á Tenerife. Þeir fóru milli jóla og nýjárs og fara að skila sér heim. Áramótin voru því einstaklega hugguleg hjá okkur "gömlu" hjónunum og kettinum Jósefínu - við skutum ekki upp einni rakettu enda óþarfi því hér logaði allt í kring og kötturinn slapp út og hvarf um stund, okkur til angurs, en hún skilaði sér aftur heim þegar fírverkinu var lokið. Yfir hverfinu lá dimmt ský og mér finnst þetta algert óhóf í sprengingum enda skíthrædd við þær sjálf. Á gamlársdag skruppum við á Laugarvatn í sjötugsafmæli föður míns, gullbrúðkaup foreldra minna og aukalega var tilkynnt að þetta væri skírnarafmæli föður míns og fimm systkina hans (sem ég vissi nú ekki að hefðu verið skírð á einu bretti þarna fyrir fimmtíu árum). Atli tók nokkrar myndir sem sjá má hér. Þetta er fyrsta samkoman sem ég sæki síðan guð-má-vita-hvenær og lukkaðist bara vel þótt ég yrði örmagna á eftir. Ég missti af öllum júlefrókostum og fjölskyldusamkomum fyrir jól enda uppvakningur. Mér er ljóst að ég man ekkert eftir síðustu jólum og áramótum og reyndar er stór hluti síðasta árs í óminni. Ef ég tel saman þá var ég veik allan veturinn en náði, fyrir kraftaverk, fjórum og hálfum mánuði alfrísk yfir sumarið. Satt best að segja hef ég ekki orðið svona frísk í mörg ár. Þökk sé hinu ágæta lyfi sem ég fékk en því miður hætti það að virka einn daginn seint í september og ég fékk fría ferð til heljar, einu sinni enn. Núna er ég hægt og bítandi að skríða upp á við aftur, rosalega hægt eins og venjulega en "með hægðinni hefst það" eins og tuggið er í ónefndum samtökum og er holl og góð lífspeki. Eitraða lyfið virðist vera að virka eitthvað, ekki bara að skaffa mér óþægilegar aukaverkanir, og ég reyni að hugsa ekki þá hugsun til enda hvað hægt verður til bragðs að taka þegar það hættir að virka, eins og öll hin lyfin. Ætli ég gerist ekki bara fastagestur á 32 A? Den tid den sorg ... Og ég náði að sofa út nóttina í nótt, í þriðja sinn frá því einhvern tíma í nóvember, sem er væntanlega batamerki. Ég held að það hjálpi til að slökkva á tölvunni klukkan átta á kvöldin og snúa sér að öðru. Núna get ég aðeins orðið hugsað, er nýbyrjuð að horfa á sjónvarp og hef borið við að lesa, einkum hannyrðafræði og um sögu fatnaðar en einnig um annað áhugamál sem ég er upptekin af þessa dagana og endar sjálfsagt í uppkasts-bloggfærslum. Á gamlársdag tók ég fram hrúguna af garnafgöngum sem ég á, horfði á hana og hugsaði: "Hvað myndi Kaffe Fassett gera?" Svarið var augljóst: Kaffe Fassett myndi prjóna formlausa peysu með æðislega flottri mynd af sólarlagi við "dýpstu sjónarrönd", miðað við litina. En mig langar bara ekkert í formlausa flott-myndprjónaða peysu með rauðbleik-appelsínugula sólina að síga í hafið. Svo ég ákvað að impróvísera kjól, í öllum regnbogans litum. Er byrjuð að prjóna og nota bara málband og þríliðu til að reikna út enda gengur mér yfirleitt miklu betur að prjóna upp úr mér heldur en eftir uppskriftum. Svo er spurning hvort verður eitthvað úr þessu eða hvort ég rek endalaust upp ... en ég get þá alltaf búið til litríkt munstur af sólarlagi og skellt mér á myndprjónið og einhvers konar kaftan-peysu. Úr því prjónaskap ber á góma: Í gær varð mér ljóst að ég verð að eignast biblíu prjónasögunnar þótt prjónakonur Vefjarins séu nokkuð sammála um að hún sé ótrúlega leiðinleg. Svo ég pantaði History of handknitting eftir enska sérann og biskupinn Richard Rutt í gegnum Amazon í gær - tímdi auðvitað ekki að kaupa ónotað eintak enda ótrúlega dýr bók (miðað við væntanleg leiðindi). Og það er ótrúlega hallærislegt að bókin sú skuli ekki vera til á einu einasta bókasafni landsins! Ég ætti að fá bókina einhvern tíma í byrjun febrúar. Hafandi lesið nokkra texta eftir Bellmann í gærkvöldi, bæði orginala og glæsilegar þýðingar og staðið sjálfa mig að því að syngja "Ef þér virðist gröfin gína köld / þá er gott að fá sér staup í kvöld" o.s.fr. ákvað ég að tími væri kominn til að sækja fund hjá algerlega nafnleyndu samtökunum nú á eftir. Ég hef ekki farið á svoleiðis fund síðan í september, fyrir utan einn sem við héldum nokkrir sjúklingar á 32 A inni á setustofu einn morguninn eldsnemma (og var einn af bestu fundum sem ég hef setið). Já, þetta er tvímælalaust dagur til að ala sig svolítið upp og faðma karla! Kominn tími til! Hvernig verður svo nýja árið? Satt best að segja borgar sig engan veginn að spá nokkuð í það. Taka einn dag í einu er aðferð sem ég er orðin verulega flink í (mætti gjarna útskrifast úr þeirri aðferð en svo verður ekki svo ég hef hugsað mér að brúka hana áfram). Svoleiðis að þótt ég hafi einhver plön um hvað ég vil iðja hér heima er alltaf ljóst að það koma tímar þar sem þeim plönum er sjálffrestað og ég verð að setja allt líf mitt "á hóld", tímabundið um lengri eða skemmri tíma (aðallega lengri, núorðið). Það eina sem ég er ákveðin að gera er að fara með manninum til einhverrar grískrar eyju í sumar, aftur á móti erum við ekki búin að ákveða eyjuna. Þótt ég megi ekki borða feta-ost ...

Ekki sama öryrki og öryrki

Harpa — Mon, 03 Jan 2011 17:10:40 +0000

Ég er 100% öryrki og hef verið metin svo til loka árs 2012 (ekki þar fyrir - ég myndi fagna því mjög að þurfa ekki að vera öryrki og batna eitthvað fyrir þann tíma ... öfugt við það sem einhverjir virðast halda þá "gerast" menn ekki öryrkjar að gamni sínu). Nú datt mér í hug að gott væri að eignast örorkuskírteini því það veitir af afslátt af læknisþjónustu og fleiru. Þess vegna hringdi ég í LSR því ég þigg örorkulífeyri þaðan (sem eru áunnin réttindi mín í þessum lífeyrissjóði). Rétt er að taka fram að það tekur um fjóra mánuði að afgreiða örorkuumsókn hjá LSR, senda þarf inn margvísleg gögn og ítarlegt læknisvottorð og öryrkjamatið er framkvæmt af trúnaðarlækni, sem vill svo til að er sérfræðingur í mínum sjúkdómi. LSR gefur ekki út örorkuskírteini en vísaði á Tryggingarstofnun ríkisins. Ég hringdi þangað áðan og tók um hálftíma að ná sambandi við manneskju af holdi og blóði. Sú svaraði því til að Tryggingastofnun ríkisins gæfi eingöngu út örorkuskírteini fyrir öryrkja á sínum vegum, þ.e.a.s. þá sem þiggja örorkulífeyri frá TR. Ég sagði henni að ég ætti náttúrlega engan rétt á örorkubótum frá TR af því ég sæki örorkulífeyri úr mínum lífeyrissjóði. Konan svaraði því til að ég ætti samt að sækja um örorkulífeyri hjá TR, það gerðu margir sem ekki ættu neinn rétt á fébótum en vildu öðlast réttindi; Ekki væri nóg að senda afrit af örorkumati LSR því læknar TR yrðu að meta hvert tilvik fyrir sig og annað ekki tekið gilt. Það tæki 6 - 8 vikur að afgreiða umsóknina. Mér finnst ákaflega merkilegt að hjá TR skuli starfa læknar sem eru æðri öðrum sérfræðilæknum eða trúnaðarlæknum sem meta örorku fyrir hönd lífeyrissjóða. Þetta hljóta að vera miklir læknasnillingar. Nú er talsvert mál að sækja um svonalagað, þarf að senda vottorð (ég átta mig reyndar ekki á hver er munurinn á læknisvottorði og "skoðun hjá sérfræðilækni" en hvort tveggja þarf að uppfylla), tekjuáætlun, umsókn, fylla út fáránlegan sjálfsmatslista ( sjá Spurningalisti vegna færniskerðingar ) o.fl. Auk þess veitir umsækjandi TR leyfi til víðtækra persónunjósna um sig, með undirskriftinni á umsókninni (heimilar "Tryggingastofnun og umboðsmönnum að afla upplýsinga um tekjur hjá skattyfirvöldum, lífeyrissjóðum, Atvinnuleysistryggingasjóði, Vinnumálastofnun og sambærilegum stofnunum erlendis, þegar við á, með rafrænum hætti eða á annan hátt"). Til samanburðar má nefna að LSR hefur ekki aðgang að slíkum gögnum en lætur umsækjanda sjálfan senda inn afrit af skattframtali síðustu þriggja ára, sem er í sjálfu sér vesen en miklu skárra en leyfa öðrum að snuðra í svoleiðis gögnum, "með rafrænum hætti eða á annan hátt". Miðað við allt vesenið og skotleyfið sem maður gefur á sitt einkalíf held ég að ég sleppi frekar þessu öryrkjakorti. En mér finnst fáránlegt að í "velferðarkerfinu" skuli ekki vera sama Jón og séra Jón; að öryrki sé ekki sama og öryrki og TR skuli akta sem einhvers konar einkaleyfisskrifstofa fyrir öryrkjaskírteini. Er ekki réttara að kalla öryrkjaskírteini "öryrkjaskírteini TR"? Er þetta ekki eitthvað sem hann Gutti þyrfti að huga að?

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, I. hluti

Harpa — Thu, 06 Jan 2011 22:34:43 +0000

Fleiri færslur um siðblindu má finna í Siðblinda, í Flokkar, hér til hægri. Borgarnóttin Þófamjúk rándýr sem læðast með logandi glyrnum í lævísu myrkri -og skógur með kvikum trjám ... (Hannes Sigfússon)

Inngangur Þessi færsla og fleiri eru skrifaðar fyrst og fremst sem glósur fyrir mig sjálfa því mér hættir til að gleyma býsna hratt því sem ég les þessa dagana. Fróðleikinn um siðblindu hyggst ég nota í ákveðnum skrifum en vonast til að einhverjir fleiri en ég hafi áhuga á fyrirbærinu, jafnvel að þessi skrif nýtist einhverjum sem víti til varnaðar, því talið er að allir kynnist siðblindum einstaklingum einhvern tíma á lífsleiðinni og slíkir geta valdið ómældum skaða. Þá má nefnilega finna allstaðar, í öllum stéttum og störfum. Siðblinda (áður kölluð geðvilla) er notað um það sem á ensku kallast psychopathy, psykopati á skandinavískum málum (nú orðið oftast dyssociale personlighedsforstyrrelse eða sociopat á dönsku, haft innifalið í antisocial personlighetsstörning á sænsku) o.s.fr. Orðið er samsett úr grísku orðunum psyche, sem þýðir sál og pathos, sem þýðir þjáning/ kvöl. Varla er þó átt við að siðblindir þjáist á sálinni heldur að þeir valdi öðrum miklum þjáningum. Pathos getur líka þýtt sjúkdómur og vissulega hafa siðblindir sjúka sál þótt ekki teljist þeir geðveikir. Ég blogga meir um orðalag tengt siðblindu síðar. Þegar menn heyra orðið erlenda orðið „sækópat“ sjá flestir fyrir sér fræga morðingja kvikmyndasögunnar, s.s. Hannibal Lechter í Lömbin þagna eða Alex í Clockwork Orange. Fólk gerir sér sennilega ekki grein fyrir því að einungis lítill hluti glæpamanna greinist siðblindur (um 20% fanga greinast siðblindir) en siðblindir einstaklingar eru taldir á bilinu 0,5 - 1% fólks utan fangelsismúranna, skv. Robert D. Hare.¹⁾ Svipað algengi kemur út úr breskri rannsókn á almennu þýði.²⁾ Skandinavískar tölur eru hærri.³⁾ Það þýðir t.d. að hér á þeim góða Skaga eru sennilega milli 30 -50 siðblindir einstaklingar, miðað við bandarískar og breskar rannsóknir. Fjöldinn á Íslandi er á bilinu 1500 - 3000 manns.⁴⁾ Siðblinda er ekki geðveiki heldur ein alvarlegasta persónuleikaröskunin sem fyrirfinnst. Hún er almennt talin ólæknandi enda telja siðblindir sig hreint ekki þurfa lækningar við, sama hversu miklum skaða þeir valda öðrum. Ég fékk mikinn áhuga á siðblindu fyrir skömmu en komst að því að ekki hefur verið skrifað mikið á íslensku um fyrirbærið. Nanna Briem, geðlæknir hefur einna mest fjallað um þetta efni og má nefna grein hennar „Um siðblindu“, sem birtist í 38. tbl. Geðverndar 2009, s. 25 - 29 (greinin er aðgengileg á netinu hér ) og leiðarann „Siðblinda“ í Læknablaðinu 96. tbl. 2010 (á netinu hér) , einnig eftir Nönnu Briem. Sjá má frægan fyrirlestur Nönnu Briem, Siðblinda og birtingarmyndir hennar, sem hún hélt í Háskólanum í Reykjavík þann 3. febrúar 2010 og horfa má á á netinu. Loks er handhægt að skoða glærusýningu Nönnu, Um siðblindu, til að fá yfirlit yfir efnið. Aðrar íslenskar heimildir eru af skornum skammti, einna helst að finna megi greinar eða örstuttar tilvísanir í dagblöðum eftir að menn beindu sjónum sínum að siðblindu stjórnenda í viðskiptalífinu. Um slíkt hefur verið skrifað töluvert á erlendum málum, þar af er frægust bókin Snakes in Suits: When Psychopaths Go to Work, eftir Robert Hare og P. Babiak, sem kom út árið 2006. (Sjá má stutta umfjöllun Kristjáns G. Arngrímssonar um þessa bók, „Snákar í jakkafötum“ í Mbl. 7. júní 2006.) En ég hef meiri áhuga á siðblindum einstaklingum almennt. Þeir eru nefnilega fjöldamargir, eins og áður sagði, en þrátt fyrir alls konar vandræði og skaða sem þeir valda öðrum kemst einungis lítill hluti þeirra í kast við lögin. Miklu stærri hluti siðblindra eru karlar, þótt siðblindar konur finnist líka, og því er ævinlega notað orðið „hann" hér þegar talað er um siðblindan einstakling. [Viðbót 1. febrúar 2011: Robert Hare hefur síðar haldið því fram að hugsanlega sé þetta vegna þess að siðblindar konur séu greindar öðruvísi vegna viðtekinna skoðana á hlutverki og framkomu kynjanna. Hann segir að ef karl og kona sýni öll kjarnaeinkenni siðblindu muni læknir greina karlinn siðblindan eða með andfélagslega persónuleikaröskun en konuna með sefapersónuleikaröskun (histrionic PD) eða sjálfsdýrkunarpersónuleikaröskun (narcissistic PD) því konan sýnir kannski fá andfélagsleg hegðunareinkenni. Ekki er ólíklegt að hún reyni að herma eftir þeirri staðalímynd kynsystra sinna sem þykir eftirsóknarverð og láti lítið fyrir sér fara, virki hlý, ástrík og undirgefin. Hare nefnir engar tölur um hlutfall siðblindra kvenna í þessu sambandi. Sjá Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 101-102. Snakes in Suit. When Psychopaths Go to Work. HarperCollins, New York. Bókin kom fyrst út árið 2006.] [Viðbót 7. febrúar: Lára Hanna Einarsdóttir hefur klippt saman (úr bútum á YouTube) heimildarmyndir um siðblindu og skal bent á:

Psychopath - Psychopats - heimildamynd um siðblindu - bresk mynd frá 2000;
I, Psychopath - heimildamynd um siðblindu - áströlsk mynd frá 2008.

Ég þakka Láru Hönnu kærlega fyrir verkið og að benda mér á þetta og leyfa krækjur í efnið.] Einkenni siðblindu Það hafa margir sett fram greiningarlykla fyrir siðblindu.⁵⁾ Sá sem fyrstur gat sér verulega frægð fyrir umfjöllun um hana var geðlæknirinn Hervey Cleckley, í bók sinni The Mask of Sanity sem kom út 1941. Hún var byggð á rannsóknum hans á siðblindum föngum og er enn talin til grundvallarrita í siðblindufræðum og marg-endurútgefin. Bókina er hægt að nálgast á Vefnum. Myndin til hægri er af Cleckley. Cleckley taldi eftirfarandi 16 einkenni í hegðun siðblindra einstaklinga ⁶⁾:

Yfirborðskenndir persónutöfrar og góð greind
Engin blekkjandi eða óraunhæf hugsun
Engin taugaveiklun eða hugsýki
Ekki hægt að treysta
Óheiðarleiki og fals
Skortur á eftirsjá og skömm
Fljótfær andfélagsleg hegðun
Léleg dómgreind og lærir ekki af reynslunni
Sjúkleg sjálfselska og vanhæfni til að elska
Vanmáttur í að bregðast við sterkum tilfinningum
Ákveðinn skortur á innsæi
Skortur á viðbrögðum í almennum félagslegum tengslum
Ótrúleg og ógeðfelld hegðun þegar áfengi er drukkið og stundum edrú
Hótanir um sjálfsvíg leiða sjaldan til sjálfsvígs
Kynlíf er ópersónulegt, hversdagslegt og ekki litað af ástríðu
Vangeta til að fylgja eftir markmiðum í lífinu

Sálfræðingurinn Robert D. Hare hefur varið stórum hluta starfsævi sinnar í rannsóknir á siðblindu. Um hana hefur hann skrifað fjölda greina og bóka. Frægust bóka hans er líklega Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us, sem kom fyrst út 1993. Hare byggði að einhverju leyti á gátlista Cleckleys og hannaði sérstakt greiningartæki til að greina siðblinda einstaklinga, PLC-R („the pscyhopathy check list“ eða gátlista yfir siðblindu) ásamt fleiru. Vel að merkja leggur Hare þunga áherslu á að einungis reynt fagfólk geti greint siðblindu og handbókin um notkun listans er ekki afhent hverjum sem er (m.a. vegna þess að siðblindir fangar gætu þá lært á viðtalstæknina og logið til um svörin). Greiningin felst í hálf-stöðluðum viðtölum, ítarlegri skoðun á sögu viðkomandi o.fl. en grunnurinn að greiningunni er þessi gátlisti. Þótt Hare taki almenningi vara fyrir að greina aðra siðblinda opinberlega (því slíkt sé einungis á færi reyndra fagmanna) er honum mjög í mun að fólk þekki einkenni siðblindu vel, til að það geti varað sig á siðblindum einstaklingum í samfélaginu. Í PCL-R eru talin upp 20 einkenni sem eru dæmigerð fyrir siðblinda einstaklinga. „Helmingur einkennanna eru svokölluð kjarnaeinkenni siðblindu og hafa með tilfinningalíf og samskipti við aðra að gera. Hinn helmingurinn lýsir lífsstíl og andfélagslegri hegðun ... Fyrir hvert einkenni er gefið 0-1-2 stig; 0 ef einkennið er ekki til staðar, 2 ef það er afgerandi til staðar og 1 ef það er einungis til staðar að hluta til. Til verður þá litróf frá 0 - 40, þar sem mest siðblindu einstaklingarnir eru með 40 stig, venjulegir þjóðfélagsþegnar með undir 5 stigum, og næst 0 stigum líklega ekki aðrir en helgustu dýrlingar. Til að fá siðblindugreiningu þarf 30 stig (25 stig sums staðar, t.d. á Norðurlöndunum.“⁷⁾ (Nanna Briem, 2009, s. 25-26.) Það dugir sem sagt ekki að hafa einhver einkenni af listanum því siðblinda er heilkenni, þ.e.a.s. fjöldi tengdra einkenna. Og auðvitað eru margir sem hafa einhver neðantalinna einkenna, án þess að vera siðblindir. Einkennin í greiningarkvarða/ gátlista Roberts D. Hare⁸⁾ eru þessi: (Íslenska þýðingin er að stórum hluta byggð á grein Nönnu Briem, 2009, s. 26)

Factor 1 Aggressive narcissism Glibness/superficial charm Grandiose sense of self-worth Pathological lying Cunning/manipulative Lack of remorse or guilt Emotionally shallow Callous/lack of empathy Failure to accept responsibility for own actions	Þáttur 1 Ógnandi sjálfsdýrkun Tungulipurð / yfirborðskenndir persónutöfrar Stórmennskuhugmyndir um eigið ágæti Lygalaupur Slóttugur, falskur, drottnunargjarn Skortir á eftirsjá eða sektarkennd Yfirborðskennt tilfinningalíf Kaldlyndur / skortir samhygð⁹⁾ Ábyrgðarlaus um eigin hegðun (kennir öðrum um)
Factor 2 Socially deviant lifestyle Need for stimulation/proneness to boredom Parasitic lifestyle Poor behavioral control Promiscuous sexual behavior Lack of realistic, long-term goals Impulsiveness Irresponsibility Juvenile delinquency Early behavioral problems Revocation of conditional release	Þáttur 2 Afbrigðilegur félagslegur lífstíll Spennufíkill / leiðist auðveldlega Sníkjudýr (á öðrum eða „kerfinu“) Léleg sjálfstjórn Lauslæti Skortir raunsæ langtímamarkmið Hvatvísi Ábyrgðarleysi Afbrot á unglingsárum Hegðunarvandamál í æsku Brot á skilorði
Traits not correlated with either factor Many short-term marital relationships Criminal versatility	Einkenni sem tengjast hvorugum þættinum Mörg skammtíma ástarsambönd Fjölskrúðugur afbrotaferill

Þáttur 1 mælir svokölluð kjarnaeinkenni siðblindu og snýr að tilfinningalífi og samskiptum við aðra. Þáttur 2 lýsir lífsstíl og andfélagslegri hegðun. Loks eru tvo einkenni sem tilheyra hvorugum meginþáttanna. Siðblindur einstaklingur mun skora hátt á báðum aðalþáttunum meðan sá sem er haldin andfélagslegri persónuleikaröskun skorar einungis hátt í þætti 2. „Meðalstigafjöldi [bandarískra] karlkyns- og kvenkyns glæpamanna eru 22 og 19 stig. Einstaklingur með stig á bilinu 10 - 19 er með væga siðblindu, ef stigafjöldinn er á bilinu 20 -29 [24] eru siðblindueinkennin töluverð ...“ (Nanna Briem, 2009, s. 26). Áréttað skal að í Svíþjóð og Danmörku duga 25 stig til að teljast með fulla siðblindu. Því miður veit ég ekki hvernig þessu er varið á hinum Norðurlöndunum. Ég þýddi útlistun Robert D. Hare á hvernig nokkur aðaleikenni siðblindu koma fram, sjá Nánari útlistun á sumum einkennum siðblindu í gátlista Roberts D. Hare (PLC). Svo bendi ég á norska síða, „Kjenntegn på psykopati“, á doktoronline sem telur einkenni siðblindu nokkuð öðru vísi enda byggir greiningin ekki á gátlista Hare heldur annars amerísks geðlæknis. Ég reikna með að blogga fleiri færslur um siðblindu og hugsanlega endar þetta efni einhvern tíma á vefsíðum. Sjá einnig Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, II. hluti. Tilvísanir (því miður gengur ekki að krækja í akkeri í þessu bloggumhverfi svo uppsetningin er dálítið óhöndugleg). 1. Hare, Robert D. 1999, bls. tal vantar. Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us. Guilford Press, New York. 2. Coid J, Yang M, Ullrich S, Roberts A, Hare RD. 2009. „Prevalence and correlates of psychopathic traits in the household population of Great Britain“ í International Journal of Law and Psychiatry. 2009 Mar-Apr;32(2):65-73. Hér er vitnað í PubMed útdráttinn, skoðaður 6. jan. 2011. 3. Sjá t.d. Poulsen, Henrik Day. 2004. „Hverdagens psykopater“ í Psykiatri-Information 2004/1, útg. af PsykiatriFonden: „Der er en klar overvægt af mænd, idet man regner med, at 2-4% af alle mænd, men kun ca. 1% af alle kvinder, er psykopater. Det vil med andre ord sige, at man kan regne med, at der i Danmark findes omkring 200.000 psykopater ...“ og DYSSOCIAL PERSONLIGHEDSFORSTYRRELSE, á NetPsykiater.dk, skoðað 6. janúar 2011: „I alt skønnes det at ca. tre procent af mændene og en procent af kvinderne har denne personlighedsforstyrrelse“ og Personlighetsstörningar - kliniska rigtlinjer för utredning och behandling, Svensk psykiatri nr .9, 2006, útg. af Svenska psykiatriska Föreningen och Gothia, s. 59: „Prevelansen af antisocial personlighettstörning i normalbefolkningen har rapporteras til 1-3%.“ Líkast til liggur munurinn á meintu algengi í mismunandi flokkunarkerfum. Hugsanleg en ekki líkleg skýring er að á Norðurlöndunum er gerð krafa um lægra skor á PCL-R greiningarlykli Roberts D. Hare en í Bandaríkjunum (sjá tilvísun nr. 7). 4. Nanna Briem. 2009. „Um Siðblindu“ í Geðvernd 38. tbl., s. 25. 5. Sjá t.d. Hervé, Hugues. 2004. „Psychopathic subtypes: Historical and Contemporary Perspectives“ í The Psychopath: Theory, Research, and Practice, s. 431-460. Routledge, Bandaríkjunum, Skoðað á Google bækur þann 6. janúar 2011. 6. Cleckley, Hervey M. 1988, 5. útg. The Mask of Sanity, s. 338-339 í pdf-skjali af bókinni. 7. Svo virðist að glæpamenn í fangelsum í Svíþjóð, Kanada og Bretlandi skori lægra á gátlista Hare yfir siðblindu en bandarískir glæpamenn þótt þeir hafi að öðru leyti jafnsterk einkenni siðblindu og forspárgildi greiningarinnar fyrir endurteknum glæpum sé hið sama. Sjá um þetta t.d. Hare, Robert D., Danny Clark, Martin Grann; David Thornton, „Psychopathy and the predictive validity of the PCL-R: an international perspective“ í Behavioral Sciences & the Law, okt. 2000, 18. árg., 5. tbl., s. 623-645. Sjá einkum s. 625. Skoðað á Vefnum (pdf.skjal) þann 6. janúar 2011. 8. Hare, Robert D. 1999, s. 33-34. Sjá einnig PCL-R listann og umfjöllun á Wikipediu. Gátlisti og greiningaraðferð Hare hefur ekki verið viðurkennd í þeim tveimur greiningarkerfum geðlæknisfræðinnar sem einkum er stuðst við í hinum vestræna heimi, þ.e. evrópska kerfið frá Heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóðanna (WHO) og kerfi Bandarísku geðlæknasamtakanna (APA). Þessi greiningarkerfi gera ráð fyrir andfélagslegri persónuleikaröskun en Hare og fleiri hafa haldið því fram að siðblinda sé tiltölulega fámennur undirflokkur hennar. (Sjá um þessi greiningarkerfi síðuna „Antisocial personality disorder“ á Wikipediu.) Bandarísku geðlæknasamtökin gefa út Greiningar- og tölfræðihandbók fyrir geðræna sjúkdóma (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) og er nú notuð útgáfan DSM-IV. Þar er fjallað um andfélagslega persónuleikaröskun en það er miklu víðari skilgreining en siðblindugreiningarlykill Roberts Hare. Aftur á móti er þessi Greiningarhandbók í endurskoðun og er stefnt að útgáfu DSM-5 í maí 2013. Skilgreiningu á andfélagslegri persónuleikaröskun hefur verið gerbreytt í drögum að DSM-5 og segir: „The work group is recommending that this disorder be reformulated as the Antisocial/Psychopathic Type“ og telur svo upp höfuðeinkenni í lista Hare. Sjá „301.7 Antisocial Personality Disorder“ í American Psychiatric Association DSM-5 Development, skoðað 6. jan. 2011. Það má því ætla að greiningarlykill Hare muni hafa æ meiri áhrif á næstu árum. 9. „Empathy“ er ýmist þýtt sem samhygð eða samkennd (samlíðan kæmi líka til greina). Átt er við hæfileikann til að finna til samkenndar með öðru fólki þegar það upplifir tilfinningar eins og t.d. gleði eða sorg. Venjulegt fólk ber ekki aðeins kennsl á slíkar tilfinningar annarra heldur getur líka fundið þær hjá sjálfu sér; samglaðst eða samhryggst.

Á hverju þekkist siðblindur og hvernig kemst maður heill frá slíkum kynnum

Harpa — Sun, 09 Jan 2011 16:38:50 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, II. hluti

(Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá Flokka hér til hægri.)

Á Vefnum má finna fjölda sjálfshjálparhópa fyrir fórnarlömb siðblindu og ýmsa gátlista svo fólk geti áttað sig á því sem fyrst að það á við siðblindan einstakling að etja eða er komið í mismunandi náin tengsl við slíkan. Ég reyni hér að halda mig við sæmilega áreiðanlegar útgáfur á svoleiðis varúðarlistum og valdi þrjár nokkuð ólíkar. Ráðlegg lesendum að lesa gegnum þær allar; þeir sem hafa kynnst siðblindum einstaklingi áður munu eflaust kannast við margt í þessum listum. Myndin er af Ted Bundy, frægasta raðmorðingja Bandaríkjanna, sem var líflátinn 1989. Hann þótti einstaklega viðkunnalegur maður, sem er oft lýsandi fyrir siðblinda einstaklinga, þ.e. að oft er flagð undir fögru skinni. Sjá nánar um Bundy í greinarstubbi á íslensku Wikipediu eða langri umfjöllun á ensku Wikipediu. Þessi færsla yrði alltof löng ef allur textinn væri settur á eina síðu. Því er fyrst birtur listi aðalgúrúins, hins kanadíska Roberts D. Hare, en krækt er í undirsíður með hinum tveimur listunum (sem ég hef þýtt á íslensku). Þeir eru: Sænskur gátlisti (höfundarlaus). Sá sænski er stuttur og neðan við hann er krækt í gagnvirkt próf, á sænsku, sem fólk getur tekið til að fá vísbendingu um hvort það er í tygjum við eða umgengst siðblindan náunga. Bandarískur gátlisti yfir hvers konar raddbeiting og líkamstjáning einkennir siðblindu. Sjálfri finnst mér þessi listi áhugaverðastur. Hér fer á eftir listi Roberts Hare yfir hvernig sýna skal varúð og þekkja siðblinda einstaklinga, jafnframt því sem ráðlagt er hvernig lágmarka megi skaðann af kynnum við slíka. Listinn er undirgreinin „A Survival Guide“, s. 4-5 í This Charming Psychopath. How to spot social predators before they attack á vefútgáfu Psychology Today. (Greinin birtist 1. janúar 1994 og vefútgáfan var síðast endurskoðuð 1. júní 2010.) Raunar er þetta útdráttur úr 13. kafla, „A Survival Guide“, í Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us eftir Robert Hare, fyrst útg. 1993. Leiðarvísir til að komast af Þótt enginn sé algerlega ónæmur fyrir vélabrögðum hins siðblinda þá eru nokkur atriði sem hægt er að hafa í huga til að lágmarka skaðann sem hann gæti valdið þér. * Gerðu þér grein fyrir við hvað við er að etja. Þetta hljómar auðvelt en getur í rauninni verið mjög erfitt. Allar heimsins fræðibækur gera þig ekki ónæma(n) fyrir eyðileggjandi áhrifum siðblindra. Allir, þar á meðal sérfræðingar, geta látið hrífast, blekkjast og staðið ráðvilltir eftir. Flinkur siðblindingi getur leikið konsert á hjartastrengi hvers sem er. *Ekki falla fyrir sýndarmennsku eða leikmunum (props). Það er ekki auðvelt að komast fram hjá heillandi brosi, aðlaðandi líkamstjáningu og hröðu tali hins dæmigerða siðblindingja því allt þetta blindar okkur sýn á raunverulega ætlan hans. Mörgum finnst erfitt að höndla hið ákafa „rándýrsaugnaráð“ siðblindra. En hið starandi augnaráð er fremur forleikur að sjálfsfullnægju og leikur að valdi en venjulegur áhugi eða samúðarfull umhyggja fyrir viðmælandanum.¹⁾ [Í kaflanum í Without Conscience: The Disturbing World of the Psychopaths Among Us, s. 208, bætir Hare við: „Sumum finnst kalt augnaráð hins siðblinda vera einkar óþægilegt og líður eins og bráð andspænis rándýri. Aðrir verða gagnteknir, jafnvel agndofa, komast á vald hans og skilja lítt eigin viðbrögð. Hver sem sálfræðileg merking augnaráðsins kann að vera þá er á hreinu að sterkt augnsamband er mikilvægur þáttur í hæfileikum sumra siðblindra til að ráðskast með og drottna yfir öðrum.“ Ráðið er að loka augunum eða snúa sér undan og einbeita sér að því hvað viðkomandi er í rauninni að segja.] * Ekki bera blöðkur fyrir báðum augum. Byrjaðu hvert samband með augun opin. Eins og gildir með okkur öll þá byrja flestir siðblindir sjónhverfingamenn og flagarar á að fela sínar myrku hliðar og skarta sínu besta. En svo myndast sprungur í grímunni sem þeir bera. Samt er erfitt að sleppa úr blekkingavef þeirra án þess að skaðast fjárhagslega og tilfinningalega.²⁾ * Vertu á varðbergi á hættuslóðum. Sumar aðstæður eru sem klæðskerasniðnar fyrir siðblinda: Barir fyrir einhleypa, lystiskipaferðir, flugvellir í útlöndum o.s.fr. Á svona stöðum er fórnarlambið oft einmana og í leit að skemmtun, spennu eða félagsskap. Venjulega er einhver til í að veita slíkt en endurgjaldið sem krafist er getur komið á óvart. * Þekktu sjálfa(n) þig. Siðblindir eru flinkir í að finna veikar hliðar og notfæra sér þær samviskulaust. Besta vörnin gegn þessu er að þekkja sína eigin veikleika og vera sérstaklega á verði gegn þeim sem einbeitir sér að akkúrat þeim. Því miður þá kemur jafnvel stakasta varúð ekki endilega í veg fyrir að þú lendir í viljasterkum siðblindingja. Það eina sem þú getur gert í þeirri stöðu er að reyna að lágmarka skaðann. Það er ekki auðvelt en hér eru nokkrar leiðir sem gætu hjálpað: * Leitaðu þér faglegrar hjálpar. Vertu viss um að fagmaðurinn sem þú leitar til hafi þekkingu á fræðum um siðblindu og hafi reynslu í að fást við siðblinda. * Ekki ásaka sjálfa(n) þig. Það skiptir ekki máli hvaða ástæður urðu til þess að þú tengdist siðblindum einstaklingi heldur er mikilvægt að þú axlir ekki ábyrgð á viðmóti hans og hegðun. Siðblindir leika sama leikinn eftir sömu reglum við alla - sínum eigin reglum. * Gerðu þér grein fyrir hvert er fórnarlambið. Siðblindir reyna oft að láta líta svo út að þeir þjáist og fórnarlambið sé syndaselurinn sem valdi þjáningunni. Ekki eyða samúð þinni á þá. * Áttaðu þig á því að þú ert ekki ein(n). Flestir siðblindir skilja eftir sig slóð fórnarlamba. Sá siðblindi sem særði þig hefur örugglega valdið fleirum sorg. * Farðu varlega í valdatafl. Hafðu í huga að siðblindir hafa sterka þörf fyrir sálarlegt og líkamlegt vald yfir öðrum. Það þýðir ekki að þú eigir ekki að gæta réttar þíns en það er sennilega erfitt að gera það án þess að eiga á hættu alvarlegt tilfinningastríð eða líkamsskaða. * Settu skýr mörk. Þótt valdatafl við siðblindingja sé varasamt þá gætirðu sett bæði þér og þeim siðblinda mörk til að gera líf þitt auðveldara og hefja hina erfiðu leið frá fórnarlambi til sjálfstæðrar manneskju. * Ekki búast við dramatískum breytingum. Að mestu leyti er persónuleiki hins siðblinda sem meitlaður í stein. * Lágmarkaðu skaðann. Undir lokin finnst flestum fórnarlamba siðblindra þau sjálf vera hálfrugluð og vonlaus og eru sannfærð um að vandamálin séu aðallega þeim að kenna. En því meir sem þú gefur eftir því meir verðurðu (mis)notuð vegna óseðjandi eftirsóknar hins siðblinda í vald og stjórn yfir öðrum. * Notaðu sjálfshjálparhópa. Þegar þú hefur fengið grunsemdir þínar um siðblindu staðfestar þá veistu að framundan er löng og torsótt leið. Vertu viss um að þú fáir allan þann tilfinningalega stuðning sem þú getur nýtt þér. 1) „Orðlaus samskipti siðblindra hefur verið rannsökuð. Í ósögðum skilaboðum felst ýmis hegðun, t.d. svipbrigði, bendingar og raddbeiting. Rime, Bouvy og Roillon (1978) uppgötvuðu að siðblindir hafa tilhneigingu til að ota sér inn á persónulegt svið spyrjanda með því að halla sér fram og með því að halda löngu augnsambandi. Af því augnsamband er venjulega talið andstætt við óheiðarleika getur verið að þessi samskiptanálgun sé hluti af verkfærasafni siðblindra, hannað til að sannfæra aðra um að þeim sé treystandi.“ Louth, Shirley M;, Williamson, Sherrie; Alpert, Murray; Pouget, Enirique R; Hare, Robert D. „Acoustic Distinctions in the Speech of Male Psychopaths“ í Journal of Psycholinguistic Reseach, 27. árg., 3. tbl., 1998. Skoðað á Vefnum í janúar 2011. Robert D. Hare vitnar í konu sem siðblindur hafði svindlað á: „Ég fylgdist ekki með öllu sem hann sagði en hann sagði allt mjög fallega. Hann hefur svo yndislegt bros.“ Without Conscience. The Disturbing World of the Psychopaths Among Us, s. 146. 2) Formáli bókarinnar Without Conscience. The Disturbing World of the Psychopaths Among Us eftir Robert D. Hare (fyrst útg. 1993) hefst þannig: „Siðblindir eru rándýr í samfélagi manna, sem heilla, ráðskast með og ryðja sér vægðarlaust braut gegnum lífið og skilja eftir sig slóð af brotnum hjörtum, væntingum og tómum veskjum. Þeir svífast einskis í eigin þágu, enda samviskulausir og ófærir um að setja sig í annarra spor. Reglur mannlegra samskipta eru fótum troðnar án minnstu sektarkenndar eða eftirsjár.“ (S. xi, hér er einnig stuðst við þýðingu Nönnu Briem í „Um siðblindu“, Geðvernd, 38. tbl. 2009.) Sjá einnig fyrri færslu: Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda I. hluti

Dásemdir læsis

Harpa — Tue, 11 Jan 2011 18:42:21 +0000

Undanfarna mánuði hef ég verið ólæs í þeim skilningi að ég hef ekki getað haldið þræði í bók og gleymt jafnharðan því sem ég las. Fyrir svona mánuði síðan komst ég upp á lag með að skanna vefsíður og vefmiðla ... svo tókst að skanna bækur og taka úr þeim punkta og skoða í þeim myndirnar, ekki mikið meira. Af þessu hefur leitt að ég hef einkum lesið (og skrifað) um tvö áhugamál mín, sem hafa undanfarið verið saga prjónatækninnar og siðblinda. Þarf varla að taka fram hve hamingjusöm ég varð þegar ég fann frétt um konu sem samþættir einmitt þetta tvennt: Áhuga á geðveilum og áhuga á prjónaskap! Sú er geðlæknir og hefur lagt á sig að prjóna heilan heila ... ég sé reyndar strax í hendi mér að heilaprjón er bráðsniðug aðferð til að nýta afganga. Til vinstri sést prjónaði heilinn, smella má á myndina til að glöggva sig betur á stykkinu (eða heilanum) og fréttina um geðlækninn sem prjónaði hann má lesa hér. En í gærkvöldi las ég heila bók, var reyndar enga stund að því enda bókin stutt og ég gjörkunnug efninu. Þetta var stór áfangi! Bókin sú arna heitir Sýnilegt myrkur. Frásögn um vitfirringu og er eftir William Stryker (kom út núna fyrir jólin í ritröðinni Lærdómsrit bókmenntafélagsins). Höfundurinn er heimsþekktur rithöfundur, sennilega kannast flestir við bók hans (eða myndina sem gerð var eftir bókinni) Sophie's Choice. Hana hef ég ekki lesið og ekki séð myndina af því ég veit söguþráðinn og er of viðkvæm sál fyrir svoleiðis. Satt best að segja bjóst ég ekki við sérlega miklu fyrirfram, fordómafull sem ég er, auk þess sem undirfyrirsögnin, "Frásögn um vitfirringu" truflaði mig. En bókin kom gleðilega á óvart: Þetta er fantagóð bók um þunglyndi, sem ég mæli mjög með. Reyndar tekur höfundurinn það skýrt fram að ekki sé hægt að lýsa þunglyndi fyrir þeim sem aldrei hafa veikst af sjúkdómnum. Samt er þetta ein besta lýsing sem ég hef lesið en ég get náttúrlega ekki gert mér í hugarlund hvernig einhver sem ekkert þekkir til þessa hryllilega sjúkdóms upplifir eða skilur bókina. Það eina sem mér fannst að henni var að hún er ekki nógu vel þýdd og enskan skín ansi mikið í gegn. (Þetta kom mér líka á óvart, ég hélt að kröfurnar sem gerðar eru til Lærdómsrita bókmenntafélagsins væru mjög miklar.) Tvíefld eftir að hafa komist gegnum Sýnilegt myrkur á engri stund skellti ég mér í Af heimaslóðum. Brot af sögu Helgu og Árna Péturs í Miðtúni og samfélagsins við Leirhöfn á Melrakkasléttu, eftir Níels Árna Lund. Mér fannst fyrsti fjórðungurinn frekar skemmtilegur en það sem eftir er bókarinnar er tæplega áhugavert fyrir aðra en þá sem þekkja þetta fólk. Ég veit bara hvaða fólk þetta er, sumt, get ekki sagt að ég þekki það neitt. Svo ég lagði frá mér bókina og fór að skoða dúkkulísufræði (Pigedrømme - om danske påklædninsdukkers historie ... frábær myndabók) og prjónafræði (Kvardagsstrik. Kulturskattar fra fillehaugen ... einnig frábær bók með hellingi af myndum). Í kvöld verður gerð atlaga að reyfara. Eiginlega varð ég svolítið móðguð yfir hvað Níels Árni Lund skautar framhjá forfeðrum mínum. Ég meina: Það voru bara tvö hús á Raufarhöfn snemma í sögunni, í öðru bjuggu langafi hans og amma - seinna afi hans og amma og í hinu langafi minn og langamma - auk afa og ömmu seinna. Og langafi Níelsar var bróðir langömmu minnar - þannig að hann hefði nú mátt minnast meir á mitt fólk en bara í setningunni: "Þetta þykir nokkuð fínt fólk, bráðmyndarlegt og yfir því mikil reisn." (s. 36) Ekki svo að skilja að ég sé ekki sammála þessari lýsingu á langafa og langömmu og er ekki frá því að yfirbragðið hafi erfst allar götur síðan ;) En ég las samviskusamlega um Grím Laxdal, bróður langömmu sem fluttist til Vesturheims. Hafði einstaklega kvikindislegt gaman af því hvernig Níels Árni reynir að draga úr vísbendingum um að karlinn hafi verið alki og fannst athyglisvert að sjá hvað hægt er að kóa mörgum kynslóðum seinna. T.d. lá það orð á Grími Laxdal meðan hann bjó á Íslandi að hann hefði verið nokkuð drykkfelldur (sem kæmi mér ekkert á óvart að liggi kannski í þessum Laxdals-genum þvers og kruss). Um Grím segir í bókinni: "Grímur var orðlagt glæsimenni og mikill persónuleiki ... Það fylgir sumum frásögnum um Grím að honum hafi þótt sopinn góður hér heima á Íslandi og verið talinn nokkur bóhem. Varlegt getur verið að treysta slíkum sögum; í þeim efnum getur fjöðrin orðið að hænsnahópi fyrr en varir. Vel má hins vegar vera að hann hafi á sínum yngri árum neytt víns umfram aðra, en víst er að hann hefði ekki notið þeirrar virðingar í Vesturheimi, eftir að fjölskyldan flutti þangað sem fjöldi staðreynda ber vitni um, ef hann hefði látið Bakkus stjórna lífi sínu." Svo er vitnað í konu hans, Sveinbjörgu, sem sagði víst þegar hún var spurð út í hegðun eiginmannsins "að horfa skyldi einnig á björtu hliðarnar - og "líttu til annarra". Átti þar við að aðrir hefðu það ekki betra en hún. "(s. 38) Af áratuga reynslu af ölkum og aðstandendum af öllu tagi sá ég strax að Sveinbjörg var meðvirkari en allt sem meðvirkt er, af þessum orðum að dæma. Svolítið seinna í bókinni er vitnað í barnabarn þeirra vestra sem segir: "Já það er rétt að lengst af bjuggu þau lítið saman Grímur og Sveinbjörg en ástæða þess gæri hafa verið fjármálalegum ástæðum og einnig hitt að þau eignuðust í raun aldrei neitt heimili ... Amma og afi bjuggu alltaf hjá börnum sínum en ekki alltaf á sama tíma." (s. 53) Sama barnabarn segir líka: "Með aldrinum varð hann bráðari í skapi. Honum líkaði ekki líkamleg vinna og gafst upp á heimilinu og hélt til hjá börnum sínum." (s. 42) Aftur á móti er snyrtilega breitt yfir þetta ástand í minningargrein um Sveinbjörgu: "Frú Sveinbjörg var um flest mikil gæfukona; hún naut um langa ævi samvistar ágæts eiginmanns, börn þeirra mönnuðust vel ..." (s. 55). Af þessum tilvitnunum er nokkuð augljóst hvernig var ástatt fyrir þeim Grími og Sveinbjörgu. En lýsingin í bókinni minnti mig dálítið á þá sem ekki mega heyra á það minnst að Jónas Hallgrímsson hafi verið langt genginn alkóhólisti þegar hann lést (þótt krufningarskýrslan sé til ... minnir að megi lesa hana í Tímanum og tárinu hans Óttars Guðmundssonar) eða eru uppfullir af þeirri hugmynd að Kristján Fjallaskáld hafi óvart drukkið sig í hel út af ástarsorg (og þ.a.l. beri einhver stúlkukind á Hólsfjöllum alla sök á dauða skáldins) eða einhverjum álíka bábiljum. Ég get ekki séð að það kasti neinni rýrð á Jónas að hann hafi verið veikur alki; snilldarverk hans á sviði skáldskapar og náttúrufræði verða enn rismeiri ef maður veit að maðurinn hafði ekki fulla starfsorku. Og Grímur langömmubróðir minn var jafn merkilegur maður þótt hann hafi sennilega verið alki, sem meðvirka eiginkonan gafst að lokum upp á. (Myndin er af Grími og Þórði syni hans. Sjá má stærri mynd með því að smella á þá litlu. Þetta var vissulega glæsimenni og Níels Árni getur verið stoltur af langafa sínum!)

Fórnarlömb siðblindra: Konur

Harpa — Fri, 14 Jan 2011 20:16:51 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, III hluti (Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá Flokka hér til hægri.) Fórnarlömb siðblindra: Konur, makar og börn Ef við treystum niðurstöðum Roberts Hare o.fl. um að siðblindir séu um 1% fólks¹ og gerum ráð fyrir að a.m.k. 5 manns tengist hverjum þeirra nánum böndum þá er augljóst að hver og einn siðblindur veldur miklum skaða. Seinna fjalla ég verður fjallað um siðblinda á ýmsum sviðum samfélagsins. En næstu færslur eru um áhrif siðblindra á þá sem standa þeim næst, þ.e. elskendur, maka, börn; byrjað á ástkonum. Almennt gildir að siðblindir reyna að ná algeru valdi yfir minni máttar. Siðblindir leita sér ekki hjálpar af sjálfsdáðum enda sjá þeir ekki að neitt sé að sér. En innan velferðarkerfisins rekst fólk óbeint á hina siðblindu, gegnum alla þá sem siðblindir hafa áreitt og alla þá sem bera varanlegan skaða eftir þá reynslu. Með því að þekkja einkenni siðblindu getur maður betur áttað sig á slíkum einstaklingum þegar maður hittir þá, til að geta vikið sér undan. Sé maður þegar fastur í vef hins siðblinda er tvennt sem kemur til greina: Að láta hart mæta hörðu við hinn siðblinda eða forða sér. Hvort tveggja tekur tíma, er erfitt, sársaukafullt og jafnvel hættulegt en borgar sig þegar til lengri tíma er litið. Með aukinni þekkingu má vonast til að færri hafni í greipum siðblindra og að allir sem þegar eru fastir í heljargreipum þeirra geri sér það ljóst og sleppi.² Konur Hvernig konur höfða einkum til siðblindra og hvað ber að varast? * Svo virðist sem siðblindir sækist fyrst og fremst eftir konum sem á einhvern hátt eiga undir högg að sækja, eru einmana eða veikar fyrir á einhvern hátt (t.d. andlega). Kaldlynd misnotkun hinna einmana er aðalsmerki siðblindra.³ Sjá Dæmi 1. * Bent hefur verið á að þeir hafi óhugnalega gott auga fyrir konum sem eru móðurlegar í eðli sínu, þ.e.a.s. sem vilja hjálpa og aðstoða aðra af bestu getu. Margar slíkar konur vinna við umönnunarstörf, s.s. hjúkrun, félagsráðgjöf eða annars konar ráðgjöf - og hættir til að leita að góðmennsku í öðrum og yfirsjást eða draga úr um leið göllunum. „Hann á vissulega við vandamál að stríða en ég get hjálpað honum“ eða „Hann átti svo erfiða bernsku, allt sem hann þarfnast er einhver sem vill faðma hann“. Þessar konur munu líklega þola mikla misnotkun í þeirri staðföstu trú sinni að þær geti hjálpað; þær eru tilbúnar til að láta skilja sig eftir tilfinningalega, sálarlega og efnahagslega máttvana.⁴ Sjá Dæmi 2. * Góðmennska fer í taugarnar á siðblindum og þeir reyna oft að nappa góðar konur.⁵ * Robert Hare vitnar í grein sem birtst í New Woman tímaritinu [bresku tímariti sem kemur ekki lengur út] og hét „The Con Man's New Victim“. Í greininni var bent á þann ófyrirséða möguleika að konur sem stæðu fjárhagslega á eigin fótum, sem er núorðið afar algengt, gætu orðið siðblindum að bráð þegar þær eru í leit að elskhuga. Siðblindir sitji um svoleiðis konur sem jafnframt eru á einhvern hátt viðkvæmar fyrir, á börum, í heilsurækt og í félagsstarfi. Þótt svindlarinn þekki konurnar auðveldlega úr í mannþrönginni, fellur hann sjálfur inn í hvaða hóp sem er. Benda má á að hann lítur oft vel út, er heillandi, málglaður, sjálfsöruggur, vill ráðskast með fólk og er vafalaust hægt að verða ástfangin af honum.⁶ Fyrir utan það að þekkja einkenni siðblindu og gæta sín á mönnum sem konur hitta augliti til auglitis borgar sig að hafa einnig eftirfarandi í huga: Sumir siðblindir, sérstaklega þeir sem sitja í fangelsi, notfæra sér einkamáladálka, segir Robert Hare. Sjá Dæmi 3. Nú veit ég ekki hvað einkamáladálkar eru mikið notaðir nútildags en í staðinn hafa komið tölvusamskipti. Með Netinu hafa veiðilendur hinna siðblindu margfaldast. Donna Anderson skrifaði bókina Love Fraud—How marriage to a sociopath fulfilled my spiritual plan um hjónaband sitt og siðblinda svindlarans James Montgomery. Þau kynntust í gegnum tölvupóst. Hann rúði hana inn að skinni í þessu hjónabandi. Tíu árum eftir skilnaðinn (árið 2009) komst Donna að því að James var enn að reyna að stofna til kynna við konur á Netinu.⁷ Það er því full ástæða til að vara konur við, í samskiptum og kynnum á Facebook eða spjallrásum. Siðblindir hafa reyndar oftast ekki áhuga á langtímasamböndum. Sá siðblindi yfirgefur fórnarlambið þegar hann hefur haft af því nægt gagn og gæði, enda er hann spennufíkill og leiðist auðveldlega. Þegar um ástarsamband er að ræða hefur sá siðblindi oftast hafið samband við næsta fórnarlamb áður en hann slítur fyrra sambandi. Stundum er hann með þrjár í takinu; Eina sem hann var að skilja við, eina sem er haldið heitri og þá þriðju sem hann er að byrja að bera víurnar í. Fórnarlambið sem er snögglega yfirgefið hefur oft verið algerlega grunlaust um að fleiri séu í myndinni.⁸ Og sú yfirgefna fyllist stundum vantrú, reiði, vonleysi, finnst hún einskis virði og hefur á tilfinningunni að sér hafi verið hent á haugana.⁹ Næsta færsla verður: Í hjónbandi með siðblindum 1 Margar rannsóknir hafa verið gerðar á glæpamönnum í fangelsum en á seinni árum hafa menn beint sjónum sínum að samfélaginu almennt og reynt að meta hversu algeng siðblinda er innan þess. Nefna má rannsóknina Psychopathic Traits in a Large Community Sample: Links to Violence, Alcohol Use, and Intelligence, sem Craig S. Neumann og Robert D. Hare gerðu og birtist í Journal of Consulting and Clinical Psychology, 2008, 76(5), s. 893-899. Greinin er aðgengileg á Vefnum. Skoðað var tilviljanakennt úrtak úr annarri fjölmennari rannsókn (MacArthur Violence Risk Study (Monahan et al., 2001), alls 514 manns, af báðum kynjum, jafnt hvítir sem „Bandaríkjamenn af afrískum uppruna“ og notuð skimunarútgáfan af greiningarlykli Hare (PCL-SV). Niðurstöðurnar voru flestir skoruðu 3 stig eða lægra á siðblindukvarðanum en að 1-2% þáttakenda skoruðu meir en 12 stig, sem gefur til kynna einkenni um siðblindu. (Ath. að skimunarútgáfan PCL-SV er annar kvarði en PCL-R, sá fyrrnefndi nær frá 0 - 24 og þeir sem skora 18 stig og hærra eru sambærilegir þeim sem skora 30 stig og hærra á PCL-R.) Enginn munur mældist eftir kynþætti. Þetta er í samræmi við niðurstöður annarra sambærilegra rannsókna. 2 Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 13. Sjarmør og tyrann. Et innsyn i psykopatenes og ofrenes verden. H. Aschehoug & Co (W. Nygaard), Oslo. (Þetta er aukin og endurbætt útgáfa frá 1997.) 3 „Sumir siðblindir eru tækifærissinna árásargjörn rándýr sem er alveg sama hvern þeir misnota. Aðrir eru þolinmóðari og bíða eftir fullkomnu, saklausu fórnarlambi sem villist á veg þeirra. Í báðum tilvikum hefur sá siðblindi fyrst og fremst í huga hvernig megi nýta fórnarlambið til fjár, valda, kynlífs eða áhrifa. Sumir siðblindra hafa gaman af áskorun meðan aðrir einbeita sér að því að leggjast á fólk sem er viðkvæmt fyrir. Siðblindur getur metið veikar hliðar fórnarlambsins og mun nota sér þær til að draga það á tálar.“ Basic manipulative strategy of a psychopath í Psychological manipulation, Wikipedia. 4 Robert D. Hare. 1999. „Flies in the Web“, 9. kafli í Without Concience. The Disturbing World of Psychopaths Among Us, s. 149. Peter Tranberg segir um þetta: „Í sambandi við mál Peters Lundin þá fékk ég á tilfinninguna að slatti af kvenkyns kunningjum hans léti stjórnast af Móður-Theresu þráhyggju, því þær vildu bjarga „aumingja manninum“ frá grimmu fangelsisumhverfinu og kenna honum að gjalda gagnkvæma ást. Í hans augum er þetta markmið merki um veikleika og í grundvallaratriðum ómögulegt að uppfylla.“ Tranberg, Peter. Psykopati - en forståelse af forstyrrelsens natur, óársett, s. 61. 5 „Siðblindum sjúklingum hættir til að finna til öfundar í garð þeirra sem eru góðir og sýna árásargirni gegn gæskunni sem þeir skynja til að losna við þessar óþægilegu tilfinningar [öfundsýkina]“ segir í „Psychological Defenses“, Personality Characteristics and Treatment Prognosis á vef American Medical Network (en textinn fjallar um persónuleikaraskanir af ýmsum toga). „Öfund er mest áberandi í sjúklingi sem hatar gæskuna sjálfa“, segir J. Reid Meloy í bókinni The Psychopathic Mind - Origins, Dynamics and Treatment, 1988, s. 105. Meloy útskýrir þetta þannig að öfundin sé ekki meðvituð því hún ógni stórmennskuhugmyndum hins siðblinda um eigið ágæti. En hann reynir að eyðileggja góðmennskuna, í ferli sem hefst á meðvituðu hugsuninni „Ég verð að fá“ og endar á meðvituðu hugsuninni „Þetta var einskis virði“. Tilvitnanir í Meloy eru teknar úr lokariterð danska sálfræðingsins Peter Tranberg, Psykopati - en forståelse af forstyrrelsens natur, óársett, s. 55. 6 Robert D. Hare. 1999. „Flies in the Web“, 9. kafli í Without Concience. The Disturbing World of Psychopaths Among Us, s. 153. 7 Sjá „James Montgomery. Using the Internet to meet and defraud women“ á Lovefreud.com. Fundið hefur verið upp sérstakt hugtak yfir siðblinda sem nýta netið til að komast yfir fórnarlömb, annað hvort til að svindla af fólki fé eða komast yfir konur, sem er hugtakið Cyberpath. Sjá t.d. bloggfærsluna „The successful psychopath“ og „Cyberpath“ á Enpsychopedia. 8 „Basic manipulative strategy of a psychopath“ í Psychological manipulation, Wikipedia. 9 Hartoonian, Linda S og Liane J. Leedom. „The aftermath of psychopathy as experienced by romantic partners, family members and other victims“ í Aftermath. Surviving Psychopathy.

Í hjónabandi með siðblindum

Harpa — Sun, 16 Jan 2011 21:25:11 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, III hluti (Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá Flokka hér til hægri.) Ath. að margt af því sem kemur fram í færslunni um fórnarlömb ofbeldis, lýsingar á ofbeldi, afleiðingar ofbeldis o.s.fr. á við margar fleiri en þær sem búa með siðblindum. Þetta eru einkenni sem koma fram í ofbeldissamböndum almennt. Má t.d. ætla að aðstandendur alkóhólista kannist hér við fjöldamargt, sem og fleiri. Langt gengnir alkóhólistar þróa enda með sér talsvert af siðblindueinkennum. (En á hinn bóginn eiga þeir möguleika á að ná bata, sem gildir ekki um siðblinda, eftir því sem best er vitað nú.) * „Ég veit hann fer illa með mig en ég elska hann.“ Sambúð með siðblindum einstaklingi byrjar oft sem spennandi og eldheitt ástarsamband. Konan [að sjálfsögðu getur þetta einnig átt við karl en af því siðblindar konur eru miklu færri en karlar er þolandi siðblinds eintaklings oftast kvenkennd í þessari færslu] er blinduð og upp með sér af gullhömrum þess siðblinda, áhuga hans og kappsemi og fellst á allar uppástungur hans og áætlanir. Þegar siðblindur finnur konu sem honum líkar, sem dáist að honum og elskar hann og mótmælir honum ekki, fyllist hann oft þrá til að tryggja sér slíka manneskju. Margar sem hafa búið með siðblindum lýsa upphafi sambandins eins og vera veiddar í net. Þegar sambúðin versnar er dæmigert að maður voni stöðugt að makinn muni bæta sig. þegar hann sýnir ást og ástúð er létt að fyrirgefa og halda að allt verði nú betra. En það verða ekki nein kraftaverk sem láta hann hætta að fara illa með makann. Hann gæti sagt slíkt, lofað því, já meira að segja grátið og beðið sér griða. En orð og loforð hafa lítið vægi, það hefur mörg konan sem hefur lifað í ofbeldissambandi fengið að reyna. Það er bara spurning um tíma hvenær hann er aftur kominn í stríðsham. (Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 182-183.) Kona sem fer í samband við siðblindan verður fyrst og fremst að verða undirgefin undir algera stjórn hans. Sumar konar eru fastar í þeirri fögru blekkingu að ef þær haldi út nógu mikla þjáningu þá verði allt fullkomið að lokum. Hver og ein telur að hún sé sú eina sem þolir misbeitingu hans, elski hann og tolli hjá honum. Fyrr eða síðar muni hann svo skilja hve frábær hún er. Þetta er hin bjartsýna trú á að hið góða muni sigra hið illa. Á móti kemur að hinn siðblindi getur ráðskast með vonir hennar með því að vera vingjarnlegur skamma stund og ýtt þannig undir væntingar hennar um að allt muni breytast. Með því að leika sér að von konunnar tryggir sá siðblindi að konan verði áfram háð honum því þessi hegðun hans styrkir óskir hennar að gera honum til hæfis. (Tranberg, Peter. Óársett, s. 61.) Konur sem halda stíft í hefðbundin kvenhlutverk í sínum samböndum við karla lenda í miklu veseni ef einhver þeirra er siðblindur. Á hinn bóginn getur siðblindur maður kvæntur konu sem vill fyrst og fremst vera „góð eiginkona“ lifað afar þægilegu lífi. Heimilið verður honum griðastaður og öryggisnet þaðan sem hann getur hrint áætlunum sínum í framkvæmd og staðið látlaust í öðrum skammtímasamböndum við aðrar konur. Langþjáð eiginkonan veit venjulega hvað er í gangi en henni finnst að hún verði að halda heimilinu saman, sérstaklega ef börn eru í spilinu. Hún kann að trúa því að ef hún leggi harðar að sér eða bara bíði þetta af sér þá muni eiginmaður hennar breytast til batnaðar. Á sama tíma ýtir hlutskiptið sem hún hefur valið sér undir sektartilfinningu hennar og sjálfsásakanir um að óhamingja sambandsins sé henni að kenna. Þegar hann hunsar hana, misnotar eða svíkur hana gæti hún sagt við sjálfa sig: „Ég ætla að leggja mig enn meira fram, eyða meiri orku í sambandið, hugsa betur um hann er nokkur önnur kona gæti nokkru sinni gert. Og þegar mér tekst þetta mun hann sjá hve ég er honum mikils virði. Hann mun koma fram við mig eins og drottningu.“ (Hare, Robert D., s. 152-153.) Sjá Dæmi 4. * Andlegt ofbeldi, hótanir og sjúkleg afbrýðisemi Konur sem eru beittar líkamlegu ofbeldi eru oft beittar andlegu ofbeldi í leiðinni. Og einnig er til í dæminu að siðblindur beiti einungis andlegu ofbeldi. Það getur falist í stöðugum yfirheyrslum, auðmýkjandi ummælum, sjúklegri afbrýðisemi og stjórnunartaktík. Margar konur segja að andlega ofbeldið sé verra en vera lamin. (Tjora, E. 1996. „Kvinnemishandling, et alvorlig helseproblem“ í Medicinsk årbog 1996,s. 23-31. Norli, Oslo. Tilvitnun í Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 183.) Smáræði eins og að kaffið sé kalt getur leyst úr læðingi reiði hins siðblinda. Þeir hafa ofboðslega þörf fyrir stjórn og allt sem fellur utan þess regluverks sem þeir hafa sett er ögrandi. Í ofbeldisfullu sambandi óttast fórnarlambið sífellt átök. Konan eyðir miklum tíma í að haga öllu eftir því sem makinn vill svo hann geti ekki fundið neitt að henni, heimilishaldinu eða matseldinni. Andlegt ofbeldi er til þess að brjóta niður sjálfsálit konunnar og tryggja þörf ofbeldismannsins fyrir völd og stjórn. Til þessa notar hann gjarna beinar eða óbeinar hótanir: „Ef þú reynir að fara frá mér drep ég þig“ eða „Ef þú heldur ekki kjafti núna veit ég ekki hvað ég geri“. Hann kann að hóta konuninni með drápi, að hún verði brotin niður líkamlega og andlega eða verði misþyrmt og afmynduð svo enginn annar karl muni nokkru sinni líta við henni. Annað merki um stjórnunaráráttu sem fer úr böndunum er þegar konan verður að gera grein fyrir hverri krónu sem hún eyðir, jafnvel að karlinn kaupi öll hennar föt og ráði hverju hún klæðist. Sjúkleg afbrýðisemi er algeng í ofbeldissamböndum. Öll samskipti við aðra, þótt það sé bara að skiptast á nokkrum orðum við póstinn, eru túlkuð sem tilraun til framhjáhalds, að fara bak við hann. Þetta er oft hrein yfirvörpun því hinn siðblindi er ósjaldan ótrúr sjálfur. Hin sjúklega afbrýðisemi kemur t.d. fram í yfirheyrslum um með hverjum hún hafi verið og hvað að gera. Endurteknar ásakanir sem varða fyrri sambönd og kynlífsupplifanir eru líka algengar. Einangrun tengist sjúklegri afbrýðisemi og þörf fyrir stjórn. Karlinn reynir að hindra konuna í að hitta vini og fjölskyldu, fara eina út eða ferðast eina. Þetta getur jafnvel komið fram í „vingjarnlegum“ athugasemdum eins og „Ég elska þig svo heitt að ég vil ekki að neitt komi fyrir þig“. Fólk sem er nánast haldið föngnu, hvort það hefur verið tekið í gíslingu eða er í gíslingu í eigin hjónabandi, finnur oft fyrir sterkum sálfræðilegum tengslum við ofbeldismanninn. Andlegt ofbeldi felst oft í niðurlægingu. Makinn kallar konuna kannski „hóru“, „tussu“ eða álíka og heldur því fram að hún sé ljót og lítt aðlaðandi, léleg í rúminu eða heimsk. Kynlífið gæti líka verið niðurlægjandi vegna þess að konan er þvinguð til að taka þátt í kynlífsathöfnum sem hún vill ekki. (Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 183-185.) Konur sem búa með siðblindum mönnum venjast því oft að sambandið einkennist af dramatík og rifrildi. Eða þær reyna að gleyma öllum slæmu uppákomunum og einbeita sér að þeim fáu góðu. Það er auðvitað erfitt að viðurkenna fyrir sjálfri sér að maður hafi gert svona mistök í makavali. Margar konur hafa reynt „að elska hinn siðblinda frískan“ en það er vonlaust verk. Að reyna að opna augu makans er unnið fyrir gýg. Það þýðir heldur ekkert að nota lærða samskiptatækni á siðblindan því hún krefst heiðarleika og samvinnu. Siðblint fólk skortir hæfileikann til að skilja hvernig öðrum líður. Fyrir siðblindum er mikilvægast að vinna hverja orustu. Þess vegna er svo erfitt að finna lausn á vandanum sem bæði geta sætt sig við.(Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 188.) * Varnaðarviðbrögð fyrir þig sjálfa Susan Forward, sem skrifaði bókina Man who hate women and women who love them (fyrst útg. 1986, gefin úr í norskri þýðingu 1988, Menn som hater kvinner og kvinnene som elsker dem) hefur gert eftirfarandi gátlista fyrir konur sem grunar að þær séu beittar andlegu ofbeldi (tilv. tekin úr Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 180-181):

Að hafa á tilfinningunni að það sé sífellt verið að tékka á þér.
Afbrýðisemi makans keyrir úr hófi og hann virðist hafa þörf fyrir að eiga þig með húð og hári.
Makinn talar stöðugt niður til þín.
Makinn er alltaf með skammir og hótanir.
Makinn beitir þöggun, þ.e. dregur sig ískalt í hlé og talar ekki við þig klukkustundum eða dögum saman.
Makinn hefur gaman af því að gera særandi gys að þér við aðra, tala t.d. hástöfum um galla þína eða segir öðrum hvað þú sért vonlaus í rúminu.
Þú upplifir ruglandi framkomu, þ.e. makinn er ýmist undurgóður eða umhverfist algerlega, af litlu eða engu tilefni.
Þú ert alltaf sökudólgurinn.
Þú ert byrjuð að tipla á tánum kringum makann, þorir ekki að viðra skoðanir þínar og segir ekkert að óhugsuðu máli, til að forðast reiðiköst og þöggun.

Ef þú kannast við einhver af þessum einkennum kann að vera að þú sért í ofbeldissambandi. Reyndu að safna kjarki til að tala við einhvern sem þú treystir um þetta. Þú getur líka talað við fagmenn eins og lækni, sálfræðing, prest, geðhjúkrunarfræðing eða félagsráðgjafa. Það getur verið erfitt að tala um þetta og kannski er best að nefna einstök dæmi til að aðrir eigi betra með að skilja ástandið. Loks má nefna hið dularfulla bragð þeirra sem beita andlegu ofbeldi, sem kallast „Gaslighting“ („Gaslýsing“). Nafnið er fengið úr leikritinu Gas Light, frá 1938, sem seinna voru gerðar kvikmyndir eftir. Leikritið fjallar um eiginmann sem reynir að gera konu sína vitfirrta með því t.d. að færa til hluti á heimilinu og halda því fram hana misminni eða hún taki feil þegar hún nefnir breytingarnar. Titillinn vísar til þess að eiginmaðurinn dimmir gasljósin á heimilinu smám saman og reynir að telja konu sinni trú um að slíkt sé alls ekki raunin heldur sé hún að ímynda sér þetta. „Gaslýsing“ þýðir því að alls konar rangar upplýsingar eru gefnar fórnarlambinu í því augnamiði að fá það til að efast um eigið minni og skynjun; fá fórnarlambið til að efast um eigin geðheilsu. Þær sem hafa búið með siðblindum efast stundum um að þær muni upplifun sína rétt enda eru siðblindir miklir blekkingameistarar. Meira að segja þeir sem hafa barið eiginkonur sínar (eða aðrar konur) kunna að afneita því algerlega og ásaka þær um tilbúning og geðveiki. Sjá nánar um „Gaslighting“ á Wikipedu og á Encounters of the Psychopathic Kind. * Konur sem vilja búa með siðblindum Til er í dæminu að fólk ani með opin augu inn í samband við einstakling sem allir vita að er siðblindur. J. R. Meloy (1993. Violent Attachments. Tilvitnanir í Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 203 - 204) hefur sérstakalega rannsakað hvaða sálfræðilegir þættir valdi því að sumar bindast mjög ofbeldisfullum siðblindum sem þær hafa verið margvaraðir við. Hvað rekur þær áfram sem af fúsum og frjálsum vilja bindast morðingjum og afbrotamönnum? Við heyrum af konum sem beinlínis vilja giftast slíkum mönnum og stofna með þeim fjölskyldu um leið og þeim verður sleppt úr fangelsi. [Á Norðurlöndunum er sennilega frægast dæmi um slíkt konan sem giftist Peter Lundin.] Meloy telur hluta svarsins felast í ómeðvitaðri samsömun með hinum siðblinda. Hann talar annars vegar um masókíska samsömun, sem feli í sér að bindast persónu sem endurgeldur að miklu leyti með árásargirni og slæmri meðhöndlun. Þetta telur Meloy að tengist slæmu uppeldi í bernsku þar sem barn hafi yfirfært sársaukafulla meðferð af hendi foreldra á að hún tákni að barnið sé foreldrunum einhvers virði, sé pabba eða mömmu einhvern veginn nátengt. Til að vera í sambandi við ofbeldisfullan siðblindan verður hinn aðilinn að lúta algerri stjórn hins siðblinda. Makinn umbreytir þessu í tilfinninguna um að hafa stjórn yfir hinum siðblinda. Árásargjarnt atferli hins siðblinda verður þannig endurupplifun af bernskutengslum við lélega foreldra. Móðganirnar / brotin verða sönnun þess að það eru sterk bönd við persónu sem hefur a.m.k. áhuga á manni jafnvel þótt persónan sé andstyggileg. Hitt sem Meloy nefnir er sadistísk samsömun með ofbeldi hins siðblinda. Einhverjir þeirra sem tengjast siðblindum virðast ómeðvitað hafa ánægju af sadisma hans gegn öðrum. Þekkt dæmi úr kvikmyndum er samband Bonnie við Clyde. Upphafning og afneitun virðast líka vera ráða afar miklu hjá þeim sem bindast siðblindum vitandi vits. Það er eins og konan sé algerlega blind fyrir hve sá siðblindi er hættulegur og niðurlægjandi. Það er eitthvað við siðblinda hegðun sem virkar ákaflega lokkandi og æsandi. Þetta fær konuna til að trúa blekkingum og lygum hins siðblinda. Hún afneitar hættumerkjunum sem sjást í fortíð þess siðblinda og núinu einnig og skrumskælir veruleikann þannig að hann passi við eigin hugmyndir um þennan spennandi mann. Sjá Dæmi 5 og Dæmi 6. Susan Forward (1988, s. 36 - 37, tilvitnun í Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 204) hefur gert lista yfir hvernig konur í afneitun draga oft fjöður yfir hegðun siðblindra maka: „Já, hann hefur verið þrisvar kvæntur áður en enginn hefur skilið hann á sama hátt og ég geri.“; „Ég veit að hann hefur farið illa út úr viðskiptum en hann hefur líka átt samstarfsaðila í röðum sem hafa svikið út úr honum peninga.“; „Hann talar mjög illa um fyrrverandi eiginkonu sína en það er nú eiginlega ekki svo skrítið því hún var hræðilega gráðug og sjálfselsk.“; „Ég veit að hann drekkur of mikið en hann er í erfiðri aðstöðu núna og um leið og það lagast veit ég að hann hættir.“; „Hann gerði mig verulega hrædda þegar hann reiddist en akkúrat núna er hann undir gífurlegu álagi.“; „Hann varð alveg bálreiður þegar ég var honum ósammála en engum líkar jú að aðrir séu ósammála þeim.“; „Hann getur alls ekki gert að því að hann hefur svona erfitt skap, hann átti mjög óhamingjusama æsku“. „Hann gerði þetta bara af því ...“ er sem sagt sígild leið makans til að draga úr eða afsaka til að viðhalda upphafningu sinni af hinum árásargjarna siðblinda. * Fjölskylduráðgjöf Margar konur sem illa er farið með reyna árangurslaust að leita eftir fjölskylduráðgjöf. Siðblindur maki er venjulega á móti hvers konar meðferð eða ráðgjöf frá utanaðkomandi. Fallist hann á ráðgjöf er það einungis vegna þess að hann telur sig græða eitthvað á því. Og stundum gerir hann það. Þegar fundað er með ráðgjafanum kann fórnarlambið að upplifa að árásarmaðurinn lýsi sinni kæru fjölskyldu með jákvæðu og skilningríku orðalagi. Spurningar um andlegt ofbeldi eru fljótafgreiddar með því að þetta hafi nú verið allt í gríni og fórnarlambið skorti kímnigáfu. Fórnarlambið þorir fyrir sitt leyti ekki að segja frá hvernig ástandið raunverulega er innan veggja heimilisins af ótta við hefnd þegar þau koma heim. Þannig kemur sá siðblindi fyrir sem hæfileikaríkur og sannfærandi og fórnarlambið sem lítilhæf og framtakslaus manneskja. Margar konur hafa upplifað fjölskylduráðfgjöf sem niðurlægingu. Valdajafnvægi í sambandi sem einkennist af ofbeldi er þannig að venjuleg fjölskylduráðgjöf og tilraunir til að sætta fólk hafa ekkert að segja. Slíkt nýtist fyrst og fremst til að laga ósamkomulag milli maka sem standa jafnfætis. (Tjora, 1996, tilvitnun í Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 189.) Sjá Dæmi 7 (sem á reyndar einnig vel við kaflann um líkamlegt ofbeldi, hér á eftir). * Líkamlegt ofbeldi / Heimilisofbeldi Í meðhöndlun / meðferð kvenna sem hafa verið beittar ofbeldi eða verið nauðgað eða barna sem hafa verið kynferðislega misnotuð kemur reglulega fram að árásarmaðurinn hefur siðblinda þætti eða er siðblindur. Árásarmennirnir sjá ekki eigin galla, kenna fórnarlömbunum alfarið um og óska sjálfir hvorki eftir sambandi [við meðferðaraðila] né meðferð. (Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 14.) Robert D. Hare segir: „Í nýlegri rannsókn könnuðum við hóp manna með PCL listanum (gátlista yfir siðblindu), sem voru þátttakendur ýmist af fúsum og frjálsum vilja eða tilneyddir í meðferðarprógrammi fyrir þá sem berja eiginkonur sínar. Við fundum út að 25% karlmannanna í hópnum voru siðblindir, sem er sambærilegt við þá útkomu sem fæst þegar fangar eru prófaðir. Við vitum ekki hve hátt hlutfallið er í hópi þeirra manna sem ekki sækja meðferðarprógramm en ég reikna með að það sé a.m.k. jafnhátt.“ (Hare, Robert D., 1999, s. 94.) Sálfræðingurinn Neil S. Jacobson komst að athyglisverðum niðurstöðum þegar hann tók samtöl 60 hjóna þar sem karlinn hafði beitt ofbeldi upp á myndbönd og mældi hjartslátt karlanna í leiðinni. Flestir karlanna æstust upp í þessum samræðum og hjartslátturinn varð örari. En í um 20% karlanna hægði á hjartslætti, þrátt fyrir að þeir væru sýnilega reiðir og árásargjarnir. Jacobsen dró þá ályktun að þeir væru siðblindir og lækkun hjartsláttartíðni bæri vott um að þeir einblíndu á heppilega leið til ná stjórninni og héldu aftur af æsingnum. „Eftir að hafa skoðað myndböndin af þessum gaurum sá ég fyrir mér líkindin með höggormi, blínandi á bráð sína, tilbúinn að ráðast á hana.“ (Tilvitnun í Cooke, David J., Adelle E. Forth og Robert D. Hare. 1997. Psychopathy: Theory, Research, and Implications for Society, 130) Þessir karlar voru herskáastir ofbeldismannanna og og lítilsvirtu konur sínar mest, að mati Jacobson. (Dutton, Donald G. og Susan K. Golant. 1997. The Batterer: A Psychological Profile, s. 28.) Sú vísbending að allt að fjórðungur þeirra sem berja eiginkonur sínar séu siðblindir setur meðferðarprógrömmum talsverðar skorður. Þetta er vegna þess að hegðun siðblindra verður illa haggað. Fjárhagslegur stuðningur til að reka meðferðarprógrömm er venjulega af skornum skammti og langur biðlisti eftir slíkri meðferð. Siðblindir fara líklega ekki ótilneyddir í meðferð, þeir hafa engan áhuga á að breyta hegðun sinni og þeir gera sennilega lítið annað en fylla pláss sem betur væri varið fyrir aðra. Auk þess hafa siðblindir efalaust truflandi áhrif á svona meðferð. (Sjá Dæmi 7.) En kannski eru verstu afleiðingarnar af því að senda siðblindan í meðferð af þessu tagi sú falska öryggiskennd sem kann að vakna í fórnarlambinu, eiginkonu árásarmannsins. „Hann er í meðferð. Hann ætti að verða skárri núna“ gæti hún hugsað og dregið enn lengur að skilja við hann. (Hare, Robert D., 1999, s. 94.) Afleiðingar hjónabands eða sambúðar með siðblindum Oft koma sterkustu andlegu viðbrögðin ekki í ljós fyrr en eftir að fórnarlamb valdníðslunnar er sloppið úr sambandinu. Og það eykur erfiðleikana hversu algengt er að fólki sem hefur búið með siðblindum sé ekki trúað þegar það segir sögu sína. Þetta upplifir það sem nýja árás, sérstaklega af hálfu opinberra stofnana og heilbrigðisþjónustunnar. Fjölskylda, vinir, nágrannar eða kunningjar sem frétta af árásum eða áreitni eiga oft erfitt með að taka þetta trúanlegt. „Svona almennilegur og velheppnaður maður getur alls ekki hafa slegið konuna sína“ eru dæmigerð viðbrögð. Tvöfeldnin í hegðun hins siðblinda, sem oft kemur trúverðugur og jákvæður fyrir utan heimilisins, gerir utanaðkomandi erfitt fyrir að sjá í gegnum hann. (Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 185-188). Ekki bætir úr skák að fórnarlömbin skilja þetta ekki sjálf, þau spyrja sig í sífellu: „Hvernig gat ég verið svona vitlaus? Hvernig gat ég fallið fyrir þessari ótrúlega yfirlætislegu steypu?“ (Hare, Robert D. 1999, s. 124-125) Konur sem sleppa úr sambandi við siðblinda þjást af ýmsum kvillum, stundum lengi á eftir. Þeirra algengastir eru:

Depurð og þunglyndi
Kvíði
Viðvarandi líkamlegir verkir
Endurupplifanir
Firring
Líkamlegir skaðar
Misnotkun vímuefna

(Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 177-178) Næsta færsla mun fjalla um börn siðblindra. [Viðbót 1. febrúar 2011: Nokkur umræða er á athugasemdaþræði við þessa færslu um af hverju almennt sé haldið fram að miklu fleiri karlar en konur séu siðblindir - og ég fylgi þessari almennu skoðun í bloggfærslunum um siðblindu. Robert Hare heldur því reyndar fram að hugsanlega sé þetta vegna þess að siðblindar konur séu greindar öðruvísi vegna viðtekinna skoðana á hlutverki og framkomu kynjanna. Hann segir að ef karl og kona sýni öll kjarnaeinkenni siðblindu muni læknir líklega greina karlinn siðblindan eða með andfélagslega persónuleikaröskun en konuna með sefapersónuleikaröskun (histrionic PD) eða sjálfsdýrkunarpersónuleikaröskun (narcissistic PD) því konan sýnir kannski fá andfélagsleg hegðunareinkenni. Ekki er ólíklegt að hún reyni að herma eftir þeirri staðalímynd kynsystra sinna sem þykir eftirsóknarverð og láti lítið fyrir sér fara, virki hlý, ástrík og undirgefin. Hare nefnir engar tölur um hlutfall siðblindra kvenna í þessu sambandi. Sjá Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 101-102. Snakes in Suit. When Psychopaths Go to Work. HarperCollins, New York. Bókin kom fyrst út árið 2006.] Helstu heimildir Cooke, David J., Adelle E. Forth og Robert D. Hare. 1998. Psychopathy: Theory, Research, and Implications for Society. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Hollandi. Skoðað á books.google.com. Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000. Sjarmør og tyrann. Et innsyn i psykopatenes og ofrenes verden. H. Aschehoug & Co (W. Nygaard), Oslo. (Þetta er aukin og endurbætt útgáfa frá 1997.) Dutton, Donald G. og Susan K. Golant. 1997. The Batterer: A Psychological Profile. Basic Books, New York. (Fyrst gefin út 1995.) Skoðuð á books.google.com. Encounters of the Psychopathic Kind Forward, Susan. 1988. Menn som hater kvinner og kvinnene som elsker dem (norsk þýðing á Man who hate women and women who love them, fyrst útg. 1986). Tilvitnanir í Forward, S. eru úr Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000. Hare, Robert D. 1999. Without Concience. The Disturbing World of Psychopaths Among Us. The Guilford Press, New York. (Fyrst gefin út 1993.) Tranberg, Peter. Psykopati - en forståelse af forstyrrelsens natur, óársett.

Börn siðblindra

Harpa — Fri, 21 Jan 2011 22:07:55 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, III hluti (Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá Flokka hér til hægri.) Ath. að margt sem kemur fram í þessari færslu á almennt við um börn sem eru vanrækt eða beitt ofbeldi. Sumt á sérstaklega við börn foreldra með andfélagslega persónuleikaröskun, sem er miklu víðtækara hugtak en siðblinda. (Krækt er í grein Gylfa Ásmundssonar um persónuleikaraskanir, sem birtist í Geðvernd 1999, 28(1), s. 28-33). Í færslunni hér á eftir er tekið fram þegar sérstaklega er fjallað um siðblinda foreldra og börn þeirra. Börn sem eru vanrækt eða beitt ofbeldi Þegar misbrestur verður á umönnun og uppeldi barns flokkast það ýmist undir ofbeldi eða vanrækslu. Mun algengara er að börn séu vanrækt en að þau séu beitt ofbeldi. Þegar ofbeldi er beitt gerir foreldrið barninu eitthvað til skaða. Þegar börn eru vanrækt getur skortur á viðeigandi umönnun valdið skaðanum. Vanræksla getur verið með ýmsu móti, almenn, líkamleg, sálræn eða andleg og ekki síst tilfinningaleg. Ofbeldi getur líka verið margháttað, svo sem andlegt , líkamlegt eða kynferðislegt.¹ Það er öllum ljóst hvað felst í líkamlegu ofbeldi. Kynferðisleg misnotkun á börnum er, skv. umboðsmanni barna: „... það þegar börn eru fengin til að taka þátt í kynferðislegu athæfi eða leik, með einhverjum sem hefur meiri völd eða er hærra settur en þau.“ ²Andlegt ofbeldi kemur oft fram í neikvæðum viðhorfum, t.d. að sett er út á útlit eða skap barnsins, barnið uppnefnt og kallað fífl, hálfviti o.þ.h.; neikvæðum tilfinningum og óraunhæfum kröfum foreldra til barns; barnið er ekki metið sem sjálfstæður einstaklingur heldur haft til að sinna þörfum foreldris; barnið verður vitni að heimilisofbeldi; barnið er hrætt með hótunum, öskrum eða blótsyrðum; barninu er hafnað, þ.e. neitað um hjálp eða ekki tekið mark á því og að barnið sé einangrað frá félagsskap annarra barna. Sumir fræðimenn telja að andlegt ofbeldi rífi börn niður meir en líkamlegt ofbeldi.³ Börn og unglingar sem búa við heimilisofbeldi þjást af stöðugum kvíða, ótta, reiði, stjórnleysi, vanmætti og ringulreið. „Þau læra takmarkað um hvað einkennir venjulegt heimilislíf, því á heimilinu búa þau e.t.v. með föður sem er nokkuð sjálfmiðaður og illa sveigjanlegur og leysir gjarna ágreining með valdbeitingu. Á móti getur síðan móðirin verið svo yfirþyrmd af ofbeldinu, og því að „lifa af“ að hjá henni er lítið öryggi eða skjól að finna. Tilfinningalega má því segja að mörg þessara barna og unglinga séu heimilislaus.“⁴ Afleiðingum ofbeldis og vanrækslu barna hefur verið skipt í tvo meginflokka og kölluð úthverf vandamál og innhverf vandamál. Úthverf eru hegðunarvandamál af ýmsum toga en innhverf vandamál eru t.d. þunglyndi og kvíði. „Algengara er að úthverf vandamál komi fram hjá drengjum en innhverf hjá stúlkum. Jafnframt er algengara að drengir fái aðstoð en stúlkur, þar sem vandamál þeirra eru sýnilegri en vandamál stúlkna.“ „Langtímaáhrif ofbeldis og vanrækslu geta komið fram á ýmsan máta, til dæmis í langvarandi þunglyndi eða kvíða, áfengis- og fíkniefnaneyslu og persónuleikatruflunum. Auk þess eru kynlífsvandamál afar algeng á fullorðinsárum hjá börnum sem hafa verið áreitt kynferðislega eða verið beitt kynferðislegu ofbeldi. Jafnframt er fólk sem hefur orðið fyrir ofbeldi eða vanrækslu í barnæsku, líklegra til að vanrækja eða beita börn sín ofbeldi en aðrir foreldrar.“ ⁵Það virðist skipta máli hvenær á ævinni barn er beitt mestu ofbeldi. Niðurstöður nokkurra rannsókna benda til þess að þrálátur misbrestur í uppeldi hafi sterkari og ótvíræðari áhrif á unglinga en tímabundinn misbrestur í uppeldi yngri barna.⁶ Aths. Það er dálítið merkilegt að í þeim örfáu íslensku rannsóknum sem gerðar hafa verið á málum sem borist hafa inn á borð barnaverndar eða rannsóknum á sálrænum kvillum barna er hvergi minnst á siðblindu sem mögulegan orsakaþátt. Eins og kom fram í fyrri færslu þá greinist fjórðungur þeirra sem berja konurnar sínar siðblindur, skv. erlendum rannsóknum. Má þá ekki ætla að ofbeldi gegn börnum hér á landi megi að talsverðu leyti skrifa á reikning siðblindu foreldris? Kannski er þetta hirðuleysi um siðblindu aðeins angi af almennu áhugaleysi um siðblindu hér á landi - að undanskildum áhuga á siðblindum forstjórum viðskiptafyrirtækja. Börn sem alast upp hjá siðblindu foreldri Það er alltaf erfitt að alast upp hjá siðblindri móður eða siðblindum föður. Yfirleitt er um að ræða einstæðar siðblindar mæður eða siðblindan föður sem drottnar yfir fjölskyldunni; en báðir foreldrar eru ekki siðblindir, því siðblindum kemur illa saman. Það síðasta sem sjálfselsk, krefjandi og kaldlynd manneskja óskar sér er önnur af sama tagi.⁷(Ég sé nú reyndar ekkert því til fyrirstöðu að um geti verið að ræða einstæðan siðblindan föður eða siðblinda móður í hjónabandi - minni þó á þá staðreynd að miklu fleiri karlar greinast siðblindir en konur.) Helstu einkenni slíks uppeldis og afleiðingar þess eru: *Börn eru vanrækt Robert D. Hare segir að skeytingarleysi um velferð barna gangi sem rauður þráður í gegnum rannsóknarskýrslur hans um siðblindu. Siðblindir líta á börn sem óþægindi eða fyrirhöfn. Hann nefnir tvö dæmi um þetta. Diane Downs [Sú kona skaut 3 börn sín til að losna við þau af því hún vildi ganga í augun á manni sem ekki kærði sig um börn. Eitt barnanna lést af skotsárunum en hin tvö lifðu af.] skildi ung börn sín oft alein eftir heima þegar engin barnapía fékkst. Nágrannarnir sögðu að börnin, frá 15 mánaða til sex ára, hefðu verið svöng, tilfinningalega svelt og almennt afrækt (þau sáust oft úti að leika sér á veturna án þess að vera í skóm eða yfirhöfnum). Downs lýsti því yfir að hún elskaði börnin sín en kaldlynt hirðuleysi um líkamlega og andlega velferð þeirra bendir til annars. Hitt dæmið er ónefnd siðblind kona í einni af rannsóknum Hare. Hún og maðurinn hennar skildu eins mánaðar gamalt barn sitt eftir hjá drykkfelldum vini. Vinurinn datt í það og dó áfengisdauða. Þegar hann raknaði úr rotinu var hann búinn að gleyma að hann væri að passa og fór. Foreldrarnir snéru aftur heim átta tímum síðar og þá höfðu yfirvöld sótt barnið í sína vörslu. Móðirin varð æf og ásakaði yfirvöld um að svipta barnið ást og væntumþykju - og hélt þeirri skoðun til streitu jafnvel eftir að henni var sagt að barnið væri alvarlega vannært.⁸ *Börn verða óörugg og ráðvillt Siðblindur skiptir sífellt skapi og ekki er hægt að spá fyrir um orð hans og gerðir. Það skapar ótryggt og taugatrekkjandi andrúmsloft á heimilinu. Það sem barnið má gera einn daginn er kannski bannað daginn eftir. Annað veifið er dóttirin litla prinsessan hennar mömmu, sem fær flottar gjafir og hrós, en svo sætir hún skyndilega rætnum árásum af því hún segir að gerir eitthvað sem siðblindri móðurinni líkar ekki. Svoleiðis ófyrirsjáanleg og óútreiknanleg hegðun foreldris veldur því að barnið veit ekki sitt rjúkandi ráð. Stöðugar árásir brjóta niður sjálfsöryggið. Barnið lærir að tilfinningar þess skipta engu máli: „Þrátt fyrir að mamma fari illa með mig á mér samt sem áður að þykja vænt um hana.“ Barn sem hefur upplifað líkamlegt og andleg ofbeldi í bernsku og lært að tilfinningar þess eru einskis virði mun glíma við lélega sjálfsmynd það sem eftir er ævinnar. Stúlku sem hefur orðið að sætta sig við auðmýkingu, svik og ofbeldi í uppvextinum er hætt við að sækja í sams konar fórnarlambshlutverk þegar hún verður fullorðin. (Forward 1988) ⁹ *Börn taka á sig alla sök Það er ekki óalgengt að börn verði skotspónn fyrir reiði mömmu eða pabba og að vonbrigði þeirra bitni á börnunum. Barn er alveg til í að taka að sér hlutverk svarta sauðsins vegna þess að það er háð foreldrunum Barnið er viðkvæmt af því mest af öllu þráir það væntumþykju eða viðurkenningu foreldranna og vill allt til vinna svo foreldið sé ánægt með það. Það skilur ekki að til einskis er streðað, að það er eitthvað bogið við mömmu eða pabba en ekki barnið sjálft. *Börn fyllast innibyrgðri reiði og sýna árásarhneigð Strákar úr ofbeldisfullum fjölskyldum geta sýnt sömu hegðun og þeir ólust upp við. Hjá stelpum sést þessi reiði oftar sem kvíði, þunglyndi eða sjálfsfyrirlitning .¹⁰ *Skv. rannsóknum hafa ekki greinst sérstök tengsl milli siðblindu og kynferðislegrar misnotkunar. Siðblindir eru ekki líklegri en aðrir glæpamenn til að beita börn eða fullorðna kynferðislegu ofbeldi. Þótt sumir sem skrifa um siðblindu vilji hafa sifjaspell og kynferðislega misnotkun barna með í umfjölluninni er því sleppt hér. ¹¹ Langtímaáhrif þess að alast upp hjá siðblindu foreldri Í viðamikilli bandarískri tvíburarannsókn var skoðuð geðheilsa barna og unglinga sem áttu foreldri /foreldra með andfélagslegar persónuleikaraskanir (minnt skal á að andfélagsleg persónuleikaröskun er yfirheiti yfir margs konar raskanir og siðblinda er einungis ein af mörgum sem fellur þar undir). Meginniðurstaðan var að andfélagsleg persónuleikaröskun foreldra eykur horfurnar á fjölda ytri og innri raskana hjá börnum og unglingum, allt til fullorðinsára í sumum tilvikum. Ætla má að hluti hinna andfélagslegu foreldra hafi verið siðblindur og niðurstöðurnar eigi því einnig við áhrif siðblindra á börn sín. Ytri (úthverfar) raskanir eru t.d. athyglisbrestur með ofvirkni (ADHD), hegðunaröskun (CD - notað um einkenni andfélagslegrar persónuleikaröskunar hjá börnum) og andstöðu- / mótþróaþrjóskuröskun. Innri (innhverfar) raskanir eru t.d. alvarlegt þunglyndi og kvíði af ýmsu tagi. Það er áhugavert að ekki er aðeins um aukna hættu á andfélagslegri hegðun hjá börnum slíkra foreldra að ræða heldur einnig öðrum geðveilum. Svoleiðis að foreldri með andfélagslega persónleikaröskun hefur víðtæk áhrif á geðheilsu barna sinna, í sumum tilvikum til langframa. Af einstökum geðveilum má nefna að líkurnar á athyglisbresti með ofvirkni eða alvarlegu þunglyndi voru meiri hjá í 17 ára aldurshópnum en 11 ára ef faðirinn hafði andfélagslega persónuleikaröskun. Líkur á athyglisbresti með ofvirkni hjá 11 ára aldurshópnum voru meiri en hjá 17 ára ef móðirin hafði andfélagslega persónuleikaröskun. Sambærilegar auknum líkum vegna móður á ADHD í 11 ára aldurshópi voru auknar líkur á áfengisvandamálum (ofdrykkju eða alkóhólisma) í 17 ára aldurshópnum vegna áhrifa föður. Þetta bendir til þess að áhrif foreldra sem haldnir eru andfélagslegri persónuleikaröskun séu misjöfn eftir aldursskeiði. Áhrif móður eru e.t.v. sterkari þegar barnið er yngra og móðirin líklegri til að sjá aðallega um umönnun þess. Áhrif andfélagslegs föður eru meir áberandi á unglinga.¹² Við skilnað og í forræðisdeildum ætti að hafa í huga Titillinn krækir í þýðingu mína á fyrirlestri /grein Irene Rønn Lind, frá 2008. Hún er starfandi sálfræðingur í Danmörku og höfundur bókarinnar Forklædt. Psykopater og deres ofre, sem kom út 2007. Fyrirlestur hennar, „Den pæne psykopat“, birtist á vefsetri samtakanna Barnets Tarv Nu, sem eru dönsk samtök þeirra sem breyta vilja barnalögum, þ.e.a.s. lögum um foreldrarétt og forræðismál. Fyrirlesturinn er þýddur og birtur með leyfi Irene Rønn Lind. Ég ákvað að þýða „den pæne psykopat“ sem „snotur siðblindur“ þótt til greina komi líka „huggulegur siðblindur“. Er siðblinda arfgeng? Á Íslandi virðist hafa verið sterk tilhneiging til þess að kenna umhverfisþáttum um marga geðsjúkdóma og geðraskanir, a.m.k. síðasta áratuginn. Þetta kemur vel fram í þeim íslensku greinum og ritgerðum sem ég vísa í í þessari færslu. Kannski kristallast þetta viðhorf í svari Gylfa heitins Ásmundssonar, sálfræðings, við spurningunni „Eru geðsjúkdómar ættgengir?“ þar sem hann segir: „Í hinum vægari geðsjúkdómum, hugsýki (neurosis) og persónuleikaröskun (personality disorder), eru erfðir greinilega mun veigaminni þáttur og umhverfisáhrif skipta þar meira máli. Skapferli og persónuleiki ganga vissulega í arf að vissu marki, en uppeldi og aðstæður allar móta þessa þætti í fari mannsins og ráða oftast meiru um aðlögun hans og hvort sú aðlögun verður farsæl eða sjúkleg.“ ¹³ Í því því efni af nýrra taginu sem fjallar um siðblindu og ég hef kynnt mér eru allir á því að hún sé arfgeng. Menn eru hins vegar ekki sammála um í hve miklum mæli siðblinda ráðist af erfðum og hve stór umhverfisþátturinn er. Í bandarískri / kanadískri grein er sagt frá fimm rannsóknir sem allar sýna fram á að siðblinduþættir erfist. Þar voru notaðar mismunandi aðferðir til að meta siðblindu en engin þeirra nýtti þó PCL-R gátlista og mælikvarða Roberts D. Hare.¹⁴ Í sænskri doktorsritgerð frá 2009 gerir Mats Forsman grein fyrir rannsóknum sínum á arfgengi siðblindu. Hann byggði á langtímatímarannsókn á 1480 tvíburum, fæddum í Svíþjóð á árunum 1985-86. Í upphafi ritgerðarinnar segir hann: „Fyrri rannsóknir hafa gefið til kynna að u.þ.b. 40-70% af persónuleikaeinkennum siðblindu sé vegna erfða. Tvíburarannsóknir hafa þess vegna verið sérstaklega mikilvægar.“ (s. 3) ¹⁵. Annar Svíi, Henrik Larsson, rannsakaði sömu gögn og Forsman og birti þær niðurstöður 2006 að erfðir réðu 63% af sumum kjarnaeinkennum siðblindu (kaldlyndi og yfirborðskenndu tilfinningalífi) og þáttum í andfélagslegri hegðun (óábyrgri hegðun og hvatvísi) en ekki yfirborðsmennsku og drottnunargirni. Tilviljanakenndir umhverfisþættir réðu hinum 37% (sjá s. 4 í ritgerð Forsman). Forsman útlistar svo fjórar rannsóknir sem hann gerði sjálfur og kemst að svipaðri niðurstöðu og Larsson (sjá s. 17) þótt með öðrum aðferðum sé.¹⁶ Margir telja að hægt sé að draga úr einkennum siðblindu sé gripið nógu snemma í taumana, á unglingsaldri, jafnvel barnsaldri. Um þetta verður ekki fjallað hér heldur verður minnst á þessar kenningar í færslu um hvort eða hvernig hægt sé að lækna / bæta siðblindu. (Sú færsla bíður um sinn.) Það er því nokkuð augljóst að mikilvægt er að greina siðblindueinkenni sem fyrst í börnum og unglingum svo beita megi þau einhvers konar meðferð til að draga úr siðblindunni.

1 Freydís Jóna Freysteinsdóttir. 2002. „Hefur slæmt uppeldi (foreldrar hóta þér sífellt einhverju illu) áhrif á framtíð þína?“ Vísindavefurinn 6.3.2002. Skoðað 20.1.2011. 2 Umboðsmaður barna. „Kynferðisofbeldi“ á barn.is. Skoðað 20.1. 2011. 3 Guðbjörg María Árnadóttir. 2010. Áhrif fjölskyldugerðar á lífsgæði og öryggi barna, s. 15-16. (BA-ritgerð í félagsráðgjöf.) Skoðað 20.1.2011. 4 Vilborg G. Guðnadóttir, fyrrum framkvæmdarstjóri Kvennaathvarfs. 2001. „Ofbeldi gegn börnum og unglingum“ skoðað á doktor.is 20.1. 2011. 5 Freydís Jóna Freysteinsdóttir.2002 „Hefur slæmt uppeldi (foreldrar hóta þér sífellt einhverju illu) áhrif á framtíð þína?“. Vísindavefurinn 6.3.2002. Skoðað 20.1.2011. 6 Sjá Halldór Sig. Guðmundsson. 2006. Hegðun, líðan og félagslegar aðstæður 11-18 ára barna innan barnaverndar á Íslandi. Sjónarhorn barna, foreldra, kennara og starfsmanna barnaverndar, s. 37. (Meistaraprófsritgerð í félagsráðgjöf.) Skoðað 20.1. 2011. 7 Tranberg, Peter. Psykopati - en forståelse af forstyrrelsens natur, óársett en líklega frá 2002, s. 28. (Cand.pæd.psych-ritgerð). Skoðað 15.1. 2011. 8 Hare, Robert D. 1999. Without Concience. The Disturbing World of Psychopaths Among Us, s. 62-63. The Guilford Press, New York. (Fyrst gefin út 1993.) 9 Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000. Sjarmør og tyrann. Et innsyn i psykopatenes og ofrenes verden, s. 189- 190. H. Aschehoug & Co (W. Nygaard), Oslo. (Þetta er aukin og endurbætt útgáfa frá 1997.) Tilvitnun þeirra er í Susan Forward, sem skrifaði bókina Man who hate women and women who love them (fyrst útg. 1986, gefin úr í norskri þýðingu 1988, Menn som hater kvinner og kvinnene som elsker dem). 10 Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000. Sjarmør og tyrann. Et innsyn i psykopatenes og ofrenes verden, s. 189- 190. 11 Olver, Mark E. og Stephen C. P. Wong. 2006. Psychopathy, Sexual Deviance, and Recidivism Among Sex Offenders í Sexual Abuse: A Journal of Research and Treatment, 18 tbl. 1. hefti 2006, s. 65-82. Gefið út af Association for the Treatment of Sexual Abusers (ATSA). Útgáfa á vefnum skoðuð 20.1. 2011. Í inngangsköflum er fjallað ítarlega um fyrri rannsóknir á efninu. 12 Herndon, Ryan W. og William G. Iacono. 2005. „Psychiatric disorder in the children of antisocial parents“ í Psychological Medicine, 2005, 35, s. 1815-1824. Cambridge University Press. Útgáfa á vefnum skoðuð 20.1. 2011. Herndon og Iacono rannsökuðu 11 ára tvíbura (958 stráka, 1042 stelpur), 17 ára tvíbura (1332 pilta, 1434 stúlkur) og kynforeldra þeirra í persónulegum viðtölum. Viðföngin voru fengin úr langtíma tvíburarannsókn á fjölskyldum í Minnesóta. Þeir athuguðu tengsl andfélagslegra foreldra og geðrænna kvilla í börnum þeirra. Kvillarnir sem þeir skoðuðu voru: Athyglisbrestur með ofvirkni (AHDH); hegðunarröskun; andstöðu-/mótstöðuþrjóskuröskun; alvarlegt þunglyndi; almenn kvíðaröskun; ofkvíðaröskun /semdarröskun; aðskilnaðarkvíði; nikótínfíkn; áfengisfíkn og áfengismisnotkun og misnotkun annarra vímuefna. Þeir skoðuð áhrif móður sérstaklega og áhrif föður sérstaklega, sem og hver þessi áhrif voru á hvorn aldurshóp fyrir sig. Niðurstöður þeirra eru að andfélagslegt foreldri hefur víðtæk áhrif á geðheilsu barns /barna og þeir birta töflur yfir slíkt í hvorum aldurshópi. Meginniðurstöður þeirra voru raktar í þessari færslu. Þeir Herndon og Iacono rekja niðurstöður annarra rannsókna á sama efni en geta þess að þær rannsóknir hafi verið takmarkaðar því einungis hafi verið rannsökuð börn sem heilbrigðiskerfið hafði afskipti af og foreldar þeirra. 13 Gylfi Ásmundsson. 2002. „Eru geðsjúkdómar ættgengir?“ Vísindavefurinn 12.3.2002. Skoðað 19.1.2011. 14 Lalumiére, Martin L., Sandeep Misrha og Grant T. Harris. 2008. „In Cold Blood. The Evolution of Psychopathy“ í Evolutionary forensic psychology: Darwinian foundations of crime and law, s. 187-189. Ristjórar J. Duntley og T. K. Shackelford. Oxford University Press, New York. Kaflinn er aðgengilegur á Vefnum og var skoðaður 20.1. 2011. Það er kannski tímanna tákn að einn höfundanna, Grant T. Harris, komst að þveröfugri niðurstöðu árið 1998, þ.e.a.s. að umhverfisþættir vægju mjög þungt í þróun siðblindu. Sjá Grant, T. Harris. 1998. „Psychopathy Might Be An Adaption, Not A Disorder“ í í fréttabréfi The Mental Health Centre Penetanguishene (geðsjúkrahúss í Ontario, Kanada). Skoðað 20.1. 2010. 15 Sjá má yfirlit yfir 13 tvíburarannsóknir á arfgengi siðblindu í Viding, Essi og Henrik Larsson. 2010. „Genetics of Child and Adolescence Psychopathy“, í Handbook of Child and Adolescent Psychopathy, s. 117- 119 (ritstjórar Randall T. Salekin, Donald R. Lynam). Guilford Press. Aðgengilegt á books.google.com og skoðað 20.1. 2011. 16 Forsman, Mats. 2009. Psychopatich Personality in Adolescence - Genetic and Environmental Influences (doktorsritgerð). The Department of Medical Epidemiology and Biostatistics, Karolinska Institutet, Stockholm, Svíþjóð. Ritgerðina má nálgast á vefnum og hún var skoðuð 20.1. 2011. Forsman byggir á langtímrannsókn á sænskum tvíburum en í henni var gögnum safnað þegar tvíburarnir voru orðnir 8-9 ára, 13-14 ára, 16-17 ára og 19-20 ára. Börn og foreldrar svöruðu spurningalistum sem sendir voru í pósti þegar krakkarnir voru á þessum aldri. Hann gerði fjórar mismunandi rannsóknir á gögnunum sem fyrir lágu. Hann og flestir af nýrri rannsakendum hafa þáttað saman einstök atriði af gátlista Hare. Þættirnir eru: Yfirborðskenndur persónuleiki / drottunargirni (innifalið í þeim þætti eru stórmennskuhugmyndir um eigið ágæti. lygalaupur, falskur og slóttugur; hér eru fyrstu 4 kjarnaeinkenni siðblindu í PCL-R tekin saman); Kaldlyndi / yfirborðskennt tilfinningalíf (ásamt skorti á sektarkennd og samhygð, þ.e. einkenni 5, 6 og 7 tekin saman) og af listanum yfir hegðun: Hvatvísi og ábyrgðarleysi ásamt spennufíkn (þ.e. einkenni 1, 7 og 8 af gátlista Hare). Forsman kemst að þeirri niðurstöðu erfðir ráði mestu um kjarnaeinkennin kaldlyndi og yfirborðskennt tilfinningalíf og umhverfi skipti þar engu máli. Einnig réðu erfðir óábyrgri hegðun og hvatvísi. En þetta átti ekki við um yfirborðskenndan persónuleika og drottnunargirni. Erfðafræðileg tengsl eru svo milli kjarnaeinkenna siðblindu og ytri raskana / atferlisraskana. Umhverfisáhrif skýrðu aftur á móti að hluta tengsl milli ytri raskana og andfélagslegrar hegðunar. Siðblindur persónuleiki á unglingsárum spáði fyrir um andfélagslega hegðun á fullorðinsárum, vegna erfða, en andfélagsleg hegðun á unglingsárum spáði ekki fyrir um siðblindan persónuleika. Hann vísar m.a. í Larsson, Henrik, H. Andershed og P. Lichtenstein. 2006. „A genetic factor explains most of the variation in the psychopathic personality“ í Journal of Abnormal Psychology 2006, 115, s. 221-30 og kemst að sömu niðurstöðu og þeir.

Siðblindir á vinnustað

Harpa — Thu, 27 Jan 2011 00:07:10 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, IV hluti (Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá Flokka hér til hægri.) Siðblinda á vinnustöðum Siðblindir finnast á flestum vinnustöðum og er afar líklegt að maður rekist einhvern tíma á einn slíkan, annað hvort samverkamann eða stjórnanda. Robert D. Hare telur að þeir sækist einkum eftir vinnu í viðskiptum, stjórnmálum, löggæslu, lögfræðistofum, trúarlegum stofnunum og fjölmiðlum: „Þeir hafa rándýrseðli og bráðina er einkum að finna í ákveðnu umhverfi“. John Clarke bætir við að siðblindir gætu vel þrifist í kennslu.¹ Þótt siðblindir kunni að sækjast sérstaklega eftir störfum þar sem þeim gefst kostur á að komast til metorða er þá líka að finna í „rútínu“störfum og störfum sem krefjast menntunar og reynslu. En vafasamt er að þeir uppfylli skilyrði til starfans, frammistaðan byggist á að þjóna undir sjálfan sig, hvorki sé hægt að reiða sig á þá né treysta þeim og þeir gætu stundað ólöglegt athæfi.² Ef marka má fjölda rannsókna og bóka, hefur áhugi manna mjög beinst að siðblindum í viðskiptalífinu, sérstaklega siðblindum stjórnendum. Stór fyrirtæki eru einkar heppileg fyrir siðblindan persónuleika sem hefur félagslega færni til að blekkja þorra fólks. Siðblindir sækjast eftir störfum þar sem mikið er umleikis, stöðum, störfum og stofnunum sem bjóða upp á völd, mannaforráð, virðingarstöður og eignir auk persónulegra kynna sem þeir geta grætt á.³ Ég hef hins vegar meiri áhuga á siðblindum samstarfsmönnum og siðblindum innan stofnana sem snerta fjölda fólks, jafnvel þorra fólks. Þessi færsla og þær næstu bera þeim áhuga vitni.Vegna þess að siðblindum er nákvæmlega sama um tilfinningar annarra og þá skortir algerlega samvisku þá kemur hegðun þeirra oft fram í einelti. Því fjallar þessi færsla talsvert um einelti þótt auðvitað sé langt í frá að allir gerendur eineltis séu siðblindir. Hvernig þekkir maður siðblinda samstarfsfélaga? Robert D. Hare hefur marghamrað á því, í bókum og greinum, að það sé öllum nauðsynlegt að þekkja siðblindu svo menn geti varað sig á siðblindum einstaklingum. Þetta á einnig við um siðblindu á vinnustað. En mönnum er jafnframt tekinn vari fyrir að bera siðblindu beinlínis upp á nokkurn mann. Í sama streng taka flestir sem skrifa um siðblindu, þ.e.a.s. að nauðsynlegt sé að sem flestir þekki einkenni hennar en varað er við að stimpla aðra opinberlega sem siðblinda. Þó sjást þau viðhorf að það sé einfaldlega ljótt að greina vinnufélaga sinn siðblindan og megi því ekki ræða slíkt. Rökin eru aðallega þau að siðblinda sé ekki skilgreind í DSM-IV (Greiningar- og tölfræðihandbók fyrir geðræna sjúkdóma, sem Amerísku geðlæknasamtökin gefa út), að um mistúlkun gæti verið að ræða og að í orðinu „siðblindur“ felist ákveðið brennimark sem erfitt sé að losna við.⁴ Á móti kemur að svo virðist sem leikmenn séu ekkert alltof vel að sér um siðblindu; samkvæmt breskri rannsókn gátu einungis tæp 40% almennings greint siðblindan einstakling af stuttri persónulýsingu og einfaldri atburðarás. (Til samanburðar má nefna að rúm 97% sama hóps greindi rétt þunglyndi og 61% geðklofa eftir sams konar lýsingum).⁵ Munurinn á siðblindum og venjulegu fólki felst ekki hvað síst í hneigð siðblindra til að notfæra sér fólk á ósanngjarnan og miskunnarlausan máta. Siðblindum er einfaldlega alveg sama þótt orð þeirra og gerðir særi fólk svo lengi sem þeir ná því fram sem þeir vilja og þeir eru mjög leiknir í að fela þessa staðreynd. Af því þeir eru svo flinkir í að stjórna og hagræða hlutunum er ekki furða þótt afar erfitt sé að koma auga á hinn siðblinda persónuleika undir heillandi og aðlaðandi yfirborðinu. En þetta liggur ekki jafn vel fyrir öllum siðblindum. Sumir hafa ekki nægilega félags- eða samskiptahæfileika til að umgangast aðra hnökralaust. Þess í stað reiða þeir sig á hótanir, þvingun, ógnun og ofbeldi til að drottna yfir öðrum og ná fram því sem þeir ásælast. Fáum dylst að slíkur einstaklingur er árásargjarn og frekar kvikindislegur. Það er borin von að hann heilli fórnarlömbin til undanláts svo hann treystir á einelti í staðinn.⁶ Siðblindur af þessu taginu er harðbrjósta í garð annarra, leitar markvisst að tækifærum til að taka þátt í deilum og er oftast upp á kant við aðra. Hann lætur sig réttindi og tilfinningar annarra engu skipta og brýtur oft óskráðar reglur um félagslega hegðun. Ef hann nær ekki sínu fram gerist hann hefnigjarn, bruggar öðrum launráð og notar hvert tækifæri til að ná sér niðri á þeim. Oft ræðst hann harkalega á einstaklinga sem eru fremur lítils megnandi.⁷ Nokkur einkenni siðblindra á vinnustað og víðar

Þeir sveiflast milli þess að vera afar aðlaðandi, glaðir og kátir og síspjallandi til þess umhverfast í einræðisherra. Svoleiðis gerræði kemur flestu venjulegu fólki til að líta í eigin barm. Flestir vita að það þarf tvo til að úr verði ósætti en sú staðreynd á ekki við þegar við siðblindan er að etja enda er hvort tveggja, töfrarnir og yfirgangurinn, meðvituð hegðun hins siðblinda.
Þeir auðmýkja og niðurlægja aðra kerfisbundið til að drepa niður sjálfsöryggi þeirra og tekst oft vel upp. Á vinnustað þekkja stjórnendur oft aðeins hina heillandi hlið siðblindingjans meðan samstarfsmenn kynnast gjarna stjórnsemi hans og yfirgangi. Kvarti samstarfsmenn fá þeir gjarna stimpilinn væluskjóður eða klöguskjóður.
Þeir koma ævinlega deilum af stað og þeir eru sérfræðingar í að leggja aðra í einelti eða standa fyrir flokkadráttum. Þeir skipta gjarna fólki í þá sem þeim líkar við og þá sem þeir hafa andúð á en sú skipting er handahófskennd eftir því hvernig liggur á þeim siðblinda þann daginn.
Þeir vilja ákveða og ná fram vilja sínum og þeir ljúga og snúa málum til að þetta gangi eftir. Skapsmunir og viðbrögð þeirra eru óútreiknanleg og oft yfirgengileg. Þeir hrópa, hóta og gætu gripið til líkamlegs ofbeldis. Viðbrögðin eru gjarna ósanngjörn og líkjast barnalegri þrjósku. Eftir reiðikast, sem oft virðist út í bláinn, halda þeir sínu striki eins og ekkert hafi í skorist.
Þeir eru ákaflega viðkvæmir fyrir gagnrýni og viðurkenna aldrei eigin mistök af þeirri einföldu ástæðu að þeir telja sig aldrei gera mistök. Þeir eru snillingar í að kenna öðrum um, jafnvel þótt slíkt hljómi órökrétt og sé algerlega út í hött. Þeir krefjast þess að aðrir samþykki þá eins og þeir eru, finnst það reyndar sjálfsagt, og telja að aðrir þurfi að laga sig að þeim. Þetta einkenni kemur í veg fyrir hvers konar lækningu á siðblindu því það er alveg sama hversu mörg dæmi eða rök borin eru á borð; aldrei mun siðblindur fást til að fallast á að hann sé ábyrgur eigin gerða. Siðblindur lærir ekki af eigin mistökum því hann telur að hann sé gallalaus og hann spáir sjaldan í hvort hann sé að breyta rétt eða rangt. Þetta viðhorf gegnsýrir oft vinnuumhverfið.
Þeir eru mjög stjórnsamir og gagnrýnir (en þola sjálfir ekki reglur, skuldbindingar eða stefnumótun) og eru sjaldan ánægðir með annarra verk. Gagnrýni þeirra er oft alls ekki byggð á rökum. Þeir eru tortryggnir í garð annarra og yfirleitt líkar þeim við afar fáa, ef nokkurn. Í fjölskyldum banna þeir gjarna umræðu um hvers lags vandamál. Í atvinnulífinu túlka þeir umræðu um vandamál sem vantraustsyfirlýsingu.
Þeir lifa lífi sínu án þess að hugsa um óskir eða þarfir annarra, af þeirri einföldu ástæðu að þá skortir hæfileikann til að finna sektarkennd, reiði eða samúð. Þá skortir nefnilega algerlega hæfileikann til samlíðunar með öðrum. Þeim er alveg sama þótt öðrum líði illa. Skyldur og ábyrgð eru þeim merkingarlaus.
Þeir GETA verið elskulegir og sýnt umhyggju en einungis þegar þeir sjálfir vilja ná einhverju fram. Venjulega er stór munur á því sem hinn siðblindi segir og því sem hann svo gerir. Þá vantar tilfinningadýpt en geta tjáð tilfinningar í innantómum orðum.
Þeir eru oft órólegir, hvatvísir, pirraðir, reiðir, gera algerlega ósanngjarnar kröfur og grípa jafnvel til ofbeldis. Sumir læra með tímanum að stilla sig um ofbeldi en því er þó aldrei treystandi.
Þeir upplifa tilfinningar oft sem veikleika. Tengsl þeirra við aðra byggja á gerðum en ekki tilfinningum. Þeir eru oft niðurlægjandi og montnir í samskiptum við aðra, sérstaklega þá sem þeir telja sér óæðri. Siðblindir eru gjarna ofurviðkvæmir fyrir gagnrýni, öfundsjúkir og hallir undir vald. Þess vegna skrúfa þeir upp sjarmann þegar þeir umgangast fólk sem þeir telja sér æðra.
Þeir ljúga og svíkja og sama hversu margar sannanir þú hefur þá ýmist gera þeir lítið úr þeim, neita þeim eða kenna öðrum um. En þú uppgötvar þetta ekki fyrr en þú kynnist siðblindingjanum nánar. Í upphafi treystirðu honum örugglega, ert heilluð / heillaður af honum og finnst hann mjög skilningsríkur.⁸

Einelti Einelti er stórt vandamál á mörgum vinnustöðum. Þar eru siðblindir mjög virkir gerendur. Skv. rannsókn Ástralans Clive Buddy eru áhrif siðblindra í einelti margföld miðað við fjölda þeirra. Hann segir: „Þar sem siðblindir eru á vinnustað er einelti marktækt algengara en ella. Einnig er yfirmaðurinn talinn óréttlátur við starfsmenn og áhugalaus um tilfinningar þeirra. [Þetta er án tillits til þess hvort yfirmaðurinn er siðblindur eða ekki.] Niðurstaðan er sú að 1% starfsmanna, þ.e. þeir sem eru siðblindir, standa fyrir 26% af einelti á vinnustað.“ Hann kallar þessa siðblindu starfsmenn „corporate psychopaths“ enda var hann að rannsaka starfsmenn í fyrirtækjum. Til að teljast siðblindur þurfti að skora 75% eða hærra á siðblindukvarða Hare (PCL-R).⁹ Til eru margar skilgreiningar á einelti. Sjá má tvær slíkar hér:

Á Íslandi er einelti á vinnustað skilgreint þannig: Ámælisverð eða síendurtekin ótilhlýðileg háttsemi, þ.e. athöfn eða hegðun sem er til þess fallin að niðurlægja, gera lítið úr, móðga, særa, mismuna eða ógna og valda vanlíðan hjá þeim sem hún beinist að. Kynferðisleg áreitni og annað andlegt eða líkamlegt ofbeldi fellur hér undir. Hér er ekki átt við skoðanaágreining eða hagsmunaárekstur sem kann að rísa á vinnustað milli stjórnanda og starfsmanns eða tveggja eða fleiri starfsmanna enda sé skoðanaágreiningur eða hagsmunaárekstur hvorki viðvarandi né endurtekinn kerfisbundið. [Var upphaflega: leiði slíkur skoðanaágreiningur eða hagsmunaárekstur ekki til þeirrar háttsemi sem lýst er hér að framan.]¹⁰

Eftirfarandi skilgreining á einelti virðist vera notuð nokkuð víða í Evrópu: Einelti í vinnu er þegar einhver er áreittur, móðgaður, útlokaður félagslega eða þegar reynt er að hafa neikvæð áhrif á vinnu einhvers. Ef á að kalla ákveðna hegðun eða ferli „einelti“ þá þarf það að vera síendurtekið og stöðugt (t.d. vikulega) og vara í ákveðinn tíma (t.d. í sex mánuði).Einelti er stigmagnandi ferli þar sem sá sem fyrir verður lendir í lakari stöðu og verður skotspónn kerfisbundinnar, neikvæðrar félagslegrar hegðunar annarra. Ekki er hægt að kalla það einelti ef upp kemur „ágreiningur milli tveggja aðila“ ef tilvikið er einstök uppákoma og ekki er um valdaójafnvægi að ræða.¹¹

Einnig er til fjöldi lista yfir hvers konar athæfi gerendur eineltis beita. Hér eru 2 dæmi um svoleiðis lista, sem eiga jafnt við einelti af hálfu stjórnanda sem einelti af hálfu samstarfsmanns.

Birtingarmyndum sem þolendur eineltis merktu við, í könnun á einelti meðal ríkisstarfsmanna, er hér snúið upp á gerendur:

Að hunsa faglegt álit og sjónarmið
Að úthluta verkefnum sem eru ekki samboðin hæfni
Að liggja á upplýsingum sem hafa áhrif á mat
Að gagnrýna vinnu starfsmanns óhóflega
Að úthluta verkefnum með óraunhæfum markmiðum
Að fylgjast óeðlilega mikið með störfum starfsmanns
Að gera lítið úr eða hæðast að persónu einhvers
Að koma af stað slúðri / orðrómi um einhvern
Að sjá til þess að einhver er félaglega sniðgenginn
Að standa fyrir hrekkjum, óeðlilega mikilli stríðni eða hæðni í garð einhvers
Að hóta líkamlegu ofbeldi eða valdbeitingu
Að beita einhvern líkamlegu ofbeldi ¹²

Rayner og Höel (1997) hafa skilgreint vinnustaðareinelti með eftirfarandi hætti:Ógnun sem beinist gegn faglegri hæfni. Athugasemdir sem endurspegla lítilsvirðingu; ásakanir um vanhæfni í starfi, gera lítið úr frammistöðu; auðmýkja og þá sérstaklega fyrir framan aðra.Ógnun sem beinist að persónu einstaklingsins. Uppnefna, móðga, ráðast að þolanda með hrópum og öskrum; kúga til undirgefni; Kynferðislegt áreiti og líkamlegt ofbeldi; nota niðrandi orð um aldur, útlit, klæðaburð og hátterni; breiða út illgirnislegar lygar/kjaftasögur um þolanda og jafnvel að hringja heim til hans/hennar í tíma og ótíma.Einangra og útiloka. Tilburðir í þá átt að hindra og standa í vegi fyrir að þolandi fái notið réttmætra tækifæra (sem öllum eru ætluð), stuðla að líkamlegri og/eða félagslegri einangrun; hamla upplýsingastreymi til þolanda, o.s.frv. Óhóflegt vinnuálag. Markvisst unnið að því að íþyngja með vinnu og stuðla þannig að álagi og streitu; t.d. með því að leggja fyrir verkefni sem verður að klára á styttri tíma en mögulegt er og/eða „drekkja“ í verkefnum; trufla þolanda og skaprauna þegar síst varir og illa stendur á; gera óraunhæfar, vitlausar og tilviljunarkenndar kröfur um frammistöðu, o.s.frv. Taka fólk á taugum. Stara á þolandann með ógnvekjandi svip og taka í gegn með látum ef verður á mistök; þrúgandi þögn; auðsýna tómlæti og fyrirlitningu; klifa stöðugt á mistökum/yfirsjónum; æpa ásakanir fyrir framan aðra; stuðla með ásetningi að óförum og/eða mistökum.¹³

Tíðni eineltis á vinnustað og þolendur eineltis Íslenskar rannsóknir sýna yfirleitt fram á að 8 - 10 % starfsmanna á vinnustað hafi orðið fyrir einelti skv. íslensku skilgreiningunni.¹⁴ Skv. þeim virðist lítill sem enginn munur á hlutfalli kvenna og karla sem verða fyrir einelti. Niðurstöður fjölmennustu rannsóknarinnar voru t.d. að rúmlega 10% ríkisstarfsmanna telja sig hafa orðið fyrir einelti í starfi á síðustu 12 mánuðum en ekki mældist marktækur munur milli kynja. Aftur móti verða konur verða meira fyrir barðinu á einum geranda en karlar mörgum.¹⁵ Könnun sem mældi einelti meðal fólks á mörgum fjölbreyttum vinnustöðum sýndi að tæplega 11% töldu sig hafa orðið fyrir einelti á sl. ári, allt frá einu sinni í mánuði til nokkrum sinnum í viku en ekki mældist munur eftir kynjum.¹⁶ Í afar fjölmennri og víðtækri norskri rannsókn, 1996, var enginn munur á því hvort karlar eða konur urðu fyrir einelti. Sama kom fram í sænskri rannsókn 1996.¹⁷ Tíðni eineltis á vinnustað mælist fremur lág á Norðurlöndunum miðað við t.d. Bretland, svo ekki sé minnst á Ameríku og einelti virðist stórkostlegt vandamál í Ástralíu. Einelti getur brotið fólk niður bæði á sál og líkama. Fórnarlömb eineltis bera oft merki áfallastreitu um langa hríð þótt þau yfirgefi vinnustaðinn. Efni færslunnar býður ekki upp á umfjöllun um þolendur. Hafi menn áhuga á slíku má benda á BS ritgerð Guðrúnar Maríu Þorsteinsdóttur, júní 2010, sem heitir Einelti á vinnustöðum: áhrif á líðan og heilsu og er aðgengileg á vefnum. Gerendur eineltis Það er dálítið undarlegt að í hinni stóru könnun fjármálaráðuneytisins, 2008, skuli ekki hafa verið skoðað kyn gerenda, a.m.k. eru hvergi birtar niðurstöður um slíkt. En í flestum tilfellum var gerandi samstarfsmaður (44% tilvika) en næsti yfirmaður í 31% tilfella. Í könnun meðal starfsmanna í VR, 2001, kom fram að gerandinn var oftast samstarfsmaður, yfirmaður í nokkrum tilvikum og undirmaður í 3 tilvikum. Gerendur voru oftar karlmenn, 24 karlar á móti 18 konum, og gerendur voru oftast einir að verki. 7 karlmenn viðurkenndu að hafa lagt aðra í einelti. Í könnun meðal starfsmanna ríkisstofnana (tveggja ráðuneyta og einnar ótilgreindrar stofnunar), 2006, kom fram að í flestum tilfellum er gerandi eineltis yfirmaður þess sem fyrir eineltinu verður eða annar stjórnandi. Þar mældist afar mikill munur milli stofnana og mætti kannski skrifa þann mun að miklu leyti á yfirmann / yfirmenn þeirra. Í íslenskri rannsókn sem gerð var meðal starfmanna banka og sparisjóða, 2002, kom í ljós að 8% höfðu orðið fyrir einelti. Algengast var að bankaritarar hefðu verið beittir einelti (11,2%) en sjaldgæfast að yfirmenn væru lagðir í einelti (3,8% þeirra). Yfir 80% þeirra sem tóku þátt í rannsókninni voru konur og því enginn kynjamunur mældur í niðurstöðum.¹⁸ Í norskum og sænskum rannsóknum frá 1996 voru karlmenn oftar gerendur eineltis (49% tilvika), 30% fórnarlamba sögðu að konur hefðu lagt sig í einelti og 20% höfðu orðið fyrir barðinu á bæði konum og körlum. Auk þess kom fram að karlkyns þolendur eineltis höfðu oftast verið lagðir í einelti af körlum meðan konur voru lagðar í einelti af báðum kynjum, oftast þó af öðrum konum. Bent var á að kynjaskipt starfsumhverfi gæti þarna skipt máli.¹⁹ Gerendur eineltis eru flokkaðir á mismunandi máta og mismunandi nákvæmlega. Hér er tiltölulega einföld flokkun (bresk): *Stjórnanda-einelti (Corporate bullying)[Ath. að „Corporate bully“ er alveg eins notað yfir starfsmann í fyrirtæki sem leggur samstarfsmenn sína í einelti] er þegar vinnuveitandi kemst upp með að misnota starfsmann af því hann veit að lagagreinar taka ekki á þessu og erfitt er að fá aðra vinnu, t.d.: - neyðir starfsmanninn til að vinna 60/70/80 tíma á viku og gerir líf hans að helvíti ef hann mótmælir þessu; - svíkur starfsmann um réttmæt frí eða veikindarétt - njósnar um starfsmenn, t.d. hlustar á símtöl þeirra - yfirheyrir starfsmenn um veikindi um leið og þeir snúa úr veikindaleyfi - lítur á starfsmann sem þjáist af streitu vegna lélegs vinnuumhverfis og eineltis, sem aumingja - „hvetur“ aðra starfsmenn til að ljúga upp á kollega sína - „hvetur“ starfsmenn til að lækka starfshlutfall; hver sem andmælir fær aldeilis að finna til tevatnsins. *Stofnanaeinelti (Institutional bullying) er sambærilegt stjórnandaeinelti og verður þegar einelti er orðið inngróið og samþykkt sem hluti vinnustaðarmenningar. Fólk er fært til í starfi, skammtímavinnusamningar koma í stað langtímavinnusamninga og því fylgir hótun um að „samþykkja þetta eða...“, vinnuálag er aukið, vinnuskipulagi breytt, hlutverkum á vinnustað er breytt o.s.fr. - allt án þess að stjórnandi ráðfæri sig við nokkurn mann. *Kúnna-einelti (Client bullying) er þegar starfsmenn eru lagðir í einelti af þeim sem þeir þjóna. T.d. eru kennarar lagðir í einelti og á þá ráðist af nemendum og foreldrum þeirra, hjúkrunarkonur af sjúklingum og fjölskyldum þeirra, bankafólk, afgreiðslumenn, starfsmenn í byggingariðnaði o.fl. er lagður í einelti af viðskiptavinum. Oft krefst viðskiptavinurinn meints réttar síns (t.d. til betri þjónustu) á móðgandi eða niðurlægjandi hátt, jafnvel með líkamlegu ofbeldi. Kúnna-einelti getur líka falist í því að starfsmenn leggi viðskiptavini eða skjólstæðinga í einelti. *Rað-einelti (Serial bullying) er þegar alla truflun á vinnustað má rekja til eins einstaklings, sem leggst á hvern starfsmanninn á fætur öðrum og gerir sitt besta til að tortíma þeim. Þetta er algengasta form eineltis; umfjöllun um einelti lýsir gjarna og skilgreinir rað-eineltisgeranda, sem sýnir dæmigerð einkenni um siðblinduhegðun. Flest fólk þekkir a.m.k. einn sem fellur undir lýsingu á rað-eineltara; flest fólk áttar sig ekki á að viðkomandi er siðblindur (socialized psychopath eða sociopath). *Hópeinelti (Gang bullying) er raðeineltir ásamt vinnufélögum. Ef eineltirinn er úthverfur (extrovert) er hann líklegur til að leiða eineltið fyrir allra augum, t.d. gæti hann tekið til að hrópa og öskra. Ef eineltirinn er innhverfur (introvert) þá heldur hann sig til hlés, kyndir undir ólætin en tekur ekki virkan þátt sjálfur og er því erfiðara að bera kennsl á hann. Algeng aðferð slíkrar persónu er að segja öllum mismunandi sögu - venjulega um hvað aðrir hafa víst sagt um þá - og hvetja síðan hvern og einn til að trúa því að hann sé sá eini sem hermi satt og rétt frá. Innhverfir eineltarar eru hættulegastir. Helmingur fólksins í hópnum er fegið tækifærinu til að haga sér illa, völd og stjórn vekja því ánægju, því líkar að vera undir verndarvæng geranda eineltisins og hreppa hrós hans. Hinn helmingur hópsins er þvingaður til að taka þátt, venjulega af ótta við að verða ella næstu fórnarlömb. Ef eitthvað fer úrskeiðis verður einn af þessum sem voru þvingaðir útnefndur sökudólgur og varpað fyrir reið fórnarlömb eineltisins sem snúast til varnar. Rað-eineltarar hafa mikla unun af því að kynda undir ósætti og fylgjast með öðrum deila, sérstaklega þeim sem gætu annars dregið neikvæðar upplýsingar um rað-eineltarana fram í dagsljósið. *Rafrænt einelti (Cyber bullying) er misnotkun á tölvupósti, spjallborðum á netinu eða fleiru til að senda illskeytapósta (flame mails). Rað-eineltarar (serial bullies) hafa fáa samskiptahæfileika, stundum enga og ópersónulegt eðli tölvupósta hentar vel til að hrinda af stað deilum. Í umhverfi þar sem einelti er normið verða flestir á endanum annað hvort að gerendum eða fórnarlömbum. Það eru fáir sem standa hjá því flestir sogast inn í þetta fyrr eða síðar. Þetta snýst um að lifa af: Annað hvort verðurðu gerandi eineltis og kemst hjá því að verða fórnarlamb eða þú mótmælir eineltinu og neitar að taka þátt í því, sem mun leiða til þess að þú verður lögð / lagður í einelti, áreittur, trampað á þér og loks gerður að sökudólgi uns heilsa þín lætur undan og þú brotnar saman, kemst svo að því að þú verður óvænt látinn víkja vegna niðurskurðar eða þér er sagt upp að ósekju.²⁰ Þetta síðasttalda í bresku greininni sem vitnað er í hljómar ansi napurt. En staðreyndin er sú að fórnarlömbum eineltis veitist erfitt að sækja rétt sinn. Í stóru könnuninni á einelti meðal ríkisstarfsmanna kom t.d. fram að formlegum kvörtunum um einelti var ekki fylgt eftir með viðeigandi hætti í 76% tilvika. Í leiðbeiningum Alþjóðasamtaka umboðsmanna (hugtakið „ombudsman“ hefur mismunandi merkingu eftir löndum en mætti segja að það samsvaraði oft því sem við köllum „umboðsmann Alþingis“ - sjá nánar Ombudsman á Wikipedia) er vakin sérstök athygli á því að venjulegar aðgerðir og verklagsreglur í eineltismálum henti ekki ef gerandi er siðblindur.²¹ Robert Hare bendir á að siðblindum takist oft vel að tala sig út úr vandræðum. Þeir segi t.d. „Ég hef lært mína lexíu“; „Þú hefur orð mitt fyrir því að þetta gerist ekki aftur“; „Þetta var bara einn stór misskilningur“; „Treystu mér“. ²² Það má því ætla að þegar siðblindur leggur samstarfsmann sinn eða undirmann í einelti endi slíkt með því að starfsmaðurinn hætti eða sé látinn hætta en eineltarinn haldi stöðunni. Siðblindum tekst nefnilega oft að gera aðra að sökudólgum og snúa málunum sér í hag. Reyndar mælir Hare eindregið með því að fólk flýi siðblinda, einnig í starfi; reyndu að forðast siðblindan samstarfsmann þinn eins og unnt er. Ef ástandið er óbærilegt skaltu reyna að fá flutning í starfi eða grípa til þess örþrifaráðs að hætta í vinnunni.²³ Niðurstaðan af umfjöllun í þessari færslu er því að siðblindu er að finna víðast hvar á vinnustöðum, að þeir standi fyrir ótrúlega stórum hluta eineltis miðað við hve fáir þeir eru, að siðblindir geta eitrað verulega út frá sér á vinnustað og að það sé ótrúlega erfitt að eiga við eineltismál þegar gerandinn er siðblindur - ekki hve síst vegna þess að sá mun reyna að snúa málum sér í hag, kenna fórnarlambinu um og halda því fram að sjálfur sé hann lagður í einelti (jafnvel af fórnarlambinu). Þeir sem huga að einelti á vinnustað, t.d. yfirvöld og stéttarfélög, ættu að kynna sér siðblindu og hvaða áhrif siðblindir hafa á umhverfi sitt.

1 Tilvitnun í Robert D. Hare í Gettler, Leon. 2003. „Psychopath in a suit“, The Age.com.au; Clarke, John (viðtal). 2007. „Talking Business with Peter Switzer“, Quantas Inflight Entertainment, s. 27. (Clarke er ástralskur sálfræðingur sem skrifaði bókina Working With Monsters: How to Identify and Protect Yourself from the Workplace Psychopath, útg. 2009, auk fjölda greina um efnið.) McCulloch, Barbara. 2010. „Dealing with Bullying Behaviours in the Workplace: What Works - A Practitioner's View“ í Journal of the International Ombudsman Association, okt. 2010, s. 47-48. International Ombudsman Association. Einnig má nefna Tunbrå, Lars-Olof. 2003, s. 9. Psykopatiska chefer - lika farliga som charmiga. Liber Ekonomi, Malmö, Svíþjóð. Tunbrå bætir reyndar við að til séu norskar heimildir um að siðblindum takist ekki að klífa mjög hátt upp metorðastigann á vinnustöðum en tekur fram að slíkt hafi ekki verið sannað með rannsóknum. 2 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 97. Snakes in Suit. When Psychopaths Go to Work. HarperCollins Publishers, New York. (Bókin kom fyrst út árið 2006.) 3 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 270. 4 Caponecchia, C., & Wyatt, A. 2007. „The Problem With ‘Workplace Psychopaths’“ í Journal of Occupational Health and Safety, 23. árg.,5. tbl., s. 403-406. Ástralía og Nýja-Sjáland. Skoða má greinina í flýtiminni Google.com. Fyrstu rökin munu falla um sjálf sig því í næstu útgáfu af DSM (árið 2013) verður siðblinda talin sérstakur undirflokkur andfélagslegra persónuleikaraskana. 5 Furnham, Adrian, Yasmine Daoud og Viren Swami. 2009. „‘How to spot a psychopath’ Lay theories of psychopathy“ í Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology The International Journal for Research in Social and Genetic Epidemiology and Mental Health Services, 44. árg. 6. tbl. s. 464 - 472, júní 2009. Greinin var skoðuð á Vefnum 25. jan. 2011. Höfundar nefna til skýringar að líklega sé annars vegar um að ræða misskilning eða mistúlkun almennings á geðröskuninni siðblindu og hins vegar skort á upplýsingum um hana. Misskilningurinn stafi fyrst og fremst af því hvernig fjölmiðlar hafi slegið upp siðblindum glæpamönnum og hvernig þeir eru túlkaðir í kvikmyndum. Almenningur hafi því fengið ranga mynd af fyrirbærinu. Niðurstöður rannsóknarinnar hvetji til þess að mennta fólk betur í einkennum siðblindu. 6 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 39. 7 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 189. 8 Anni Løndal de Lichtenberg (danskur blaðamaður). Tekið af „Psykopati“ á Psykologihuset.dk, í janúarbyrjun 2011. 9 Boddy, Clive R. 2010. „Corporate Psychopaths, Bullying and Unfair Supervision in the Workplace“ í Journal of Business Ethics (25. nóvember 2010), s. 1-13. Greinin var skoðuð á Vefnum 25. jan. 2011. Úrtakið í rannsókn Clive Boddy voru 346 velmenntaðir menn í ýmsum viðskiptatengdum starfsgreinum, í Perth, Ástralíu. Þar sem siðblindir voru ekki á vinnustað töldu menn sig hafa orðið vitni að einelti gegn öðrum að meðaltali 9 sinnum á ári (sjaldnar en mánaðarlega) en þar sem siðblindur var á vinnustað var tíðnin 64,4 sinnum á ári (oftar en vikulega). Það skal ítrekað að verið var að skoða siðblinda í hópi allra starfsmanna en ekki siðblinda stjórnendur eingöngu. Aftur á móti kom fram að væri siðblindur starfsmaður á vinnustaðnum hafði slíkt yfirleitt slæm áhrif á stjórnunarstíl yfirmannsins. Ekki er ólíklegt að siðblindir sækist eftir yfirmannsstöðum eins og þeir mögulega geta og Boddy vitnar síðan í Babiak og Hare sem hafa rannsakað stjórnendur viðskiptafyrirtækja sérstaklega: „Hare og Babiak fundu út að af 7 háttsettum stjórnendum fyrirtækja (af um 200) sem greindust siðblindir voru 2 einnig gerendur eineltis. Þeir benda á að þetta háa hlutfall (þ.e. að u.þ.b. 29% af siðblindum stjórnendum fyrirtækja séu einnig gerendur eineltis) sé staðfest í öðrum rannsóknum.“ 10 Reglugerð um aðgerðir gegn einelti á vinnustað nr. 1000/2004 11 Dagrún Þórðardóttir. 2006, s. 15. Einelti á vinnustað. Samanburður þriggja opinberra vinnustaða (MS verkefni í Stjórnun og stefnumótun, Viðskipta-og hagfræðideild HÍ). Skoðað á vef Vinnueftirlitsins 24. janúar 2011. 12 Einelti meðal ríkisstarfsmanna. Niðurstöður könnunar á einelti meðal ríkisstarfsmanna. Fjármálaráðuneytið ágúst 2008, s. 17-18. Ritstjóri: Ágústa H. Gústafsdóttir. Skoðað á vefnum 24. janúar 2011. Ath. að birtar voru niðurstöður um reynslu þolenda sem í þessari bloggfærslu er snúið upp á gerendur. 13 „Einelti á vinnustað“ á Úttekt og úrlausn (upphaflega grein í tímaritinu FYRIRTÆKIÐ, 1.tbl., maí 2003). Skoðað á vefnum 24. janúar 2011. 14 Dagrún Þórðardóttir. 2006. Einelti á vinnustað. Samanburður þriggja opinberra vinnustaða. Tafla með niðurstöðum íslenskra rannsókna á einelti á vinnustöðum er á s. 52. Tafla, sem sýnir tíðni eineltis á vinnustöðum skv. niðurstöðum rannsókna í fjölda landa, er á s. 43-45. 15 Einelti meðal ríkisstarfsmanna. Niðurstöður könnunar á einelti meðal ríkisstarfsmanna. Fjármálaráðuneytið, ágúst 2008, s. 6. 16 „BA verkefni um einelti meðal félagsmanna VR. Einn af hverjum tíu hefur orðið fyrir einelti“ í VR blaðinu 23. árg. 6. tbl., okt. 2001, s. 6-7. Verzlunarmannafélag Reykjavíkur. Skoðað á vefnum 24. janúar 2011. (Í blaðagreininni er sagt frá könnun sem Hanna Lilja Jóhannsdóttir gerði í samvinnu við VR vorið 2001.) 17 Einarsen, Ståle. 2000. „Harassment and bullying at work: A review of the Scandinavian Approach“ í Aggression and Violent Behavior, 5. árg. 4. tbl. júlí-ágúst 2000, s. 379-401. Skoðað á vefnum 24. janúar 2011. 18 Guðbjörg Linda Rafnsdóttir og Kristinn Tómasson. „Einelti á vinnustað, vinnuskipulag og líðan starfsmanna“ í Læknablaðinu 2004, 90. árg. 12. tbl., s. 847-51. Skoðað á vefnum 24. janúar 2011. Hér að ofan er vísað í hinar rannsóknirnar sem eru nefndar í bloggfærslunni. 19 Einarsen, Ståle. 2000 . „Harassment and bullying at work: A review of the Scandinavian Approach“. 20 „Bullying“ á síðu Human Capital In Business, sem umræðuefni mánaðarins (Topic of the Month). Fram kemur að efnið sé fengið frá UK National Workplace Bullying Advice Line en hvorki höfundar né útgáfutíma er getið. Skoðað á vefnum 25. janúar 2011. 21 McCulloch, Barbara. 2010. „Dealing with Bullying Behaviours in the Workplace: What Works - A Practitioner's View“ í Journal of the International Ombudsman Association, okt. 2010, s. 47-48. International Ombudsman Association. Skoðað á vefnum 22. janúar 2011. 22 Hare, Robert D. 1999, s. 64. Without Concience. The Disturbing World of Psychopaths Among Us. The Guilford Press, New York. (Fyrst gefin út 1993.) 23 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 313.

Spjall

Harpa — Sat, 29 Jan 2011 11:45:48 +0000

Ég er ekki nógu dugleg að skrifa færslur um dittinn og dattinn þessa dagana ... eiginlega hefur Facebook mikið til tekið við í svoleiðis tjáningu. En af því einhverjir karlkyns eru óhressir með siðblindubirtingarbloggfærslurnar (nefni engin nöfn en get upplýst að einn sagði við mig í gær: Af hverju geturðu ekki átt skárri áhugamál, safnað frímerkjum eða eitthvað eins og aðrir gera?) þá er vert að skella inn einni spjallfærslu. Þótt ekki sé nema til að fullvissa mína góðu karla að ég bardúsa ýmislegt annað. Ég hef t.d. verið ansi dugleg að safna heimildum um prjónles og sögu þess undanfarið. Hef æxlað mér grundvallarritið, History of Handknitting, eftir enska sérann Richard Rutt, þefað uppi og ljósritað slatta af greinum og hlaðið niður slatta af prjónabókum. Er einmitt komin með flestar gagnrýnisgreinar Irene Turnau (hún gagnrýnir Rutt og hefur rannsakað prjónasögu Evrópu gaumgæfilega). En mér finnst ég ekki orðin nógu frísk ennþá til að fara að fjalla um svo merkilegt og flókið efni sem saga prjóns er. Það verður að bíða um stund. Svo hefur svefninn nýlega lagast. Um áramót hafði ég sofið 3 heilar nætur frá því einhvern tíma í nóvember. Var satt best að segja orðin eins og undin tuska enda gat ég mjög takmarkað sofið á daginn og fimm tíma svefn á sólarhring vikum saman gerir konu bæði ljóta - las þetta í blaði - og framtakslausa. Eiginlega líður manni alla daga eins og maður sé grúttimbraður, sem er ekki líðan að mínu skapi. (Svefnleysið er aukaverkun af þunglyndislyfinu svo ég átti um tvo kosti að velja og báða illa, alveg eins og karlarnir í Íslendingasögunum.) En um miðjan janúar hitti ég minn góða lækni og honum hafði þá dottið í hug enn eitt ráðið / lyfið, sem merkilegt nokk virkaði! Sef nánast allar nætur. Svoleiðis að nú vinn ég í að henda út svefnlyfi og róandi lyfi og halda mig við þetta ágæta geðklofalyf - sem ég hef nú einu sinni tekið að staðaldri gegn þunglyndi og það virkaði ekki baun í þeim tilgangi. Ókosturinn er sá að lyfið lækkar blóðþrýsting og þegar það bætist ofan á lækkunina sem þunglyndislyfið veldur og að frá náttúrunnar hendi er ég með afar lágan blóðþrýsting þá verð ég auðvitað eins og mær á Viktoríutímunum; sundlar og sé svart ef ég stend snöggt upp en hef ekki lagt í yfirlið enda enginn með axlaskúfa hér heima dagslaglega og við eigum auk þess ekki ilmsölt á þessu heimili. Upp úr áramótum varð ég læs og hef síðan gaddað í mig reyfara af stakri ánægju. (Og mér til yndisauka var einn siðblindur í bók Yrsu og einn siðblindur í Snjóbirtu Ragnars Jónssonar, sem ég kláraði í gærkvöldi.) Uhmmm ... það er svo gaman að lesa um morðin! Eitthvað kíki ég í annars konar bækur, ætla t.d. að byrja á Hreinsun í kvöld. Hef borið það við að spila á mitt pjanoforte og alls ekki gengið neitt illa, virðist þokkalega spilahæf. Aftur á móti held ég að ég hafi prjónað yfir mig þessar vikur sem ég gat fátt annað og nenni því lítið að grípa í hannyrðir akkúrat núna. Svo hef ég að mestu tekið yfir þrif og þvotta á heimilinu - í FB-umræðu nýverið var niðurstaðan sú að slík iðja gæfi innhverfri íhugun ekkert eftir, a.m.k. væri afar gott að hugleiða á meðan. Það sem ég klikka helst á er að fara út að labba og koma mér upp einhverju sósíal samvær. Hef samt ekki vott af samviskubiti þess vegna, með hægðinni hefst þetta. Ég ætti að kíkja á kaffihús með vinkonu minni, mæta á fundi í ónefnda félaginu, taka jafnvel þátt í prjónaklúbbi ... ganga jafnvel í kór ... en hef ekki treyst mér í svoleiðis ennþá. Yngri sonurinn á tvítugsafmæli í dag, von er á gestum og svo hafði ég hugsað mér að fara á tónleika í eftirmiddaginn. Þetta verður góður dagur.

Siðblindir í kirkjunni

Harpa — Sun, 30 Jan 2011 22:45:01 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, IV hluti (Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá Flokka hér til hægri.) Að hafa siðblindan prest eða leiðtoga í kirkjunni er eins og að afhenda siðblindum óútfyllta ávísun¹ Umfjöllun á Norðurlöndunum Á Norðurlöndunum hafa komið út a.m.k. þrjár bækur sem fjalla um siðblindu innan kirkjunnar. Allar hafa þær vakið mikla athygli en eru þó ófinnanlegar í íslenskum bókasöfnum, hvað þá að þær hafi verið þýddar. Ég hef þessar bækur ekki undir höndum og verð því að styðjast við tilvitnanir á vefsíðum og greinar um þær. Mér finnst mjög einkennilegt hve hljótt hefur verið um bækurnar hér á landi. *Árið 1989 kom út norska bókin Maktmennesket i menigheten eftir Edin Løvås. Höfundurinn er velþekktur prédikari í Noregi og starfandi prestur í Norska heimatrúboðinu (Misjonsforbundet) í áratugi. Þetta eru nokkurs konar reikningsskil á ágætum möguleikum dæmigerðra siðblindra til „tortímandi tjáningar“ í venjulegum kristnum söfnuðum. Kristnir söfnuðir eru „vettvangur þar sem svona fólk á auðveldast með að beita valdi sínu“, segir hann. „Eftir 40 ár sem sálusorgari er ég skelfingu lostinn yfir þeirri miklu þjáningu sem siðblindir valda kristnum einstaklingum, hópum og söfnuðum. Ég er líka skelkaður yfir hve lítið bæði kristnir og fagfólk á þessu sviði talar hreint og vafningalaust um þetta. ... Ég tel að þetta sé risastórt vandamál sem sópað er undir teppið. Það er eins og dreginn sé allur máttur úr forystumönnum [kirkjunnar]. Stundum velti ég fyrir mér hvort hirðarnir séu ekki jafn hræddir og hjörðin og sé sú raunin ásaka ég engan. Því ekkert (fyrir utan sjálfan djöfulinn) er eins ógnvekjandi og þegar þessir „skæðu vargar“ þröngva sér inn á ykkur (sbr. Postulasöguna 20:29).“² „Siðblindir eru menn sem hafa lífsskoðun, mannskilning og viðhorf sem leiðir til þess að þeir eru sífellt á höttunum eftir valdi. Þeir hafa óendanlega þörf til að stýra hjörtum og hugsunum annarra. Kristnir söfnuður er vettvangur þar sem þeim veitist létt að hrinda þessu valdi í framkvæmd. Siðblindir eru venjulega klárir og heillandi og þeir beita öllum sínum áhrifum og orku í valdabaráttuna.“³ Ástæðurnar fyrir því hve sá siðblindi nær sterkum tökum innan kirkjunnar eru einkum þrjár, skv. Løvås. Í fyrsta lagi geti sá siðblindi sett fram kröfur um kærleika, auðmýkt, þolinmæði og umburðarlyndi. Kristið fólk er alið upp í því að fyrirgefa og þola þjáningu. Prédikarar og prestar hafa hamrað á því að kærleikurinn, þolinmæðin og umburðarlyndið sé takmarkalaust, án þess að bæta við að hægt er að misnota fólk í nafni kærleika og þolinmæði; Önnur skýring er sú að fólk hefur tamið sér í of miklum mæli að vera óvirkir áheyrendur í kirkjum. Tjáningin kemur svo til eingöngu úr kórdyrum, frá altarinu og úr prédikunarstólnum. Flestir samþykkja athugasemdalaust það sem prédikarinn boðar. Þeir setja sig í spor „sauðanna sem fylgja hirðinum“ og í þessu tilviki á það ekki við Jesús, heldur prestinn eða skilning þeirra. Skv. Løvås eru flestir þannig uppaldir að það er ofar þeirra skilningi að einhver skuli „prédika Krist af eigingirni og ekki af hreinum hug“ (Filippíbréfið 1:17). Enn ein skýringin á því hve auðvelt er fyrir siðblinda að ná völdum í kristnum samfélögum er kannski að þeir leita oft í Biblíuna í röksemdafærslu sinni. Þeir geta vísað í ritningarstaði á borð við „Hlýðið leiðtogum ykkar og verið þeim eftirlát.“ (Hebreabréfið 13:17).⁴ Løvås telur að sá siðblindi búi sér oft til einfalt guðfræðikerfi með aragrúa af ósveigjanlegum reglum. „Því neyðir hann svo upp á fólk og krefst óskoraðrar hlýðni undir því yfirskini að hann haldi trúna við bókstafinn, rétta guðfræði og rétt lögmál. Af því að valdinu stafar af honum veldur hann ótta og hann brýtur andstöðu á bak aftur. Þeim sem hann nær á vald sitt finnst að mótmæli jafngildi því að þeir séu á móti sjálfum Guði almáttugum.“⁵ Kaflafyrirsagnir í bókinni lýsa valdsmönnum innan kirkjunnar (maktmennesket i menigheten): Þeir verða að vera miðpunktur athyglinnar; Þeir eru stöðugt til í slaginn; Sektarkenndin er helsta vopn þeirra (þeir láta aðra fá samviskubit); Þeir brjóta niður sjálfsálit (annarra); Þeir skilja ekki þarfir annarra; Þeir hafa mikla þörf fyrir örvun. (Innst inni leiðist þeim. Þeir elska dramatík og að vera í miðju hringiðunnar.); Þeir hafa óraunhæfar væntingar; Þeir blekkja flesta; Þeim hugnast vel stigskipt valdakerfi; Þeir ráðast á minni máttar.⁶ Siðblindir munu ekki breytast. „Lausnin er sem sagt ekki sú að bíða eftir neins konar breytingu eða þess að valdsmennirnir skáni. Hinn þekkti norski sálfræðingur Tollak B Sirnes segir: „Flestar rannsóknir á árangri meðferða siðblindra sýna að líkur á bata eru litlar.“⁷ Løvås telur að það sé engin önnur leið fær en að rjúfa samskipti við slíkan valdsmann. Hinn kosturinn er að leggjast í mikil bréfaskipti, rökræður eða samningagerð við þá og virðist Løvås ekki telja að það skili árangri. Ef á að reka þá, segir hann, verður það að gerast á óvéfengjanlegan löglegan hátt - allt annað er gagnslaust. Hlutverk okkar hinna ætti fyrst og fremst að vera að vernda minni máttar og ekki að gefa þeim sterka nein tækifæri. Því meir sem við hræðumst að stöðva valdsmann, því minna tillit sýnum við þeim sem valdmaðurinn tætir í sig. Og þeim líður illa. Þeirra hlutskipti er að þjást í hljóði því ef þeir vekja máls á því sem er erfitt mun þeim líða enn verr. Þeir geta auðvitað gert kollega sína að trúnaðarmönnum og fengið stuðning og skilning en fáir kollegar þora að halda opinskátt með þeim þegar nauðsyn ber til. Fórnarlömbin stríða oft við mikla tilfinningaörðugleika, svefnleysi og líkamlega kvilla. Enn verra er að þau byrja oft að skilgreina sig eins og valdsmaðurinn lítur á þau, nefnilega veikgeðja, móðursjúk, óguðleg, sjálfselsk o.þ.h.⁸ *Presturinn Raimo Mäkelä, framkvæmdarstjóri Finnsku biblíustofnunarinnar (Finska Bibelinstitutet / Sumoen Raamattuopisto), gaf 1997 út örstutta bók (einungis 78 síður), Naamiona terve miele, sem á dönsku heitir Magtmisbrug i menigheden, á norsku Psykopatenes makt: hvordan du kan bli fri en hefur hvorki verið þýdd á sænsku né íslensku. Bókin hefur verið endurprentuð átta sinnum og selst í yfir 16.000 eintökum. Hún hefur komið út í Þýskalandi, Noregi og Danmörku og árið 2005 var verið að þýða hana á rússnesku, ensku og kínversku. Raimo Mäkelä reynir ekki að draga fjöður yfir það að vandamál sem tengjast sjálfsdýrkunarpersónuleikaröskun (Narcissistic Personality Disorder) sé einnig að finna innan kirkjunnar - og bætir við að hugtakanotkun sé dálítið ruglingsleg enda talar hann alltaf um siðblindu (psykopati) síðar í viðtalinu, sem ég vitna í. Grunnþátturinn í siðblindu er valdafíkn. Siðblindir geta verið kappsamir og metnaðargjarnir en þegar allt kemur til alls er sjálf valdabaráttan þeim mikilvægust; að ráða yfir hverri manneskjunni af annarri eða hreppa hverja stöðuna eftir aðra. Bæði lútherska þjóðkirkjan og fríkirkjur höfða til svona fólks og oft kemst það í stjórnunarstöður. Mörg ár, jafnvel fast að áratug, tekur að átta sig á svona manni. Gróft meðaltal er kannski tvo ár, þá ættu viss merki að vera farin að sjást. Oft er viðkomandi þá á miðjum aldri. Það að maður með siðblindueinkenni geti starfað óáreittur í kristnu samfélagi um langt skeið á sér sínar skýringar. Kirkjustarfi fylgir myndugleiki sem er frjór jarðvegur fyrir þann sem þyrstir í völd. Hann getur lært rétta tungutakið, kennt um trú og guðspjöllin af sannri trúfestu og verið strangur. Það tekur tíma að síast inn að hann telur sig alls ekki sjálfan bundinn af þeim reglum sem hann prédikar. Hann er er ósvífinn en ekki svo ósvífinn að manni blöskri eða trúi varla sínum eigin eyrum og augum. Kristnar hugsjónir fela í sér að vera góður, að halda friðinn og hlýða. Enginn býst við því að kristinn leiðtogi komi illa fram við aðra. Hinn siðblindi deilir fólki í þrjá hópa. Eðlisávísunin segir honum hverjir standa með honum eða hverja hann getur munstrað í sitt lið. Allt snýst um hann sjálfan. Fyrsti hópurinn er fólk sem hann getur ráðskast með og heillað, fólk sem dáist endalaust að honum og verður hirð í kringum hann. Hann fer um þetta fólk silkihönskum og þetta er liðið sem segir: „Hann gæti aldrei gert neitt af sér!“„Við trúum aldrei neinu illu upp á hann!“ Næsti hópur er fólk sem sér í gegnum þann siðblinda. Hann getur ekki ráðskast með það og hann þolir ekki þetta fólk. Þriðji hópurinn eru fórnarlömbin, þau sem hann mun traðka á. Þetta eru oftast góðar manneskjur sem vilja halda friðinn. Hann er stundum almennilegur við þetta fólk en getur augnabliki síðar umhverfst í djöful í mannsmynd. Reynsla fólks í söfnuðinum og álit manna verður því mjög mótsagnakennt. Þess vegna er lítið gagn af því að fá utanaðkomandi ráðgjafa því það eina sem hann festir hönd á er að þarna séu skiptar skoðanir. Vegna sterkrar ráðningarfestu er erfitt að losa sig einfaldlega við hinn siðblinda, sama hversu langt hann gengur. Þar er sjaldan beinlínis um lögbrot að ræða, það er hægt að beita valdníðslu á svo ótal aðra vegu. En óheiðarleikinn og ofbeldisfull hegðun eru auðsjáanleg. Að sumu leyti er siðblindum vissulega vorkunn. Hann er aumkunarverður. Hann sér aldrei sök hjá sjálfum sér heldur telur alla aðra breyta rangt. Hann skortir samhygð og samvisku. Hann iðrast einskis. Samt finnst Mäkelä óþarft að vorkenna siðblindum heldur eigi að hugsa um fórnarlömb þeirra. Ástandið mun aldrei skána. Maður á að berjast á móti og ekki láta traðka á sér en gangi það ekki er um að gera að segja upp starfi og fara, það er ekki vesalmennska heldur nauðsyn til að lifa af. Hann segir:„... sem sálusorgari get ég aldrei hvatt neinn til að vera um kyrrt í slíkri þjáningu og helvíti [sem samvistir við siðblindan geta verið].... Flýðu!“⁹ *Árið 2007 kom út í Danmörku bókin Forklædt. Pæne psykopater og deres ofre eftir Irene Rønn Lind. Hún er menntaður kennari, fjölskylduráðgjafi og hefur lokið cand.pæd.psyk.aut. gráðu. Lokaritgerð hennar, 2001, fjallaði einmitt um „pæne psykopater“. Irene er starfandi sálfræðingur og hefur setið í sóknarnefnd á Sjálandi. Bók hennar virðist hafa vakið mikla athygli. Hugtakið „pæne psykopater“ hef ég áður þýtt sem „snotrir siðblindir“ en mætti líka notast við „huggulegir siðblindir“ (á ensku eru notuð „successful psychopath“, „subclinical psychopath“ o.fl. orð yfir þetta sama, þ.e.a.s. siðblindan sem tekst að taka þátt í samfélaginu og halda sig utan fangelsismúranna). Irene Rønn Lind heldur því fram að fyrirgefning og opnar dyr kirkjunnar geri hana að hreinasta gósenlandi fyrir siðblinda. Hún segir: „Hin jákvæðu gildi sem ríkja í kirkjunni, s.s. fyrirgefning og náungakærleikur, gera siðblindum auðvelt fyrir í innan kirkjunnar. Hin jákvæðu gildi virka nánast eins og óútfyllt ávísun fyrir hinn siðblinda og aðferðir hans. Þetta þýðir að hann fær oft að valsa óáreittur í mörg ár uns fólk fær endanlega nóg. ... Hagur siðblindra er góður í kirkjusamfélaginu og það skapar vandamál því aðfarir hins siðblinda fá aukið vægi í hinu trúræna. Þetta gerir aðstæður í kirkjunni ólíkar aðstæðum á venjulegum vinnustað. Þegar maður nær tangarhaldi á sambandi fólks við guð öðlast maður ríkulegt vald. ... Sá siðblindi mun hafa áhrif á söfnuðinn. Nærvera hans mun skaða trúnaðinn, umhyggjuna og tiltrúna. Fólki reynist erfitt að sýna trúnaðartraust því það hræðist að það sem það upplýsir verði notað gegn því. Hinn siðblindi mun alltaf sitja um að snúa vandamálum safnaðarins gegn safnaðarfólkinu sjálfu.“¹⁰ Hún vitnar í skoðun danskra vinnustaðasálfræðinga sem hafa getið sér til að u.þ.b. 10% stjórnenda í atvinnulífinu séu umtalsvert siðblindir. Irene Rønn Lind telur að hlutfallið sé svipað innan dönsku kirkjunnar en tekur fram að auðvitað sé um ágiskun að ræða. ¹¹ Á sóknarnefndarfundum sýnir hinn siðblindi ógnandi framkomu og heitir fólki glötun. Hann þolir ekki gagnrýni, finnur ekki til samviskubits og allt sem hann gerir er einungis í eigin þágu.¹² Irene Rønn Lind hefur sýnt tengsl hins siðblinda við söfnuðinn í svona töflu: Og hún lýsir því svona hvernig hegðun hins siðblinda gæti skarast við verkefni prests: ¹³ Dæmi um bágt ástand í kirkjunni Í inngangi bókar sinnar rekur Irene Rønn Lind nokkur dæmi úr dönskum fjölmiðlum sem sýna eyðileggjandi atferli einstaklinga. Hún tekur fram að ekki sé hægt að fullyrða að einstaklingarnir sem við sögu koma séu siðblindir en segir að þessi dæmi sýni hvernig siðblindur gæti hagað sér. Dæmi VII er um frétt sem birtist á forsíðu Kristilegs dagblaðs í 4. apríl 2001. Fyrirsögnin var „Kirkjur Kaupmannahafnar kærðar fyrir einelti“. Í tveimur greinum og í leiðara blaðsins var lýst einelti og áreitni í 8 kirkjum þar í borg sem tilkynnnt hafði verið til Vinnuverndar (Arbejdstilsynet). Í leiðaranum var vísað til kirkjuráðstefnu og staðhæft að í fjórðu hverju sóknarkirkju í Danmörku ríkti ófriður. Irene hringdi samdægurs í blaðamanninn sem skrifaði greinarnar og komst að því að í þeim 8 tilvikum þar sem hafði verið tilkynnt um einelti og áreiti mátti rekja helminginn til sömu manneskjunnar.¹⁴ Af flokkadráttum og eineltismálum í kirkjum Kaupmannahafnar voru þau alvarlegustu í Stefánskirkjunni. Þar logaði allt í illdeilum: Tveimur prestum (Anne Braad og Ivar Larsen) líkaði engan veginn við þriðja prestinn (Lull Ross); kórinn hafði verið rekinn munnlega en starfaði samt áfram; sóknarnefndin var klofin í afstöðu sinni og organistinn var kominn í langt veikindaleyfi vegna áfallastreitu sem stafaði einkum af einelti fyrstnefndu prestanna tveggja. Organistinn, Ole Olesen, hafði þá starfað í Stefánskirkjunni í tæp 30 ár. Það var hann sem kærði til Vinnuverndar. Presturinn sem átti undir högg að sækja hafði skrifað Kirkjumálaráðuneytinu bréf og beðið um úttekt á vinnuumhverfinu í kirkjunni. Hún hafði líkað skrifað sóknarnefndinni og tilkynnt að hún yrði fyrir einelti. Presturinn Ivar Larsen, sem virðist aðallega hafa verið stuðningsmaður sr. Anne Braad, hafði á hinn bóginn mætt á fund sóknarnefndar til að upplýsa hana um hver væru fyrstu skrefin til að reka prest vegna samstarfsörðugleika. Kórinn beið eftir formlegum uppsagnarbréfum. Um stöðu kórsins sagði Anne Braad: „Ég veit ekkert um lagagreinar og lagalega framkvæmd. En við höfum verið að vinna í því að reka kórinn í heilt ár og enn hefur ekki orðið af því. ... Sennilega er það ekki hægt.“ Aðspurð hvort ekki væri stuðlað að lélegu vinnuumhverfi með að reka fólk og láta það svo halda áfram að vinna, svaraði hún: „Maður verður að reyna. Svo getur maður vonað að þau hætti sjálf.“ Fyrrum kórmeðlimur sagði í uppsagnarbréfi sínu, sem sent var til allrar sóknarnefndarinnar, prófasts og biskups: „Mér varð fljótlega ljóst að kirkjan og starfsmönnum hennar er stýrt af klíku, hópi manna sem hafa þvingað sitt í gegn með því að þegja yfir eða gefa rangar upplýsingar, beita ásökunum og ógnandi framkomu. Þær ákvarðanirnar sem þrýst var í gegn hafa á ýmsan máta ekki verið til að bæta daglegt starf í kirkjunni.“¹⁵ Fimm árum síðar voru deilumálin í Stefánskirkjunni enn óleyst. Lull Ross var hætt og einungis tveir prestar starfandi við kirkjuna, þau Anne Braad og Ivar Larsen. Vinnueftirlitið taldi sig ekkert geta gert því einelti og áreiti félli utan verksvið þess. Svona mál yrðu málsaðilar að leysa sjálfir. Biskup Kaupmannahafnar vildi ekki tjá sig um málið, sagði einungis: „Þetta eru nýjar fréttir fyrir mig. Ég hef hvorki heyrt um kærurnar frá kirkjunum né frá Vinnueftirlitinu. En ég mun auðvitað skoða málið með opnum huga.“ Organistinn hafði býsna lítið getað unnið og aðallega verið í veikindaleyfi. Það sem gerst hafði í málum hans til þessa: Hann reyndi ná sáttafundi með prestum kirkjunnar en sóknarnefndin svaraði ekki erindi hans (2001); Sóknarnefndin reyndi að reka organistann því hann gæti ekki sinnt starfinu vegna veikinda en organistinn leitaði þá til umboðsmanns („sætteombudsmand“ sem samsvarar umboðsmanni Alþingis hér á landi) (2002); Haldinn var fundur með þáverandi kirkjumálaráðherra sem krafðist þess að deiluaðilar fyndu lausn á málinu (2005); Formlegar sáttaumleitanir, að kröfu umboðsmanns, milli presta og organista fóru út um þúfur (2005); Organistinn kom til starfa í 6 vikur en gafst upp (sumarið 2005); Sóknarnefndin vinnur í að losna við organistann með því að endurskipuleggja stöðu organista (sumarið 2006). Sérfræðingur í stjórnun sagði um þessi mál: Sáttaumleitanir geta oft leyst deilur en einungis ef báðir aðilar vilja leysa þær, annars gerist ekkert. Í venjulegu vinnuumhverfi hefði ósættið aldrei náð svona langt, það væri örugglega búið að reka annan aðilann.¹⁶ Sennilega er það tilviljun að dæmið um siðblindan í kirkjunni í norsku bókinni Sjarmør og tyrann. Et innsyn i psykopatenes og ofrenes verden er líka um samskipti prests og organista. Þetta er sönn saga og segir frá konu, organistanum Ragnhildi, sem prestur kominn á efri ár kúgaði til að hætta störfum. Presturinn kom fyrir sem blíður og indæll maður, sagði brandara og virtist frjálslyndur af presti að vera. Hann hafði líka einlægan áhuga á söng og mátti heyra sterka raust hans yfirgnæfa aðra í kirkjusöng. Dag nokkurn fékk Ragnhildur bréf frá sóknarnefndinni þar sem kvartað var yfir tónlistarvali hennar. Ragnhildur hafði nokkru fyrr álpast til að segja prestinum að sálmur sem fluttur var við barnaskírn væri tæpast viðeigandi. Hún hringdi í vinkonu sína í sóknarnefndinni og vinkonan kom þá af fjöllum, sóknarnefndin hafði alls ekkert fjallað um tónlistarval í kirkjunni á sínum fundum. Þegar hún ræddi svo málin við prestinn kom fram að hann hafði haft samband við formann sóknarnefndar og að hann liti á það sem ögrun við sig þegar hún léki eitthvað í kirkjunni sem hún hefði ekki áður borið undir hann. Ragnhildur fór að átta sig á prestinum, að hann léki tveimur skjöldum; héldi t.d. við konu sem var starfsmaður safnaðarins. En sjálf varð hún taugaóstyrk og lá andvaka á næturnar af því henni fannst hún órétti beitt. Næst kom skrifleg kvörtun yfir að Ragnhildur hefði fært til hluti í kirkjunni, farið þannig út fyrir valdsvið sitt og brotið af sér í starfi. Á skipulagsfundum kirkjunnar leit presturinn ekki við henni og lét allar hennar tillögur sem vind um eyru þjóta. Hann var líka vanur að gera grín að tillögum annarra og tilkynna að hann myndi leysa málin sjálfur svo enginn þorði að mótmæla honum á þessum fundum. Ragnhildur þurfti svo að taka sér frí vegna veikinda í fjölskyldunni. Presturinn tilkynnti strax að þetta yrði launalaust frí því það þyrfti að borga afleysingarmanni og hún samþykkti það. Fríið varð nokkrum dögum lengra en til stóð í upphafi en Ragnhildur lét vita á skrifstofu prestsins. Þegar hún kom aftur heim lá bréf í póstkassanum þar sem henni var tilkynnt að stöðuhlutfall hennar hefði verið lækkað niður í nokkrar klukkustundir á viku. Þegar hún spurði prestinn út í þetta svaraði hann pirraður að þetta væri ákvörðun sóknarnefndar. Hins vegar kom í ljós að sóknarnefnd hafði aldrei fjallað um þetta mál heldur hafði presturinn fengið formann sóknarnefndar til að skrifa bréfið. Ragnhildur hafði ekki krafta til að standa í þessu lengur og taldi að ef hún fylgdi málum eftir yrði hún stimpluð sem upphafsmaður illinda sem myndi eyðileggja starfsferil hennar innan kirkjunnar. Hún sagði upp og réði sig í aðra sókn.¹⁷ Hvernig er staðan á Íslandi? Ég get ekki fundið nein dæmi þess að hættuna á að siðblindir sæki í störf innan Þjóðkirkjunnar hafi einu sinni borið á góma. Eina dæmið þar sem siðblinda í kirkjunni er beinlínis nefnd á nafn er að prestur segist hafa sagt fyrrum biskupi árið 1996 að hann væri psykopat. Í bæklingnum Kirkjan mótmælir ofbeldi gegn konum. Framkvæmdaáætlun fyrir kirkjuna er minnst á andfélagslega ofbeldismenn: „Þeir skiptast almennt í tvo flokka: - Hinir andfélagslegu sem hafa litla sjálfstjórn, eru uppstökkir og ofbeldishneigðir við flestar aðstæður. - Hinir dæmigerðu sem beita einungis maka sinn og börn ofbeldi.“¹⁸Önnur dæmi um að kirkjunnar menn eða Þjóðkirkjan sem stofnun hafi brúkað orðið siðblindur (eða andfélagslegur persónuleiki, víðara hugtak sem nær m.a. yfir siðblindan) hefur mér ekki tekist að finna. E.t.v. eru Þjóðkirkjunni þessi hugtök og þessar manngerðir enn ókunnar. [Viðbót 1. febrúar 2011. Ég hef rekist á örfá dæmi í viðbót þar sem siðblindu ber á góma í máli kirkjunnar þjóna. Þau eru:

Karl Sigurbjörnsson: „Það er því miður alveg áreiðanlegt að trú er í sjálfu sér engin trygging fyrir siðgæði og sönnum dyggðum. Siðlausa og siðblinda menn er eins að finna meðal trúaðra og guðlausra. Allt mannlegt eðli hneigist til sjálfshyggju og eigingirni.“ í pistlinum „Krossinn — páskarnir“ sem fluttur var í Dómkirkjunni þann 23. mars 2008. Heimild: Wikitilvitnun;
Sr. Ólafur Þ. Hallgrímsson: „Kæra Siðmenntarfólk, þetta er ekki siðmennt, heldur einhvers konar siðblinda. Af henni höfum við nóg. Þjóðin þarf í sameiningu að finna veginn út úr ógöngunum, þrönga veginn, veginn til lífsins, veg Jesú Krists, sem sjálfur er »vegurinn, sannleikurinn og lífið«. (Jóh. 14).“ Sr. Ólafur vísar til þess að Siðmennt sé andsnúin kristinfræðikennslu í skólum. Heimild: Pistill Ólafs birtur á síðu Vantrúar;
Sr. Birgir Ásgeirsson í „Blindu“, prédikun flutt 14. október 2007: „Einhver versta blinda sem til er, er siðblinda. Það er sú blinda, sem leiðir maninn frá því, sem er honum helgast af hjarta og hann getur tileinkað sér að grundvallaratriði, þ.e. það sem varðar tilvist hans, sannfæringu, heill og hamingju hvað mest.“ Heimild: Prédikun Birgis birtist á Trúin og lífið;
Sr. Gunnþór Þ. Ingason í „Dýrkun Guðs á Dagverðarnesi“, prédikun flutt 15. ágúst 2010: „Hroki, sjálfumgleði og siðblinda í fjármálaumsýslu leiddu til efnahagshruns í íslensku samfélagi. Auðmýkt, sem sýnir sig í gagnrýnu og heiðarlegu endurmati og iðrun, er leið til endurreisnar og nýrra hátta svo framarlega sem hún gerist farvegur Guðs anda, líknar hans og lausnar fyrir einlæga bæn og lifandi trú í Jesú nafni.“ Heimild: Prédikun Gunnþórs birtist á Trúin og lífið.

Af þessum tilvitnunum má ráða að hr. Karl er hinn eini sem hugsanlega skilur hugtakið siðblinda. Hann er þó ansi svartsýnn þegar hann heldur því fram að allt mannlegt eðli hneigist til sterkustu kjarnaeinkenna siðblindu. Sr. Ólafur fer greinilega mjög villur vega í skilningi sínum á þessari geðröskun og efast má um að sr. Birgir og sr. Gunnþór skilji um hvað þeir eru að tala, Gunnþór slær að vísu fram klisjunni „siðblinda í fjármálaumsýslu“ en lækninginn sem hann boðar bendir til að hann skilji hana ekki. Reyndar virðast allir þrír prestarnir halda að lækning við siðblindu sé fólgin í betri og meiri kristnun þjóðarinnar. Ég held að engir geðlæknar og sálfræðingar séu sammála þessu einfeldningslega viðhorfi til lækningar siðblindu.] Á hinn bóginn hefur ekki skort á deilur og úlfúð innan Þjóðkirkjunnar undanfarinn einn og hálfan áratug miðað við fregnir í fjölmiðlum, ekkert síður en í Kaupmannahöfn upp úr aldamótunum. Ég nefni nokkur dæmi - og tek það skýrt fram að ég er ekki að gera því skóna að neinir sem málin varða séu siðblindir, þetta eru einungis dæmi um deilur, uppsagnir og ásakanir um einelti. Þau eru öll studd fréttum í fjölmiðlum en ég kýs að tengja ekki í heimildir að sinni enda kannast flestir lesendur sjálfsagt við mörg þessara mála. Í a.m.k. þremur tilvikum hefur organista verið sagt upp störfum, ýmist vegna óánægju prests/ presta eða sóknarnefnda. Stundum hafa sóknarnefndir fylkt sér bak við organistann og gegn prestinum, stundum hefur sóknarnefnd stutt prestinn. Prestur og djákni hafa lent í útistöðum og sóknarnefnd klofnað. Prestar hafa oft lent í útistöðum við söfnuði. Prestar hafa deilt um hver ráði einstökum kirkjum. Prestur ásakaði sóknarbörn sín um að kenna börnum sínum að leggja sig í einelti. Tiltölulega nýlega ásakaði prestur fjölmiðla landsins um að leggja alla Þjóðkirkjuna í einelti ... o.s.fr. Og nú er loksins verið að rannsaka ásakanir og kærur um kynferðislegt ofeldi og kynferðislega misbeitingu fyrrverandi biskups, mál sem ráðamenn í Þjóðkirkjunni hafa gert sitt besta til að stinga undir stól allt þar til í fyrra. Þjóðkirkjan er auðvitað í vissri klemmu þegar svona mál koma upp. Það er ekki hlaupið að því að segja upp ríkisstarfsmönnum.¹⁹ Aftur á móti virðist hún hafa verið treg til að grípa til þeirra ráða sem hún þó hafði / hefur, s.s. formlegra áminninga, sem eru undanfari uppsagnar. Helsta ráð Þjóðkirkjunnar virðist hafa verið að taka einstaka presta úr umferð með því t.d. að fá þeim annað embætti eða bara annað brauð. Þjóðkirkjan hefur þó nýverið reynt að stemma stigu við því að hver sem er geti ráðið sig sem prestur í sókn. Að loknu Kirkjuþingi síðasta var starfsreglum sóknarnefnda og presta breytt og gert óheimilt að ráða einstakling til að sinna börnum og ungmennum undir 18 ára aldri hafi menn hlotið refsidóm vegna brota á barnaverndarlögum, kynferðisbrot eða önnur ofbeldisverk. Augljóst er að prestar komast ekki hjá því að sinna aldurshópnum undir 18 ára aldri, t.d. í fermingarfræðslu, svo í raun takmarkar þessi breyting ráðningu hvers sem er í prestsstarf. Aftur á móti undanskilur kirkjan dóm skv. 217. gr. almennra hegningarlaga; þar er fjallað um „minni háttar“ ofbeldi þar sem dæma má í sekt eða 6 mánaða til eins árs fangelsi. Þetta er afar einkennilegt, finnst mér, því ef kenningar þeirra norrænu rithöfunda sem ég hef rakið hér að ofan standast þá hefur Þjóðkirkjan skilið eftir víðan möskva fyrir þá hugsanlegu siðblindu sem sækjast eftir störfum innan hennar, t.d. preststarfi.²⁰ Niðurstaða mín er að það sé undarlegt hve íslenska Þjóðkirkjan hefur látið umræðu um siðblindu meðal kirkjunnar þjóna og hrikalegar afleiðingar hennar algerlega fram hjá sér fara; Ekki hvað síst í ljósi þess hve mikil umræða hefur verið á Norðurlöndunum og að þar hafi verið gefnar út 3 bækur um efnið, s.s. rakið hefur verið, þar sem höfundar eru allir sammála um að kirkjan höfði sérstaklega til siðblindra. Það er ósennilegt að eitthvað annað eigi við Ísland.

1 Tilvitnun í Irene Rønn Lind í Friborg, Kira: „Magtmennesket i kirken. (Den pæne psykopat)“ í Kritisk.dk Evangelist set med kritiske øje. Útg. ár vantar en skv. textanum er hann skrifaður 2007. Skoðað 27. janúar 2011. 2 Løvås, Edin. 1999. Formáli að Den farliga maktmänniskan (sænskri þýðingu á bókinni hans) á Sola Scriptura. Fyrstu 19 kaflana (af 23) má lesa á þessum vef; kaflar 1-10 og 11-19. Stytt endursögn af sænsku þýðingunni er á blogginu Tankar kring Livet. Funderingar kring livet i stort..., færslan er frá 11. nóv. 2007. Góð endursögn (á norsku) á helstu kenningum Løvås, settum í samhengi við fleiri kenningar um óhæfa valdsmenn innan kirkjunnar, er í pistli Gunnars Elstad, óársettum, Vanskelige medarbeidere. Skoðað 27. janúar 2011. 3 Løvås, Edin. 1999. 1.kafli. 4 Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 202-203. Sjarmør og tyrann. Et innsyn i psykopatenes og ofrenes verden. H. Aschehoug & Co (W. Nygaard), Oslo. (Þetta er aukin og endurbætt útgáfa frá 1997.) 5 Løvås, Edin. 1999. 15. kafli. 6 Tilvitnanir í Edin Løvås og endursögn á texta hans í Elstad, Gunnar. Án ártals. Vanskelige medarbeidere, s. 3 7 Løvås, Edin. 1999. 7. kafli 8 Tilvitnanir í Eden Løvås og endursögn á texta hans í Elstad, Gunnar. Án ártals. Vanskelige medarbeidere, s. 3 9 Fernström, Kristina. 2005. Viðtal við Raimo Mäkelä. „Psykopaterna finns mitt i bland oss. Fly för livet“ í Kyrkpressen, fimmtudaginn 10. 2. 2005, nr. 6, s. 16-17. Fontana Media, Församlingsförbundet, Finnlandi. Sjá má ritdóm um dönsku þýðinguna: Dalsgaard, Lone. 2004. „Magtmisbrug i menigheden“ á Udfordringen.dk, 25. 3. 2004. Skoðað 27. janúar 2011. 10 Thuesen, Janni. 2007. Viðtal við Irene Rønn Lind. „Kirkens pæne psykopater“, Kristendom.dk, 7. maí 2007. Skoðað 27. janúar 2011. 11 Tilvitnun í Irene Rønn Lind í Larsen, Ole. „Psykolog: Pæne psykopater stortrives i kristne miljøer“ á Domino Kristent livsstils magazine, 5. febrúar 2010 (sænsk þýðing á sömu grein er hér). Skoðað 27. janúar 2011. Ath. að Hare, Robert og Paul Babiak greindu 3,5% af yfirmönnum stórfyrirtækja siðblinda [talið er að 1% manna séu siðblind] og nota niðurstöðurnar sem rök fyrir því að siðblindir sækist mjög eftir stjórnunarstöðum í viðskiptafyrirtækjum og víðar. Sjá Hare og Babiak. 2007. Snakes in Suits. When Psychopaths Go to Work. HarperCollins Publishers, New York, s. 193. (Bókin kom fyrst út 2006.) Svo virðist sem Danir noti annað viðmið og greini miklu stærra hlutfall fólks siðblint. Það gæti stafað af því að á Norðurlöndunum þarf lægra skor á siðblindugátlista Hare (PCL-R) til að uppfylla siðblindu en líklegri skýring er að Danir telji ýmis önnur einkenni andfélagslegrar persónuleikaröskunar til siðblindu. 12 Thuesen, Janni. 2007. „Kirken tiltrækker pæne psykopater“, Kristendom.dk, 7. maí 2007. Skoðað 27. janúar 2011. 13 Friborg, Kira. 2007. „Magtmennesket i kirken. (Den pæne psykopat)“ á Kritisk.dk. Evangelist set med kritiske øjne. Skoðað 27. janúar 2011. Ef menn vilja lesa meira um kenningar Irene Rønn Lind má benda á grein Dorte Toudal Viftrup, sálfræðings sem situr í sóknarnefnd í Hvítasunnusöfnuðinum danska, „Psykopater på kirkens talerstol...“ á Baptistkirken.dk, 4. maí 2008. Skoðað 27. janúar 2011. 14 Lind, Irene Rønn. 2007. Inngangur að Forklædt. Pæne psykopater og deres ofre, s. 13-14. Credo Forlag, Kaupmannahöfn. Skoðað 29. janúar 2011. 15 Leiðarinn og greinarnar í Kristeligt dagblad 4. apríl 2001 eru: „Krig i kirken“, „Københavnske kirker meldt for mobning“ eftir Bente Clausen og „Stefanskirken - intrigernes holdeplads“ eftir sama höfund. Skoðað 29. janúar 2011. 16 Clausen, Bente. „Organist betales for at holde sig væk“ í Kristeligt dagblad 23. júní 2006. Skoðað 29. janúar 2011. 17 Dahl, Alv A. og Aud Dalsegg. 2000, s. 200-202. Þessi frásögn í Sjarmør og tyrann. Et innsyn i psykopatenes og ofrenes verden byggir á raunverulegu máli innan norsku kirkjunnar. Sjá má dómsorð í málinu, AD 1995 nr 40, á Lagen.nu. Í raunveruleikanum var organistanum sagt upp en hún vann málið og henni voru dæmdar skaðabætur. Skoðað 29. janúar 2011. 18 Kirkjan mótmælir ofbeldi gegn konum. Framkvæmdaáætlun fyrir kirkjuna. 2003, s. 41. Þjóðkirkjan/Skálholtsútgáfan og Lútherska heimssambandið. Um skýrsluna segir hr. Karl Sigurbjörnsson í formála, s. 5, að hún sé „staðfærð og gefin út sem verkfæri fyrir presta og djákna og söfnuði íslensku kirkjunnar til að auka skilning á því alvarlega vandamáli sem ofbeldi gegn konum er og til að styrkja kirkjuna í því að mótmæla því og vinna að upprætingu þess.“ Tilvitnunin í færslunni er tekin úr Viðauka: „II. Aðstoð við fólk sem liðsinnir þolendum ofbeldis. B. Að bera kennsl á menn sem berja.“ Lýsingin sem fylgir er einungis á karlmönnum í seinni flokknum. Aftur á móti eru talin þar upp hegðunareinkenni sem eiga vel við siðblinda en þau eru skýrð með lélegri sjálfsmynd. Í þessu sambandi má nefna að sárasjaldgæft er að konur sem eru beittar ofbeldi leiti til kirkjunnar. Í niðurstöðum könnunar sem kynntar voru í síðustu viku og var gerð árið 2008 kom í ljós að einungis 8 af 638 aðstoðarbeiðnum kvenna sem voru beittar ofbeldi af maka eða fyrrverandi maka (eða 2,1% svara) var til prests eða starfsmanns trúfélags. Ef konur höfðu verið beittar ofbeldi af öðrum og beðið um hjálp reyndust 3 af 965 hjálparbeiðnum (0,5%) vera til prests eða starfsmanns trúfélags. (Sjá Elísabet Karlsdóttir og Ásdís A. Arnalds. Rannsókn á ofbeldi gegn konum. Reynsla kvenna á aldrinum 18-80 ára á Íslandi. Desember 2010, s. 69. Rannsóknastofnun í barna-og fjölskylduvernd og Félags- og tryggingamálaráðuneytið.) 12 árum áður var algengara að konur sem voru beittar heimilisofbeldi leituðu til prests, skv. Skýrslu dómsmálaráðherra um orsakir, umfang og afleiðingar heimilisofbeldis og annars ofbeldis gegn konum og börnum. (Lögð fyrir Alþingi á 121. löggjafarþingi 1996-97). Dóms-og kirkjumálaráðuneytið, febrúar 1997, s. 34. Í símakönnun vorið 1996, sem skýrslan segir frá, sögðust 20,5% kvenna sem höfðu verið beittar heimilisofbeldi hafa leitað til prests. Einungis rúmur helmingur þeirra var ánægður með þá aðstoð sem þær fengu (56,5%). Það er eflaust umhugsunarefni fyrir Þjóðkirkjuna af hverju traust kvenna, sem búa við ofbeldi, til presta hafi minnkað svo mjög á þessum 12 árum sem liðu milli kannananna. Skýrslurnar voru skoðaðar á vefnum 29. janúar 2011. 19 Sjá t.d. „Prestar nær ósnertanlegir vegna æviráðningar. Ónothæfir prestar fylla fjölbýlishús - ef svo heldur fram sem horfir“ á DV 23. mars 2000, s. 4 og „Telur of erfitt að segja upp ríkisstarfsmönnum“ í Fréttablaðinu 20. jan. 2011, visir.is. Skoðað 29. janúar 2011. 20 Starfsreglur um breytingu á starfsreglum um sóknarnefndir nr. 732/1998 og starfsreglum um presta nr. 735/1998. Kirkjuþing, kirkjan.is. Guðmundur Þór Guðmundsson setti inn 19.11. 2010 og Almenn hegningarlög 1940 nr. 19 í Lagasafn. Íslensk lög, 1. október 2010. Hvort tveggja skoðað 29. janúar 2011.

Um blogg, vef, heimildaleit og Norn

Harpa — Tue, 01 Feb 2011 18:12:46 +0000

Einhverjir hafa kannski velt því fyrir sér af hverju ég skrifa þessar ógnarlöngu greinar um siðblindu og birti á blogginu. Þetta er vissulega dálítið óvenjulegt áhugamál. Kannski er aðalástæðan sú að ég fann næstum ekkert á íslensku um efnið, þegar ég ætlaði að kynna mér það seint á síðasta ári og álít að það væri ekki vitlaust að umfjöllun lægi einhvers staðar frammi. Að sjálfsögðu geri ég mér grein fyrir því að ég hef ekki forsendur til að meta siðblindu á klínískan máta eða fjalla um hana á mjög fræðilegan hátt, til þess skortir mig einfaldlega menntun og yfirsýn yfir geðsjúkdómafræði. Á móti kemur að ég hef sennilega víðara sjónarhorn en fagmaður af því ég er ekki eins bundin af einsleitum heimildum. Hin aðalástæðan, sú sem blasti við mér í upphafi, er ógurlegur athyglisbrestur og gleymska, sem hrjáir mig og fer óendanlega mikið í taugarnar á mér. Það er erfitt fyrir pottþéttar meyjur (altso í meyjarmerkinu) að vera álfar út úr hól mánuðum saman ;) Út af því gloppótta minni er fínt að skrifa niður fyrir sig sjálfa upp á seinni tíma notkun og hvað er þægilegra en eiga efni á Vef? Maður er svona hundrað sinnum fljótari að fletta upp og leita á Vefnum en í bók eða útprentuðu efni. Ég hef svo hugsað mér að láta efnið "gerjast" svolítið á blogginu og vefa það síðan og koma fyrir á mínu heimasvæði. Auk þess má bæta og breyta vefrænu efni jafnóðum, t.a.m. ætla ég núna á eftir að splæsa upplýsingum um siðblindar konur inn í þær færslur um siðblindu þar sem þær eiga við. Var að rekast á þennan bút (en þar heldur sjálfur Hare því fram að siðblinda kvenna sé vangreind og oft greind sem önnur persónuleikaröskun - vegna ríkjandi hugmynda um kven-og karlhlutverk í samfélaginu). Ennfremur bæti ég inn í síðasta blogg tilvitnunum íslenskra leiðtoga kirkjunnar um siðblindu, sem ég var að rekast á. Bloggið mitt er öðrum þræði gagnasafn, mismunandi vandað auðvitað. Ég sé að fólk rekst þar inn af ýmsum ástæðum; menn eru að leita að hinu og þessu og bloggfærslurnar gúgglast prýðilega. Sjá dæmi af teljaranum, sem ég tók mynd af áðan. Það gefur til kynna fjölbreytta leitarstrengi sem tengjast þessu bloggi. Talandi um leit á vef þá er ég sannfærð um að Google.com er talsvert betri en leitin í gagnasöfnum á Hvar.is. Ég er miklu fljótari að finna greinar á scholar.google.com heldur en á hvar.is, auk þess sem scholar.google.com gefur upplýsingar á borð við hve margir tengja í viðkomandi grein (þ.e. vitna í hana) og nefnir þá staði þar sem hún er vistuð. Fyrir meir en áratug hlustaði ég á Heimi Pálsson tala um eitthvað á einhverri ráðstefnu eða fundi og mér er minnisstætt að hann hélt því fram að ekki væri lengur eftirsóknarvert að vera getið í heimildaskrá eða tilvísanaskrá rita, málið væri að "láta linka í sig". Eins og venjulega hafði Heimir rétt fyrir sér. Efni á vef (hvort sem um er að ræða vefsíður eða pdf-skjöl) er líka miklu þægilegra en á prenti í þeim fræðum sem menn vilja nota APA heimilda-og tilvísanakerfi. (Þá er bara vitnað í höfund, bók, útg.stað o.þ.h. en ekki í blaðsíðutal. Stundum hefur mér dottið í hug, þegar ég skoða ritgerðir á Skemmunni.is, að hægt sé að ljúga hverju sem er upp á hvern sem er því hvaða leiðbeinandi nennir að fletta gegnum bókahaug til að staðfesta eitthvað sem vitnað er í, í ritgerð? Mér dettur ekki eitt augnablik í hug að venjulegur háskólakennari hafi slíkan haug á takteinum í sínu heilabúi, einkum vegna þess að í sálfræði- og félagsvísindum virðist aðalatriðið að sviga sem mest og oftast.) Maður er skotfljótur að finna réttu staðina með leitarorði ef efnið er á tölvutæku formi. Þegar fundist hefur álitleg grein á scholar.google.com en útgáfan er ekki opin (og útdrátturinn lofar góðu) má finna rétta tímaritið og tölublaðið á hvar.is. Í slíku bardúsi hef ég reyndar áttað mig á hve gagnagrunnar hvar.is eru takmarkaðir, þ.e. hve vantar mörg tímarit í þá. Þetta er stundum áberandi með siðblinduna en mjög áberandi þegar maður leitar að greinum um prjónafræði ýmiss konar. Oft er hægt að bjarga sér í siðblindunni með leit á http://www.free-pdf-ebooks.com/ en í prjónafræðum er þar ekki um eins auðugan garð að gresja. Heimildir um prjónasögu er einnig erfitt að finna á bókasöfnum. Eins og er skipti ég við Þjóðarbókhlöðu, Norræna húsið og bókasafnið í Kennaraháskólanum til að viða að mér efni. En grundvallarritin tvö eru hvergi til; Ég er búin að kaupa annað en hitt er gersamlega uppselt. Næst er að kemba vefinn og leita að fornbókasölum sem hugsanlega gætu átt þá bók. Grundvallartímaritið Textile History er á vefnum en er ekki í gagnasöfnum hvar.is og því hvorki háskólaaðgangur né landsaðgangur að því. (Hver grein kostar tæplega 40 dollara og það er af og frá að ég borgi slíkt verð fyrir grein á vefnum!). Pappírsútgáfa af tímaritinu frá 1991 (eða bara tölublöðum þess árs, það er ekki hlaupið að því að sjá það) er einungis til á Þjóðminjasafninu. (Jú, ég mun auðvitað hafa samband við fólkið þar og fá að skoða og ljósrita ef mörg tölublöð eru til, það er ekkert mál að finna yfirlit yfir efni alls forðans á vefnum og vera búin að sigta út álitlegar greinar). Ein af frægari heimildum um prjónasögu er Mary Thomas's Knitting Book. Skv. Gegni er til eitt eintak af henni á landinu - í Seyðisfjarðarskóla! Þar er hún auk þess ekki lánuð út heldur einungis til afnota á safninu. Ætli sé ekki vænlegra að leita að notuðu eintaki á Amazon.com en gera sér ferð á Seyðisfjörð að vetrarlagi (þótt ég hafi reyndar aldrei komið þangað)? Ég ætlaði að fara að vinna aðeins í málsöguefni í morgun en festist í Norn, sem mér finnst alltaf jafnspennandi. (Og sá að ég þarf að fara á Þjóðarbókhlöðu til að fletta upp í orðabók Jakobsens, fann orðið og bls. tal í orðabókinni á vefnum en svo kom einhver helv. höfundaréttur í veg fyrir að gagnasafnið birti síður fyrir lesendur utan Bandaríkjanna ...). Best að slútta þessari færslu með tilvitnun í faðirvorið, á Orkneyja- og Hjaltlandseyjanorn. Það er viss yfirbót eftir að hafa bloggað um siðblindu innan kirkjunnar ;)

Siðblindir í viðskiptum

Harpa — Sat, 05 Feb 2011 11:47:34 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, IV hluti (Finna má aðrar færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, sjá efnisflokka hér til hægri.) Þar sem siðblindir einstaklingar hafa fengið að leika lausum hala er mikilvægt að hreinsa til með því að afhjúpa þá og lögsækja þar sem það á við. Siðblinda er áhugavert, en um leið mjög alvarlegt, óhugnalegt og hættulegt fyrirbæri, og það þarf ekki sérfræðing í geðlækningum til að segja manni að siðblinda sé ekki eftirsóknarverð í fyrirtækjum, hvað þá í samfélagi manna.¹ Siðblinda í viðskiptum er eiginlega sú eina birtingarmynd siðblindu sem vakið hefur einhverja athygli hér á landi, ekki hvað síst í kjölfar efnahagshrunsins. Má nefna að Nanna Briem geðlæknir, sem vitnað er til í upphafsorðum, og fleiri hafa gert siðblindu í viðskiptalífinu góð skil og ættu áhugasamir endilega að kynna sér það efni.² [Viðbót 7. febrúar: Þeim sem vilja hlusta /horfa á íslenskt ljósvakamiðlaefni um siðblindu í viðskiptum og hugsanleg tengsl hennar við efnahagshrunið er bent á þetta: Fréttaaukinn 10. janúar 2010; Fréttir Stöðvar 2 - 3. febrúar 2010; Mbl-Sjónvarp - 3. febrúar 2010; Víðsjá 3. febrúar 2010; Spegillinn 3. febrúar 2010. Þetta efni fjallar einkum um Nönnu Briem og þá athygli sem hún vakti á siðblindu í viðskiptalífinu snemma árs 2010. Ég þakka Láru Hönnu Einarsdóttur kærlega fyrir að benda mér á efnið og fyrir að hafa gert það aðgengilegt.] Siðblinda í fyrirtækjum hefur talsvert verið rannsökuð og er víða fjallað um hana, gott ef hún hefur ekki verið í tísku undanfarinn áratug. Frægasta bókin um þetta er bók þeirra Pauls Babiak og Roberts D. Hare, Snakes in Suit. When Psychopaths Go to Work. (Upphaflega átti bókin reyndar að heita When Psychopaths Go to Work: Cons, Bullies and the Puppetmaster, þar sem þrjár helstu gerðir siðblindra í fyrirtækjum eru taldar upp í titlinum.³) Robert D. Hare er helsti sérfræðingur heims í siðblindu, s.s. ætti að vera ljóst hafi menn lesið fyrri bloggfærslur mínar um efnið, og Paul Babiak er iðnaðar- og fyrirtækjasálfræðingur. Babiak hafði rekist á 8 siðblinda einstaklinga í vinnu sinni sem ráðgjafi ýmissa fyrirtækja. Þessir einstaklingar áttu farsælan starfsferil að baki þrátt fyrir að mælast með umtalsverða siðblindu á kvarða Hare (PCL-R), sjö þeirra mældust með um eða yfir 29 stig, sá áttundi náði því ekki alveg. (Skorin náðu frá 24,3 stigum til 32,9.).⁴ Hann hafði samband við Robert D. Hare og þeir slógu sér saman. Þeir Babiak og Hare rannsökuðu síðan 203 stjórnendur í ýmsum fyrirtækjum vestanhafs og prófuðu mælitækið B-360° sem þeir voru að þróa. Í ljós kom að algengi siðblindu var talsvert meira en almennt mælist í samfélaginu eða 3,5% meðal stjórnendanna en er venjulega talað um 1% siðblinda, jafnvel tæplega það, meðal þorra almennings.⁵ Siðblinda í viðskiptalífinu reyndist hafa jákvæð tengsl við álit manna innan fyrirtækjanna á persónutöfrum eða hvernig stjórnendurnir komu fyrir en neikvæð tengsl við mat annarra á ábyrgð og hegðun, t.d. samstarfshæfni og færni í stjórnun.⁶ Höggormar í jakkafötum Hér á eftir verður gerð grein fyrir helstu niðurstöðum þeirra Babiak og Hare í bókinni Snakes in Suit. When Psychopaths Go to Work, ásamt því að tæpa á kenningum annarra þar sem þar á við. Í formála nefna þeir að frá síðasta áratug liðinnar aldar hafa fyrirtæki lagt æ meiri áherslu á samkeppni, skilvirkni, hraða og gróða og í því augnamiði varpað skrifræðisveldinu gamla fyrir róða. Fyrirtækin reiða sig á bráðabirgðaráðstafanir, hafa færri lögfræðinga, einfaldara kerfi, meira frjálsræði starfsmanna til ákvarðana og minni skriffinnsku. Vald sumra fyrirtækja er orðið nær takmarkalaust, auðæfin ævintýraleg og siðfræðilegir staðlar og gildi eru fyrir borð borin. Þetta er hluti skýringarinnar á því af hverju siðblindir sækjast eftir störfum, helst stjórnunarstöðum, í fyrirtækjum og af hverju þeir geta auðveldlega hreiðrað þar um sig. *Menn glepjast á að ráða siðblinda til starfa í fyrirtækjum af því að:

Sumir kjarnaþættir siðblindu kunna að virðast töfrandi í starfsumsókn og auka möguleika á ráðningu, t.d. hve siðblindir eru heillandi og duglegir að kjafta sig gegnum starfsviðtöl. Auk þess falsa þeir oft meðmælin sem þeir framvísa.
Sumir starfsmannastjórar halda að siðblindueinkennin séu merki um „forustuhæfileika“ (hæfileika til að fá aðra á sitt band og láta þá hlíta fyrirmælum) en í rauninni eru þetta hneigðin til þvingunar, drottnunar og ómældrar stjórnsemi.
Í síbreytilegu viðskiptaumhverfi vantar leiðtoga til að hrista upp í fólki og drífa verkin af. Sjálfselska, kaldlyndi og tilfinningaleysi urðu allt í einu eftirsóknarverðir eiginleikar.
Siðblindir hrífast af þessu nýja viðskiptaumhverfi og laðast að viðskiptum þar sem hraði, mikil áhætta og mikill gróði er í boði.⁷

*Sömu aðferðir henta siðblindum innan fyrirtækis og í samskiptum við fólk almennt. Greina má háttalag þeirra í þrenns konar ferli:

Þeir meta aðstæður: Þetta gera þeir fyrstu mánuðina í starfi. Þeir greina umhverfi sitt, hasla sér völl og tengjast áhrifamönnum innan fyrirtækisins (verndurum og peðum).
Þeir taka yfir og byrja að ráðskast: Þetta gera þeir t.d. með því að fegra mannorð sitt, gera lítið úr öðrum, dreifa röngum upplýsingum, ýta undir deilur, afbrýðisemi og samkeppni milli hinna svo allir verði of uppteknir til að geta haft auga með þeim siðblinda. Á þessu stigi gera þeir oft einhverja að sérstökum trúnaðarmönnum sínum til að treysta vináttuböndin (en segja þeim náttúrlega ekki satt).
Þeir yfirgefa svæðið eða þeir færast upp metorðastigann og hrifsa völdin af verndara sínum.⁸

*Siðblindir byrja á að sannfæra aðra um heiðarleika, heilindi og einlægni sína. Síðan snúa þeir sér að því að sjá út fólkið í fyrirtækinu: Peðin eru þeir sem hafa eitthvað sem svikahrappurinn ágirnist. Það geta verið mörg peð í fyrirtækinu sem þjóna mismunandi tilgangi; ráða yfir upplýsingum, peningum, sérfræðiþekkingu, hafa áhrif, sambönd o.s.fr. Siðblindur einbeitir sér að því að finna peð sem allra fyrst. Mörg peð eru svo blinduð af svikahrappnum að þau láta honum í té hvað sem er, sama hversu óviðeigandi eða hneykslanleg bónin er. Eitt helsta bragð hins siðblinda er að biðja um vinargreiða sem er aldrei endurgoldinn. Verndararnir eru háttsettir einstaklingar sem bera blak af siðblindum, oft áhrifamiklir forstjórar sem taka hæfileikaríka starfsmenn undir verndarvæng sinn og hjálpa þeim að komast til metorða í fyrirtækinu. Reynsla Babiak og Hare er að gervi hins fullkomna starfsmanns og framtíðarleiðtoga hafi verið svo sannfærandi að margir í stjórnendateyminu létu heillast þótt þeir hefðu ekki haft náin kynni af þeim siðblindu. Þessi háttsettu stjórnendur gerðust verndarar þeirra. Þegar samband verndara og skjólstæðings er einu sinni komið á er erfitt að brjóta það á bak aftur. Valdamiklir verndarar verja siðblinda fyrir gagnrýni annarra. Óvirkir áhorfendur eru fjöldi samstarfsmanna og millistjórnenda sem hinn siðblindi hefur engan áhuga á af því hann telur ekki að þeir gagnist sér. Þeir í góðri aðstöðu til að sjá hvað er í gangi því sá siðblindi skiptir sér ekkert af þeim. En flest fólk hugsar einungis um sitt. Óvirku áhorfendurnir segja eftir á: „Ég skipti mér bara af mínu“, „enginn vildi hlusta á mig“ og „það er ekki mitt að skerast í leikinn“. Flónin: Þegar hið sanna eðli hins siðblinda verður ljóst, sem m.a. kemur fram í því að hinn fyrrum heillandi vinnufélagi hunsar fólk og verður kuldalegur, rennur upp fyrir peðunum að þau voru aldrei annað en flón. Þeim finnst þau hafa verið svikin og flekkuð. Það er erfitt að horfast í augu við að sú persóna sem þau treystu hvað best skuli bregðast þeim svo purkunarlaust. Skömmin og sneypan koma í veg fyrir að þau segi frá. Verndaranum, sem hélt hlífiskildi yfir hinum siðblinda fyrir efasemdum og ásökunum annarra starfsmanna og hækkaði hann í tign, fól honum flóknari verkefni og leyfði honum að leika lausum hala innan fyrirtækisins, finnst líka að hann hafi verið ginntur. Því miður verður verndarinn að flóni, glatar áliti sínu í fyrirtækinu og tapar oft starfi sínu því sá siðblindi hefur allan tímann búið í haginn fyrir sjálfan sig og hreppir stöðuna.⁹ *Siðblindum yfirmönnum má aðallega skipta í tvo flokka: Þá sem beita stjórnsemi og þá sem beita fantabrögðum. Ekki er ljóst hvort líffræðilegur munur í heila eða mismunandi aðstæður í uppvexti veldur þessum mismun.

Stjórnsamir blekkingameistarar notfæra sé aðra í eftirsókn eftir frægð, auðæfum, valdi og stjórn. Þeir eru svikulir, sjálfselskir, yfirborðskenndir, drottnunargjarnir og mjög oft lygarar. Þeim er alveg sama um afleiðingar eigin hegðunar og leiða hugann sjaldan að því hvað framtíðin ber í skauti sér. Þeir axla aldrei ábyrgð, þrátt fyrir ýmis loforð um að skila af sér, ná markmiðum eða standa við persónulega greiða. Þegar þeir eru ásakaðir kenna þeir öðrum um vandamálin. Þeir eru ruddalegir og harðbrjósta við þá einstaklinga sem hafa ekkert að bjóða þeim því þeim finnst þeir sjálfir vera æðri og í fullum rétti. Þeir hugsa aldrei um skaðann sem þeir valda fólki eða stofnunum. Í samskiptum virðast þeir oft gersneyddir mannlegum tilfinningum, sérstaklega samlíðan. Afsökunarbeiðni er þeim framandi því þeir upplifa ekki eftirsjá eða sektarkennd. Þrátt yfir þetta ganga samskipti við aðra ótrúlega vel, aðallega vegna einstakrar færni þeirra til að heilla fólk og semja sannfærandi sögur til að hafa áhrif á aðra. Þeir eru mjög leiknir í að lesa í fólk og aðstæður og haga framkomu sinni eftir því. Þeir geta skrúfað sjarmann á og af eftir því hvað hentar hverju sinni. Af því þeim tekst svo vel að dylja sína dökku drætti ná þeir auðveldlega trausti fólks og síðan hafa þeir gagn af fólki eða svíkja það. Það er eins og þeim finnist gaman að blekkja fólk, ná tangarhaldi á öðrum og fá þá til að gera ýmislegt fyrir sig.

Fantar eru siðblindir sem reiða sig á hótanir, þvingun, ógnun og ofbeldi til að drottna yfir öðrum og ná því sem þeir ásælast. Fáum dylst að slíkur einstaklingur er árásargjarn og frekar kvikindislegur. Það er borin von að hann heilli fórnarlömbin til undanláts svo hann reiðir sig á fautaskap eða einelti í staðinn. Siðblindur af þessu taginu er harðbrjósta við aðra, leitar markvisst að tækifærum til að taka þátt í deilum og er oftast upp á kant við aðra. Hann lætur sig réttindi og tilfinningar annarra engu skipta og brýtur oft óskráðar reglur um félagslega hegðun. Ef hann fær ekki sitt fram verður hann hefnigjarn, bruggar öðrum launráð og notar hvert tækifæri til að ná sér niðri á þeim. Oft ræðst hann harkalega á einstaklinga sem eru fremur lítils ráðandi. Óljóst er hvort föntunum er eðlislæg nautn af því að traðka á öðrum eða hvort þeir hafi lært að þetta sé árangursríkasta leiðin til að ná sínu fram. Því er eins farið með þá og hina stjórnsömu yfirmenn, að þeir finna ekki fyrir eftirsjá, sektarkennd eða samlíðan með öðrum. Af því þeir gera sér enga grein fyrir því hvernig þeir skaða aðra og jafnvel sjálfa sig eru siðblindir fantar sérstaklega hættulegir á vinnustað.

Leikbrúðustjórnendur eru sjaldgæfastir og hættulegastir: Þeir sýna bæði stjórnsama drætti og fantabrögð en fara fínt í hvort tveggja. Þeir eru leiknir í að stjórna fólki og kippa í spotta bak við tjöldin. Þannig ná þeir valdi á þeim sem standa neðar í virðingarstiga fyrirtækisins. Aðferðir þeirra minna á Stalín og Hitler sem umkringdu sig hlýðnum fylgismönnum og stjórnuðu heilu þjóðunum gegnum þá. Siðblindir leikbrúðustjórnendur bæla harkalega niður fyrstu merki uppreisnar og víla ekki fyrir sér að ráðast á stuðningsmenn sína líka. Í augum þeirra mega bæði leikbrúður og fórnarlömb missa sín enda skynja þeir þau ekki sem manneskjur af holdi og blóði heldur verkfæri. Babiak og Hare telja að siðblindir leikbrúðustjórnendur í fyrirtækjum sýni öll merki um sígilda hættulega siðblinda.¹⁰

*Afleiðingar þess að hafa siðblinda yfirmenn í fyrirtækjum: Áströlsk rannsókn, sem gerð var árið 2008 til að skoða hvaða áhrif siðblindir stjórnendur hefðu á starfsanda innan fyrirtækja og hollustu starfsmanna við fyrirtækið, sýndi sláandi niðurstöður. Siðblindir millistjórnendur höfðu afar neikvæð áhrif á alla þætti sem snerta viðhorf starfsmanna til félagslegrar ábyrgðar fyrirtækisins, s.s. hvort þar tíðkaðist sanngjörn og umhverfisvæn starfsemi sem kæmi samfélaginu til góða, og hvort verk starfsmanna væru metin að verðleikum. Sem dæmi um hið síðasttalda má nefna að rúm 80% töldu að verk þeirra væru metin að verðleikum þar sem millistjórnandi var „eðlilegur“ en einungis tæp 25% töldu svo vera ef millistjórnandinn var siðblindur.¹¹ Clive Buddy, sem einnig stóð að fyrrnefndri rannsókn, komst að því að áhrif siðblindra í einelti eru margföld miðað við fjölda þeirra. Hann segir: „Þar sem siðblindir eru á vinnustað er einelti marktækt algengara en ella. Einnig er yfirmaðurinn talinn óréttlátur við starfsmenn og áhugalaus um tilfinningar þeirra. [Þetta er án tillits til þess hvort yfirmaðurinn er siðblindur eða ekki.] Niðurstaðan er sú að 1% almennra starfsmanna, þ.e. þeir sem eru siðblindir, stendur fyrir 26% af einelti á vinnustað.“12 Hvað varðar fjárhag og rekstur fyrirtækja sem siðblindum hugnast (hratt, áhættusamt en gróðavænlegt umhverfi þar sem gjarna ríkir óreiða) má sem dæmi „nefna Enron, sem varð gjaldþrota 2001 og um 20.000 manns misstu vinnuna. Við gjaldþrotið kom í ljós gríðarlegt fjármálamisferli, sem hafði lengi falið hvernig var ástatt fyrir fyrirtækinu og kom því loks í þrot. Fyrirtækin líta í hina áttina ef harðsvíruð og siðlaus aðgerð er arðbær, verðlauna hana jafnvel. Þeir sem auka gróða fyrirtækisins eru gerðir að stjörnum, þó að aðferðirnar hafi verið mjög áhættusamar og jafnvel siðlausar. Við slíkar aðstæður standa allar dyr opnar hinum siðblindu. ... Sá siðblindi hefur enga tryggð við fyrirtækið, bara við sjálfan sig. Þessu síðastnefnda lýsir Andrew Fastow hjá einum stjórnanda í Enron, en hann hafði sem markmið að græða sjálfur sem mest án þess að hafa minnstu áhyggjur af fyrirtækjunum eða fólkinu.“¹³ [Myndin er af Andrew Fastow, aðalfjármálastjóra Enron-samsteypunnar. Árið 2004 var hann dæmdur í sex ára fangelsi fyrir fjársvik, þrátt fyrir að hafa tekist að heilla saksóknara upp úr skónum.] Robert D. Hare telur að það séu til margs konar fjárglæframenn og ástæður fyrir fjársvikum geti tengst bágum efnahag, þrýstingi frá samfélaginu eða félögunum, sérstökum ástæðum, tækifærum sem bjóðast o.s.fr. En hvítflibba-siðblindir eru oft mjög flæktir í alls kyns óvenju gróft og gróðavænlegt brask. Þeir berast ómælt á meðan fórnarlömb þeirra glata sparifé sínu, virðingu og heilsu; hljóta „efnahagslega dauðarefsingu“ eins og einn fulltrúi laganna orðaði það. Vegna þess að glæpir þeirra felast ekki í líkamlegu ofbeldi fá þeir tiltölulega væga dóma og lágar sektir og eru snemma látnir lausir úr fangelsi. Féð sem þeir sölsuðu undir sig fæst sjaldan endurheimt svo fórnarlömbin og almenningur stendur sem þrumulostinn og sannfærður um að glæpir borgi sig svo sannarlega þegar þeir eru framdir af mönnum sem breiða yfir kléna samvisku með persónutöfrum, sjálfselsku og blekkingu.¹⁴ *Hvað verður um siðblinda stjórnendur? Afdrif þeirra átta stjórnenda sem Paul Babiak greindi siðblinda voru þessi: Aðeins einn þeirra missti starfið en yfirgaf fyrirtækið með veglegan starfslokasamning og réði sig í hærri stöðu hjá keppinautnum; Tveir hlutu framgang í hærri stöður í samruna fyrirtækisins við annað; Einn slapp óhultur gegnum samruna fyrirtækja af því hann var valinn í hóp þeirra sem færðust yfir og fékk að velja hverjir fylgdu með (stuðningsmenn sína) í nýja fyrirtækið og hverjum var sagt upp (þeim sem höfðu séð í gegnum hann); Tveir hafa hlotið stöðuhækkun og eru enn í sínum gömlu fyrirtækjum; Einn „hvarf“ þegar fyrirtækinu var lokað; Einn átti farsælan starfsferil, endaði sem aðstoðarforstjóri og fór svo á eftirlaun.¹⁵ Sé horft á alla þá siðblindu stjórnendur sem Robert D. Hare og Paul Babiak höfðu rannsakað árið 2008 þá héldu allir nema nema þessi eini (sem Babiak talar um) völdum sínum innan fyritækjanna. Sumir stigu til hærri metorða, aðrir sátu sem fastast enda höfðu þeir góða aðstöðu til að notfæra sér fyrirtækin í eigin þágu. Því miður virðast fyrirtæki reyna að hylma yfir vesenið eða losna bara við það úr eigin ranni, ganga jafnvel svo langt að skrifa meðmælabréf handa hinum siðblinda, sem auðveldar honum að svíkja út hærri stöðu. Þrátt fyrir efnahagskreppuna er enn þörf á reyndum stjórnendum sem hafa bolmagn til að taka að sér endurreisn fyrirtækja og snúa ástandinu til betri vegar. Svoleiðis menn eru vandfundnir. En þetta er upplagt tækifæri fyrir siðblinda; Þeir geta smogið inn í fyrirtækin á fölskum forsendum og gefið sig út fyrir að vera „lausnin“ á vanda þeirra. Aðgangur að menntun verður æ greiðari og því fylgja vafasamar gráður sem siðblindir kaupa á netinu og punta með starfsferilsskrárnar. Nú er engin skömm af því að hafa misst vinnuna, eins og áður þótti, enda hafa jafnvel frábærir stjórnendur þurft að ganga atvinnulausir um hríð. Því er auðvelt fyrir siðblinda að kenna samdrætti um til að útskýra hve stutt þeir hafa tollað í mörgu starfinu.¹⁶ [Myndin er af Stein Bagger, forstjóra danska fyrirtækisins IT Factory. Hann er reyndar ekki gott dæmi um niðurstöður Babiak og Hare því árið 2009 var hann dæmdur í sjö ára óskilorðsbundið fangelsi fyrir ævintýraleg fjársvik og skjalafals. Stein Bagger hefur sjálfur haldið því fram að hann sé siðblindur.] *Atriði sem gætu bent til að stjórnandi eða starfsmaður fyrirtækis sé siðblindur:

Viðkomandi getur ekki stjórnað teymi - hópvinna með siðblindum er fyrirfram vonlaus;
Viðkomandi getur ekki deilt með sér - t.d. upplýsingum og hrósi;
Viðkomandi kemur misjafnlega fram við fólk - af því siðblindir skipta fólki í verndara, peð, flón og lögreglu;
Viðkomandi getur ekki sagt satt - sjúkleg lygaárátta er aðalsmerki siðblindra;
Viðkomandi getur ekki sýnt hógværð;
Viðkomandi getur ekki tekið skömmum - hann tekur ekki ábyrgð á eigin mistökum (heldur kennir öðrum um);
Viðkomandi sýnir ófyrirséða hegðun - maður veit aldrei hvar maður hefur siðblindan;
Viðkomandi getur ekki brugðist rólega við - siðblindir stökkva upp á nef sér;
Viðkomandi getur aldrei brugðist öðruvísi við en reiður/árásargjarn.¹

*Hvernig lágmarka má hættu á að ráða siðblindan stjórnanda eða starfsmann í fyrirtækið:

Taka ítarleg viðtöl við umsækjendur;
Biðja um sýnishorn af fyrri verkum;
Einblína á hegðun og framkomu;
Biðja um útskýringar á smáatriðum /gaumgæfa smáatriði;
Vera vakandi fyrir eðlilegum tilfinningaviðbrögðum;
Ákveða ekki ráðninguna einsamall/einsömul;
Sannreyna meðmæli;
Spyrjast fyrir hjá fyrri vinnuveitanda;
Nota B-Scan.¹⁸

1 Nanna Briem. 2009. „Um siðblindu“ í Geðvernd, 38.árg. 1.tbl. 2009, s. 28 2 Sjá Nanna Briem. 2009. „Um siðblindu“, Geðvernd, 38.árg. 1.tbl. 2009, s. 25 - 29; Nanna Briem. 2010. „Siðblinda“, ritstjórnagrein í Læknablaðinu 96.árg. 6.tbl. 2010; Nanna Briem. 2010. Siðblinda og birtingarmyndir hennar, myndband af fyrirlestri sem hún hélt í Háskólanum í Reykjavík þann 3. febrúar 2010; Nanna Briem. Maí 2010. Um siðblindu (glærusýning). Sjá einnig Kristján G. Arngrímssonar. 2006.„Snákar í jakkafötum“ í Mbl. 7. júní 2006 og Jón Sigurður Karlsson. 2011. „Siðræn sjónskerðing og siðblinda“ í Vefriti Sálfræðingafélags Íslands. Pistlar um ýmis málefni frá sjónarhorni sálfræðinnar 3. 1. 2011. Vefsíður skoðaðar í janúar 2011. 3 Hercz, Robert. 2001. „PSYCHOPATHS AMONG US“, skoðað á vefsvæði Roberts D. Hare þann 3. febrúar 2011. Birtist upphaflega í Saturday Night Magazine 8. september 2001. 4 Babiak, Paul. 2004. „From Darkness Into the Light: Psychopathy in Industrial and Organizational Psychology“ í The Psychopath: Theory, Research, and Practice, s. 415. Ritstjórar: Hugues Hervé og John C Yuille. Lawrence Erlbaum Assiociates, Inc., New Jersey. Aðgengilegt á Google bækur. Skoðað 4. febrúar 2011. 5 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007. Snakes in Suits. When Psychopaths Go to Work. HarperCollins Publishers, New York, s. 193. (Bókin kom fyrst út 2006.) Aðra kannanir hafa leitt svipað í ljós eða jafnvel uggvænlegri niðurstöðu, t.d. bresk könnun þar sem bornir voru saman þrír hópar: Geðsjúkir ofbeldismenn í Broadmoor gæslufangelsinu í Englandi (karlmenn), hópur sjúklinga af geðsjúkrahúsum (rúmlega helmingurinn karlmenn) og hópur háttsettra stjórnenda (karlmanna) í fyrirtækjum. Ekki var notaður PCL-R kvarði Hare's heldur annars konar mælitæki. Niðurstaðan var sú að stjórnendahópurinn sýndi mestu kjarnaeinkenni siðblindu en aftur á móti lítil merki um andfélagslega hegðun. Af því mælt var öðruvísi en Hare gerir er ekki hægt að gefa upp neina tölu um siðblindu í þessum þremur hópum en sjá má töflu yfir einstaka persónuleikaþætti, þ.m.t. þá sem heyra til kjarnaeinkenna siðblindu, í rannsókninni. Sjá Board, B J, and Fritzon, K. 2005. „Disordered personalities at work“ í Psychology, Crime and Law, 11.árg., 1.tbl., s. 17- 32. Skoðað 4. febrúar 2011. 6 Babiak, Paul. 2010. „Corporate psychopathy: Talking the walk“ í Behavioral Sciences & the Law, 28.árg. 2.tbl., s. 174– 193, mars/apríl 2010. Einungis útdrátturinn var skoðaður, þann 3. febrúar 2011. 7 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. xi-xiii. 8 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 88-148. 9 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s 111-141. 10 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s 185-193 11 Boddy, Clive R., Richard K. Ladyshewsky og Peter Galvin: 2010. „The Influence of Corporate Psychopaths on Corporate Social Responisbility and Organizational Commitment to Employees“ í Journal of Business Ethics, 97.árg. 1.tbl. 2010, s. 1-19. Skoðað 4. febrúar 2011. 12 Boddy, Clive R. 2010. „Corporate Psychopaths, Bullying and Unfair Supervision in the Workplace“ í Journal of Business Ethics, 97.árg. 1.tbl, s. 1-13. Skoðað 25. jan. 2011. 13 Nanna Briem. 2009. „Um siðblindu“ í Geðvernd, 38.árg. 1.tbl. 2009, s. 27-28. Tilvitnun í Fastow er tekin úr Deutschman, Alan. „Is Your Boss a Psychopath?“ í Fast Company 96.tbl. júlí 2005, s. 44-51. Skoðað 3. febrúar 2011. Það er áhugavert í þessu sambandi að lesa hugleiðingar Guðjóns Viðars Valdimarssonar um hvort og þá hvernig skuli í endurskoðun taka á þáttum sem varða siðferði og fyrirtækjamenningu. Hann nefnir ekki siðblindu en minnist á Enron og segir: „Þegar menning viðkomandi fyrirtækis gengur út á árangur og árangursmat og árangursmatið hefur afgerandi áhrif á framtíð og starfsferi [svo!] starfsmanna. Þessi þáttur samtvinnaður við vísvitandi tregðu yfirstjórnar til að vilja vita nákvæmlega hvernig viðkomandi náði markmiðum sínum væru viss einkenni þessara [svo!] fyrirtækjamenningar. Hjá Enron fyrirtækinu hafði sú menning skapast að allir starfmenn yrðu að ná árlegum markmiðum sínum. Það í sjálfu sér er nú ekki óhófleg krafa en það sem var sérstakt var að það var nánast hægt að ábyrgast [svo!] að náði starfsmaður ekki markmiðum sínum þá var hann annað hvort rekinn strax eða settur til hliðar. Þegar starfsmenn standa frammi fyrir slíku þá munu þeir leita allra leiða til að búa svo hlutina að þessi markmið náist því þeirra starfsframi og öryggi fjölskyldu þeirra er í húfi. Stjórnendur Enron vildu helst ekki vita annað en hvort viðkomandi hafði náð markmiðum sínum eða ekki. Það var óskrifuð regla að meðölin helguðu tilganginn en einnig að stjórnendur vildu hafa það sem á ensku heitir "Plausible deniability" þ.e.a.s. að getað [svo!] vísað ábyrgð frá sér með þeim rökum að þeir hafi ekkert vitað og treyst undirmönnum sínum. Við lestur rannsóknarskýrslurnar [svo!] [átt er við rannsóknarskýrslur Alþingis eftir bankahrunið] kemur það ítrekað fram hjá stjórnmálamönnum að þeir telja að forsvarsmenn bankanna hafi logið að sér og þess vegna hafi þeir ekki viljað grípa til þeirra aðgerða sem eftir á að hyggja, hefðu talist eðlilegar. Spurningin er sú hvort það sé viðunandi skýring að maður hafi ekki vitað betur. Getur þá skipstjóri strandaðs skips vísað frá sér ábyrgð vegna þess að undirmenn viðkomandi hafi logið eins og þeir voru langir til?“ Sjá Guðjón Viðar Valdimarsson. „Menning og siðferði fyrirtækja sem liður í innri endurskoðun“ í Fréttabréfi Félags um innri endurskoðun, 1.tbl. september 2010, s. 2. Guðjón er faggiltur innri endurskoðandi (CIA) og tölvuendurskoðandi (CISA) og starfar hjá Seðlabanka Íslands. Skoðað 4. febrúar 2011. 14 Hare, Robert D. í viðtali við Dick Carozza. 2008. „Interview with Dr. Robert D. Hare and Dr. Paul Babiak. These Men Know 'Snakes in Suits': Identifying Psychopathic Fraudsters“ í Fraud Magazine, júlí-ágúst 2008. Skoðað á vefsetri Roberts D. Hare 4. febrúar 2011. Sjá einnig: Robert Hare í viðtali við Robert Hercz 2001: „Fjölmargir hvítflibba-glæpamenn eru siðblindir“, segir Bob Hare. „En þeir dafna vel því persónueinkennin sem skilgreina siðblindu eru í rauninni mikils metin. Og hvað gerist þegar þeir nást? Það er slegið á puttana á þeim, þeim er bannað að stunda viðskipti í hálft ár og þeir endurgreiða okkur ekki þessar 100 milljónir dollara. Mér hefur alltaf fundist hvítflibbaglæpir jafnslæmir eða verri en sumir ofbeldisglæpir.“ Hercz, Robert. 2001. „PSYCHOPATHS AMONG US“, skoðað á vefsvæði Roberts D. Hare þann 3. febrúar 2011. Birtist upphaflega í Saturday Night Magazine, 8. september 2001. 15 Babiak, Paul. 2004. „From Darkness Into the Light: Psychopathy in Industrial and Organizational Psychology“ í The Psychopath: Theory, Research, and Practice, s. 426. Ritstjórar: Hugues Hervé og John C Yuille. Lawrence Erlbaum Assiociates, Inc., New Jersey. Aðgengilegt á Google bækur. Skoðað 4. febrúar 2011. 16 Hare, Robert D. í viðtali við Dick Carozza. 2008. „Interview with Dr. Robert D. Hare and Dr. Paul Babiak. These Men Know 'Snakes in Suits': Identifying Psychopathic Fraudsters“ í Fraud Magazine, júlí-ágúst 2008. Skoðað á vefsetri Roberts D. Hare 4. febrúar 2011. 17 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 248-258 18 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007, s. 209-238. B-Scan er stytting á Business Integrity Scan. Þetta er verkfæri sem þeir Babiak og Hare eru enn að þróa en nokkrar tilraunaútgáfur hafa þegar verið prófaðar. Þótt ekki sé um að ræða klíníska greiningu á siðblindu þá mælir B-Scan hegðun, viðhorf og dómgreind sem tengjast siðferði fyrirtækja. Um B-Scan má t.d. lesa í kafla Paul Babiak, „From Darkness Into the Light: Psychopathy in Industrial and Organizational Psychology“ í The Psychopath: Theory, Research, and Practice, s. 423-426. Aðgengilegt á Google bækur. B-Scan er ekki enn komið á markað en mönnum býðst að prófa verkfærið ókeypis. Sjá „Business-Scan (B-SCAN) by P. Babiak, Ph.D. & R. D. Hare, Ph.D.“ á B-SCAN. MHS. Vefsíður skoðaðar 4. febrúar 2011.

Úðrun og framtaksleysi

Harpa — Mon, 07 Feb 2011 10:33:31 +0000

Ég fann svar frá mínum góða lækni í ruslamöppunni póstforritsins - var búin að gleyma því að póstur frá Landspítalanum er ævinlega flokkaður sem rusl og lendir innan um Viagraauglýsingar, tilboð um háskólagráður o.m.fl. En þar með hef ég leyfi til að æfa jafnvægislist í lyfjatöku og reyna að finna hinn gullna meðalveg milli þess að vera ekki með áberandi þunglyndiseinkenni og þess að geta sofið á nóttunni. Spennandi! (NOT!) Í meir en viku hef ég ekki haft mig í neitt hollt og gott, s.s. göngutúra og prjón. Er ekki nema rétt byrjuð á háleistunum (ekki hvítu), sem m.a. stafar af því að ég missti algerlega áhuga á að horfa á sjónvarp - var þó aðeins farin að bera slíkt við. Sömuleiðis hurfu lestrarhæfileikarnir og ég lenti á Andrésblaðastiginu aftur. Nenni ekki að lista upp dæmigerð þunglyndiseinkenni einu sinni enn. Sé efnið nógu afmarkað og snefill af áhuga fyrir hendi get ég ríslað mér við það - glöggir lesendur sjá að aðallega er ég að gúggla og glósa um siðblindu. Samt ætti ég, miðað við heimsóknir og leitarorð á blogginu, að skrifa meira um prjónasögu en treysti mér ekki í það. Áhugi á prjónlesi er nefnilega meiri en áhugi á siðblindu. Skrítið! Í siðblindu-heimilda-skönnun hef ég rekið mig á það hve greinar félagsvísindamanna eru áberandi illa stílaðar; þeim virðist fyrirmunað að orða hugsun sína í skýru og ljósu máli. Sálfræðingar, geðlæknar og líffræðingar eru skárri. Þó má telja það sjálfum Hare til lasts hvað hann ofnotar helv. þrítekningarnar (huggulegt stílbragð en einungis í hófi): Hann reynir alltaf að segja sama hlutinn á þrjá mismunandi vegu. Kannski hefur hann lesið Brennu-Njáls sögu og er undir áhrifum af Njáli, sem þurfti að láta þrísegja sér mikilvægar fréttir? Hvað félagsvísindatorfið varðar hef ég fyrir löngu tekið eftir þessu í íslenskum greinum og bókum en hélt að útlendingar væru skárri. Nú sé ég að landinn hefur lært af amríkönum. Svo eru fræðilegar greinar útsparslaðar í fræðiorðum sem ég hef ekki hugmynd um hvað kallast á íslensku og kostar oft mikla leit að grafa það upp. (Get þó flett upp grískum stofnum í manninum og komist þannig að því hvað orðin þýða bókstaflega en þrautin er þyngri að finna rétta íðorðið á íslensku.) Gamli málfarsbankinn sem geymir íðorðaskrár er ansi tómur. Meira en hálf vinnan við siðblindufærslurnar er því fólgin í því að koma efninu á skikkanlega íslensku. Vonandi hefur það tekist þótt mig gruni að sauðslegir unglingar myndu ekki skilja færslurnar ;) Gat ekki stillt mig um að koma þessu að ... Í leiðinni rekst ég á ýmislegt áhugavert sem snertir önnur efni. Má nefna að ég sá vísað í empíriskar rannsóknir sem sýna að sú staðreynd að þunglyndi er mjög oft argengt eykur fordóma almennings en minnkar þá ekki, eins og maður gæti haldið. Gáfulegar umræður við manninn leiddu í ljós að líklega hefur fólk síður fordóma gegn einhverju sem það telur að geti ekki komið fyrir sig, t.d. að einhver verði þunglyndur í kjölfar áfalls, slyss eða álíka, en fordómar fólks aukist þegar því verður ljóst að það fær kannski engu ráðið um geðræna sjúkdóma á borð við þunglyndi. Fólk telur jú alltaf að slys og áföll hendi aðra en sig. Mér þótti þetta með að upplýsingar um genetískar orsakir þunglyndis auki fordóma afar athyglisvert. Sjálfri hefur mér þótt viss huggun í því fólgin að ég valdi ekki þennan sjúkdóm, ég gat á engan hátt komið í veg fyrir hann og ég valdi auðvitað engan veginn að verða öryrki af völdum hans. En nú velti ég því fyrir mér hvort opinberar yfirlýsingar um þetta hafi kannski aukið fordóma fólks útí bæ? Ekki svo að skilja að ég verði nokkru sinni vör við slíka fordóma, búandi í tiltölulega litlu plássi þar sem alls konar fólk spyr elskulega um líðan mína eða þakkar mér fyrir að tala opinskátt um þunglyndið. Kannski voru empírísku rannsóknirnar gerðar í stórborgum? (Ég efast reyndar ekki augnablik um botnlausa fordóma Íslendinga í garð geðsjúkra, eftir að hafa séð niðurstöður einhverrar könnunar á því hvernig nágranna fólk vill ekki eiga. Minnir að fólk með geðræna sjúkdóma hafi skorað hæst á þessum ekki-lista. Reyni að hugga mig við að margir eru sauðslegir að upplagi.) Í lok þessa snakkbloggs vil ég koma því að ég hef aukið við siðblindufærslurnar: Í fyrstu færslu eru nú komnar krækjur í tvær heimildamyndir (breska og ástralska) um siðblindu, sem Lára Hanna Einarsdóttir klippti saman úr bútum á YouTube og kom fyrir á sama svæði. Í síðustu færslu, um siðblindu í viðskiptaheiminum hefur verið bætt við fimm krækjum í íslenskt sjónvarps-og útvarpsefni frá því í fyrra, þegar Nanna Briem vakti svo mikla athygli á siðblindu í viðskiptum. Sömuleiðis eru þetta efni framreitt af Láru Hönnu. Ég kann henni bestu þakkir fyrir að benda mér á það og leyfa mér að krækja í það. Sérstaklega ætti síðarnefnda efnið að nýtast þeim sem eru að leita að efni um siðblindu á íslensku. Svo bíð ég spennt eftir texta um siðblinda dverga sem afkomandi minn hefur boðist til að semja ... ;) En þá er það sturta dagsins ... og vonandi hef ég mig í labbitúr í dag - sem ku vera svo einkar hollt fyrir sálina og jafnvel líkamann einnig.

Vandinn að vera öryrki og órannsakanlegir vegir TR

Harpa — Tue, 08 Feb 2011 21:12:29 +0000

Ég er öryrki vegna þunglyndis. Núverandi örorkumat nær til ársloka 2012 enda algerlega fullreynt hvort ég geti stundað vinnu/ hlutastarf/ örstarf í fyrirséðri framtíð . Ég sé ákaflega mikið eftir starfinu mínu og átti mjög erfitt með að sætta mig við það að að öllu óbreyttu get ég ekki verið íslenskukennari í fjölbraut. En á Íslandi eru til tvö örorkukerfi. Og þau eru ekki jafn rétthá. Af því ég nýt örorkulífeyris frá mínum lífeyrissjóðum (hafandi unnið fulla vinnu árið um kring frá 18 ára aldri og unnið mér inn réttindi í þessum sjóðum með lífeyrisgreiðslum) telst ég nokkurs konar annars flokks öryrki í samfélaginu. Með því á ég við að ég get ekki fengið örorkuskírteini út á örorkumat Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins. Samt var það rækilega unnið, afgreiðslan tók 4 mánuði og ég þurfti að skila inn mjög ítarlegum gögnum, t.d. skattskýrslum síðustu þriggja ára, vottorðum, haft var samband við yfirmann minn o.fl. Læknirinn minn (sem verið hefur geðlæknirinn minn frá 2002) er yfirlæknir á einni af geðdeildum Landspítalans. Trúnaðarlæknir LSR sem afgreiddi upphaflega matið er doktor í geðlækningum og starfandi geðlæknir. Örorkuskírteini gefur ýmsan rétt, s.s. á niðurgreiddri læknisþjónustu. Útgáfuaðili örorkuskírteina er Tryggingastofnun ríkisins sem framkvæmdaraðili Sjúkratrygginga Íslands. Til þess að fá örorkuskírteini þarf ég að sækja um örorkubætur frá TR og fara í örorkumat hjá TR, jafnvel þótt ljóst sé frá upphafi að ég eigi engan rétt á bótum frá TR vegna þess að ég þigg örorkulífeyri frá LSR (sem er vel að merkja ríkisstofnun alveg eins og hinar tvær). Þegar ég lét mig hafa það að fylla út umsókn, útvega nýtt vottorð og veita, með undirskrift umsóknarinnar, TR leyfi til að persónunjósna um mig á alla enda og kanta (þ.e. rjúfa lög um Persónuvernd, þótt mér væri það þvert um geð, bara til að fá örorkuskírteini) óskaði ég eftir því að ákvæði í reglugerð um örorkumat frá 1999, 4. gr., yrði látið gilda en þar er veitt undanþáguheimild frá því að umsækjandi þurfi að fara í gegnum örorkumat ef tryggingayfirlæknir telur sýnt af læknisvottorði eða öðrum gögnum að umsækjandi hafi hlotið örorku til langframa vegna læknisfræðilega viðurkenndra sjúkdóma. Enda sendi ég með umsókninni afrit af örorkumati LSR (því upphaflega og því sem nú er í gildi) og nýtt læknisvottorð frá fyrrnefndum yfirlækni. Og tók kristaltært fram að ég gerði mér engar vonir um bætur frá TR heldur væri einungis að sækjast eftir örorkuskírteininu. Í dag fékk ég bréf frá TR, undirritað af Kristínu Valdimarsdóttur tryggingafulltrúa, þar sem segir: „Áður en til örorkumats kemur þarf að fara fram skoðun með tilliti til staðals sem kveðið er á um í lögum um almannatryggingar. Þengill Oddsson, læknir mun boða þig til viðtals og skoðunar.“ Ég hringdi svo í þessa Kristínu til að spyrja hvort ég mætti ekki bara fara til heimilislæknis á Akranesi, þar sem ég bý, í stað þess að þvælast til Þengils þessa, sem er heimilislæknir í Mosfellsbæ, eftir því sem ég best veit. Hún upplýsti mig um það að Haraldur Jóhannsson, yfirlæknir TR hefði ákveðið að ég þyrfti að fara í þessa læknisskoðun til „þeirra“ læknis í Mosfellsbæ. Haraldur Jóhannsson, yfirlæknir TR og formaður stjórnar Kristniboðssambandsins (SÍK), er menntaður taugalæknir. Taugalækningar kunna að vera skyldar geðlækningum en ég efast um að skörunin sé mikil. Af prédikun hans má svo ráða að þetta sé hinn vænsti maður, þótt hann taki ekkert mark á sérfræðingum í sjúkdómum eða fjölda innlagna á geðdeild eða prófun allra þunglyndislyfjaflokka á markaðnum eða tveimur raflostsmeðferðum (þessar upplýsingar eru rækilega tíundaðar í vottorðinu sem ég skilaði inn) heldur vilji að heimilislæknir í Mosfellsbæ úrskurði um hvort ég sé þunglynd eða ekki. Þengill (hver sem hefur lesið Ísfólkið treystir lækni sem heitir Þengill? Í Ísfólkinu eru Þenglarnir af tvennum toga!) Oddsson er sérfræðingur í embættislækningum. Í ritstjórnargrein í Læknablaðinu sagði þáverandi formaður Læknafélags Íslands að læknar skuli: „prófa hvert mál ítarlega gagnvart samvisku sinni. Þar hefur Þengill Oddsson gefið gott fordæmi.“ Það er þó huggun harmi gegn að væntanlega hitti ég heimilislækni sem prófar mál mitt ítarlega gagnvart [svo!] samvisku sinni og er þekktur fyrir að „langþreyttar konur vöknuðu til lífsins við að mæta honum í Kaupfélaginu.“ Það gleður mig að þurfa ekkert að borga fyrir þetta tilhlökkunarefni. En einhver hlýtur að borga, varla er Þengill Oddsson í starfi hjá TR, á vegum Haraldar Jóhannssonar, ókeypis og af hugsjóninni einni saman. Ég veit ekki hve marga lækna TR hefur á sínum snærum (varla marga úr því svo erfitt er fyrir yfirlækni stofnunarinnar að treysta sérfræðiáliti) en einhvers staðar sá ég haft eftir stofnuninni að á nýloknu ári hefðu borist 900 nýjar umsóknir um örorkubætur til TR. [16.2.: Þetta hlýtur að vera misminni í mér því nýjar umsóknir til TR eru líklega mun fleiri á hverju ári.] Samviskuskoðanir til að berja sjúkling augum og bera hann saman við staðal hljóta að gefa prýðilega í aðra hönd og vera ágætis búbót fyrir þá fáu lækna sem Tryggingastofnun treystir. Í þeim virta fréttamiðli Pressunni er frétt í dag þar sem það er haft eftir ónefndum lækni að það sé akkúrat ekkert mál að ljúga sér upp örorkubætur frá TR út á léttvægt þunglyndi. Miðað við þennan títtnefnda staðal TR, sem Pressan birtir og má einnig finna á heimasíðu TR, gæti vel verið eitthvað til í þessu. Staðallinn sem á að meta eitthvað sem TR kallar „andlega færni“ er ótrúlegur, svo ekki sé meira sagt, viti maður eitthvað um geðsjúkdóma. Og hann virðist ekki í neinu samræmi við það sem segir á ICD-10 kóðun WHO, staðli sem er notaður við skráningu sjúkdómsgreininga hér á landi, skv. landlæknisembættinu, að því er virðist alls staðar í heilbrigðiskerfinu nema hjá TR. Þannig að þessi „ungi maður“ sem Pressan vitnar í getur sjálfsagt logið sér út örorku ef hann hefur tíma til að skreppa til einhvers læknis sem TR treystir (og býr ekki mjög langt frá borg óttans og nærhverfum), svara nokkrum spurningum út í hött (staðlinum fræga) og geð til að afsala sér persónuvernd, bara upp á bæturnar. Sjálf er ég að íhuga að fá úr því skorið hvort fólk neyðist í alvörunni til að lítillækka sig svo mjög einungis til að fá afgreitt örorkuskírteini og hvort geti virkilega verið að það standist lög að halda hér uppi tvöföldu örorkukerfi þar sem manni er refsað fyrir að hafa unnið sér inn bæturnar með því vera annars flokks öryrki sem ekki á rétt á örorkuskírteini. Fylgist með ... ég mun auðvitað blogga um hina spennandi heimsókn á heilsugæslustöðina í Mosfellsbæ, prófa gagnvart samvisku minni hvort ég mundi gleðjast að hitta lækninn í kuffélagi, og tíunda hversu fagmannlega þar verður (væntanlega) að verki staðið til að meta hvort ég sé í alvörunni öryrki eða hvort ég nenni kannski bara ekki að kenna meir ... og dvelji upp á mitt hopp og hí í margar vikur á geðdeild árlega. Djöst for ðe fönn ofitt. [Færslan var stytt þann 16. febrúar af því mér fannst, eftir á, að of mikið væri þar fjallað um menn á persónulegum nótum og of margt gefið í skyn.]

Steindór og Vilhjálmur um örorku og geðlyf: Athugasemd

Harpa — Fri, 11 Feb 2011 01:14:11 +0000

Núna er voða mikið í tísku að vit fyrir öðrum og segja öðrum hvað þeir eigi að gera og hvernig þeir eigi að hugsa. Angi af þessu eru fasískir tilburðir til að stjórna klæðaburði kvenna (aðallega) á ýmsum aldri. Annar angi er stanslaus áróður velmeinandi fólks gegn geðlyfjum og tjáning geðvondra um öryrkja, auðvitað ekki hvað síst horn í síðu geðsjúkra öryrkja. Það væri í rauninni ofsalega huggulegt ef þetta fólk, sem alltaf hefur vit á hvað aðrir eiga að gera, hvernig þeir eiga að haga sér og hvernig þeir eiga að hugsa, myndi kannski eilítið snúa sér að sjálfu sér og uppeldi á sér. Í hópi velmeinandi manna eru þeir Steindór J. Erlingsson og Vilhjálmur Ari Arason. Þeir tjá sig báðir um örorku og geðlyf í dag en virðast ekki hafa kynnt sér þau mál sérlega vel heldur grípa á lofti klisju hér og klisju þar og draga af þeim þá ályktun að geðlyf séu til lítils gagns og örorku af völdum geðsjúkdóma sé betra að leysa á annan máta, eða eins og Vilhjálmur Ari orðar það: "Skynsamlegast er að verkalýðsfélögin og starfsmannasamböndin komi þessu fólki [hann reiknar með að þunglyndi og kvíðaraskanir stafi að hluta til af atvinnuleysi] strax til hjálpar með boði um starfsendurhæfingu og mati sem byggist á fjölþáttaendurhæfingu, sálfræðihjálp, félagsráðgjöf og sjúkraþjálfun. Ef myndarlega er staðið að þessu verkefni mætti komast hjá örorku vegna kvíða og þunglyndis í mörgum tilfellum og sem virðast svo allt of algengar sjúkdómsgreiningar í dag." (Feitletrun er mín. Það er dálítið ótrúlegt að sjá starfandi heimilislækni láta þetta út úr sér á prenti, ég viðurkenni það.) Steindór fer vægar í sakirnar, notfærir sér viðtengingarhátt og "hvort" og "mögulega" til að koma sínum áróðri á framfæri: "Þegar þessi niðurstaða er höfð í huga er eðlilegt að spyrja hvort að langvarandi neysla geðlyfja geti mögulega aukið vanda þeirra sem kljást við geðraskanir. Bandaríski rannsóknablaðamaðurinn Robert Whitaker svarar þessari spurningu játandi í bókinni Anatomy of an Epidemic sem út kom á síðasta ári. Það er ekki að ástæðulausu því á undanförnum tuttugu árum hefur örorka vegna geðraskana þrefaldast í Bandaríkjunum á sama tíma og ávísun geðlyfja hefur aukist gríðarlega. Bók Whitakers, sem er vel rökstudd, hefur komið af stað hörðum deilum í Bandaríkjunum enda finnst mörgum geðlæknum hann vega að starfsheiðri þeirra." [Feitletrun er mín. Í rauninni er stutti pistillinn hans Steindórs fyrst og fremst purkunarlaus auglýsing fyrir fyrirlestur þessa amríska höfundar.] Báðir þeir velmeinandi vitna í heimildir máli sínu til stuðnings en sleppa því að geta mögulegra skýringa sem ýmist eru listaðar eða ekki listaðar í þessum heimildum. Mig langar að benda á nokkrar - margar úr einmitt sömu greinum og þeir Vilhjálmur og Steinþór vitna í. Sigurður Thorlacius (fyrrum yfirlæknir TR) og Sigurjón B. Stefánsson skrifa grein sem heitir "Algengi örorku á Íslandi 1. desember 2002" í Læknablaðið 1. tbl. 90. árg. 2004 Þar kemur fram að: "Ef horft er til fyrstu sjúkdómsgreiningar á örorkumati sem meginforsendu örorku, þá eru algengustu forsendur örorku á Íslandi í desember 2002 geðraskanir og stoðkerfisraskanir. Niðurstöður frá Noregi, Svíþjóð og Stóra-Bretlandi eru sambærilegar (21, 22, 26). Á Íslandi hefur algengi örorku vegna geðraskana aukist verulega hjá báðum kynjum frá því árið 1996 og geðraskanir eru algengasta orsök örorku. Því væri vert að skoða örorku vegna geðraskana nánar." Þetta rekja þeir að hluta til hins fræga örorkumatsstaðals sem TR tók upp 1999 og gefa í skyn sem helst ráð gegn fjölgun öryrkja að trúa ekki vottorðum annarra lækna heldur einungis lækna TR (vísa í samanburð við Bretland og segja: "Þar hefur mun stærri hluti umsækjanda verið boðaður í viðtal og skoðun hjá lækni á vegum tryggingastofnunarinnar heldur en hér, þannig að matsferlið hefur þar verið hlutlægara. Frá og með mars 2003 hefur hins vegar verið mun algengara en áður hér á Íslandi að umsækjendur um örorkubætur séu boðaðir í viðtal og skoðun hjá lækni. Forvitnilegt verður að sjá hvort það kemur til með að hafa áhrif á tíðni örorku hér.") [Feitletrun er mín.] Aftur á móti kemur skýrt fram í grein sömu höfunda sem þeir skrifuðu í Geðvernd árið eftir (sjá Lyndisraskanir og örorka. Geðvernd 2005, 34(1):41-2) að Tryggingastofnun flokkar þroskaheftingu með geðröskunum. Þeir telja upp algengi örorku vegna mism. geðraskana, í prósentum af fjölda Íslendinga (dálítið skrítin framsetning finnst mér) og stærstu flokkarnir eru:

Lyndisraskanir: Konur: 0,99 ; Karlar, 0,40
Þroskahefting: Konur: 0,42 ; Karlar 0,44
Geðklofi og hugvilluraskanir: Konur: 0,25 ; Karlar: 0,29 (Sjá töfluna "Algengi örorku vegna mismunandi geðraskana 1. desember 2002" í fyrrnefndri grein.)

Þannig að í hópi 1245 nýrra öryrkja á aldrinum 16-66 ára, sem áttu á bótum frá TR, árið 2003, var "geðröskun" fyrsta greining hjá 320 og þar af lyndisröskun fyrsta greining hjá 142. Niðurstaða Sigurðar og Sigurjóns er: Þrátt fyrir ný og betri meðferðarúrræði fer örorka af völdum geðraskana vaxandi. Til að ráða bót á ástandinu þurfi fyrst og fremst félagslegar úrbætur. Sjálf sé ég ekki að félagslegar úrbætur dragi stórkostlega úr algengi þroskaheftingar eða geðsjúkdóma og geðraskana en e.t.v. eiga höfundar við að aðrir en TR gætu haldið fólki með "geðröskun" uppi. Í nýjustu grein þeirra félaga, Sigurðar Thorlacius og Sigurjóns B. Stefánssonar, sem þeir skrifa í félagi við Stefán Ólafsson og Kristin Tómasson, kemur fram að fjöldi þeirra sem þiggur örorkubætur frá TR vegna geðrænna- og hegðunarraskana hafi aukist úr 14% kvk. örorkuþega í 30% og úr 20% karlkyns örorkuþega í 35%, á árabilinu 1990-2007. (Sjá "Increased incidence of disability due to mental and behavioural disorders in Iceland 1990–2007" í Journal of Mental Health, apríl 2010, 19.árg, 2.tbl, s. 176-183.) Því miður hafa alþýðukonur einungis aðgang að útdrættinum svo mér er ekki ljóst hvort enn er verið að telja þroskahefta með, inni í þessum prósentutölum. Skýringar í þetta sinn eru fjölþættar, t.d. aukin áfengis- og vímuefnaneysla auk fjölgunar í ýmsum flokkum hegðunarraskana. Líklegast skýringin er talin sú að breyttar þjóðfélagslegar aðstæður fái fólk til að sækja um örorkustyrk v. geðrænna raskana fyrr en áður. Ef við snúum okkur að lyfjanotkun vegna geðrænna sjúkdóma og raskana er ljóst að neysla geðlyfja hefur aukist mjög á undanförnum áratugum. Sennilega er einfaldasta skýringin á því sú að almennileg geðlyf sem nýttust mörgum, SSRI-lyfin, komu ekki á Íslandsmarkað fyrr en 1988. Á það benda Tómas Helgason, Helgi Tómasson og Tómas Zoega auðvitað í grein sinni "Antidepressants and public health in Iceland" í The British Journal of Psychiatry (2004) 184: 157-162. Þeir benda líka á að djúp geðlægð (oft kölluð þunglyndi) sé næsthelsta orsök skertra lífsgæða og örorku í þróuðum löndum heimsins og að sala geðlyfja hafi stóraukist í slíkum löndum. Á Íslandi jókst sala þunglyndislyfja úr 8,4 dagsskömmtum á hverja 1000 íbúa árið 1975, í 72,7 dagsk.á 1000 íbúa árið 2000, sem þýðir að 8,7% fullorðinna á Íslandi neyti slíkra lyfja. En læknisheimsóknum og innlögnum hefur ekki fækkað. Niðurstaðan í greininni er að betri meðferð þurfi að finna til að lina þjáningar vegna þunglyndis og tengdra sjúkdóma. Ef maður lætur nú eftir sér að skoða gögn yfir lyfjaneyslu Íslendinga almennt er best að leita fanga í Notkun lyfja á Íslandi 1988-1999, eftir Eggert Sigfússon, Rit heilbrigðis- og tryggingmálaráðuneytisins, útg. 2000. Þar er yfirlitstafla á s. 5 þar sem koma fram dagskammtar á 1000 íbúa á þessu árabili. Þar má m.a.sjá eftirtalda aukningu í lyfjaneyslu miðað við árið 1989 annars vegar og 1999 hins vegar:

Hjarta- og æðasjúkdómalyf: 1989: 147,50 - 1999: 213,90: Hækkun um 45%
Þvagfæralyf, kvensjúkdómalyf og kynhormónar: 72,44 (1989) - 127,75 (1999): Hækkun um 76,35%
Tauga-og geðlyf: 128,61 (1989) - 225,53 (1999): Hækkun um 75,36%

Í flokki tauga- og geðlyfja (N)eru einnig talin ýmis lyf sem ekki eru notuð við geðsjúkdómum, á borð við flogaveikilyf, lyf við parkinsonssjúkdómi, mígrenilyf, hjálparefni til að hætta reykingum o.fl. Þunglyndislyf eru því bara hluti tauga-og geðlyfjaneyslu. Það er gott að hafa í huga að inni í tölfræði sem byggir á mati Tryggingastofnunar ríkisins eru þroskaheftir flokkaðir með geðsjúkdómum og geðröskunum. Einnig er gott að skoða lyfjaneyslu almennt til að sjá t.d. að aukning hjarta- og æðasjúkdómalyfja hefur verið gífurleg án þess að menn séu að gera því skóna að fólk taki þessi lyf að gamni sínu og geti batnað öðruvísi, gott ef verkalýðsfélagið getur ekki bara læknað það eða einhver amrískur bókarhöfundur ... Og af hverju hefur enginn áhyggjur af rosalegri aukningu í þvagfæralyfjum, kvensjúkdómalyfjum og kynhormónum - sem í prósentutölum jafnast á við aukningu tauga-og geðlyfja? Væri ekki hægt að spara í þeim flokki með dálítið sósíaldemókratískara umhverfi og amerískum sjálfshjálparbókum? Jafnvel afhenda lyfjaþegum hreyfiávísun í staðinn fyrir resept? Í allri þessari tölfræði og stundum misskilningi manna byggðri á henni finnst mér algerlega gleymast að hafa í huga þær þjóðfélagsbreytingar sem orðið hafa gífurlegar á síðustu örfáum áratugum. Mér finnst t.d. tiltölulega augljóst að börn eta hlutfallslega minna af lyfjum en fullorðnir. Þegar aldurssamsetning þjóðar breytist, þá eykst eðlilega neysla þess sem fullorðnir nota umfram börn þegar fullorðnir verða fleiri í hundraðsflokki. Annað sem blasir við er að með þéttbýlismyndun eru miklu fleiri sjúkdómar greindir. Sennilega lifðu einhverjir fatlaðir, geðsjúkir o.þ.h. í skjóli fjölskyldu sinnar á landsbyggðinni árum saman, jafnvel alla sína ævi án þess að leita læknis eða fá formlega greiningu. Læknar voru enda ekki á hverju strái. Og sennilega er ekkert svo voðlega langt síðan slíkir lífshættir án sjúkdómsgreiningar tíðkuðust. Loks má nefna að með aukinni þekkingu verður auðveldara að greina sjúkdóma svo ekki ætti að koma á óvart þótt fleiri sjúklingar greinist. Mér finnst mjög líklegt að geðrænir sjúkdómar á borð við djúpa geðlægð eða geðhvarfasýki hafi verið mjög vangreindir áður fyrr, þótt ekki sé litið um öxl nema tíu- tuttugu ár ... hvað þá fyrir lengra síðan. Í samanburði á 10 - 20 ára tímabili þarf að gæta að ýmsu svonalöguðu. Og það er ábyrgðarhluti að reyna að stuðla að því að veikt fólk hætti að taka lyfin sín eða leita til geðlækna. Það ættu þeir Steindór og Vilhjálmur að hafa í huga.

Orðabækur, einelti og öryrkinn sonur minn

Harpa — Mon, 14 Feb 2011 20:19:22 +0000

Ég er örmagna! Ferð til borgar óttans er tímafrek, erfið og konu eins og mér kólnar inn á beini. Mun ég nú rekja þessa lífsreynslu enda hef ég nánast aldrei neina lífreynslu að rekja svo það er um að gera að nýta tækifærið þegar fátæklega lífið er ekki alveg eins fátæklegt ;) Til þess að hitta lækni í Mosfellsbæ klukkan tíu þarf Skagakona eins og ég að taka strætó rétt rúmlega hálf-átta. Og ég var náttúrlega illa sofin og það voru slydduél og krapaelgur og, eins og sumir heimilislæknar myndu orða það, óvingjarnlegar félagslegar aðstæður. Sem betur fer er kaffið í sjoppunni í Mosfellsbæ harla gott og afgreiðslustúlkan sérlega almennileg. Svo ég dundaði mér í einn og hálfan tíma við að fylla út örorkumatsstaðal TR og lesa vel rannsókn á því hvernig skólastjórar beita kennara einelti. Þetta er eina rannsóknin á slíku en hún var vel rökstudd og vísaði í heimildir um rannsóknir á einelti út og suður, birtist auk þess í ritrýndu tímariti. Þótt rannsóknin væri gerð í S-Afríku sá ég ekki betur en aðstæður, þ.e. gjörðir eineltara og staða fórnarlambs, væru glettilega sambærilegar við Ísland og kannski full þörf á að kynna þetta. Mun blogga um niðurstöður rannsóknar á einelti skólastjórnenda mjög bráðlega en ekki í kvöld. Það gekk nú ekkert alltof vel að fylla út örorkumatsstaðal TR. Ég get ekki ímyndað mér hvers lags geðveiki þarf til að skora þar auðveldlega 10 stig eða meira í skerðingu á andlegri færni - nema náttúrlega sjúklega lygaáráttu (mythomania) sem ég veit ekki hvort TR viðurkennir tæka til örorku. Ég lenti t.d. í vandræðum með spurninguna "Þarf hvatningu til að fara á fætur og klæða sig" sem gefur 2 stig. Sko, það kemur fyrir að ég kemst ekki á fætur. En engum hér á heimilinu dettur í hug að hvetja mig til að fara á fætur enda mundi það ekki þýða og heimilismenn eru nokkuð verseraðir sem aðstandendur sjúklings með "endurtekna djúpa geðlægð án sturlunareinkenna". Aftur á móti er það svo að sonur minn tvítugur þarf stöðuga, harkalega hvatningu á hverjum morgni til að komast á lappir og í skólann. Hann myndi sumsé auðveldlega skora 2 stig á þessum örorkumatsstaðli. Af því 10 stig duga til að teljast a.m.k. 75% öryrki (skv. upplýsingum á staðlinum sjálfum) reiknaði sonurinn alveg sjálfur út áðan að hann væri 15% öryrki. Í rauninni er það fréttnæmt og athyglisvert og jafnvel rannsóknarvert að líklega eru yfir 90% íslenskra unglinga á aldrinum 16 - 20 ára 15% öryrkjar, skv. matsstaðli TR. Ég hitti svo þann góða mosfellska lækni Þengil. Í ljós kom að þetta var einstakt ljúfmenni og afar þægilegt að tala við hann. Ég trúi því vel að konur í Mosfellssveit hafi hrest (fyrrum hrezts) við að hitta hann í kaupfélaginu! Ánægjulegt var að hitta mann í starfi fyrir TR sem var kurteis og hafði gott viðmót. Viðtalið var mjög ítarlegt en aftur á móti fór hann ekkert fram á örorkumatsstaðalinn fræga - hins vegar rétti ég honum útfyllt eintak, fyrst ég var hvort sem búin að fylla þetta út í sjoppunni, og veifaði framan í hann þeim tveimur 100% örorkumötum sem ég á nú þegar. Læknirinn spurði m.a. um hvort ég ætti áhugamál og ég hváði og lenti í mestu vandræðum, út af hugfötlun og óminni, en stundi svo upp að ég ætti þessi dæmigerðu fegurðardrottningaráhugamál, sumsé ferðalög og lestur góðra bóka. Kunni ekki við að nefna sögu prjóns og siðblindu en gat þess að ég prjónaði töluvert (það er svo ljómandi kvenlegt og öryrkjalegt) og reyndi yfirleitt á haustin að byrja í línudansi. Datt ekkert fleira í hug ... enda partur af endurtekinni ... o.s.fr. að vera nokkurn veginn skítsama um allt og hafa ekki áhuga á neinu. Svo glaptist ég í annað sinn til að taka Mosfellsstrætó sem byrjar á að aka lengst upp í sveit og stoppa þar í korter, með opnar dyr og slökkt á miðstöð og ég næstum frosin í hel! Samt fattaði ég hvorum megin götunnar æskilegra væri að taka strætó en hélt að sá sem kæmi fyrr (öfugu megin götunnar) myndi taka 7 mínútna rúnt um bæinn og aka svo til Reykjavíkur. Ég hafði rangt fyrir mér. Gegnköld komst ég loks á Þjóðarbókhlöðu og eftir að hafa hitað upp með lútsterku Macciato datt ég í orðabækur! Fann heilan fjársjóð í orðabók yfir norskar mállýskur og gagnlegt efni í orðabók Jakobsens yfir Norn og í nokkrum færeyskum orðabókum. Núna var það hitt aðaláhugamálið, sumsé orðið "prjónn" og sögnin "prjóna". Þetta eru verulega merkilegar niðurstöður, finnst mér, og ég hugsa að ég sendi henni Guðrúnu Kvaran þær þegar ég er búin að pikka þær inn (við höfum aðeins ræðst við um "prjóna" og "pjone" o.fl. þess háttar út af fyrirspurn minni til Orðabókar HÍ). Norska mállýskubókin var gullakista! Því miður átti Þjóðarbókhlaða hins vegar ekki tímarit frá 1971 þar sem er sennilega merkileg grein um viðhorf biblíunnar til siðblindu (hvar er rökstutt að týndi sonurinn hafi verið siðblindur og líklega eitthvað fleira merkilegt) - ég panta bara ljósrit í millisafnaláni. Greinin er eftir ísraelskan sálfræðing sem hefur fundið upp sérstaka geðlækningaraðferð m.a. byggða á gamla testamentinu og skrifað um hana 10 bækur sem hafa verið þýddar á alls lags tungumál. Ég hef reyndar engan áhuga á að prófa þessa aðferð við endurtekinni djúpri o.s.fr. en það verður spennandi að sjá hvernig svo virtur og frægur maður rekur viðhorf biblíunnar til siðblindu, ég verð að viðurkenna það. Ekki samt eins spennandi og öll afbrigðin af "prjóna" í norskum mállýskum ... Mér var orðið hlýtt og veðrið orðið skaplegt þegar ég hraðgekk niður í Norræna hús. Þar fann ég ýmsar álitlegar bækur fyrir ólæsa, t.d. rosalega flotta og risastóra myndskreytta bók um konungleg brúðkaup í Svíþjóð frá dögum Gústavs Vasa. Helv. flott dress og tilbehör sem þetta lið átti og nærmyndir af útsaumnum. Einnig má nefna líklega mjög spennandi bók sem heitir Gomul Føroysk heimaráð og kom út 1959. Það er örugglega eitthvert gott trix gegn þunglyndi í þeirri bók! (Vona samt að maður eigi að ekki drekka steinolíu eða álíka.) Bók um sögu nærfatnaðar (Underkläder. En kultuhistora) var sjálftekin að láni, sömuleiðis Folkligt dråktskick i Västra Vingåker och Österåker og Landbokvinnen. Rok og kærne - grovbrød og vadmel. Svo kippti ég með tveimur reyfurum (öðrum eftir Åsu Larsson) ef ég skyldi verða læs á næstunni. Kona þarf reyndar að vera illa læs ef hún getur ekki lesið Åsu Larsson! Og ég skilaði vel að merkja öllum siðblindubókunum svo nú geta áhugasamir fengið lánaðar Sjarmør og tyrann og fleira siðblindukyns á því ágæta bókasafni Norræna hússins. Svo kom maðurinn og sótti mig, ég fékk far heim með þremur skólastjórnendum (bauðst til að kenna þeim hæstsetta að einelta kennara en hann afþakkaði pent) og hrundi hér inn um dyrnar einhvern tíma um fjögurleytið - kúguppgefin! Og kötturinn sjúklega vanræktur í allan dag ... Mikið sem ég er fegin að þurfa ekki að fara til borgar óttans aftur fyrr en eftir meir en viku! Í kvöld ætla ég að reyna að horfa á Poirot á danska (það gerist allt svo hægt í þeim þáttum að meira að segja athyglisbrostin kona getur fylgst með) og prjóna minn háleist (reyndar rek ég upp álíka og ég prjóna því ég ruglast í einfaldasta munstri, sem er skýrt sjúkdómseinkenni en ekki spurt um á örorkumatsstaðli TR). Þetta átti að vera stutt bloggfærsla en mér er greinilega fyrirmunað að stilla málæði í hóf í spjallbloggi og almennt og yfirleitt verður bloggið mitt áframt ætlað vellæsum. Er ekki viss um að ég hefði mig sjálf í gegnum svona bloggfærslur hjá öðrum eins og á stendur fyrir mér núna ;) Færsla um orsakir siðblindu er í gerjun ...

Skólastjórar sem leggja kennara í einelti

Harpa — Wed, 16 Feb 2011 11:51:31 +0000

Hlaða niður færslunni sem Word-skjali

* Möguleg siðblinda með í spilinu? Ég ætlaði mér alltaf að skrifa um siðblindu í skólum í siðblindupistlaröðinni en fann svo ekki nægilega góðar heimildir fyrir slíku. Þó má telja afar líklegt að siðblindir sæki í störf innan skólakerfisins (reyndar staðfestir ástralski sálfræðingurinn John Clarke það í viðtali, sjá færslu um siðblinda á vinnustöðum). Þrá þeirra eftir völdum og að geta ráðskast með fólk, niðurlægt það og upphafið sjálfa sig í samræmi við stórmennskuhugmyndir um eigið ágæti ætti einmitt að gera kennarastarf þokkalega eftirsóknarvert fyrir siðblinda. Nemendur eiga erfitt með að bera hönd yfir höfuð sér og skólaumhverfið að öðru leyti (kennarastofa og annar starfsvettvangur) eru ágætis veiðilendur fyrir hin siðblindu rándýr (tel ég, eftir að hafa sett mig dálítið inn í siðblindu og af langri reynslu af skólaumhverfi).¹ Þótt ekki hafi ég fundið heimildir um að skimað hafi verið fyrir siðblindu í starfsmannahópum skóla fann ég nokkrar rannsóknir á starfsmannaeinelti í skólum. Má nefna frægar rannsóknir Blase & Blase sem einkum skoðuðu einelti skólastjórnenda í garð kennara, suðurafríska rannsókn á því sama, og nýja ástralska rannsókn á starfsmannaeinelti í skólum.² Heldur fátt er um fína drætti í íslenskum rannsóknum á starfsmannaeinelti og stjórnendaeinelti í skólum.³ Athyglisverðasta rannsóknin á skólastjóraeinelti fannst mér vera eigindleg rannsókn sem var gerð í Suður-Afríku og lýst er í greininni „The reasons for and the impact of principal-on-teacher bullying on the victims' private and professional lives“ (Wet, Corine de. 2010) og ég ætla einkum að fjalla um niðurstöður hennar í þessari færslu. En jafnframt styðst ég við rannsókn Blase & Blase (2002), „The Dark Side of Leadership: Teacher Perspectives of Principal Mistreatment“, og annað eftir því sem þurfa þykir. Ég vek sérstaka athygli á að í rannsókn Blase & Blase og Fengning (2008), „The mistreated teacher: a national study“, er því haldið fram að vinnustaðaeinelti sé ótrúlega algengt, að sumir telji starf í skóla, einkum grunnskóla, vera hættulegast hvað þetta varðar (teljist til „high-risk occupations“), að skv. breskum rannsóknum o.fl. eru kennarar taldir með stærstu hópum sem verða fyrir vinnustaðaeinelti og að mjög margar af nýrri vinnustaðaeineltisrannsóknum leiði í ljós að hlutur stjórnanda í einelti er mjög stór eða milli 50-90% gerenda. Skólastjóraeinelti er skilgreint sem stöðug valdníðsla skólastjóra sem hefur neikvæð áhrif á kennara. Bent er á almennt gildir um vinnustaðaeinelti að einelti stjórnanda hafi sitt að segja í að eitra vinnuumhverfið. Slíkt vinnuumhverfi er kallað „toxic workplace“ á ensku. Í rannsóknum á siðblindum á vinnustað kemur fram að örfáir slíkir, kannski bara einn siðblindur, fari létt með að eitra sinn vinnustað⁴ svo ekki þarf alltaf lélegan stjórnanda, þ.e. annað hvort óhóflega ráðríkan eða þann sem lætur allt danka, til að skapa eitrað vinnuumhverfi. Mætti líka huga að kenningum Babiak og Hare⁵ um höggorma í jakkafötum, þ.e. siðblinda í viðskiptalífinu, og yfirfæra á aðra vinnustaði. Má þá ætla að siðblindur starfsmaður komi sér upp öflugum verndara (patron), í skólum væri sá einna helst stjórnandinn. Af kenningum um framgöngu siðblindra á vinnustöðum má því gera því skóna að í einhverjum tilvikum standi annað hvort siðblindur starfsmaður bak við einelti stjórnanda eða að stjórnandinn sé siðblindur. Á þessa möguleika er ekki minnst í suðurafrísku rannsókninni en aftur á móti er bent á að einhverjir skólastjórnendur sem beittu einelti virtust hafa sterka sjálfsdýrkunardrætti (narcissism). Sjálfsdýrkun er talin skyld andfélagslegri persónuleikaröskun, sem siðblinda fellur undir. Auðvitað (og því miður) beita margir aðrir en siðblindir einelti á sínum vinnustað. Í rannsókn Blase & Blase (2002) kemur fram að í öllum tilvikum þar sem skólastjórar beita einstaka kennara einelti eiga skólastjórarnir sér jafnframt eitt eða fleiri uppáhöld, sem þeir hygla með ýmsu móti. Slíkt uppáhald eða uppáhöld styðja skólastjórann í eineltinu, ýmist beint eða bak við tjöldin, og hvetja aðra kennara til að taka þátt í því.⁶ Þetta styður, að mínu mati, við kenningar og rannsóknir um áhrif siðblindra á vinnustað og mætti jafnvel í ljósi þeirra ætla að uppáhald skólastjórnenda hefði talsverð siðblindueinkenni. * Skólastjóri sem leggur kennara í einelti Rétt er að geta þess að skv. fjölda rannsókna á vinnustaðaeinelti beita kvenkyns og karlkyns stjórnendur einelti í sama mæli en eru líklegri til að velja sér kvenkyns fórnarlömb fremur en karla.⁷ Einelti skólastjóra lýsti sér einkum í svona hegðun og aðferðum:

Skólastjórar hunsa hugsanir, þarfir, tilfinningar og afrek kennara
Skólastjórar styðja ekki við bakið á kennurum
Skólastjórar beita tíkarlegu orðbragði og gera opinberlega gys að kennurum (Þetta hefur verið kallað „emotional abuse“ og felst í niðrandi framkomu, sögðum og ósögðum skilaboðum, og miðar að því að fá aðra til þegjandi samþykkis eða hlýðni.⁸
Skólastjórar gagnrýna kennara að ósekju
Skólastjórar reyna að koma því svo fyrir að kennarar geri mistök
Skólastjórar reyna að einangra kennara, félagslega og faglega
Skólastjórar sýna skort á samlíðan
Skólastjórar áminna kennara skriflega að ósekju. Slík skrifleg áminning er jafnvel veitt fyrir tittlingaskít og án þess að kennara gefist kostur á andmælum eða bara að útskýra sína hlið í málinu.
Skólastjórar halda upp á og hygla sumum kennurum á kostnað annarra
Skólastjórar reyna að flæma kennara út starfi, t.d. með því að breyta starfsskilyrðum þeirra eða hóta þeim uppsögn⁹

Sumir kennaranna í suðurafrísku rannsókninni bentu á að þeir ættu erfitt með að sækja rétt sinn til stéttarfélags. Fulltrúar stéttarfélagsins væru nefnilega oft persónulegir vinir skólastjórnandans sem beitti eineltinu. Mér finnst ólíklegt að þessi staða stéttarfélags eigi við um Ísland. Aftur á móti kann að vera að klíkuskapur og neópótismi í þeim stofnunum eða ráðum sem eiga að sinna eftirlitsskyldu og aðhaldi með skólum skipti máli í dæmigerðu íslensku kunningjasamfélagi, t.d. skólanefndum, skólaskrifstofum, menntamálaráðuneyti eða sambærilegum eftirlitsaðilum. Slíkt gæti gert kennurum sem lagðir eru í einelti af skólastjórnendum mjög erfitt fyrir. Skv. rannsókn Fjármálaráðuneytisins á einelti í ríkisstofnunum var 76% formlegra kvartana um einelti sinnt illa eða ekki og ástæðulaust að halda að ástandið sé skárra þegar kemur að kennurum, síst af öllu ef þeir kvarta yfir einelti skólastjóra.¹⁰ Þættir í fari skólastjóra sem leggur kennara í einelti Þessir þættir voru greindir í persónuleika skólastjórnenda sem lögðu kennara í einelti: Öfund, eyðileggjandi sjálfsdýrkunarröskun, illska, hræsni og seigla (í að halda eineltinu áfram). Þó kom í ljós að sumir skólastjórnendur höfðu sitthvað til brunns að bera svo ekki var alltaf augljóst af hverju þeir snéru þessari hliðinni að fórnarlambinu. Sumir kennarar lýstu sínum ofsóknarskólastjórum svo að þeir vildu vera einvaldar, einblíndu á stök verkefni í stað þess að hafa yfirsýn og væru veikir/lélegir stjórnendur. En svo voru aðrir sem héldu því fram að þeirra ofsækjendur væru sérlega tunguliprir og gerðu sér fulla grein fyrir gjörðum sínum. Einn viðmælanda lýsti því hvernig skólastjórnandi reyndi kerfisbundið að flæma hana úr starfi í sextán ár, m.a. með því að leyfa henni ekki að kenna sitt sérsvið, áminna hana formlega fyrir lítilvægar yfirsjónir og gera lítið úr henni fyrir framan aðra. Blase & Blase nefna líka dæmi um hvernig skólastjórar leggja kennara í einelti að ósekju: „Í öðrum tilvikum sögðu kennarar frá því að gagnrýni skólastjórnenda væri viljandi óljóst orðuð og byggð á óstaðfestri gagnrýni sem þeir héldu fram að þriðji aðili, „snuðrari“ (t.d. kennari eða nemandi), hefði komið á framfæri. Sem dæmi um falskar áskanir skólastjórnenda eru ásakanir um að hafa skrópað á einhverja samkomu, að sýna neikvætt viðmót og að öskra á nemendur sína. Oft birtist óbein gagnrýni skólastjórnenda í slúðri við aðra kennara og stundum foreldra.“¹¹ Af hverju leggja skólastjórar kennara í einelti? Öfugt við það sem einkennir einelti meðal barna, þ.e. að helst er lagst á þá sem skera sig úr hópnum eða eru minnimáttar, þá sýnir þessi rannsókn, ásamt fleiri rannsóknum á vinnustaðaeinelti, að einelti fullorðinna kviknar oft af öfund vegna afreka fórnarlambanna. Fleiri rannsóknir á einelti á vinnustöðum, sem Corine de Wit vitnar til, hafa sýnt fram á sterka drætti eyðileggjandi sjálfsdýrkunarröskunar (destructive narcissism) í skapgerð/persónuleika þess sem leggur aðra í einelti. Í suðurafrísku rannsókninni kom þetta skýrt fram í óhóflegu sjálfsáliti skólastjórnendanna, hroka, hversu uppteknir þeir voru af valdi og meintum rétti sínum, sem og að þeir voru ófærir um að taka gagnrýni, sýndu öðrum ekki tillitsemi og reyndu að gera lítið úr þeim. Nefnt var dæmi um skólastjóra sem öskraði á undirmann að hún yrði rekin af því hún gagnrýndi hann. Annað dæmi er af kennara sem á kennarafundi gagnrýndi agaleysi í skólanum en skólastjórinn skildi þetta sem gagnrýni á sig og lét hana gjalda þess. Mjög svipað dæmi er að finna í rannsókn Blase & Blase (2002): „Sem trúnaðarmaður skrifaði ég skólastjóranum bréf til að benda á að engin fagleg rök væri hægt að finna fyrir ákvörðun hans og að nemendur mínir lærðu nú ekkert. Hann skrifaði til baka: „Þú ert bara neikvæð og vilt ekki neinar breytingar. Framkoma þín er vandmálið og þú hefur skaðleg áhrif á starfsólkið og vinnuandann.“ Síðan dreifði hann bréfi sínu til allra starfsmannanna. Ég lagði inn formlega kvörtun sem fékk hann til að stoppa. Eftir það hefur ríkt kalt stríð.“¹² Í suðurafrísku rannsókninni lýstu kennarar því hvernig skólastjórar hótuðu þeim uppsögn: „Komdu með uppsagnarbréfið ... ég skal skrifa undir“ eða hunsuðu þá: „Hann hélt bara áfram að skrifa ... hann leit ekki upp ... ekki í eitt einasta skipti.“ * Persónueinkenni fórnarlamba eineltis skólastjórnanda Það sem stakk í augu í niðurstöðum Corine de Wet voru óvenju miklir hæfileikar og mikill áhugi kennaranna (fórnarlambanna) á sínu starfi. Þeir höfðu allir skarað fram úr í starfi, á einn eða annan máta. Þessi rannsókn staðfestir aðrar rannsóknir á einelti fullorðinna, þ.e. að gerendur leggjast fyrst og fremst á þá sem hafa mest sjálfstraust, eru samviskusamastir og hæfastir í sínu starfi. En jafnframt eru fórnarlömbin ólíkleg til að sækja rétt sinn og vilja sýna tillitsemi. Bent hefur verið á í fyrri rannsóknum að þetta lífsviðhorf fórnarlambanna valdi því að það sé jafnvel talið mátulegt á þau að leggja þau í einelti og að hætta sé á að þau séu álitin „skipta ekki máli“ á vinnustaðnum. Í suðurafrísku rannsókninni er bent á tvö dæmi þessu til stuðnings, þar sem hæfileikaríkum kennurum voru settar skorður með því að minnka smám saman við þá kennslu í sínu eigin fagi [og láta þá kenna önnur fög]. Í öðrum rannsóknum á fórnarlömbum vinnustaðaeineltis almennt hefur komið fram að um þriðjungur þeirra er taugaveiklaðri, síður þægilegir í umgengni, samviskusamari og úthverfari persónuleikar en þeir sem ekki eru lagðir í einelti. Kvíði eða stífni í samskiptum reyndust hins vegar vera afleiðing þess að vera lögð/lagður í einelti en ekki orsök. Það er því ekki hægt að varpa þeirri sök á fórnarlambið að það sé ekki samvinnufúst til að afsaka einelti á vinnustað. * Afleiðingar eineltis fyrir kennarana sem skólastjórnandi leggur í einelti Því hefur verið haldið fram að einelti lami og eyðileggi starfsmenn meir en allir aðrir streituvaldar starfsins samanlagðir. Afleiðingar eineltis fyrir fórnarlömbin í rannsókn Corine de Wit reyndust vera víðtækar, bæði hvað snerti andlega og líkamlega heilsu sem og faglegt starf. Einelti hafði slæm áhrif á þátttöku fórnarlambanna í félagslífi kennara. Þau fundu til depurðar og tveir kennarar sögðust þjást af þunglyndi þótt þeir tengdu það ekki við ástandið á vinnustaðnum. En margir rannsakendur hafa einmitt komist að þeirri niðurstöðu að þunglyndi sé áberandi fylgifiskur vinnustaðaeineltis. Fórnarlömb skólastjóraeineltis fundu líka fyrir skömm, vanmætti og faglegur áhugi minnkaði. Þótt í almennum rannsóknum á vinnustaðaeinelti hafi komið fram auknar fjarvistir fórnarlamba var sú ekki raunin í rannsókninni á kennurunum. Í rannsókn Blase & Blase (2002) komu eftirfarandi einkenni fram hjá fórnarlömbum eineltis skólastjóra: Í fyrstu fengu fórnarlömbin áfall, áttuðu sig illa á þessu, fannst þau vera auðmýkt, fundu fyrir einsemd, traust og sjálfsmat beið hnekki, þeim fannst þau flekkuð og fundu fyrir sektarkennd. Stæði eineltið lengi komu fram ýmsir andlegir kvillar hjá fórnarlömbunum, s.s. ótti, kvíði, reiði og þunglyndi, og sállíkamlegir/líkamlegir kvillar, s.s. svefnleysi, martraðir, þráhyggjuhugsanir, krónísk þreyta, magaverkir, ógleði, líkamsþyngd óx eða minnkaði, verkir í herðum og baki, höfuðverkur eða mígreni.¹³ * Viðbrögð við eineltinu Blase & Blase (2002) taka saman niðurstöður sínar um hvað eineltisfórnarlamb geti gert og eru þær í samræmi við niðurstöður fjölda rannsókna á vinnustaðaeinelti, sem þau vísa í. Í stuttu máli sagt virðast kennurum fáir vegir færir. Þau segja: „Að auki uppgötvuðum við að kennarar sem eru lagðir í einelti af skólastjórum eiga sjaldan nýtilega möguleika á leiðréttingu sinna mála. Þetta er í samræmi við aðrar rannsóknir sem hafa sýnt fram á að dæmigert viðbrögð við kvörtunum fórnarlambs yfir einelti stjórnanda eru að (a) engin svör berast frá yfirstjórn, (b) reynt er að verja stjórnendur sem sýna ruddamennsku og (c) hefnd er beint að fórnarlambinu sem kvartar. Í rauninni var okkar niðurstaða sú að kennarar reyndu sjaldan að kvarta til fræðslustjóra því þeir væntu „engrar aðstoðar“ og vegna þess að þeir „óttuðust“ hefndaraðgerðir.“¹⁴ Í yfirlitsgrein yfir aðgerðir stéttarfélaga í ýmsum löndum Evrópu og Bandaríkjunum, ásamt yfirliti yfir þau lög sem taka á eineltismálum í þessum löndum kemur fram að stéttarfélög hafa í rauninni afar lítil áhrif og „þarf kannski að endurskoða þá hugmynd að stéttarfélög séu í fararbroddi“. Í sambandi við kennarafélög er bent á lofsvert framtak Kennarasamtaka Bandaríkjanna (American Federation of Teachers, skammstafað AFT) í að viðurkenna að vinnustaðaeinelti skiptir máli í öryggi og heilbrigði starfsfólks og kennara. Þetta kom ekki á óvart því víðtæk könnun AFT leiddi í ljós að 34-60% kennara innan vébanda samtakanna hefðu orðið yfir einhverju einelti af hálfu samstarfsfélaga (ekki kemur fram hve stór hluti þeirra voru yfirmenn) á sínum vinnustað á síðasta hálfa árinu. Helst birtist þetta einelti í: Að vera niðurlægður eða hafður að háði og spotti (20-33%); Að verða fyrir móðgandi ummælum (15-38%); Að gerandi eineltis sýndi kúgandi eða ógnandi framkomu (10-23%); Að vera hunsaður/hunsuð eða virtur/virt að vettugi (23-40%); Að verða fyrir stríðni og kaldhæðni sem keyrir um þverbak (10-21%); Að öskrað var á fórnarlambið (15-27%).¹⁵ * Afleiðingar fyrir vinnustaðinn Vinnustaðaeinelti í skólum hefur ekki bara áhrif á fórnarlömbin heldur allt andrúmsloft í skólanum því eineltið ýtir undir minni hollustu, sinnuleysi og meðalmennsku. Í rannsókn Corine de Wit er nefnt dæmi af kennara, konu sem hafði verið hugmyndarík og skarað fram úr en var álasað fyrir að viðra hugmyndir um hvernig mætti gera skólastarfið betra með endurskipulagningu. Hún sagði: „Ég kæfi allar nýjar hugmyndir núna. Ég get ekki lengur verið hreinskilin í að miðla hugmyndum mínum.“ Aðrir kennarar sögðu að eineltið hefði haft þau áhrif að þeir sinntu bara starfi sínu en forðuðust að taka þátt í skólastarfinu umfram það. Þessar niðurstöður eru í samræmi við aðrar rannsóknir sem gerðar hafa verið á vinnustaðaeinelti, þ.e. að það leiðir til lélegri vinnubragða, minni eldmóðs, minni skilvirkni og skertrar starfsánægju. Þrátt fyrir eineltið hafði enginn kennaranna í rannsókn Corine de Wit ákveðið að yfirgefa starfsgreinina. Mörg eldri fórnarlömbin hfðu á orði að þau ætluðu að bíða þetta af sér því stutt væri í eftirlaunaaldur. Aðeins einn þátttakandi, sem hafði kennt í sama skólanum í 30 ár, sagði að hún hefði sótt um starf í öðrum skóla. Þetta er í andstöðu við niðurstöður kannana á vinnustaðaeinelti almennt, t.d. sögðust 50% tyrkneskra starfsmanna, sem lagðir voru í einelti á vinnustað, að þeir væru alvarlega að hugsa um að skipta um vinnu og 30% breskra eineltisfórnarlamba sögðu upp starfi sínu. Kennararnir sem lagðir voru í einelti höfðu yfirleitt ekki reynt að standa upp í hárinu á skólastjórunum sem beittu einelti. Þeir óttuðust að eineltið myndi aukast við slíka árekstra. Þetta er í samræmi við aðrar rannsóknir þar sem bent hefur verið á „spíral þagnarinnar“, þ.e.a.s. að í stofnunum þar sem menn óttast að segja hlutina beint út er þagað yfir áreitni og einelti. Þeir fáu sem höfðu reynt að ræða málin við skólastjóra voru kallaðir lygarar. Fórnarlömbin tóku réttilega eftir því að gerendur gerðu lítið úr andlegu ofbeldi eða afneituðu því hreint og beint. Viðbrögð gerenda við ásökunum voru að gera fórnarlömbin sjálf ábyrg, með hreytingum á borð við „Vertu ekki svona viðkvæm"“eða „Ég hef ekki hugmynd um hvað þú ert að tala um“. Þannig er vandinn gerður fórnarlambsins og gerandinn þykist stikk-frí. * Hvað er til ráða? Vald geranda eineltis felst oft í því að hræða fólk til þagnar. Fórnarlömbin bentu líka á að kvartanir þeirra virtust hversdagslegar þegar þær voru slitnar úr samhengi. Aðrar rannsóknir benda á að vinnufélagar sem standa hjá og aðhafast ekkert reyna að auki að forðast fórnarlambið eins og sektin hafi að einhverju leyti flekkað þau, jafnvel þótt áður hafi þessir vinnufélagar átt vinsamleg samskipti við fórnarlambið. Ein niðurstaða rannsóknar Corine de Wit er að þátt aðgerðarlausra vinnufélaga í skólastjóraeinelti þurfi að athuga miklu betur. Að lokum bendir Corine de Wit á að niðurstöður rannsóknar hennar á skólastjóraeinelti í Suður-Afríku, séu í fullu samræmi við fjölda alþjóðlegra rannsókna á vinnustaðaeinelti, þótt fáar þeirra hafi skoðað sérstaklega vinnustaðinn skóla. Hún bendir einnig á að skv. nokkrum rannsóknum séu hefðbundin vinnusálfræðilegt inngrip engan veginn fullnægjandi /skili ekki árangri. Það sem þarf til að uppræta einelti í stofnun á borð við skóla eru róttækar breytingar á innviðum stofnunarinnar sjálfrar. Corine de Wit klikkir út með þessari ályktun: Það er nauðsynlegt að efla stjórnunarmenntun fyrir skólastjórnenda, þ.m.t. menntun í að fást við ágreiningsefni. Ekki hvað síst þegar í ljós kom í rannsókninni að lélegir stjórnunarhæfileikar, skortur á reiðistjórn, öfund, eyðileggjandi sjálfdýrkun og misnotkun valds voru oft helsta orsök þess að skólastjórnendur lögðu kennara í einelti.

1 Sjá nánar: Siðblindir á vinnustað og Siðblindir í viðskiptum. Í þeirri suðurafrísku rannsókn sem í færslunni er mjög til umræðu (Wet, Corine de. 2010) er staðhæft að illska sé einn þeirra þátta sem greina megi í skapgerð eineltandi skólastjóra. Vitnað er í aðra rannsakendur vinnustaðaeineltis sem hafa haldið því fram að oft sýni gerendur eineltis óeðlilega hegðun og enga eftirsjá. Þeir fái jafnvel ánægju út úr því að sjá aðra þjást. Aðrir gerendur eineltis fara betur með þennan þátt í sínu skapferli og reyna að koma vel fyrir en munu eigi að síður ekki skirrast við að meiða og auðmýkja fórnarlömb sín opinberlega. (Wet, Corine de. 2010, s. 1455.) Þetta eru allt einkenni siðblindu.Þegar hrein opinber illska eða tvöfeldni í framkomu er höfð í huga auk stórmennskuhugmynda, valdaástríðu o.fl. atriða sem talin eru aðalsmerki eineltandi skólastjóra læðist auðvitað að manni sú hugmynd að verið sé að lýsa „huggulegum siðblindum“ (subclinical psychopaths, white-collar psychopaths, corporate psychopaths, secondary psychopaths, pæn psykopat eru þau orð sem oftast eru höfð um þessa tegund siðblindra). Í ljósi kenninga Babiak og Hare um siðblindu í viðskiptum og kenningar Boddy um gífurleg áhrif siðblindra starfsmanna á starfsumhverfi (sjá færslurnar sem vitnað var í hér að ofan) er freistandi að íhuga hvort skólastjóri sem beitir einelti sé í rauninni verndari (patron) siðblinds kennara eða undir sterkum áhrifum frá slíkum. Þannig að út frá kenningum um siðblindu gæti skólastjóri sem leggur kennara í einelti verið siðblindur en allt eins kæmi til grein að svoleiðis skólastjóri væri verndari siðblinds kennara, eða einfaldlega eitt af peðunum hans. 2 Blase, Joseph og Blase, Jo. 2002. „The Dark Side of Leadership: Teacher Perspectives of Principal Mistreatment“ í Educational Administration Quarterly, 38 árg. 5.tbl. s. 671-727. Desember 2002. Blase, Joseph, Blase, Jo og Fengning Du. 2008. „The mistreated teacher: a national study“ í Journal of Educational Administration, 46.árg. 3.tbl. s. 263-30. Í þessari rannsókn kemur fram að vinnustaðaeinelti er ótrúlega algengt, að sumir telji starf í skóla, einkum grunnskóla, vera hættulegast hvað þetta varðar (teljist til „high-risk occupations“), að skv. breskum rannsóknum o.fl. eru kennarar taldir með stærstu hópum sem verða fyrir vinnustaðaeinelti og að mjög margar af nýrri vinnustaðaeineltisrannsóknum leiði í ljós að hlutur stjórnanda í einelti er mjög stór eða milli 50-90% gerenda. Sjá s. 264 og 266. En nákvæmar kannanir á því hversu algengt er að skólastjórnendur beiti kennara einelti hafa ekki verið gerðar. Wet, de Corine. 2010. „The reasons for and the impact of principal-on-teacher bullying on the victims’ private and professional lives“ í Teaching and Teacher Education. An International Journal of Research and Studies, 26.árg. 7.tbl. s. 1347-1492. Október 2010. Riley, Dan, Deirdre J. Duncan, John Edwards. 2011. „Staff bullying in Australian schools“ í Journal of Educational Administration, 49.árg. 1.tbl. s. 7-30. Einungis útdrátturinn var skoðaður en leigja má greinina eða kaupa ef áhugi er á. (Það vekur reyndar strax áhuga hvað niðurstöður rannsóknar Riley o.fl. eru uggvænlegar.) Í þessari færslu er einkum stuðst við rannsókn Corine de Wet (2010) og fyrri rannsókn Blase & Blase (2002). Greinarnar voru skoðaðar á vefnum þann 11. febrúar. 3 Til eru tvær íslenskar rannsóknir sem nálgast þetta efni ofurlítið: Dagrún Þórðardóttir. 2006. Einelti á vinnustað. Samanburður þriggja opinberra vinnustaða. (MS verkefni í Stjórnun og stefnumótun, Viðskipta-og hagfræðideild HÍ). Skoðað á vef Vinnueftirlitsins 24. janúar 2011. Rannsókn Dagrúnar var á tveimur ótilgreindum ráðuneytum og einni ótilgreindri ríkisstofnun. Niðurstöður voru afar misjafnar því einn vinnustaðurinn skar sig ákaflega úr vegna mikils stjórnandaeineltis og skekkti allar tölur. Meginniðurstaðan var sú að í flestum tilvikum er gerandi eineltis yfirmaður þess sem fyrir eineltinu verður eða annar stjórnandi. Einelti meðal ríkisstarfsmanna. Niðurstöður könnunar á einelti meðal ríkisstarfsmanna. Fjármálaráðuneytið ágúst 2008. Ritstjóri: Ágústa H. Gústafsdóttir. Skoðað á vef Fjármálaráðuneytisins 24. janúar 2011. Þetta var mjög viðamikil rannsókn og var meginniðurstaðan sú að rúmlega 10% ríkisstarfsmanna taldi sig hafa orðið fyrir einelti í starfi á síðustu 12 mánuðum. Hins vegar er rannsóknin gölluð að því leyti að ekki var greint milli stjórnenda og almennra starfsmanna í svörum; að ekki er hægt að skoða einstakar starfsstéttir heldur einungis flokkun eftir ráðuneytum, sem mismunandi margir og mismunandi fjölbreyttir vinnustaðir falla undir, og að áhersla er mjög á reynslu þolenda en fátæklegar niðurstöður um gerendur, t.d. er ekki greint frá kyni gerenda. Þótt í niðurstöðum segi að í 44% tilvika sé gerandi eineltis samstarfsmaður en næsti yfirmaður í 31% tilvika segja þessar tölur næsta lítið því, eins og áður var getið, eru þeir sem svara bæði venjulegir starfsmenn og yfirmenn. Í niðurstöðunum kemur fram sú sláandi staðreynd að í 76% tilvika var formlegum kvörtunum vegna eineltis ekki fylgt eftir með viðeigandi hætti. Könnun fjármálaráðuneytisins náði að sjálfsögðu bara til framhaldsskólakennara og stjórnenda framhaldsskóla. Í könnun Dagnýjar er ekki hægt að sjá hvort þriðja stofnunin var skóli og mér þykir fremur ólíklegt að svo hafi verið. Mér vitanlega hefur Kennarasamband Íslands ekki staðið fyrir neinni könnun á vinnustaðareinelti í skólum landsins og hvergi hafa birst upplýsingar um slíkt. Það væri samt full þörf á að rannsaka vinnustaðaeinelti í grunnskólum og framhaldsskólum miðað við niðurstöður þeirra erlendu rannsókna sem ég vísa í (og sem vísa áfram í fjölda rannsókna á vinnustaðaeinelti um allan heim). 4 Boddy, Clive R. 2010. „Corporate Psychopaths, Bullying and Unfair Supervision in the Workplace“ í Journal of Business Ethics 25. nóvember 2010, s. 1-13. Greinin var skoðuð á Vefnum 25. jan. 2011. 5 Babiak, Paul og Robert D. Hare. 2007. Snakes in Suits. When Psychopaths Go to Work. HarperCollins Publishers, New York. (Bókin kom fyrst út 2006.) 6 Blase & Blase (2002) s. 689-690. 7 Sjá yfirlit yfir þessar rannsóknir í Blase & Blase (2002), s. 678. 8 Sjá skilgreiningu Keashly (1998) í Blase & Blase (2002), s. 675. 9 Niðurstöður þessarar rannsóknar eru í samræmi við margar alþjóðlegar rannsóknir og sýna að stjórnandi sem ekki er starfi sínu vaxinn reynir oft að leggja undirmenn sína í einelti. Í suðurafrísku rannsókninni er bent á það sem skýringu að öfund sé mjög oft hvati að einelti. Persónulegur styrkur kennara og það sem hann/hún hefur afrekað í starfi gæti egnt lélegan yfirmann til að leggja þann kennara í einelti. Í sumum vinnustaðarannsóknum (sem vísað er í úr suðurafrísku rannsókninni) hefur komið fram að gerandi eineltis reyni að gera opinberlega lítið úr því sem hann öfundar fórnarlambið af. Sjá Wet, Corine de. (2010) s. 1454 - 55. Sjá má ítarlegt yfirlit yfir eineltishegðun skólastjóra í Blase & Blase (2002) s. 686. Á eftir yfirlitstöflunni þar fylgir texti á næstu síðum sem útskýrir einstaka þætti. 10 Einelti meðal ríkisstarfsmanna. Niðurstöður könnunar á einelti meðal ríkisstarfsmanna. Fjármálaráðuneytið ágúst 2008. 11 Blase & Blase (2002) s. 694 12 Blase & Blase (2002) s. 693-694 13 Blase & Blase (2002) s. 711 o.áfr. 14 Blase & Blase (2002) s. 715 15 Harthill, Susan. 2010. „Workplace Bullying as an Occupational Safety and Health Matter: A Comparative Analysis“ í SelectedWorks (safni fræðigreina á vefnum). Skoðað 13. febrúar 2011.

Orsakir siðblindu

Harpa — Mon, 21 Feb 2011 19:41:24 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda V hluti (finna má fyrri færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, hér til hægri) Ég trúi því ekki að augljós misbeiting eða einhver hversdagsleg stórfelld afglöp foreldra geti sannanlega verið meginorsök þess að barn þrói þessa flóknu röskun.¹ Menn hafa lengi velt því fyrir hvers vegna til séu siðblindir í mannlegu samfélagi. Einkum hefur umræðan snúist um að hve miklu leyti félagslegar aðstæður, umönnun og uppeldi í bernsku og æsku o.fl. þess háttar skipti máli og að hve miklu leyti erfðir skipti máli. Robert D. Hare hefur reyndar haldið því fram að það þýði lítið að reyna að greina þarna á milli enda telur hann að siðblindum sé ekki viðbjargandi hver sem orsök röskunarinnar sé talin. Þeir sem telja að einhvers konar meðferð gæti dregið úr siðblindu hafa hins vegar áhuga á hvaða meginþættir liggi að baki þessari persónuleikaröskun og í eldri heimildum slíkra áhugamanna er oft gert mikið úr félagslegum þáttum. Rannsóknir á siðblindum gáfu fyrir löngu vísbendingar um að heilastarfsemi þeirra væri öðru vísi en annars fólks en það er ekki fyrr en nýverið sem tæknin fór að leyfa sæmilega áreiðanlegar raunvísindalegar rannsóknir á slíku, einkum með starfrænni segulómstækni (fMRI) en einnig hefur sneiðmyndataka (PET) o.fl. verið notuð í þessu skyni. Rannsóknir á tvíburum hafa miðað að því að finna út að hve miklu leyti siðblinda er arfgeng. Loks má nefna að aukinn áhugi virðist á að máta siðblindu við þróunarfræðilegar kenningar til að skýra hvers vegna siðblindir einstaklingar urðu til. Hér á eftir verður stiklað á stóru yfir helstu kenningar og niðurstöður. *Líffræðilegar orsakir Heili siðblindra Viss óreiða háir nokkuð rannsóknum á heilastarfsemi siðblindra. Til er fjöldi ólíkra rannsókna, þar sem úrtak og samanburðarhópur var valinn á mismunandi máta og fengust í sumum tilvikum frábrugðnar niðurstöður. Þótt mig skorti auðvitað grunnþekkingu í þessum fræðum ætla ég að reyna að gera grein fyrir því helsta sem virðist sæmilega ábyggilegt. Fyrst er þó líklega rétt að útskýra þá heilastarfsemi sem ber á góma, í einfaldaðri mynd: Randkerfi: Hluti randkerfisins (limbic system) er mjög gamall, t.a.m. möndlungur. Þessi hluti randkerfisins er einn af þeim hlutum heilans sem við höfum „fengið í arf frá skriðdýrunum“, þ.e. tilheyrir þeim hluta heilans sem er gamall í þróunarsögunni og er því svipaður í fjölmörgum dýrum. Mætti segja að tilfinningar séu milljónum ára eldri en hugsanir, miðað við þróun mannsheilans. En til randkerfis teljast einnig svæði í heilaberki, nýjasta hluta spendýraheilans. Randkerfið sér um ýmsa þætti tengda tilfinningum og minni. Möndlungur: Lykillíffæri randkerfisins er möndlungur (amygdala). Möndlungurinn er sérhæfður í tilfinningamálum, geymir tilfinningalegar minningar og ástríður. Hann gerir kleift að greina persónulega merkingu daglegra atburða sem ýmist vekja ánægju, umhyggju, spennu eða reiði. Möndlungur er uppspretta ótta og árásargirni. Heilabörkur: Í heilaberkinum er talin vera sjálfsvitund, hömlur á tilfinningar og hvatvísi. Heilabörkurinn er mun þróaðri í mönnum en öðrum spendýrum og hann vantar alveg í margar minna þróaðar dýrategundir. Heilabörkur er gerður ytra úr gráfyllu, sem eru gráir frumbolir taugafruma og þar fer öll skynúrvinnsla fram. Innra byrði heilabarkar er hvítfylla, mergslíðruð taugasímu sem virka líkt og ljósleiðarar til að senda og taka á móti upplýsingum. Hvítfyllan tengir heilabörk og önnur svæði heilans saman. Talið er að taugabrautir milli ennisblaða (frontal lobes) og neðanbarkarkjarna (subcortical nuclei) stjórni og miðli mörgum hliðum mannlegs atferlis. Börkur augntóttarhluta ennisblaða (orbitofrontal cortex) heilans samhæfir starfsemi stúkunnar (thalamus), möndlungsins og heilabarkarins.² Að sögn Roberts D. Hare var fyrst gerð tilraun til að mynda heilastarfsemi siðblindra árið 1997.³ Síðan hefur verið gerður mýgrútur rannsókna af því taginu. Í nýjum úttektum (jafnvel úttektum á úttektum) á öllum þeim rannsóknum sem gerðar hafa verið með starfrænni segulómun eða annarri nýrri tækni í heilamyndatöku telja menn sig hafa sýnt fram á mun í heilum og heilastarfsemi siðblindra og venjulegs fólks. Þennan mun er fyrst og fremst að finna í hluta randkerfis heilans. Svo virðist sem óeðlileg starfsemi og gerð hluta framheilablaða, þ.e. bakhliðlægs hluta framheilabarkar (dorsolateral prefrontal cortex) og augntóttarhluta ennisblaða (orbitofrontal cortex), sem og í möndlungi, tengist siðblindu og jafnframt ofbeldisfullri og andfélagslegri hegðun.⁴ Það helsta sem fundist hefur athugavert og hægt hefur verið að sýna fram á mörgum rannsóknum:

Vanskapaður möndlungur og afbrigðileg starfsemi hans. Talið er að möndlungur skipti máli í tilfinningaviðbrögðum og tilfinninganámi, t.d. að bera kennsl á tilfinningar í svipbrigðum annarra, og bregðast við hættu.⁵ Skv. rannsókn Yang o.fl. voru marktæk tengsl milli stærðar möndlungs og hversu mikil siðblinda mældist, þ.e. því minni sem möndlungur var því fleiri einkenni siðblindu/sterkari siðblindu mátti greina.
Truflun í starfsemi ennisblaða og gagnaugablaða, t.d. minna gegnflæði blóðs og lægri efnaskipti.

Í sumum rannsóknum hefur greinst:

Minni gráfylla í aftari hluta ennisblaðs, sem tengist hvatastjórn, ákvarðanatöku, tilfinninganámi og hæfni til að laga hegðun sína að aðstæðum. Sumar rannsóknir hafa sýnt fram á að það sé minni gráfylla/taugagrámi á þessum svæðum í siðblindum en þeim sem ekki eru siðblindir. Ein rannsókn sýndi að frumsiðblindir (unsuccessful psychopaths, þ.e. þeir sem sátu í fangelsi) hefðu að meðaltali 22% minni gráfyllu en annars stigs siðblindir (successful psychopaths, þ.e. þeir sem dvöldu utan rimlanna) og venjulegt fólk.⁶
Aukin hvítfylla/taugahvíta í hvelatengslum (corpus callosum, sem tengir heilahvelin tvö saman). Hvífylla eru taugasímu innan á heilberki og tengja heilabörk við önnur svæði heilans. Grunur hefur leikið á að eitthvað sé bogið við hvelatengsl í siðblindum og að magn hvítfyllu skipti máli í því sambandi. Skv. úttektum á rannsóknum hefur ekki verið fyllilega sýnt fram á þetta.

Allir virðast sammála um að eitthvað sé bogið við hluta randkerfis, s.s. möndlung, ennisblöð og hvelatengsl, en nákvæmlega hvað er ekki ljóst, nema kannski helst í nýjustu rannsókn Yang á möndlungi. Menn virðast líka nýlega sammála um að það borgi sig ekki að skoða siðblinda sem einsleitan hóp heldur verði að greina milli frumsiðblindra (primary psychopaths) og annars stigs siðblindra (secondary psychopaths) í rannsóknum. Hinir fyrrnefndu fremja ofbeldissglæpi og eru oft geymdir bak við lás og slá, hinir síðarnefndu leika lausum hala í samfélaginu. Ekki er hægt að skýra muninn nema að hluta með skori á Hare-gátlistanum. Spurningin er því hvort hægt sé að skýra þennan mun með raunvísindalegum aðferðum? *Boðefnaskipti í heila Í randkerfinu hefur dópamín áhrif á tilfinningar en randkerfið ræður miklu um atferli manna með áhrifum á hvatir og geðhrif. Dópamín á m.a. þátt í efnafræði ánægjunnar en losun efnisins í þann hluta randkerfisins sem hefur verið kallaður ánægjustöð (svæði rétt neðan við stúku heilans) framkallar ánægju. Ánægjustöðin verðlaunar lífsnauðsynlega starfsemi (þ.e. dópamínframleiðsla eykst) svo sem át og kynlíf en hún kemur einnig við sögu í fíkninni sem tengist alkóhóli, tóbaki og ýmsum lyfjum.⁷ Skortur á dópamíni í ánægjustöðinni veldur vanlíðan, kvíða, pirringi og lélegri tilfinningastjórnun.⁸ Skv. nýlegri rannsókn þar sem sjálfboðaliðum var gefið amfetamín og síðan teknar sneiðmyndir af heila og einnig notuð starfræn segulómun kom í ljós að ánægjustöðvar í siðblindum losuðu ferfalt meira dópamín en í þeim sem ekki voru siðblindir. Af þessu drógu rannsakendur þá ályktun að eftirsókn siðblindra eftir verðlaunum og hunsun á mögulegri hættu eða siðalögmálum, sem valdi m.a. andfélagslegri hegðun þeirra, skýrist af rugli í dópamínbúskap heilans. Sömleiðis megi skýra ásókn siðblindra í vímuefni (áfengi og fleira) með þessari ofvirkni í dópamínframleiðslu. Sé tilgátan rétt veldur sífelldur skortur á dópamíni því að siðblindir geti ekki breytt hegðun sinni eða hugsunarhætti.⁹ Þetta gæti líka skýrt hve auðveldlega þeim leiðist og hve mjög þeir sækjast eftir spennu í lífinu. Menn hafa einnig velt fyrir sér hvort serótónín-búskapur sé eitthvað öðruvísi í siðblindum en öðrum. Serótónín, einnig nefnt 5-HT, er eitt af mörgum taugaboðefnum sem heilinn notar til boðskipta. Seyti (magn sem er losað) serótóníns hefur áhrif á skapferli og almenna virkni (arousal). Það stýrir einnig áti og svefni og gegnir hlutverki í skynjun sársauka. Of lítið magn serótóníns tengist hvatvísi og árásargirni, bæði hjá fólki og ýmsum öðrum dýrategundum.¹⁰ Larry Siever hefur rannsakað serótónín-framleiðslu þeirra sem haldnir eru andfélagslegri persónuleikaröskun (en siðblinda telst til hennar) og telur að eitthvað sé bogið við serótónín-upptöku þeirra sem gæti skýrt árásargirni. Hins vegar sé ekki ljóst nákvæmlega hvað sé að og þurfi að rannsaka þetta miklu betur.¹¹ *Arfgengi siðblindu og áhrif félagslegra þátta Í því því efni af nýrra taginu sem fjallar um siðblindu og ég hef kynnt mér eru allir á því að hún sé arfgeng. Menn eru hins vegar ekki sammála um í hve miklum mæli siðblinda ráðist af erfðum og hve stór umhverfisþátturinn er. Í bandarískri/kanadískri grein frá 2010 er sagt frá fimm rannsóknum sem allar sýna fram á að siðblinduþættir erfist. Þar voru notaðar mismunandi aðferðir til að meta siðblindu en engin þeirra nýtti þó PCL-R gátlista og mælikvarða Roberts D. Hare.¹² Rannsóknum ber ekki alveg saman enda eru menn ekki alltaf að rannsaka hið sama, þ.e.a.s. sumir einbeita sér að siðblindu en aðrir skoða andfélagslega persónuleikaröskun eða jafnvel ofbeldishneigð og grófa glæpamennsku almennt. Í nýlegri rannsókn var skoðað arfgengi og umhverfisþættir í ákveðnum sviðum siðblindu og byggt á sjálfslýsingu bandarískra miðaldra tvíbura. (Þessi sjálfsmatskvarði heitir Psychopathic Personality Inventory, skammstaða PPI og skiptist öðru vísu en gátlisti Hare.) Sviðin sem voru skoðuð voru annars vegar persónuleikaeinkennin óttalaus-drottunargjarn og hins vegar hvatvís-andfélagslegur. Niðurstöður voru að óttalaus-drottnunargjarn var hægt að skýra tiltölulega jafnt með arfgengi og umhverfisáhrifum en hvatvís-andfélagslegur virtist meir ráðast af umhverfisþáttum.¹³ Á öndverðum meiði er Richard Baschetti, sem kemst að þeirri niðurstöðu að glæpahneigð og ofbeldi ráðist einkum af genum. Hann var reyndar að skoða andfélagslega persónuleikaröskun en ekki bara siðblindu. Baschetti telur sig sýna fram á að félagslegar skýringar á ofbeldi, s.s. að fátækt og atvinnuleysi auk ofbeldis annarra, séu ekkert annað en pólitísk kennisetning sem ekki standist.¹⁴ Í sama streng taka höfundar yfirlitsrannsóknar yfir rannsóknir á andfélagslegri persónuleikaröskun og telja að 56% af breytileika í andfélagslegri persónuleikaröskun og andfélagslegri hegðun sé vegna erfða, 11% megi skýra með svipuðum félagslegum aðstæðum, einkum uppeldi og fjölskyldugerð, og 31% ráðist af sérstökum ástæðum sem ekki tengist erfðum. (Sem dæmi um slikar sérstakar ástæður eru nefndar höfuðáverkar, sýkingar, félagslegir þættir utan fjölskyldu o.fl.).¹⁵ Svíar hafa staðið framarlega í rannsóknum á arfengi siðblindu eða ýmsum þáttum hennar. Þeir hafa, stundum í félagi við aðra, byggt niðurstöður sínar á langtímarannsókn á 1480 sænskum tvíburum, fæddum í Svíþjóð á árunum 1985-86. Niðurstöður Henriks Larsson o.fl. eru að sameiginlegur erfðaþáttur liggi að baki bæði siðblindum persónuleika og andfélagslegri hegðun en sú síðarnefnda stjórnist þó að einhverju leyti af umhverfisþáttum.¹⁶ Í sænskri doktorsritgerð frá 2009 gerir Mats Forsman grein fyrir rannsóknum sínum á arfgengi siðblindu. Hann byggði á sömu langtímatímarannsókn á 1480 tvíburunum. Í upphafi ritgerðarinnar segir hann: „Fyrri rannsóknir hafa gefið til kynna að u.þ.b. 40-70% af persónuleikaeinkennum siðblindu sé vegna erfða. Tvíburarannsóknir hafa þess vegna verið sérstaklega mikilvægar.“ (s. 3) Henrik Larsson hafði birt þær niðurstöður 2006 að erfðir réðu 63% af sumum kjarnaeinkennum siðblindu (kaldlyndi og yfirborðskenndu tilfinningalífi) og þáttum í andfélagslegri hegðun (óábyrgri hegðun og hvatvísi) en ekki yfirborðsmennsku og drottnunargirni. Mismunandi umhverfisþættir réðu hinum 37% (sjá s. 4-7 í ritgerð Forsman). Forsman útlistar svo fjórar rannsóknir sem hann gerði sjálfur og kemst að svipaðri niðurstöðu og Larsson (sjá s. 17) þótt með öðrum aðferðum sé.¹⁷ Niðurstaðan af þessum mismunandi rannsóknum virðist vera að megnið af kjarnaeinkennum siðblindu (persónuleikaeinkennum) stjórnist af erfðum. Jafnframt virðist mega rekja hluta af andfélagslegum þáttum siðblindu svo til eingöngu til arfgengis. Tilviljanakenndir umhverfisþættir hafa töluvert vægi en sams konar félagslegar aðstæður skýra fátt í fari siðblindra og uppruna siðblindu. *Þróunarfræðilegar skýringar Vaxandi áhugi virðist á vangaveltum um hvernig standi eiginlega á því að siðblindir séu til í samfélagi manna. Þessar vangaveltur byggja annars vegar á kenningu Darwins um náttúrlegt val og hins vegar á afleiddum kenningum og viðbótum við hana, sem byggjast að nokkru leyti á leikjafræði. Í stuttu máli sagt hélt Darwin því fram að tegundir þróuðust fyrir tilstilli náttúrlegs vals, sem væri vélrænt ferli en hvorki forsjált né framsýnt. Náttúrulegt val byggir á nokkrum meginstaðreyndum, þ.e. lögmáli breytileikans (einstaklingar eru frábrugnir hver öðrum); lögmáli erfða og lögmálinu um mishraða æxlun eða mismunandi lífslíkur. Þessi lögmál stjórna því að sumir einstaklingar veljast náttúrulega fram yfir aðra, þ.e. þeir hæfustu lifa af (sem eru reyndar ekki orð Darwins heldur Herberts Spencer). Við þetta hefur seinna verið bætt baráttu fyrir lífinu, sem er starfræn ástæða fyrir þriðja lögmálinu. Sjálfur gerði Darwin greinarmun á náttúrlegu vali og kynjuðu vali, sem er barátta milli karldýra um yfirráð yfir kvendýrum, en á síðari tímum hefur þetta verið fellt saman. Þeir sem halda fram þróunarfræðilegum kenningum um siðblindu styðja mál sitt yfirleitt á þessa leið:¹⁸ - Siðblinda sem auknar lífslíkur Líklega þróaðist samfélag manna í sæmilega stöðugum hópum þar sem ríktu reglur, traust og gagnkvæmni (reciprocal altruism). Í svona hópi gafst færi á breytilegri aðferðarfræði (alternative strategy) sem fólst í að svindla og notfæra sér aðra út í ystu æsar. Skv. þessum þróunarfræðilegu pælingum er ekki hægt að líta á siðblindu sem fötlun eða galla heldur skipulegan, starfrænan og sérhæfðan hluta svipgerðar (phenotype) sem jók líkurnar á að komast af í samfélögum sem einkenndust af samvinnu. Sumir halda því fram að þróast hafi sérstök arfgerð (genotype) siðblindra. Áhrifaríkur svindlari varð að vera sjálfselskur, kaldlyndur, heillandi og árásargjarn. Kenningin segir að þessar tvær lífsögustrategíur, þ.e. samvinna og svindl, séu tíðniháðar þar sem siðblinda er stöðug með lága tíðni. Ef margir hefðu tekið upp þessa breytni hefði samvinnumönnum fækkað að sama skapi og þeir verið meir á verði. Til þess að það hefði borgað sig að rjúfa samstöðu eða svindla þurftu eftirfarandi skilyrði að vera fyrir hendi í mannlegu samfélagshópunum: Flestir meðlimir hópsins væru mjög hlynntir samvinnu; Það væri mögulegt að færa sig milli hópa og það reyndist mönnum dýrkeypt að fletta ofan af þeim sem ryfu samstöðuna. Má ímynda sér að ef þessi skilyrði væru ekki fyrir hendi og hópurinn kannski nokkuð jafnt samsettur af þeim sem vinna saman og þeim sem rjúfa samstöðu/svindla þá hefði slíkt valdið árangurslausum skærum milli hópanna og samvinnumennirnir hefðu þurft að vera á tánum til að sjá við svindlurunum. Ef ekki væri unnt að flytjast úr einum hóp í annan hefði það valdið bannfæringu og jafnvel dauða svindlaranna. Sama máli gilti ef enginn kostnaður hlytist af því að afhjúpa svindlarana því þá væri auðvelt að útskúfa þeim sem gæti einnig orðið þeim að bana. Þessi þróunarfræðilega kenning um siðblindu fær stuðning af leikjafræði. Sígilt dæmi úr leikjafræði er Ógöngur fanganna eða Valþröng fanganna. Þegar þessar aðstæður koma upp í fyrsta sinn (eða fyrstu fáu skiptin) græðir sá sem svíkur félaga sinn. En þegar þetta gerist aftur og aftur borgar sig að vera samvinnufús og einnig má ætla að félaginn hafi lært á sviksemi hins.¹⁹ Skv. leikjafræðinni munu lítil, samheldin samfélög halda niðri (en ekki útrýma) sviksamri hegðun. Það sem skiptir máli í þessu er stærð samfélagsins; Það er ekki hægt að nota svindl-strategíu endurtekið gegn þeim sömu og halda áfram að ná árangri. Þess vegna er líklegt að í litlum samfélögum hafi siðblindir fyrr eða síðar fengið á sig illt orð, yfirgefið samfélagið til að forðast refsingu og haldið á nýjar veiðilendur. Færsla milli samfélaga hefði aukið líkur siðblindra á að dreifa sæði sínu sem víðast. - Siðblinda sem aðlögunarhæfni Tilfinningalegir, vitsmunalegir og atferlis-þættir siðblindra eru sérhæft og skiplagt gangverk (mechaniscm) sem ýtir undir lífvænlegra æxlunarferli og auknar lífslíkur í þróunarsögu mannsins. Hegðun eins og þjófnaðir, nauðganir og morð eru t.d. verkfæri sem siðblindir nota til að svindla; notfæra sér aðra til að hækka sig í sessi, ná auknum efnislegum gæðum og koma genum sínum áfram með sem minnstum tilkostnaði. Í þróunarfræðilegum skilningi er það að ná ekki að makast það sama og deyja ungur. Sá sem ekki makast leggur engin gen til næstu kynslóðar. Sumt bendir til þess að siðblindir geti hámarkað æxlunarhæfni sína með því að að reyna sitt ítrasta til pörunar frá unga aldri. Þetta öfluga átak felur í sér mörg stutt og óábyrg sambönd við fjölda kvenna. Mikil áhersla á mökun (high mating effort) tengist svindl-hæfninni því siðblindir hefðu verið tilbúnir að beita prettum, ásamt kúgun, til að komast yfir maka. Lauslæti siðblindra og mörg stutt sambönd við hitt kynið eru e.t.v. merki fornar aðlögunarhæfni sem hefur viðhaldist í samfélaginu vegna þess sú aðferð stuðlar að meiri æxlun. Siðblindir eru slæmir foreldrar. Arfgengt ástand sem léti foreldra vanrækja eða misnota afkvæmi sín myndi ekki teljast aðlögun. Þá staðreynd að siðblinda er enn að finna og þeir dóu ekki út má útskýra þannig að karlkyns siðblindir hafi frá ævafornu fari treyst á að mæðurnar önnuðust afkvæmin og hafi jafnvel í mökun veðjað á magn umfram gæði (quantity-over-quality trade off) til að tryggja sem mesta viðkomu. Til að útskýra kynjamun í siðblindu og róf siðblindueinkenna hefur verið sett fram tveggja þrepa kenning eitthvað á þessa leið: Siðblindir eru á ysta væng eðlilegrar dreifingar og erfðafræðilegur þáttur þeirra er annars vegar fjölgena (polygenic) og takmarkast hins vegar við kyn (sex-limited). (Kyntakmörkuð gen eru til staðar í báðum kynjum en koma fram í mismunandi svipgerð, t.d. skeggvexti karla eða brjóstum kvenna.) Ef stór hluti þeirra gena sem valda siðblindu virkjast af testósteróni eða öðru karlhormóni munu miklu fleiri karlar en konur sýna siðblindu þótt genafjöldinn sé sá sami í báðum kynjunum. Þetta felur þá einnig í sér að erfðabyrði siðblindrar konu þarf að vera meiri en karla til að röskunin (siðblindan) komi fram.

1 Cleckley, Hervey M. 1988, 5. útg. The Mask of Sanity, s. 24 í pdf-útgáfu af bókinni á http://www.cassiopaea.org/cass/sanity_1.PdF. (Bókin kom fyrst út 1941.) Vistað í janúar 2011. 2 Vilji menn lesa nánar um gerð heilans og tilfinningar bendi ég á HVELAHEILI: UPPBYGGING, sem virðast vera einhvers konar glósur og fylgja skýrar myndir með. Einnig er fínt að glugga í fjölgreindarkenningu Gardners, sjá t.d. Erla Kristjánsdóttir. 2002. „Hugtakið tilfinningagreind“ á Doktor.is og Erla Kristjánsdóttir, óársett. 3. kennslubréf / viðbótarefni: Fjölgreindarkenningin: Yfirlitstafla, á vef Ísmenntar. Sjá einnig lokin á svari Jóns Más Halldórssonar við spurningunni „Hvernig þróaðist heilinn í hryggdýrum?“ á Vísindavef 21. 2. 2003. Skoðað 9. febrúar.2011. 3 Hare, Robert D. „Forty years aren't enough: Recollections, prognostications, and random musings“ í The Psychopath: Theory, Research, and Practice, 2007, s. 15. Skoðað á Bækur Google 9. febrúar 2011. 4 Í umfjöllun um heilamyndatöku er einkum stuðst við eftirtaldar heimildir: Koenigs, M., A. Baskin-Sommers, J. Zeier og J. P. Newman. 2010. „Investigating the neural correlates of psychopathy: a critical review“ í Molecular Psychiatry 7. desember 2010. Einungis var skoðaður útdráttur og yfirlitstafla yfir fyrri rannsóknir og niðustöður, þann 13. febrúar 2011. Pridmore, Saxby, Amber Chambers og Milford McArthur. 2005. „Neuroimaging in psychopathy“ í Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 39.árg 10.tbl. október 2005, s. 856–865. Skoðað á vefnum 13. febrúar 2011. (Tafla yfir fyrri rannnsóknir og niðurstöður er á s. 858-861.) Wahlund, Katarina, Håkan Fischer, Thomas Dierks, Lars-Olof Wahlund, Maria Kristoffersen Wiberg, Tomas Jonsson og Marianne Kristiansson. 2009. „Psykopati och hjärnavbildning – en litteraturgenomgång. Med fokus särskilt på funktionell magnetisk resonanstomografi“ í Läkartidningen 106. árg. 6.tbl., s. 361-365. Läkartidningen Förlag AB og Sveriges läkarförbund. Skoðað á vefnum 13. febrúar 2011. Wahlund, Katarina og Marianne Kristiansson. 2009. „Aggression, psychopathy and brain imaging — Review and future recommendations“ í International Journal of Law and Psychiatry 32.árg. 4.tbl. júlí-ágúst 2009, s. 266-271. Skoðað á vefnum 13. febrúar 2011. Yang Y., A. Raine, K.L. Narr, P. Colletti og A.W. Toga. 2009. „Localization of deformations within the amygdala in individuals with psychopathy“ í Archive of General Psychiatry 66.árg. 9.tbl. september 2009, s. 986-94. Í pdf-skjalinu sem hér er krækt í eru litmyndir af heila sem sýna niðurstöðurnar. Þetta er eina greinin sem ég fann sem vitnar til rannsókna á heilastarfsemi dýra en þær rannsóknir virðast hafa leitt hið sama í ljós og heilaskönnun siðblindra. Einnig vitna Yang og félagar í rannsóknir á heilasköðuðu fólki og sjúklingum með ákveðna gerð af flogaveiki. Skoðað á vefnum 13. febrúar 2011. 5 Margar atferlisrannsóknir hafa sýnt fram á að ótti kviknar ekki nærri eins glatt í siðblindum og öðrum (stundum er þetta orðað sem „óeðlileg seinkun viðbragða við óttakveikju“) Sumir atferlissinnar, einkum David Lykken, hafa talið þennan skort á óttaviðbragði vera megineinkenni og meginorsök siðblindu. Í mjög einfölduðu máli felst röksemdafærslan í því að félagsmótun sé að mörgu leyti byggð á ótta (eða „brennt barn forðast eldinn“) og skorti þennan ótta valdi það miklum truflunum á þroska einstaklings. Það skýri m.a. andfélagslega hegðun og jafnvel einhverja fleiri þætti siðblindu. Af því ég hef aðallega byggt á kenningum Roberts D. Hare og fylgismanna hans hef ég ekkert fjallað um kenningar Lykken og hans sporgöngumanna í þessum færslum um siðblindu en hvet áhugasama til að fletta upp greinum hans á Fræðasetri Google. 6 Yang, Y., A. Raine, T. Lencz, S. Bihrle, L. LaCasse og P. Colletti. 2005. „Volume reduction in prefrontal gray matter in unsuccessful criminal psychopaths“ í Biological Psychiatry, 57.árg. 10.tbl. 2005. s. 1103-1108. Í annarri rannsókn var sýnt fram á að drekinn (hippocampus) væri öðru vísi í frumsiðblindum en annars stigs siðblindum en jafnframt sleginn sá varnagli að úrtakið hefði verið ansi lítið. Sjá Raine, A., S.S. Ishikawa, E. Arce, T. Lencz, K.H. Knuth, S. Bihrle o.fl.. 2004. „Hippocampal structural asymmetry in unsuccessful psychopaths“ í Biological Psychiatry, 55. árg. 2.tbl. 2004, s.185-191. Skoðað á vefnum þann 10. febrúar 2011. 7 Þuríður Þorbjarnardóttir. 2003. „Hvað gerir dópamín?“ Svar á Vísindavef 30. 9. 2003. Skoðað á vefnum 13. febrúar 2011. 8 Gísli Ragnarsson. 2004. „Vímuefnafíkn er heilasjúkdómur“ á vef Lýðheilsustöðvar. Dagsett 16. 11. 2004. Skoðað á vefnum 13. febrúar 2011. 9 „Psychopaths' Brains Wired to Seek Rewards, No Matter the Consequences“ á ScienceDaily 15. mars 1010. Í greininni er sagt frá rannsókn Joshua W. Buckholtz o.fl. sem lesa má um í Buckholtz, Joshua W., Michael T. Treadway, Ronald L. Cowan, Neil D. Woodward, Stephen D. Benning, Rui Li, M. Sib Ansari, Ronald M. Baldwin, Ashley N. Schwartzman, Evan S. Shelby, Clarence E. Smith, David Cole, Robert M. Kessler og David H. Zald. 2010. „Mesolimbic dopamine reward system hypersensitivity in individuals with psychopathic traits“ í Nature Neuroscience, 13. ágr. 2010, s. 419-421. Einungis útdrátturinn var skoðaður á vefnum og myndir sem sýna niðurstöður rannsóknarinnar. Þessar vefsíður voru skoðaðar 15. febrúar 2011. 10 Heiða María Sigurðardóttir. Svar við spurningunni „Hvaða tilgangi þjónar serótónín í heilanum? Hverjar eru afleiðingarnar ef starfsemi þess er raskað?“ á Vísindavef 21. 2. 2007. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. 11 Siever, Larry J. 2002. „Neurobiology of Impulsive-Aggressive Personality-Disordered Patients“ í Psychiatric Times, 19.árg. 81.tbl., ágúst 2002. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. 12 Sjá má yfirlit yfir 13 tvíburarannsóknir á arfgengi siðblindu í Viding, Essi og Henrik Larsson. 2010. „Genetics of Child and Adolescence Psychopathy“, í Handbook of Child and Adolescent Psychopathy, s. 117- 119 (ritstjórar Randall T. Salekin, Donald R. Lynam). Guilford Press. Aðgengilegt á Bækur Google og skoðað 20.1. 2011. 13 Brook, Michael, Matthew S. Panizzon, David S. Kosson, Elizabeth A. Sullivan, Michael J. Lyons, Carol E. Franz, Seth A. Eisen, William S. Kremen. 2010. „Psychopathic Personality Traits in Middle-Aged Male Twins: A Behavior Genetic Investigation“ í Journal of Personality Disorders, 24.árg. 4.tbl. ágúst 2010. Einungis útdrátturinn var skoðaður á vefnum þann 15. febrúar 2011. 14 Baschetti, Riccardo. 2008. "Genetic evidence that Darwin was right about criminality: Nature, not nurture“ í Medical Hypotheses, 70.árg. 6.tbl. 2008, s. 1092-1102. Einungis útdrátturinn var skoðaður á vefnum þann 15. febrúar 2011. 15 Ferguson, Christopher J. 2010. „Genetic Contributions to Antisocial Personality and Behavior: A Meta-Analytic Review From an Evolutionary Perspective“ í The Journal of Social Psychology, 150.árg. 2.tbl. 2010, s. 160–180. Skoðað á vefnum þann 10. febrúar 2011. Mér er ekki ljóst hvers vegna 2% vantar upp á heildarsummuna 100% en reikna með að það skýrist af því tölurnar séu allar rúnnaðar af. 16 Larsson, Henrik, Catherine Tuvblad, Fruhling V. Rijsdijk, Henrik Andershed, Martin Grann, Paul Lichtenstein. 2007. „A common genetic factor explains the association between psychopathic personality and antisocial behavior“ í Psychological Medicine, 37.árg. 1.tbl., jan. 2007, s. 15-26. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. 17 Forsman, Mats. 2009. Psychopatich Personality in Adolescence - Genetic and Environmental Influences (doktorsritgerð). The Department of Medical Epidemiology and Biostatistics, Karolinska Institutet, Stockholm, Svíþjóð. Ritgerðina má nálgast á vefnum og hún var skoðuð 20.1. 2011. Sjá nánar um rannsókn og niðurstöður Forsman í neðanmálsgrein nr. 16 í færslunni Börn siðblindra. 18 Í samantekt á þróunarfræðilegum tilgátum um siðblindu var stuðst við : Glenn, Andrea L. og Adrian Raine. 2009. „Psychopathy and instrumental aggression: Evolutionary, neurobiological and legal perspectives“ í International Journal of Law and Psychiatry 32. árg. 4.tbl. júlí-ágúst 2009, s. 253–258. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. Harris, Grant T., Marnie E. Rice; N. Zoe Hilton; Martin L. Lalumière og Vernon L. Quinse. 2007. „Coercive and Precocious Sexuality as a Fundamental Aspect of Psychopathy“ í Journal of Personality Disorders 21.árg. 1.tbl. febrúar 2007, s. 1-27. Sótt af vefnum 15. febrúar 2011. Kopenhaver, Brent. 2010. „The Psychopath: A New Subspecies of Homo Sapiens“ á Disclose tv. Truth revealed, 9. maí 2010. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. Lalumiére, Martin L., Grant T. Harris og Marnie E. Rice. 2001. „Psychopathy and Developmental Instability“ í Evolution and Human Behaviour 22. árg. 2001, s. 75-92. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. Lalumiére, Martin L., Sandeep Mishra og Grant Harris. 2008. „In Cold Blood. The Evolution of Psychopathy“ í Evolutionary Forensic Psychology. s. 176-197. Ritstjórar Duntley, J. og T.K. Shackelford. 2008. Oxford University Press. Sótt af vefnum af síðu Sandeep Mishra þann 12. febrúar 2011. McKibbin, William F., Todd K. Shackelford, Aaron T. Goetz og Valerie G. Stratt. „Why Do Men Rape? An Evolutionary Psychological Perspective“ í Review of General Psychology, 12. árg., 1. tbl. 2008, s. 86-97. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. Mealey, Linda. 1995. „The Sociobiology of Sociopathy: An Integrated Evolutionary Model“ sem birtist í Behavioral and Brain Sciences 18.árg. 3.tbl. 1995, s. 523-599. Einnig má finna greinina í Evolution and the Human Mind: Modularity, Language and Meta-Cognition. 2000, s. 62-92. Ritstjórar: Carruthers, Peter og Andrew Chamberlain. Cambridge University Press. Lokauppkast að greininni var skoðað á vefnum þann 18. febrúar 2011. Murphy, Dominic og Stephen Stich. 2000. „Darwin in the Madhouse: Evolutionary Psychology and the Classification of Mental Disorders“ í Evolution and the Human Mind: Modularity, Language and Meta-Cognition. 2000, s. 62-92. Ritstjórar Carruthers, Peter og Andrew Chamberlain. Cambridge University Press. Pitchford, Ian. 2001. „The Origins of Violence: Is Psychopathy an Adaptation?“ í The Human Nature Review 1.árg. 5. nóvember 2001, s. 28-36. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011. 19 Um Ógöngur/Valþröng fanganna má lesa í greininni „Keisari Antarktíku“ eftir gmagnus@mbl.is í Mbl. 10. mars, 2002 og víða á erlendum vefsíðum, t.d. Prisoner's dilemma á Wikipediu. Skoðað á vefnum 15. febrúar 2011.

Sýnilega myrkrið

Harpa — Thu, 24 Feb 2011 09:48:59 +0000

Ég stefni hraðbyri inn í þetta "sýnilega myrkur", svo ég vitni nú í titil bókar Strykers, sem ég var afskaplega hrifin af. Undanfarnar vikur hefur hallað undan fæti. Ekki svo að skilja að ég hafi náð neinum sérstökum bata af því þunglyndiskasti sem hófst í septemberlok. Ég komst að vísu út úr algeru grænmetisástandi upp úr áramótum en er flesta daga örmagna af svefnleysi (aukaverkun af lyfinu sem ég tek og vil nú hætta að taka), lágum blóðþrýstingi dauðans (líka aukaverkun) og þunglyndi (sem lyfið virðist virka lítt á). Ég náði meira að segja að koma mér upp einni skoðun (á því að TR og aðrir sem lítillækka geðsjúka, t.d. heimilislæknar eða þeir sem gefa sig út fyrir að vera talsmenn geðsjúkra, ættu að skammast sín) en í dag hef ég ekki einu sinni skoðun á því og hugsa bara "fari þeir og veri". Ráðið sem ég hef notað undanfarið er að sökkva mér rækilega ofan í eitthvað viðfangsefni, aðallega siðblindu, einelti og prjónasögu, til að forðast að fá tóm til að hugsa því þá flögra illar hugsanir og tilfinningar um heilabúið. Samt finnst mér leiðinlegt hvað ég er minnislaus og hvað allt tekur mig óskaplega langan tíma, miðað við hvernig ég var áður en veikindin urðu alvarleg. Upplifi mig svolítið sem heilaskemmda eða með Alzheimer. Í dag er planið að komast á fætur, þ.e. klæða sig. Aukalega hef ég þau markmið að hringja á Þjóðarbókhlöðu og að fara yfir götuna og ljósrita á bókasafninu á mínum gamla vinnustað. Enn aukalegar er að komast út í búð og kaupa sígarettur. Ég hugsa að fyrsta markmiðið náist en veit ekki með hin þrjú. Það stefnir allt í að maðurinn verði aftur að taka yfir heimilisstörfin öll, eigandi þennan kramaraumingja fyrir konu. Læknirinn viðraði nýtt plan í gær (hefur reyndar minnst á það áður). Það felst í að hætta á Marplan og hefja töku á tveimur lyfjum saman. Þessi tvö lyf gerðu gagn á sínum tíma en annað missti virknina smám saman þrátt fyrir að lyfjaskammtur væri hækkaður og hækkaður og var loks kominn upp úr öllu valdi (reyndar hélst aukaverkunin matarfíkn og ég hef aldrei verið feitari og fallegri en meðan ég var á því lyfinu). Hitt snögghætti að virka í september. Planið felst sem sagt í að hefja nýjan hring í lyfjaflórunni. Ég er ekkert sérstaklega bjartsýn á að það virki. Auk þess þarf ég að vera lyfjalaus um einhvern tíma meðan Marplanið sjatlast úr kroppnum. Það eru ekki beinlínis huggulegar framtíðarhorfur meðan ég er svona veik. Miðað við veturinn í fyrra og það sem af er þessum vetri virðist þunglyndið fara dýpkandi með árunum og köstin teygja sig yfir æ stærri hluta ársins. Það borgar sig ekki að hugsa um það. Rifja frekar upp alla nýtilega AA-frasa og hanga á þeim. Líklega verð ég að fara að hlusta á kirkjutónlist aftur, Bach nýtist nefnilega á þunglyndi. Klæða sig og hringja (vonandi tekst mér að slá á réttar tölur á símanum í fyrsta og tala síðan í hann) er fyrst á dagskrá - best að vinda sér í það. P.S. Skilaboð til lesenda: Ef menn vilja senda einhverjum slóð á einstakar færslur í þessu bloggi er best að smella á titil færslunnar (sem er ljósgrænn) og þá birtist varanleg slóð akkúrat þeirrar færslu í slóðarglugga vafrans. Ég hef t.d. orðið vör við að einhverjir vilja deila færslunni um skólastjóra sem leggja kennara í einelti, sem gleður mig því ég held að þetta sé þarft innlegg í skólamálaumræðu, og þá er best að senda varanlegu slóð færslunnar því hún færist vitaskuld neðar á blogginu sjálfu eftir því sem ég bæti við öðrum færslum. Reyndar kemur hún og aðrar færslur (t.d. um siðblindu eða vísindi um sögulega tilurð íslensku lopapeysunnar) auðveldlega upp í Google og ég sé að margir nálgast efnið þaðan. Ég hef búið til sérstakan flokk fyrir siðblindu (sjá lista yfir flokka til hægri í glugganum). Mér er fengur í athugasemdum og leiðréttingum því endanlega verður þessu efni komið fyrir á vef og væri þá gott fyrir mig að geta leiðrétt það og bæta. Kosturinn við að birta efni á bloggi jafnóðum og vinnunni vindur fram er að maður hefur aðgang að mörgum yfirlesurum - þetta er hið eina sanna "peer review" :)

Starfsmannaeinelti í Akranesbæ

Harpa — Sat, 26 Feb 2011 22:28:02 +0000

Í sambandi við umfjöllun um siðblindu hef ég fjallað dálítið um vinnustaðaeinelti. Má nefna færslurnar Skólastjórar sem leggja kennara í einelti og Siðblindir á vinnustað en þar er nokkuð ítarleg umfjöllun um vinnustaðaeinelti almennt, sem þarf ekkert endilega að vera tengt siðblindu. Einnig ber vinnustaðaeinelti á góma í færslunum Siðblindir í kirkjunni (þar er m.a. nefnt dæmi af presti sem beitir formanni sóknarnefndar fyrir sig til að leggja organistann í einelti) og Siðblindir í viðskiptum (þar eru áhrif og tækni siðblindra í viðskiptafyrirtækjum útskýrð, t.d. hvernig þeir ná sér í verndara og hvernig þeir reyna að losa sig við þá sem sjá í gegnum þá, m.a. með beinu einelti eða að kynda undir einelti. Ætla má að siðblindir beiti þessari tækni almennt á vinnustöðum af ýmsu tagi.). Staðan á Akranesi Eftir að hafa uppgötvað að skv. breskum, bandarískum og áströlskum upplýsingum eru kennarar taldir í einna mestri áhættu á að verða fyrir vinnustaðaeinelti og eftir að hafa séð umfjöllun um rannsóknir á vinnustaðaeinelti af nýlegra taginu sem leiða í ljós að hlutur stjórnenda í gerendahópi er mjög stór fór ég að velta fyrir mér hvernig ástandið væri hér í mínum góða bæ, Akranesi. Helga Gunnarsdóttir, framkvæmdastjóri Fjölskyldustofu, var svo vinsamleg að veita mér ýmsar upplýsingar og kann ég henni bestu þakkir fyrir. Hún útskýrði líka fyrir mér hvernig stjórnsýslu bæjarins væri háttað og benti mér á dæmi um æskilega framtíðarskipan vinnustaðaeineltismála, sem sjá má í Mosfellsbæ. Ég er sammála henni um að það skipulag virkar mjög skynsamlegt en ekki jafn sannfærð um að það þurfi að ráða einhvern mannauðsstjóra í miklu minni bæ (Akranes) svo hrinda megi álíka skipulagi í framkvæmd.¹ Helga sagði mér líka að í „stærri sveitarfélögum“ væri sami háttur á stjórnsýslu varðandi skóla og er hér í Akranesbæ eftir stjórnsýslubreytingar 1. jan. 2009. Lausleg úttekt mín leiðir í ljós að þessu er öfugt farið en hugsanlega hefur Helga átt við að Akranesi hentaði að máta stjórnsýslu sína við Reykjavík eða álíka „stærri sveitarfélög“ og það sé minn misskilningur að hún hafi átt við álíka stór sveitarfélög og Akranes.² Rétt til að rifja upp hvað felst í vinnustaðaeinelti, skv. skilgreiningu í Reglugerð um aðgerðir gegn einelti á vinnustað, 1000/2004, 3.gr.: „Einelti: Ámælisverð eða síendurtekin ótilhlýðileg háttsemi, þ.e. athöfn eða hegðun sem er til þess fallin að niðurlægja, gera lítið úr, móðga, særa, mismuna eða ógna og valda vanlíðan hjá þeim sem hún beinist að. Kynferðisleg áreitni og annað andlegt eða líkamlegt ofbeldi fellur hér undir.“ Og hvað er ekki einelti: „Hér er ekki átt við skoðanaágreining eða hagsmunaárekstur sem kann að rísa á vinnustað milli stjórnanda og starfsmanns eða tveggja eða fleiri starfsmanna enda leiði slíkur skoðanaágreiningur eða hagsmunaárekstur ekki til þeirrar háttsemi sem lýst er hér að framan.“ Grunnskólakennari sem lagður er í einelti af skólastjóra Setjum svo að ég væri grunnskólakennari hér í bæ og samstarfsmaður minn legði mig í einelti. Þá gæti ég kvartað við skólastjóra. En ef skólastjórinn stendur fyrir eineltinu? Þá gæti ég, væri ég kennari í Grundaskóla, kvartað við aðstoðarskólastjóra. Málið vandast ef ég er kennari í Brekkubæjarskóla því þar er enginn aðstoðarskólastjóri. Starfið var lagt niður vorið 2007 og þess í stað skipaðir tveir deildarstjórar, sem á heimasíðu skólans eru yfirleitt kallaðir „deildarstjórar á stigi“ til skólaársins 2010-2011 en þá ber annar starfsheitið „deildarstjóri“ og hinn er nú „deildarstjóri verkefna“. Skv. upplýsingum framkvæmdastjóra Fjölskyldustofu mun hinn fyrrnefndi vera staðgengill skólastjóra og blessunarlega fær hann greitt eins og aðstoðarskólastjóri. Ég gæti því leitað til hans legði skólastjórinn mig í einelti, reikna ég með, þótt hann hafi ekki fínni titil en deildarstjóri. Dugi þetta ekki, hvað ætti ég þá að gera? Einu sinni var starfandi skólanefnd hér í bæ sem fjallaði um málefni grunnskólanna og hugsanlega hefði ég, ímyndaður grunnskólakennari sem skólastjórinn legði í einelti, getað leitað til hennar, a.m.k. formanns skólanefndar, þó ekki væri nema um ráðleggingar. En 1. janúar 2009 varð róttæk breyting á stjórnsýslu Akraneskaupstaðar, ýmsar nefndir voru lagðar af (ekki þó Ritnefnd um sögu Akraness – guði sé lof!) og í staðinn komu svokölluð ráð og stofur. Hverjir sinna málefnum sem snerta grunnskólann í stjórnsýslukerfi Akraneskaupstaðar? Undir Fjölskylduráð heyra nú öll fagleg mál sem tilheyra málaflokknum fræðslu-og uppeldismál og félagsþjónusta. Meðal verkefna ráðsins eru öll mál sem heyra undir lög nr. 66/1995 um grunnskóla. Fjölskylduráð heyrir undir „pólitíska kerfið með lýðræðislega kjörnum bæjarfulltrúum .. .Hins vegar er embættismannakerfið með bæjarstjóra í fararbroddi. Stofnaðar hafa verið svokallaðar stofur yfir málaflokka sveitarfélagsins þ.e. Fjölskyldustofa með Helgu Gunnarsdóttur sem framkvæmdastjóra...“ ³ Nýju pólitísku ráðin voru víst hugsuð til að auka valddreifingu í stjórnsýslu bæjarins. Ætli stofunum hafi ekki verið ætlað að spara útgjöld? Sem þykjustu grunnskólakennari sem skólastjórinn leggur í einelti get e.t.v. ég leitað til Fjölskyldustofu um úrlausn minna mála. En ég get ekki leitað til Fjölskylduráðs, skv. upplýsingum framkvæmdastjóra Fjölskyldustofu, af því „svona mál heyra ekki undir pólitíska nefnd“. Í samtali okkar kom fram að engin fordæmi eru til fyrir formlegri afgreiðslu á úrlausn vinnustaðaeineltismála sem heyra undir Fjölskyldustofu og því ekkert vinnuferli ljóst. Að sögn Helgu hafa komið upp vinnustaðaeineltismál í einhverjum stofnunum sem heyra undir Fjölskyldustofu en þau hafa öll verið leyst í samræðum og samráði við hlutaðeigandi á óformlegan hátt og ekki borist á borð Fjölskyldustofu. Hugsanlega hefur þar orðið breyting á nýverið. Hjá Fjölskyldustofu starfa margir en allir nema framkvæmdastjóri og verkefnastjóri tengjast þeir félagslega kerfinu og enginn þeirra er menntaður kennari eða skólastjóri. Í erindisbréfi framkvæmdastjóra Fjölskyldustofu er ekkert sem bendir til þess að sá aðili hafi með eineltismál að gera. Það mætti skýra með því að Akraneskaupstaður hefur enga stefnu um meðferð eineltismála, hvorki vinnustaðatengd né annars eðlis.⁴ Að vísu hefur bærinn starfsmannastefnu, þar sem segir m.a.: "Siðareglur starfsfólks Bæjarstjórn setur fram eftirtaldar siðareglur til leiðbeiningar fyrir starfsfólk um hvað sé við hæfi í starfi ... 8.1. Að starfsfólk Akraneskaupstaðar starfar fyrst og fremst í þágu bæjarbúa, sem leggur því þá skyldu á herðar að setja almannahagsmuni ofar sérhagsmunum, hvort heldur er í sínum eigin eða einstakra hópa; ...“⁵ Í þykjustunni er ég frábær kennari (og einmitt þess vegna sem skólastjórinn vill flæma mig brott með einelti því algengasta ástæðan fyrir skólastjóraeinelti er öfund). Það eru því hagsmunir nemenda og skólans að ég haldi starfi mínu. Svo ég gæti hugsanlega leitað til framkvæmdastjóra Fjölskyldustofu og treyst því að hún setti almannahagsmuni ofar sérhagsmunum og muni skoða mín mál með hlutlausum hætti. En ég get ekki leitað til fjölskylduráðs af því það er pólitískt kjörið og framkvæmdastjóra Fjölskyldustofu ber ekki að greina fjölskylduráði frá þessu ímynduðu erindi mínu, skv. upplýsingum Helgu Gunnarsdóttur í símtali okkar. Málaleitan mín yrði því tveggja manna tal. Hugsanlega gæti framkvæmdastjóri Fjölskyldustofu leitað vil Vinnueftirlitsins eftir ráðgjöf. Líklega mundi það borga sig í skipulagi eins og Akraneskaupstaðar þar sem völd eru á ótrúlega fárra hendi þegar kemur að skólamálum og ljóst að enginn á Fjölskyldustofu hefur kennaramenntun. Fimm þjónustuaðilar með áherslu á andlega og félagslega áhættuþætti á vinnustöðum eru viðurkenndir af Vinnueftirlitinu. Flestir þeirra rétt tæpa á einelti, sálfræðistofan Líf og sál býður námskeið og þrenns konar aðkomu að eineltismálum á vinnustað en Úttekt úrlausn er eini aðilinn sem virðist sérhæfður í að fást við starfsmannaeinelti enda er hún rekin af menntuðum vinnustaðasálfræðingi (sem jafnframt er klínískur sálfræðingur). Þetta er líka eini þjónustuaðilinn af þessum fimm sem hefur sérstaka vefsíðu um vinnustaðaeinelti. Það er því nokkuð augljóst að kysi framkvæmdastjóri Fjölskyldustofu utanaðkomandi ráðgjöf, til að þurfa ekki að axla ímyndaða eineltismálið ein og sjálf, myndi hún kalla eftir aðstoð Úttektar og úrlausnar. Ef framkvæmdastjóri Fjölskyldustofu bregst mér þá er eini ópólitískt ráðni yfirmaðurinn þar fyrir ofan bæjarstjórinn sjálfur. Ég get að sjálfsögðu treyst því að hann fylgi 8. grein siðareglna starfsfólks svo það ætti að vera í lagi. Á hinn bóginn reikna ég með að bæjarstjórinn hafi öðrum hnöppum að hneppa en skipta sér af eineltismálum á vinnustað svo ég væri dálítið feimin við að bera mig upp við hann. Skert lýðræðislegt samráð á Akranesi og ótrúlegt áhugaleysi á málefnum grunnskóla Hin svokallaða valddreifing stjórnsýslunnar hefur stórlega skert lýðræðislegt samráð hér á Akranesi og dregið mjög úr möguleikum grunnskólakennara sem skólastjóri leggur í einelti. (Sama máli gegnir auðvitað um mögulegt dæmi af skólastjóra sem kennari legði í einelti en af því slíkt er svo sárasjaldgæft, skv. rannsóknum á vinnustaðaeinelti almennt og rannsóknum á vinnustaðaeinelti í skólum, lít ég á það dæmi sem heldur fjarstæðukenndan möguleika.) Meðan gamla skólanefndin var og hét fundaði hún þetta 6 til 10 sinnum á ári, um skólamál og starfsmannamál grunnskólanna. Fjölskylduráð er einungis þriggja manna nefnd auk eins áheyrnarfulltrúa. Það hefur haldið 60 fundi frá skipulagsbreytingunum á stjórnsýslu bæjarins 1. jan. 2009. Fundargerðir allra funda liggja á vefnum akranes.is fyrir utan þann síðasta sem var haldinn í gær. Skv. erindisbréfi á að boða áheyrnarfulltrúa grunnskóla (skólastjóra, kennara, foreldra eða starfsfólks) á fundi sem fjalla um málefni grunnskólans og höfða til einhverra þessara aðila. Af 59 fundum hafa áheyrnarfulltrúar skólastjóra mætt á 2 (þ.e. 3,39% af fundunum) áheyrnarfulltrúi kennara á 1 fund og áheyrnarfulltrúi starfsmanna grunnskóla (mögulega kennari) á 1 fund. Að auki hafa fulltrúar Foreldrafélags Brekkubæjarskóla mætt á 2 fundi enda óskuðu þeir sjálfir eftir því að fá að ganga á fund fjölskylduráðs, og nemendaráð Grundaskóla mætti einu sinni til að ræða um skort á kastala og fleiri leiktækjum á lóð skólans. (Því erindi var reyndar ljómandi vel tekið og afgreiðslan bókuð í smáatriðum.) Það er því ekki skrítið að skólastjórar grunnskólans hafi óskað formlega eftir því að „áheyrnarfulltrúar foreldra frá báðum grunnskólunum verði boðaðir þegar málefni grunnskólanna eru til umfjöllunar hjá Fjölskylduráði. Einnig að boðaðir verði bæði aðal og varamenn áheyrnarfulltrúa starfsmanna af sama tilefni.“ Þetta erindi var samþykkt þann 21.9. 2010.⁶ Samt hefur nú enginn þessara verið boðaður á fund Fjölskylduráðs enn. Fundargerðir Fjölskylduráðs eru óvenju stuttar og snubbóttar og geyma fátæklegar upplýsingar um málefni grunnskólanna hér á Skaganum. En þær hljóta að endurspegla raunveruleikann því í erindisbréfi Fjölskylduráðs segir að „Í tölvuskráða fundargerð skal færa ... greinargóða lýsingu á hverju fundarefni“.⁷ Af lestri fundargerða Fjölskylduráðs er því nokkuð augljóst að áhugi ráðsins á málefnum grunnskólanna er sorglega lítill. Má ætla að svo sé einnig í bæjarstjórn því ráðið starfar á vegum hennar. Þann 16. 12. 2009 er t.d. bókuð ósk Mennta-og menningarmálaráðuneytis eftir upplýsingum um hvenær sveitarfélagið hyggist hefja vinnu við mótun almennrar stefnu um leik-og grunnskólahald. Því svaraði Fjölskylduráð að sú vinna hafi ekki verið tímasett. Málið hefur ekki aftur borið á góma í Fjölskylduráði (a.m.k. ekki svo bókað sé) sem bendir til þess að ráðið hafi engan sérstakan áhuga á að láta vinna þessa vinnu, sem svo verður vart öðru vísi túlkað en að ráðinu þyki ekki mikið til skólamála koma. Engin ástæða er til að ætla að viðhorfið sé eitthvað annað á Fjölskyldustofu miðað við menntun og sérhæfingu mannafla þar og líka sé litið til þess að framkvæmdastjóri Fjölskyldustofu situr alla fundi Fjölskylduráðs (og er reyndar næstum ævinlega fundarritari). Ég, sem er í þykjustunni kennari sem er lagður í einelti af skólastjóra, býst af framansögðum ástæðum ekki við sérlega miklum áhuga á mínum málum af hálfu framkvæmdastjóra Fjölskyldustofu. Og ég get ekki leitað til neins annars, nema kannski bæjarstjórans, því búið er að fella niður það apparat sem ég hefði kannski getað brúkað, nefnilega skólanefnd. Enn vonlausari verða mín mál þegar ég hugsa til þess að bærinn hefur enga stefnu hvað varðar vinnustaðaeinelti og Fjölskyldustofa enga reynslu af formlegri afgreiðslu slíkra mála. Og svo er alltaf spurning hvort ég geti treyst því, í svona litlu bæjarfélagi, að þeir sem ég leita til haldi siðareglur. Ég hugsa að ég taki einfaldlega þann kostinn að flytja í Mosfellsbæ!

1 Símtal við Helgu Gunnarsdóttur, framkvæmdastjóra Fjölskyldustofu kl. 15.30-15.40 25. febrúar 2011.

2 Á Akranesi búa rúmlega 6.500 manns. Í færslunni er gerð grein fyrir skipan skólamála í stjórnsýslunni þar. Ég skoðaði hvernig þessum málum er háttað í sveitarfélaginu Ísafjarðarbæ, þar sem búa tæplega 4000 manns, í Fjarðabyggð, þar sem búa rúmlega 4.500 manns og Mosfellsbæ, þar sem búa rúmlega 8.500 manns. Í Ísafjarðarbæ er skóla-og fjölskylduskrifstofa en starfsfólk er ekki eins einslitt og á Fjölskyldustofu Akraness, t.a.m. starfa bæði grunnskólafulltrúi og leikskólafulltrúi á þessari skrifstofu Ísafjarðarbæjar. Ég hygg að yfirmaður og sviðsstjóri skóla-og fjölskylduskrifstofu sé lærður tónmenntakennari. Þessi skrifstofa vinnur síðan í samráði við nokkra aðila, þ.á.m. fræðslunefnd. Fræðslunefnd Ísafjarðarbæjar virðist ófeimin við að funda með fulltrúum kennara, skólastjóra og foreldra, skv. fundargerðum. Ísafjarðarbær hefur samið leiðbeiningar fyrir yfirmenn og þolendur sem ná til aðgerða gegn kynferðislegri áreitni og einelti á vinnustöðum Ísafjarðarbæjar en því miður virkar krækjan í leiðbeiningarnar ekki svo ég gat ekki skoðað þær. Í Fjarðabyggð starfar Félags-fræðslu-og frístundateymi, sem hluti af embættismannaverki bæjarins. Í teyminu er annars vegar Félagsmálastjóri og hins vegar Fræðslustjóri. Sá síðarnefndi hefur meistarapróf í skólastjórnun. Hann hefur samband við pólitískt kjörna Fræðslu- og frístundanefnd, sem er 5 manna. Loks er Fjarðabyggð aðili að Skólaskrifstofu Austurlands, sem er byggðasamlag 8 sveitarfélaga. Sú skrifstofa veitir m.a. ráðgjöf í deilumálum sem snerta skólastarf. Fjarðabyggð hefur samið ítarlega Fræðslu- og frístundastefnu. Að þeirri vinnu komu fjölmargir, m.a. fulltrúar nemenda, skólastjóra, foreldra og starfsfólks grunnskóla. Í Mosfellsbæ kallast embættisaðili skólamála Fræðslusvið. Framkvæmdastjóri þess er lærður kennari. Hann er jafnframt starfsmaður Fræðslunefndar, sem er pólitískt skipuð 5 manna nefnd, með 5 varafulltrúum og skal fara með verkefni skólanefndar. Framkvæmdastjóri Fræðslusviðs er jafnframt forstöðumaður Skólaskrifstofu Mosfellsbæjar. Því miður eru fundargerðir Mosfellsbæjar ekki aðgengilegar á vefnum í augnablikinu svo ég get ekki áttað mig á því hversu mikið vægi fulltrúar foreldra, kennara og skólastjóra fá í starfi þessara nefnda og stofnana. Kerfi þeirra þriggja bæjarfélaga sem ég skoðaði eru mjög ólík stjórnsýslukerfi Akraneskaupstaðar að því leyti að þar eru margir aðilar sem koma að skólastarfi (en slík mál eru á ótrúlega fárra hendi á Akranesi, ekki hvað síst stjórnun og eftirlit með starfsemi grunnskólanna); að greint er milli fræðslu- og frístundastarfs annars vegar og hins vegar félagslegrar þjónustu (á Akranesi er þetta á sömu hendi) og að kennaramenntaður einstaklingur heldur utan um starfið (á Akranesi er enginn kennaramenntaður á Fjölskyldustofu). 3 Breyting á stjórnskipulagi Akraneskaupstaðar með gildistöku 1. janúar 2009. 4 Stefnur og markmið Akraneskaupstaðar. 5 Starfsmannastefna Akraneskaupstaðar 13. nóvember 2001. 6 Sjá fundargerð 48. Fundar fjölskylduráðs þriðjudaginn 21. september 2010. 7 Erindisbréf fjölskylduráðs Akraneskaupstaðar.

Sagt skilið við viðbjóðinn

Harpa — Thu, 03 Mar 2011 20:57:52 +0000

Ég hef asnast til að eyða tíma, athygli og orku í að fylgjast með vefmiðlum og bloggsíðum undanfarið. Afraksturinn er sá að annars vegar sogaðist ég ofan í drullupyttina sjálf og fór að kommentara á alls konar umræður á FB eða jafnvel á annarra blogg, hins vegar minnkaði trú mín á mannkyninu hröðum skrefum. Ég varð neikvæð og pirruð. (Á ekki hund en þótti æ vænna um köttinn.) Í gærkvöldi sá ég að þetta gengi ekki lengur og ákvað að hefja nýtt og jákvæðara líf. Þetta er sennilega eitthvað á annað-hundraðasta tilraunin í nýju lífi en það er alltaf jafn ágætt að snúa af villu síns vegar um stund ;) Allir sem eru vanir að byrja nýtt líf vita að því fylgir uppgjör við fyrra lífið. Svoleiðis að þessi færsla fjallar um viðbjóðinn sem ég nú legg að baki. Þessi færsla er síst skárri en þær sem ég er að gagnrýna, athugið það. ;) Mér blöskar hvernig umræða á Vefnum fer fram. Sérstaklega FB-komment sem vefmiðlar bjóða upp á eða nafnlaus komment. Eins og venjulega gengur DV hart fram í að rægja mann og annan í svokölluðum „fréttum“ og trylla velmeinandi og rétthugsandi alþýðuna sem fær umsvifalaust „blod på tanden“ eins og frændur okkar segja. Fréttafyrirsögn á dv.is á borð við „Þrífættur öryrkjadvergur nauðgar grunnskólabarni“ eða „Kallaði konuna sína tussu á bílastæði“ kæmi mér ekki á óvart. Og ég er viss um að heitar umræður götudómstólsins fylgdu á eftir. Vísan sem hefst svona: „Sögusmetta, rægirófa / rýkur út um alla móa ...“ hefur aldrei átt betur við en núna einkum þegar lesendum „fréttanna“ gefst færi á að dreifa þeim um fésbókarsíðuna sína með því að smella á einn takka. Þannig er tryggt að krassandi fyrirsagnir og úthúðun berist enn hraðar um netheima en væru þær einungis bundnar við vefmiðilinn sjálfan. Í gamla daga var aðalógeðið svokallað barnaland.is sem breyttist síðan í er.is og híma nafnleysingjar af báðum kynjum þar í skjóli moggans. Ég hef ekki kíkt inn á þennan vef í nokkur ár svo ég veit ekki hvort sami sorahugsunarhátturinn og svívirðingarnar eru enn þar við lýði. En moggabloggið er nógu slæmt svo ég býst ekki við að barnaland.is hafi skánað neitt þótt greint hafi verið milli subbuskapar „mæðranna“ og blessaðra barnanna, með nafnbreytingu. Og kannski er þessi vefur ennþá aðalheimild DV? Eyjan hýsir svo kverúlanta sem nöldra yfir útvarpsstöðvum, málfari annarra, kvenfjandsamlegu viðhorfi, skorti á konum hér og þar o.s.fr. Miðað við framgöngu kvenna í dómstóli götunnar finnst mér sjálfri reyndar að þær séu fullmargar og fulláberandi og væri til bóta að þær héldu sig aðeins til hlés. Þann tíma sem ég hef fylgst með sóðaskapnum hefur umræðan m.a. snúist um að jarða öryrkja sem lenti í klippimaskínu framagjarns fréttamanns á Stöð 2, dylgjur um jeppaeign spunnar út frá mynd af alvarlegu bílslysi, kennara sem var nýlega hengdur fyrir bloggara og stuðningsyfirlýsingar við geranda grófs starfsmannaeineltis, þ.m.t. kynferðislegrar áreitni. Viðhorf blóðþyrstu alþýðunnar eru ófyrirsjáanleg en hún hallast yfirleitt á sömu sveifina, hvernig sem sveifin sú snýr í það og það skiptið. Þegar maður fylgist sæmilega grannt með verður smám saman ljóst að oft er það sama fólkið sem er að tjá sig um allt mögulegt. Það kommenterar við fréttir, rekur jafnvel sjálft moggablogg með örfærslum sem snúast um hvað einhver í fréttunum sé mikill aumingi og idjót og kommenterar á önnur moggablogg um hvað eigendur þeirra séu mikil fífl. Vinsælt er að brigsla hver öðrum um geðveiki til að hamra á andúð sinni. Sennilega er þessi hópur langt innan við þúsund manns (sem betur fer!). En þessum fámenna hópi tekst ótrúlega vel að lita umræðuna á vefnum og heldur sjálfur sennilega að hann sé þjóðin og þjóðin sé hann. Einni tröppu ofar telja sig sumir bloggarar, ýmist af því þeir geta skrifað þokkalega íslensku, eru hreyknir af því að halda sjálfir ranglega að þeir skrifi þokkalega íslensku eða eru sannfærðir um að þeir séu annað hvort femínistar eða byltingarmenn nema hvort tveggja sé. En í rauninni er það lið litlu skárra. Má nefna sem dæmi að sá sem kom ummælum kennarans í Flensborg ötullega á framfæri við Fjarðarpóstinn og dv.is stendur sjálfur að fjölmiðli sem birtir millifyrirsagnir á borð við „Íslenskur friðargæsluliði nauðgaði ljósmynd af Hillary Clinton með deyjandi barn í höndunum“ og hefur hlotið dóm fyrir að bíta konu, starfsmann Alþingis, í öxlina af því hún var fyrir honum og honum lausir skoltarnir. Mér finnast klögumál hans yfir að lögreglan leggi hann í einelti (þegar hún hirðir hann drukkinn) eða að KENNARI (fyrrverandi kennarinn hans sem hann telur sig e.t.v. eiga óuppgerðar sakir við, hefur kannski fengið lágt á prófi?) skuli skrifa ljótt í kommentadræsu vera dálítið yfirgengileg, af byltingarhetju að vera. (Seint hefðu Stalín og Che og hinar fyrirmyndirnar lotið svo lágt ...) Og síðari klagan er dálítið eins og að kasta grjóti úr glerhúsi. En það vantar svo sem ekki að yfirlýstir femínistar, alþýðuheimspekingar og dómstóll götunnar bíti á agnið - kokgleypa það raunar. Grunnskólakennari sem ver Flensborgarkennarann (í ágætum pistli), á forsendum málfrelsis, hefur sjálfur skrifað um íþróttaþjálfara barna og unglinga á þessa leið: „Þá er ég alveg tilbúinn að leyfa allskyns prestum og prelátum að reyna að troða vafasömum hugmyndum inn í kollinn á börnunum áður en ég samþykki það að siðblindum, lygasjúkum boltabullum sé treyst fyrir þeim.“ Bróðir hans, sem kennir núna siðfræði einhvers staðar að því er ég hygg, var svo vinsamlegur að beina til mín þessum ummælum á komentum fyrir nokkrum árum (þá starfandi á sambýli fyrir þroskahefta):„Það er spurning hvor hefur stopult minni, grunnskólastjórinn austan sanda eða geðveika kerlingarálftin ofan af Skaga sem búin er að láta stuða heilann á sér svo oft að auk þess að lykta af reyk langar leiður er hún er hætt að kunna á Google ... Ef ég væri þú væri ég líka þunglyndur, því ef þetta er til marks um þína góðu daga - þá held ég svei mér þá að haglabyssuhlaupið sé besti munnbitinn á þeim vondu.“ (Sjá kommentadræsu við Geðveikt gaman.) Þeir bræður voru geðveikt uppteknir af mér og mínum skrifum á sínum tíma en eins og lesendur þessarar færslu átta sig væntanlega á þá fór ég ekki að ráðum yngri bróðurins. En kom ekki auga á yfirlýstan beittan húmor hans. Svoleiðis að mér finnst bæði sókn og vörn fyrir málfrelsi á bloggum vera hræsni í mörgum tilvikum og sama illmennskan eða aumingjadómurinn er stundum að baki hvort sem menn telja sig til götudómstólsins eða hafna yfir hann. Og þessi mín bloggfærsla er í rauninni ekkert skárri ;) En nú verður sagt bless við götuskríl af allra handa tagi og trúss sitt bundið við þá sem hafa eitthvað að segja, þá sem hafa raunverulega jákvæða sýn á aðra og þá sem skrifa fyndin og skemmtileg blogg. Það er gott manni. Hvað get ég gert til að dragast ekki ofan í drulludíkið sem ég var að lýsa? Svarið er tiltölulega einfalt: Hætta að lesa dv.is, hætta að lesa FB-kommentadræsur um upphrópunarfréttir í ýmsum fjölmiðlum, grisja duglega í mínum FB-vinahópi, forðast uppsláttarblogg af mogga- og eyjutagi og byrja að hlusta á rás 1. Ég er hef þegar hafið þetta nýja líf og hlustaði m.a. á ágæta umfjöllun um Beverly Gray og Nancy Drew bækurnar áðan, sem var afar lítið í stíl við þá marxískt-kristevu-barnabókmenntafræði sem ég lærði fyrir löngu og var því hikstalaust haldið fram að þetta væru fínar bækur. Og bleikar prinsessubækur væru góðar! Mikið óskaplega var ég glöð að uppgötva að í barnabókafræðum hefur tekist að berja niður afdankaðan vinstrisinnaðan feminísma, með dashi af Freud, og byrjað að hugsa um hvort bækurnar höfði til lesenda. Mikið ljómandi verður gaman að lifa þegar þetta tekst líka á öðrum sviðum :) Bloggynja hyggst dunda sér við hollari viðfangsefni í nýja lífinu, á borð við prjónaskap og pælingar um siðblindu. Og hugsa vel um köttinn ...

Lækning siðblindu

Harpa — Sat, 05 Mar 2011 01:08:41 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda, V hluti (finna má fyrri færslur um siðblindu í efnisflokknum Siðblinda, hér til hægri) Ýmislegt hefur verið reynt til að ráða bót á siðblindu en árangurinn hefur verið afar lítill og sá litli árangur sem mælst hefur í sumum rannsóknum er talinn óáreiðanlegur enda snérust rannsóknirnar yfirleitt um miklu stærri og fjölbreyttari hóp en siðblinda eingöngu. Niðurstaða fræðimanna á borð við Robert D. Hare og J. Reid Meloy er að meðferð við siðblindu skili svo til engum árangri og geti verið til hins verra, þ.e. gert siðblinda glæpamenn enn hættulegri með því að kenna þeim að dylja eðli sitt betur. Þessu hefur verið andmælt, annars vegar með því að benda á annmarka í rannsóknum¹ og hins vegar með því að stinga upp á ýmsum óprófuðum eða líttprófuðum aðferðum sem gætu komið að gagni. Mönnum er mjög í mun að finna einhverja lækningu á siðblindu vegna þess hve hættulegir siðblindir glæpamenn eru og vegna þess að siðblindir fangar eru í óþolandi stöðu. Þeim er annars vegar sagt að skilorð komi ekki til greina nema þeir taki þátt í meðferð og á hinn bóginn er þeim neitað um skilorð vegna þess að þeir eru siðblindir (skora hátt á PCL-R listanum). Í sama streng og gagnrýnendur rannsókna tekur Robert D. Hare: „Eins og er biðjum við siðblinda [fanga] að taka þátt í meðferðarprógrömmum sem eru ólíkleg til að skila árangri og blekkja þá og okkur til að halda að þátttakan sé einhvers virði og hafi hagnýtt gildi fyrir þá.“² Flestir eru þó sammála um tvennt; að það borgi sig að lækna hliðarkvilla sem siðblindir eru oft haldnir, t.d. geðræna sjúkdóma á borð við þunglyndi, kvíða eða geðklofa og reyna að draga úr misnotkun vímuefna.³Hitt er að það sé hugsanlega hægt að vinna einhvern bug á siðblindu sé gripið nógu snemma í taumana, þ.e. að röskunin sé greind strax á barnaldri eða unglingsaldri. Rannsóknir og greining á siðblindu í börnum og unglingum fela þó í sér mörg siðferðileg álitamál og eru vandmeðfarnar.⁴ Hér á eftir verður reynt að rekja helstu aðferðir sem reyndar hafa verið í meðferð fullorðinna siðblindra og hugmyndir um að siðblinda verði minna áberandi eftir því sem siðblindir eldast. Aðgerðir á heila, meðferð á heila og notkun tölvutækni til breytinga á heila Á fimmta áratug síðustu aldar naut svonefnd lóbótómía (reyndar var um að ræða nokkrar mismunandi útgáfur af þessari skurðaðgerð) geysilegrar hylli til lækninga geðrænna kvilla af ótrúlega fjölbreyttu tagi. Þetta gat verið lífshættuleg aðgerð og árangurinn vafasamur, þ.e. sjúklingar urðu oft skárri af sínum geðræna sjúkdómi en urðu í staðinn óvirkir, jafnvel hálfgert grænmeti eins og sést í þeirri frægu mynd Gaukshreiðrinu. Einhvern veginn hljómar það öfugsnúið, miðað við hvað nú er vitað, að skera sundur hvelatengsl í siðblindum eða hræra í þeim því vanstarfsemi í hvelatengslum er talin skýra siðblindu að einhverju leyti. Í lóbóbómtíu-tilraunum í Svíþjóð kom líka í ljós að siðblindir fangar urðu enn siðblindari eftir aðgerðina. Á danskri lokaðri réttargeðdeild voru gerðar sams konar tilraunir á sex föngum sem taldir voru siðblindir. Menn töldu að tveir hefðu hlotið bata af og getað tekið þátt í samfélaginu á eftir, þrír þjáðust af erfiðum geðrænum kvillum eftir aðgerðina og ekki fer sögum af hinum sjötta. Svoleiðis að árangurinn af lóbótómíu í meðhöndlun siðblindra var lítill eða enginn. (Reyndar hafa menn á síðari tímum efast um jákvæðan árangur lóbótómíu yfirleitt, hver sem sjúkdómsgreiningin var.)⁵ Einhverjir velta því fyrir sér hvort nútíma taugaskurðlækningar á heila eða notkun ígræddra rafskauta (Deep Brain Stimulation) geti hugsanlega gagnast við siðblindu í framtíðinni. En vegna hinnar skelfilegu reynslu af lóbótómíu-aðgerðunum sem eitt sinn voru svo vinsælar er farið mjög varlega í að orða þessar hugmyndir.⁶ Reynt hefur verið að beita raflækningum (electroconvulsive therapy) á siðblinda sjúklinga en fáar slíka tilraunir þykja hafa sýnt fram á neinar breytingar á kjarnaeinkennum siðblindu. Hugsanlega gæti slík meðferð þó komið að gagni ef siðblindir eru einnig haldnir alvarlegu þunglyndi, þ.e. læknað hliðarkvillann.⁷ Stungið hefur verið upp á að tilfinningastjórnun (emotion regulation) gæti verið til bóta siðblindu, sem einhvers konar heilaleikfimi sem virki boðefnaframleiðslu og geti jafnvel breytt starfsemi möndlungs. Megi fylgjast með slíku með notkun sérstaks rauntíma-starfræns-heilaskanna (real time fMRI) og veita sjúklingnum endurgjöf jafnóðum á tölvuskjá.⁸Þessi hugmynd byggir á þeirri skoðun að hægt sé að þjálfa upp samhygð/samlíðan. Fátt í árangri sálfræðimeðferðar siðblindra til þessa styður þá skoðun. Lyf Gerðar hafa verið tilraunir til að draga úr einkennum ýmiss konar persónuleikaraskana með sefandi lyfjum/ geðrofslyjum, þunglyndislyfjum, liþíum, bensódrín-lyfjum, örvandi lyfjum og krampastillandi lyfjum en fáar lyfjatilraunir hafa verið gerðar til að draga úr siðblindu eins og hún er skilgreind í greiningarlykli Hare. Á síðari tímum hefur lyfjagjöf þótt óákjósanlegur kostur í meðferð siðblindu enda er núorðið litið svo á að þetta sé meðfædd persónuleikaröskun sem lyf séu ólíkleg til að vinna bug á. Þær tilraunir sem hafa verið gerðar sérstaklega á siðblindum eru flestar gamlar og fólust einkum í notkun örvandi lyfja eða liþíums.

Talið er að liþíum geti dregið úr hvatvísi og óútreiknanlegum skapsveiflum en lyfið getur valdið leiðinlegum aukaverkunum og þarf að stilla skammt fyrir hvern og einn. Í nokkrum tilraunum til að gefa liþíum var hluti sjúklinganna (geðsjúkra afbrotamanna) með sterk kjarneinkenni siðblindu en ekki greindur siðblindur. Liþíum virtist draga marktækt úr andfélagslegri hegðun. (Sheard 1971; Sheard, Marini og Bridges 1976; Rifkin, Quilkin og Carrillo 1972.)
Þótt ekki hafi greinst bein tengsl milli athyglisbrests með ofvirkni (ADHD) og siðblindu telja margir að þessar raskanir kunni að vera af sömu erfðafræðilegu rótum runnar og því hafa verið gerðar tilraunir með að gefa siðblindum amfetamín. Ein langtíma-rannsókn á lyfjagjöf margra siðblindra einstaklinga, frá fimmta áratug síðustu aldar, gaf til kynna að amfetamín drægi úr andfélagslegri hegðun þeirra. (Hill, 1944).
Önnur rannsókn, sem einungis var athugun á þremur siðblindum, benti til að bensódrín-lyf hefði jákvæð áhrifi á skapsveiflur, reiðiköst og pirring. (Shorvon, 1947).
Tvær rannsóknir hafa leitt í ljós að siðblindir eru oft haldnir öðrum kvillum líka (Coid 1992; Walker og McCabe 1973). Hugsanlega má draga má úr hliðarkvillunum með lyfjagjöf. Bensódrínlyf hafa öflug áhrif á kvíða og svefnleysi. Þeim hefur aðeins verið beitt í meðferð siðblindra, einkum díazepam, til að draga úr hegðunarvandamálum. En bensódrínlyf hafa stundum sýnt öfuga verkan eða haft slæmar aukaverkanir í skorti á sjálfstjórn, t.d. ofskömmtun og alvarlega sjálfsköðun.
Áhrif þríhringlaga þunglyndislyfja á þunglynda einstaklinga með persónuleikaraskanir (oftast hafa menn skoðað jaðarpersónuleikaröskun í þessu sambandi) eru miklu minni en á þá sem einungis eru þunglyndir. Í sumum tilvikum virtist sjúklingum versna að mun, þeir urðu óvinveittari og hvatvísari.
MAO-blokkar hafa þótt sýna jákvæð áhrif á þunglyndi jaðarpersónuleikaraskaðra og kæmu e.t.v. til greina sem lyf við hliðarkvillanum þunglyndi í siðblindum.
Í greinargerð rannsóknar á hvernig SSRI-lyf (Citalopram) gæti haft áhrif til bóta á siðferðilegri dómgreind og hegðun, með aukningu serótónins, segir að þótt niðurstöður séu almennt jákvæðar þá gildi það ekki um siðblindu. Í ljós kom nefnilega að virknin var háð hæfileikanum til samlíðunar. Því nýtist lyfið líklega ekki þeim sem skortir samlíðan, s.s. siðblindum.⁹
Hollenski geðlæknirinn Willem H. J. Martens, sem er á öndverðum meiði við flesta aðra í skilningi og skilgreiningu á siðblindu, heldur því fram að Lfenfluramine (Pondimin, Ponderax eða Adifax) virki á siðblindu en það lyf var tekið af markaði í Bandaríkjunum árið 1997 vegna hættu á að það ylli hjartaskemmdum. Lyfið var einkum notað við offitu því í lyfjablöndu framkallaði það saðningartilfinningu.¹⁰

Almennt og yfirleitt má segja að ekki hafi verið sýnt fram á að siðblindu megi bæta með lyfjagjöf. Hins vegar geta lyf slegið á hliðarkvilla sem siðblindir eru oft haldnir. Sálfræðimeðferð ýmiss konar Margs konar sálfræðileg meðferð hefur verið reynd í því skyni að ráða bót á siðblindu. Flestir eru sammála um að hefðbundnar aðferðir skili ekki neinum árangri. Bent hefur verið á að hvöt þeirra sem eru til meðferðar er venjulega lítil, bæði vegna þess að þeir eru oftast skikkaðir í meðferð af dómstólum og að þeir sjá enga ástæðu sjálfir til að breyta persónuleikaeinkennum sínum. Vegna þessa hefur æ meir verið litið framhjá þörfum meðferðarþegans (hins siðblinda) og meiri áhersla verið lögð á að samfélagið sjálft sé þiggjandi meðferðarinnar; Meðferðin snúist ekki um að sinna röskun sjúklingsins heldur að draga úr þeim truflunum og skaða sem þeir valda öðrum.¹¹ Nokkrar ástæður þess að siðblindum nýtist illa hefðbundin meðferð eru taldar þessar:

Siðblindur getur ekki gert nákvæma grein fyrir því sem snertir persónu hans og gerðir sem gefur meðferðaraðila brotakenndar og upplognar sögur til að vinna með
Siðblindur hefur óheiðarlegar ætlanir sem miða að því að ráðskast með meðferðaraðilann; sjúklingurinn vill í rauninni ekki breyta hegðun sinni heldur lítur á meðferðina sem enn eitt tækifærið til að blekkja eða drottna
Siðblindir trufla hópmeðferð; markmiðið er að drottna yfir bæði meðferðaraðilanum og hópnum
Siðblindir sjá enga ástæðu fyrir breytingu persónuleikaþátta, sem rekja má til stórmennskuhugmynda um eigið ágæti
Siðblinda skortir skynbragð á tilfinningar annarra og eiga erfitt með að leggja sig fram af tilfinningu. Allar tilraunir til að fá sjúklinginn til að beina sjónum sínum að afleiðingum hegðunar hans á annað fólk, fórnarlömbin, er sóun á orku. Sama gildir um reiðistjórnun.
Siðblindir eiga erfitt með að lúta reglum og siðvenjum sem nauðsynlegar eru til að meðferðin beri raunverulegan árangur.¹²

Afar erfitt er að fást við siðblinda og ættu einungis mjög hæfir meðferðaraðilar, sem eru mjög vel að sér um siðblindu, að sinna slíku verkefni. Siðblindur mun reyna að blekkja meðferðaraðilann og ná stjórn á honum með ýmsum lymskubrögðum. Athygli vekur að þeir sem fást við siðblinda hafa fundið fyrir ýmsum ósjálfráðum líkamlegum varúðarmerkjum í samskiptum við alvarlega siðblinda. Þeir lýsa þessu þannig: „Hárin risu á höfði mér“; „Hann lét mig fá gæsahúð“ eða „Mér rann kalt vatn milli skinns og hörunds við augnaráð hans.“ Talið er að stór meirihluti meðferðaraðila finni fyrir einhvers konar ósjálfráðum líkamlegum viðbrögðum af þessu tagi í návist mikið siðblinds sjúklings, jafnvel þótt hann sýni enga ógnandi hegðun. Sá sem einkum hefur lýst þessu telur að þetta séu ósjálfráð frumstæð óttaviðbrögð bráðar andspænis rándýri af sömu tegund. Hvatt er til þess að vera vakandi fyrir eigin viðbrögðum og nota þau sem vegvísi í frekari athugun sjúklinga með andfélagslegar persónuleikaraskanir.¹³ Hvers konar meðferð hefur verið reynd? Í stuttu máli sagt má segja að næstum allar samtalsmeðferðir, einstaklingsviðtalsmeðferðir og hópmeðferðir hafi verið prófaðar til lækningar siðblindu.¹⁴ Sumir telja nauðsynlegt að greina milli mismunandi siðblindra og velja meðferðarform eftir undirtegundum. Hópi siðblindra með sterk kjarnaeinkenni siðblindu er um megn að finna samlíðan, finnur lítið fyrir kvíða og þunglyndi, skorar hátt í kaldlyndi og sjálfsdýrkun og hneigist til ofbeldis. Aðrir sem greinast mjög siðblindir upplifa mikinn kvíða og þunglyndi og eru oft haldnir hliðarröskunum á borð við jaðarpersónuleikaröskun. Síðari hópnum má hugsanlega hjálpa og þeir einstaklingar hafa getu til að tengjast meðferðaraðila eða ráðgjafa í einhvers konar bandalagi. Þetta þýðir ekki að gefast eigi upp á fyrrnefnda hópnum heldur er stungið upp á að fyrst sé best að vinna með þá sem eru heldur auðveldari viðfangs áður en menn snúa sér að erfiðari tilfellum.¹⁵ J. Reid Meloy heldur því fram að ekki skuli bjóða meðferð siðblindum sem sýna eftirtalin einkenni (enda muni meðferð ekki gagnast þeim): Árásarargjarna hegðun og kvalalosta sem leiðir til limlestinga á öðrum; algeran skort á eftirsjá eða réttlætingu fyrrnefndrar hegðunar; mjög mikla greind eða lítilsháttar greindarskerðingu; sögu um að geta ekki tengst tilfinningaböndum og vekja skyndilegan frumstæður ótta sem reyndur læknir finnur fyrir í nálægð slíks sjúklings. Hann hefur gert grein fyrir ýmsum sálfræðilegum meðferðum sem prófaðar hafa verið á siðblindum og hættunum sem í hverju meðferðarformi felast. Hann varar sérstaklega við einstaklingsmeðferð og fjölskyldumeðferð en telur að hópmeðferð komi stundum til greina enda veiti hópurinn, t.d. aðrir siðblindir sem kunna öll trixin og svindlið, þeim siðblinda aðhald. Á hinn bóginn geti siðblindur einstaklingur auðveldlega rústað hópmeðferð sem kemur þá öðrum illa.¹⁶ Hollenski geðlæknirinn Willem H. J. Martens er á öndverðum meiði við flesta aðra hvað orsakir siðblindu varðar og svo er einnig í uppástungu á læknismeðferð. Hann mælir með andlegri vakningu (Spiritual Psychotherapy) sem gagnlegri meðferð fyrir siðblinda. Í slíkri andlegri vakningarmeðferð felst t.d. að ræða visku og sjálfsþekkingu, stunda sjálfsrannsókn, læra hvernig skuli takast á við einsemd, sorg eða mistök, hvernig megi tengjast öðru fólki, vera í sambandi við aðra og þróa eigin siðareglur. Í slíkri meðferð megi taka dæmi úr bókmenntum, heimspeki, málverkum, leikritum, tónlist, kvikmyndum o.s.fr. en það er mjög mikilvægt að þessi dæmi tengist aðalvanda sjúklingsins og spurningum hans. Einnig má beita hugleiðslu, öndunaræfingum, kyrja, gera sér í hugarlund, hverfa til fyrra lífs o.fl. Markmið sálfræðimeðferðar sem byggist á andlegri vakningu er að hjálpa sjúklingnum að finna lausn á andlegum, siðferðilegum, tilfinningalegum eða sálfélagslegum vandamálum; að öðlast nægjusama og heilbrigða lífssýn og sýn á sjálfan sig og að auka ýmiskonar félagslega og siðferðilega hæfni. Martens bendir á að hugsanlega muni siðblindir nota þá tækni sem þeir læra í slíkri meðferð til að drottna yfir öðrum eða til að sýna falska bót og betrun, jafnvel iðrun, til að sleppa fyrr út af lokaðri gæsludeild. Meðferðaraðilinn verður því að vera á varðbergi. En góður meðferðaraðili mun sjá að þessir sjúklingar hafa raunverulegan áhuga á andlegum málefnu og oft birtist hann í djúpstæðri sjálfsrannsókn, nýrri áttun og merkilegri aukningu í siðferðilegri, félagslegri og tilfinningalegri getu sjúklinganna (s.s. samlíðan, ábyrgð, sekt, hollustu og samúð). Þeir siðblindu sem ekki eru móttækilegir fyrir meðferð af þessu tagi geta ekki dulið óbeit sína nema um stund og verður þá sennilega að vísa þeim frá.¹⁷ Robert D. Hare telur að meðferðarprógramm fyrir siðblinda afbrotamenn ætti ekki að beinast að því að þróa samlíðan og samvisku eða reyna hafa áhrif á persónuleika, því það sé vita tilgangslaust, heldur sannfæra þáttakendur um að þeir einir beri ábyrgð á hegðun sinni og kenna þeim að nota eigin styrk og hæfileika til að uppfylla þarfir sínar og óskir um leið og þeir taka tillit til annarra. Árangurinn þyrfti að meta vandlega og empírískt jafnóðum og aðlaga meðferðina að einstaklingum. Það þýðir að sumt í slíkri meðferð myndi nýtast siðblindum en ekki öðrum afbrotamönnum og öfugt. Menn ættu ekki að vera of bjartsýnir í meðferð siðblindra, segja Hare og Stephen C. P. Wong, því Sál breytist ekki í Pál, svo notað sé biblíulíking. Það skásta sem má vonast eftir er að siðblindir sem ljúka meðferð vilji marktækt síður beita ofbeldi en áður. Jafnvel þótt tiltölulega lítið dragi úr árásarhneigð og ofbeldi siðblindra er slíkt risastór plús fyrir samfélagið.¹⁸ Siðblindueinkenni dvína með aldrinum Skv. Robert D. Hare o.fl. dvína einkenni þáttar 2 í siðblindu, afbrigðilegs félagslegs lífstíls, með aldrinum en þáttur 1, ógnandi sjálfsdýrkun, helst óbreyttur. Þetta bendir til að siðblindum takist að einhverju leyti að laga sig að samfélaginu þótt persónuleikaeinkenni þeirra séu óbreytt, þ.á.m. megindrættirnir sjálfselska, drottnunargirni og kaldlyndi. Hare segir eftirfarandi sögu til að útskýra hvað hann á við: Fangelsissálfræðingur sem var viðstaddur einn af fyrirlestrum mínum sagði frá siðblindum afbrotamanni með sögu um ofbeldi sem hafði „endurfæðst og náð félagslegri endurhæfingu í fangelsinu“ og var sleppt á skilorði. Í mörg ár virtist hann vera fyrirmyndar skilorðsfangi en nýlega hafði skilorðsfulltrúinn hans frétt að þessi fyrrum fangi bjó með ruglaðri konu, sem einungis gegndi því hlutverki að vera ævinlega tilbúin sem kynlífstól og boxpúði. Af því hún trúði því að hún ætti þessa misnotkun skilda kærði hún ekki til lögreglunnar. Þessi maður var vissulega ekkert minna siðblindur en þegar hann var í fangelsinu, hann hafði einfaldlega komið sér upp öðru kerfi í andfélagslegri og kaldlyndri hegðun.¹⁹ Siðblindir brenna út eftir róstursamt líf og langvarandi dulda þjáningu Á öndverðum meiði við Hare er hollenski geðlæknirinn Willem H. J. Martens, eins og áður sagði. Hann hefur gagnrýnt gátlista og greiningarkerfi Hare mjög harkalega og hefur allt aðra sýn á siðblindu. Í greiningu Cleckley og seinna Hare er litið framhjá, segir Martens, hinni tilfinningalegu þjáningu og einsemd þess siðblinda. Þegar horft er á þessa þætti mun skilningur okkar á þeim siðblinda verða mannúðlegri. Martens segir að margir siðblindir geti ekki haldið uppi sama orkufreka lífsstílnum þegar aldurinn færist yfir þá. Þeir brenni út sem gæti tengst taugalíffræðilegum breytingum og/eða félagslegum og tilfinningalegum þroska. Óbærileg og langvarandi einsemd gæti líka valdið því að tilfinninganæmi þeirra yrði óeðlilegt. Slíkt gæti brotist út í reiði vegna þess að allir gefast upp á þeim; miklum ótta við að í félagslegum samskiptum verði þeir skildir útundan; tilfinningalegri kvöl vegna félaglegra og tilfinningalegra takmarkana; ákafri þörf fyrir ást og aðdáun og jafnvel viðkvæmni og hluttekningu með fórnarlömbum. Martens nefnir dæmi af morðingjanum Dennis Nilsen sem var svo einmana að hann drap fólk, stillti því upp og horfði með líkunum á sjónvarpið eða talaði við þau klukkustundum saman. Hin dulda þjáning gerir félagslegan og tilfinningalegan þroska mögulegan því sársaukinn gæti krafist rótttækra lausna á félagslegum og tilfinningalegum vandamálum og ýtt undir að andfélagslegir þættir breytist í takt við þá félagslegu hæfni sem tíðkast.²⁰ Martens hefur skrifað grein um dulda þjáningu hins siðblinda. Þar segir hann að eins og allir aðrir þrái siðblindir að vera elskaðir og sýnd umhyggja. En þessi ósk sé oft óuppfyllt því augljóslega er erfitt fyrir aðra persónu að tengjast einhverjum með svo fráhrindandi persónuleikadrætti nánum böndum. Öðru hvoru gera siðblindir sér grein fyrir áhrifum hegðunar sinnar á aðra og geta orðið raunverulega hryggir yfir vanmætti sínum í að stjórna henni. Í líf flestra siðblindra vantar stöðugt félagslegt net og náin hlýleg tengsl við aðra. Oft finnst siðblindum að þeir hafi fengið færri tækifæri en aðrir í lífinu og saga þeirra einkennist oft af óreiðukenndu fjölskyldulífi í æsku, skorti á athygli og leiðsögn foreldra, vímuefnamisnotkun og andfélagslegri hegðun foreldra. Síðar eigi þeir oft sjálfir í slæmum samböndum og skilnaði. Þrátt fyrir að siðblindir séu roggnir og góðir með sig líður þeim innst inni eins og þeir séu óæðri öðrum og þeir vita að eigin hegðun brennimerkir þá. Þótt sumum siðblindum takist á yfirborðinu að aðlagast umhverfinu og verði jafnvel vinsælir þá finnst þeim stöðugt að þeir verði að dylja hið sanna eðli sitt vandlega því öðrum muni ekki hugnast það. Þetta setur siðblindum tvo kosti og báða illa; að aðlagast og taka þátt í tómlegu þykjustulífi eða aðlagast ekki og lifa einmanalegu lífi, einangraðir úr samfélaginu. Þeir verða vitni að þeirri ást og vináttu sem aðrir deila og finna fyrir höfnun vitandi að þeir munu aldrei eiga hlutdeild í slíku. Eftirsókn siðblindra í spennu er gífurleg en fífldjörf ævintýrin enda ævinlega í vonbrigðum því væntingar voru óraunhæfar og þeir eru alltaf að lenda upp á kant við aðra. Það dregur smám saman kjarkinn úr siðblindum að þeim er um megn að stjórna spennuþörfinni og þurfa hvað eftir annað að horfast í augu við veikleika sína. Jafnvel þótt þeir reyni að breytast mun lágt óttaviðbragð og vanmáttur því tengdur til að læra af reynslunni leiða til endurtekinna neikvæðra og niðurdrepandi árekstra við aðra, jafnvel svo alvarlegra að þeir eru dæmdir í fangelsi. Eftir því sem aldurinn færist yfir siðblinda geta þeir ekki viðhaldið orkufrekum lífsstíl sínum. Þeir brenna út og fyllast depurð þegar þeir líta um öxl á hvíldarlaust líf sitt þar sem fátt er um ánægjuleg samskipti við annað fólk. Það er því mjög mikilvægt að þekkja hina huldu þjáningu, einmanaleika og skort á sjálfstrausti siðblindra. Og nauðsynlegt er að halda áfram lyfjafræðilegum, taugasálfræðilegum og sálfræðilegum tilraunum til að koma í veg fyrir og laga siðblinduhegðun, segir Martens.²¹ Niðurstöður Enn hefur ekki fundist nein aðferð til að lækna siðblindu eða draga marktækt úr henni. Allt mögulegt hefur verið reynt og í nýrri umfjöllun er áberandi að sumir fræðimenn fálma eftir stráum, trúa því ekki síðasta hálmstráið hafi brugðist enn og stinga upp á ýmsum óprófuðum leiðum í blindni. Bent er á að þeir siðblindu séu í rauninni ekki taldir viðfang meðferðar heldur leiti menn meðferðar með logandi ljósi til hagsbóta fyrir samfélagið, þ.e. hina, sem er auðvitað siðferðilegt álitamál í læknisfræði. En siðblindir skilja eftir sig slóð fórnarlamba hvort sem þeim tekst að halda sig utan múra eða lenda í fangelsi og því er afar mikilvægt að takist að finna einhverja leið til að draga úr skaðsemi þeirra. Robert D. Hare, sem hefur helgað starfsævi sína rannsóknum á siðblindum, virðist raunsær og telur enga lækningu á siðblindu í sjónmáli. Það skásta sem hægt sé að gera er að sníða einhvers konar meðferð eftir eðlisþáttum siðblindra og höfða til þess að þeir græði á að haga sér skikkanlegar. Hann býst samt ekki við neinum stórkostlegum árangri af slíkri meðferð. Hugmyndir Martens finnast mér mjög vafasamar, eftir að hafa kynnt mér siðblindu um hríð, enda er andleg vakning stór þáttur í tólf spora kerfum ýmiss konar og grundvallaratriðið þar er að viðurkenna vanmátt sinn, vera tilbúin(n) að hlíta leiðsögn annarra og horfast í augu við fyrri mistök og misgerðir. (Í máli Martens kemur fram að þetta er innifalið í hans andlegu vakningarmeðferð en hann orðar það ekki eins einfalt.) Grundvallaratriðin í andlegri vakningu stangast algerlega á við einkenni siðblindu og hlýtur að reynast þeim um megn að uppfylla þau skilyrði. Hins vegar er ekki ólíklegt að Martens hafi rétt fyrir sér um einsemd og dulda þjáningu hins siðblinda þegar aldurinn færist yfir hann. Maður er manns gaman og það hlýtur að gilda hið sama um siðblinda. Þegar siðblindur hefur hrakið alla frá sér og getur ekki lengur fengið útrás fyrir spennuþörf sína vegna þess að aldurinn færist yfir hann hlýtur honum að líða illa. En því miður er hann haldinn (enn) ólæknandi persónuleikaröskun og því lítið hægt að liðsinna honum nema lækna þá hliðarkvilla sem hann kann að vera haldinn.

Allar heimildir voru skoðaðar í febrúar 2011. 1 D'Silva, Karen, Conor Duggan og Lucy McCarthy. 2004. „Does Treatment Really Make Psychopaths Worse? A Review of the Evidence“. Journal of Personality Disorders 18.árg. 2.tbl. 2004, s. 163-177. Í þessari yfirlitsgrein yfir rannsóknir á meðferðarárangri við siðblindu er bent á alvarlega aðferðafræðilega galla á þeim langflestum og að þær hafi frá upphafi ekki miðað að því að rannsaka siðblindu heldur hafi upplýsingarnar sem fengust verið nokkurs konar aukaafurð. Flestar rannsóknirnar voru gerðar á siðblindum glæpamönnum í fangelsum. Auk aðferðafræðilegra galla hafi ýmist skort á langtímaeftirfylgni og/eða vantað samanburðarhóp siðblindra utan múranna. Höfundar taka ekkert tillit til þess að svoleiðis samanburðarhópur er varla tiltækur og hæpin finnst mér niðurstaða þeirra að rannsóknirnar 24 sem skoðaðar voru séu engan veginn marktækar því ströng aðferðafræðileg skilyrði voru ekki uppfyllt. 2 Robert D. Hare. 1998. „Psychopaths and Their Nature: Implications for the Mental Health and Criminal Justice Systems“ í Psychopathy: Antisocial, Criminal, and Violent Behavior. Ritstjórar: Theodore Millon og Morten Birket-Smith. The Guilford Press 1998, s. 203. 3 Lee, Jessica H. 1999. The Treatment of Psychopathic and Antisocial Personality Disorders: A Review. Á vef RAMAS (Risk Assessment Management and Audit Systems). 4 Glenn, Andrea L. og Adrian Raine. 2008. „The Neurobiology of Psychopathy“. Psychiatric Clinics of North America 31, 2008, s. 463–475. Í þessari grein kemur fram að hægt sé að greina siðblindu í börnum allt frá þriggja ára aldri. Er vitnað í fjölda rannsókna því til stuðnings að siðblindu sé hægt að greina mjög snemma og að snemmtæk íhlutun geri líklega eitthvert gagn. Einnig má benda á rannsókn sem bar saman siðblindueinkenni í 4- 12 ára hollenskum og grískum börnum. Niðurstöður bentu til þess að einkennin væru eins og algengi/sjaldgæfi hið sama. Sjá Manti, Eirini, Evert M. Scholte, Ina A. Van Berckelaer-Onnes og Jan D. Van Der Ploeg. 2009. „Social and emotional detachment: A cross-cultural comparison of the non-disruptive behavioural psychopathic traits in children“. Criminal behaviour and Mental Health 19. árg. 3. tbl. júlí 2009, s. 178-192. 5 Um lóbótómíu (sem á íslensku hefur verið kölluð hvítuskurður/geiraskurður, hið fyrrnefnda væntanlega þýðing á danska orðalaginu „det hvide snit“) má t.d. lesa í: Orri Páll Ormarsson. 2007. „Kleppur er víða“. Morgunblaðið, sunnudaginn 27. maí 2007. Heiða María Sigurðardóttir. 2006. „Til hvers voru sálskurðlækningar eins og lóbótómía notaðar?“. Vísindavefurinn 23. 3. 2006. Lidberg Lars og Magnus Broberg. 1996. „Psykokirurgins historia. Från lobotomi till kapsulotomi“. Läkartidningen 93.árg 38.tbl 1996, s. 3245-50. Í greininni kemur fram að aðgerðin, eins og hún var iðkuð í Svíþjóð, tók um tíu mínútur og einungis húðin var saumuð saman á eftir. Yfirleitt var einungis staðdeyft nema sjúklingurinn væri sérlega órólegur, þá var hann svæfður. Alfreð Gíslason, Bjarni Oddsson og Kristján Þorvarðsson. 1952. LOBOTOMIA. Læknablaðið 36.árg. 7.tbl. 1952, s. 97-112. Í þessari grein segir frá tilraunum íslenskra lækna í lóbótómíu. Þar kemur fram að við „psykopati og geðsjúkdóma í sambandi við flogaveiki og fávitahátt hefur lobotomia verið beitt. ... þá er lobotomi réttmæt aðgerð og gefur enda oft góða raun.“ (s. 101.) „ég [Alfreð Gíslason?] hef gert 28 frontal lobotomíur á St. Jósefs spítalanum í Reykjavík., af þeim hefir einn dáið.“ (s. 104.) Síðan er sagt frá tilraunum dr. Bjarna Oddssonar í lóbótómíu, af 20 sjúklingum sem athugaðir voru talsvert eftir aðgerðina var 1 dáinn. Bjarni skar í heila tveggja með psykopati og af nákvæmum sjúkraskýrslum, þar sem nöfn sjúklinga eru einungis skammstöfuð, sést að annars vegar var um að ræða 19 ára konu sem „hefir frá 10 ára aldri verið þjófgefin og ósannsögul. Eftir 13 ára aldur mjög vergjörn (erotoman) og lauslát.“ Hálfu ári eftir aðgerðina er hún „róleg og ekki sljó. Hefir unnið við eldhússtörf í héraðsskóla í sveit, komið sér vel. ... Árangur: Betri.“ (s. 110-11.) Hinn psykopati-sjúklingurinn var 24 ára verkamaður, frá barnsaldri „órólegur, veiklaður og æstur á geðsmunum, gekk í svefni sem barn. Þegar í bernsku bar á óknyttum og hnupli og slæpingshætti ... drakk og svallaði ... Amfetamin-neyzla undanfarið.“ Níu mánuðum eftir aðgerð er „Áfengisneyzla minni en áður, rólegur og góður í umgengni, bæði á heimili og utan. Ekki amfetaminneyzla svo vitað sé, engin lögbrot. Svefn eðlilegur. Útlit hraustlegt, en æstur og illur við vín, eins og áður. Árangur: Miklu betri.“ (s. 108) Af þessum dæmum sést að sjúkdómsgreiningin psykopati er nokkuð ólík þeirri greiningu sem tíðkast nú á tímum. 6 Glannon, Walter. 2008. „Altering the Brain and Mind“. Ritdómur um Intervening in the Brain: Changing Psyche and Society. (Ritstjórar Merkel, Reinhard o.fl..Ethics of Science and Technology Assessment, 29 bindi. 2007.) í Hastings Center Report 38.árg. 4.tbl., júlí/ágúst 2008, s. 46-47. Glannon segir: „Höfundarnir slá því föstu að ef bjóðist einhvers konar heila-aðgerð eða meðferð við alvarlegri siðblindu þá er ekki bara svo að okkur leyfist að nota hana heldur værum við skyldug til að bjóða slíka aðgerð/meðferð sem valkost við lífstíðar innilokun á stofnun.“ 7 Lee, Jessica H. 1999. „Physical treatments“ í The Treatment of Psychopathic and Antisocial Personality Disorders: A Review. Á vef RAMAS (Risk Assessment Management and Audit Systems). 8 Sitaram, Ranganatha, Andrea Caria, Ralf Veit, Tilman Gaber, Giuseppina Rota, Andrea Kuebler og Niels Birbaumer. 2007. „fMRI Brain-Computer Interface: A Tool for Neuroscientific Research and Treatment“. Computational Intelligence and Neuroscience 2007. Svipað er gefið í skyn í blálokin á þessari grein: Eippert, Falk, Ralf Veit, Nikolaus Weiskopf og Michael Erb. 2007. „Regulation of Emotional Responses Elicited by Threat-Related Stimuli“. Human Brain Mapping 28 2007, s. 409–423 og í undir lok greinar Katarina Wahlund o.fl. 2009. „Psykopati och hjärnavbildning – en litteraturgenomgång. Med fokus särskilt på funktionell magnetisk resonanstomografi“. Läkartidningen 106.árg 6.tbl. 2009, s. 361-365. 9 Crocketta, Molly J., Luke Clarka, Marc D. Hauserb og Trevor W. Robbins. 2010. „Serotonin selectively influences moral judgment and behavior through effects on harm aversion“. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). Aðalheimildin fyrir því sem segir í klausunnu um lyfjatilraunir við siðblindu er Lee, Jessica H. 1999. The Treatment of Psychopathic and Antisocial Personality Disorders: A Review. Á vef RAMAS (Risk Assessment Management and Audit Systems). 10 Martens, Willem H. J. 2008. Undirkaflinn „Psychopaths are Treatable“ í greininni „Forensic Psychiatry.The Problem with Robert Hare's Psychopathy Checklist: Incorrect Conclusions, High Risk of Misuse, and Lack of Reliability“. Medicine and Law 27 2008, s. 449-462. 11 Van den Berg, Anne og Karel T.I. Oei. 2009. „Attachement and psychopathy in forensic patients. The (in)ability of serverly psychopathic patients to commit to therapeutic relations, considered from the perspectives of Attachment Theory and Mentalization-Based Treatment.“ Mental Health Review Journal, 14.árg. 3.tbl. 2009, s. 40-51. Sjá einnig Meloy, J. Reid og James A Reavis. 2007. „Dangerous cases: when treatment is not an option“. Severe Personality Disorders. Everyday Issues in Clinical Practice. Ritstjórar: Bert van Luyn, Salman Akhtar og John Livesley. Cambridge University Press, 2007 12 Van den Berg, Anne og Karel T.I. Oei. 2009. „Attachement and psychopathy in forensic patients. The (in)ability of serverly psychopathic patients to commit to therapeutic relations, considered from the perspectives of Attachment Theory and Mentalization-Based Treatment.“ Mental Health Review Journal, 14.árg. 3.tbl 2009, s. 40-51 13 Meloy, J. Reid og James A Reavis. 2007. „Dangerous cases: when treatment is not an option“. Severe Personality Disorders. Everyday Issues in Clinical Practice. Ritstjórar: Bert van Luyn, Salman Akhtar og John Livesley. Cambridge University Press, 2007 og Meloy, J. Reid og Jessica Yakeley. 2010. „Psychodynamic Treatment of Antisocial Personality Disorder“ í Psychodynamic Psychotherapy for Personal Disorders: A Clinical Handbook. Ritstjórar: John F. Clarkin, Peter Fonagy og Glen O. Gabbard. American Psychiatric Pub. 2010, s. 311-336. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google. 14 Sjá t.d. upptalingu í D'Silva, Karen, Conor Duggan og Lucy McCarthy. 2004. „Does Treatment Really Make Psychopaths Worse? A Review of the Evidence“. Journal of Personality Disorders 18.árg. 2.tbl. 2004, s. 163-177. 15 Hesse, Morten. 2010. „What should be done with antisocial personality disorder in the new edition of the diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-V)?“ BMC Medicine 27. október 2010. 16 Meloy, J. Reid og James A. Reavis. 2007. „Dangerous cases: when treatment is not an option“. Severe Personality Disorders. Everyday Issues in Clinical Practice. Ritstjórar: Bert van Luyn, Salman Akhtar og John Livesley. Cambridge University Press, 2007 og Meloy, J. Reid og Jessica Yakeley. 2010. „Psychodynamic Treatment of Antisocial Personality Disorder“ í Psychodynamic Psychotherapy for Personal Disorders: A Clinical Handbook. Ritstjórar: John F. Clarkin, Peter Fonagy og Glen O. Gabbard. American Psychiatric Pub 2010, s. 311-336. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google. 17 Martens, Willem H. J. 2003. „Spiritual Psychotherapy for Antisocial and Psychopathic Personalities: Some Theoretical Building Blocks“. Journal of Contemporary Psychotherapy 33.árg. 3.tbl. haust 2003. 18 Hare, Robert D. 1998. „Psychopaths and Their Nature: Implications for the Mental Health and Criminal Justice Systems“. Psychopathy: Antisocial, Criminal, and Violent Behavior. Ritstjórar: Theodore Millon og Morten Birket-Smith. The Guilford Press, 1998, s. 203. Sjá einnig tilvitnun í Wong, S. C. P. & Hare, R. D. 2005 Guidelines for a Psychopathy Treatment Program. Multi-Health Systems, s. 9, í lok greinar Wong, Stephen C. P., Audrey Gordon og Deqiang Gu. 2007. „Assessment and treatment of violence–prone forensic clients: an integrated approach“. The British Journal of Psychiatry 190, 2007, s.66-74. 19 Harpur, Timothy J. og Hare, Robert D. 1994. „Assessment of Psychopathy as a Function of Age“. Journal of Abnormal Psychology, 103.árg. 4.tbl. nóv. 1993, s. 604-609. Einungis útdrátturinn var skoðaður. Sjá einnig Hare, Robert D. 1998. „Psychopaths and Their Nature: Implications for the Mental Health and Criminal Justice Systems“. Psychopathy: Antisocial, Criminal, and Violent Behavior. Ritstjórar: Theodore Millon og Morten Birket-Smith. The Guilford Press, 1998, s. 197-198. 20 Sjá Martens, Willem H. J. 2008. „Forensic Psychiatry. The Problem with Robert Hare's Psychopathy Checklist: Incorrect Conclusions, High Risk of Misuse, and Lack of Reliability“. Medicine and Law 27 2008, s. 449-462; Martens, Willem H. J. 2003. „Emotional Capacities and Sensitivity in Psychopaths“. Dynamical Psychology. An International, Interdisciplinary Journal of Complex Mental Processes maí 2003, s. 1-20 og Martens, Willem H. J. 2002. „The Hidden Suffering of the Psychopath“. Psychiatric Times 19.árg. 1.tbl. 2002. 21 Martens, Willem H. J. 2002. „The Hidden Suffering of the Psychopath“. Psychiatric Times 19.árg. 1.tbl. 2002.

Hugtakið siðblinda og þróun þess

Harpa — Thu, 10 Mar 2011 11:33:15 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda VI hluti Skilgreiningar á siðblindu hafa farið út um víðan völl í tímans rás. Tvennt hefur þó haldist nokkuð stöðugt: Annars vegar að sterk tengsl siðblindra við raunveruleikann og skortur á geðrofi/sturlun er mikilvægur þáttur í greiningu siðblindu. Hins vegar að siðblindir einstaklingar eru oftast taldir ólæknandi. Í meginatriðum má segja að menn hafi sveiflast milli þess að leggja áherslu á persónuleikaeinkenni siðblindra til þess að einblína á hegðun þeirra. Þetta helst í hendur við hvort menn hafa talið siðblindu arfgenga að mestu eða aðallega mótaða af félagslegum aðstæðum. Núna virðist sveiflan vera aftur til upphafsins, þ.e.a.s. áhersla á félagsmótun sem orsök minnkar og áhersla á meðfædda persónuleikaröskun eykst. Oft er talið að franski læknirinn og frumkvöðull í geðlækningum, Philippe Pinel (1745 - 1826), hafi fyrstur lýst einhverju sem líkist siðblindu á læknisfræðilegan hátt. Hann notaði hugtakið la folie raisonnante/manie sans délire, þ.e.a.s. „geðveikir án vitfirringar“ m.a. um þá sjúklinga sem sýndu hvatvísa og sjálfseyðileggjandi hegðun, gerðu sér grein fyrir eigin taumleysi en héldu þó uppteknum hætti. (Myndin er af Pinel.) Benjamin Rush, stundum sagður faðir bandarískrar geðlæknisfræði, skrifaði snemma á 19. öld um svipuð tilfelli og Pinel lýsti og gekk enn lengra en Pinel í að reyna líta á geðsjúka á siðferðilega hlutlausan hátt, þ.e. að þeir hefðu einfaldlega gallað tilfinningalíf og geðsmuni. Rush hélt því fram að til væri fólk sem sýndi óábyrga hegðun allt sitt líf án þess að örlaði á tilfinningum á borð við skömm eða hiki vegna afleiðinga gerða þess. Rush lýsti þessu svona árið 1812: „Viljinn kann jafnvel að vera skekktur í mörgum sem virðast vera vitandi vits ... tilfinningarnar gera viljann að ósjálfráðu verkfæri illra verka. Fólki sem haldið er þessum sjúkdómi er um megn að segja satt um nokkurn skapaðan hlut ... Falsi þeirra er sjaldan beint meðvitað til skaða neins nema því sjálfu.“ (Medical Inquiries and Observations upon the Diseases of the Mind, 1812, s. 124) Rush kallaði þetta „skrumskælingu hinna siðlegu þátta“ (perversion of the moral faculties) og „siðferðilega firringu hugans“ (moral alienation of the mind). J. C. Prichard var breskur læknir, sem gaf út ritgerðina Treatise on Stupidity and Other Disorders of the Care árið 1835. Þar notaði hann fyrstur hugtakið „siðferðileg brjálsemi“ (moral insanity) sem hann skilgreindi sem „ónáttúrlega skrumskældar eðlilegar tilfinningar, geðsmunir, langanir, skap, siðir, siðferðiskennd og náttúrlegar hvatir, án nokkurrar áberandi röskunar eða galla í skilningi eða vitsmunalegum og rökrænum þáttum og sérstaklega án nokkurra brjálsemisblekkinga eða ofskynjana.“ Prichard var að mörgu leyti sammála Pinel en algerlega ósammála því að líta slíkan einstakling á siðferðilega hlutlausan hátt. Prichard hélt því fram að siðferðilega brjálaðir sýndu sorglegan persónuleikagalla sem kallaði á félagslega refsingu Hann sló föstu að slíkir þekktu alveg muninn á réttu og röngu en væru þvingaðir til að haga sér á forkastanlegan hátt. Prichard lýsti þessu þannig: „Til er tegund/form geðrænnar truflunar þar sem vitsmunaleg hæfni virðist hafa hlotið lítinn eða engan skaða, þar sem röskunin hefur aðallega eða eingöngu tekið sér bólfestu í tilfinningasviði, skapi eða háttum. Í tilvikum þessa eðlis eru siðferðileg og virk lögmál hugans undarlega afskræmd eða skrumskæld; Sjálfstjórn er horfin eða mjög sködduð og einstaklingurinn er ófær um að bera sig með reisn og gæta velsæmis í lífinu, þótt hann geti rætt af skynsemi um hvaðeina.“ Fyrstur til að nota orðið Psychopathie var Baron Ernst von Feuchtersleben, læknir, skáld og heimspekingur í Vín (1806-1849). Hann skrifaði Lehrbuch der ärztlichen Seelenkunde árið 1845 og hún var þýdd á ensku 1847 undir titlinum The Principles of Medical Psychology. Feuchtersleben leit á Psychopathieen sem sjúkdóma persónuleikans. Siðlegur persónuleiki kann að haldast ótruflaður en er yfirgnæfður af röskuninni. Hann fjallaði um Psychopathieen í fjórum köflum, undir yfirskriftunum: Heimska; Föst hugvilla; Æði og Fábjánaháttur. Að hans mati enduðu allir geðsjúkdómar í fábjánahætti væri ekkert gert til lækninga. Það er nokkuð ljóst að Feuhtersleben hafði talsvert annað í huga en nútíma skilning á orðinu psychopatie en hann var líklega höfundur orðsins. (Myndin er af von Feuchtersleben.) Þýski læknirinn Julius L. Koch notaði árið 1891 hugtakið „siðblind lágkúra“ (Die Psychopathischen Minderwertigkeiten - á ensku psychopathic inferiority) í samnefndu riti og átti við einstaklinga sem sýndu óeðlilega hegðun vegna erfða en voru ekki brjálaðir. Hugtakið lýsti tilfinningalegum og siðferðilegum frávikum í þáttum sem tengdust samvisku og fékk góðar viðtökur í Evrópu og Ameríku. Þótt þetta væri merkileg tilraun í lýsandi gerðaflokkun náði hugtakið raunar yfir nánast allt það sem flokkast til persónuleikaraskana í dag. Í endurútgáfum á bók Koch skipti hann út Minderwertigkeit í Persönlichkeit. Emil Kraepelin (1856-1926), mjög frægur þýskur geðlæknir, stundum kallaður faðir nútíma geðlæknisfræði, betrumbætti og jók við hugmynd Koch um „siðblinda lágkúru“ (psychopathischen Mindwertigkeiten) því hann vildi þrengja skilgreininguna að þeim sem sýndu mest eyðileggjandi persónueinkenni og geðlæknar á stofnunum tækju oftast eftir. Tuttugu árum eftir að Koch setti fram sínar kenningar um siðblinda rötuðu þær í 8. útgáfu Kraepelin af Lehrbuch der Psychiatrie undir nýrra heiti Koch, psychopatische Persönlichkeiten. Persónuleiki siðblindra kemur að mati Kraepelin fram í sjö tegundum: Æsingagjörnum, framtakslausum, hvatvísum, lygnum, fölskum, andfélagslegum og þrasgjörnum. Kraepelin lýsti undirflokknum siðblindum lygurum sem stjórnsömum, yfirborðskenndum, heillandi og skeytingarlausum um aðra. Í öðrum undirflokki taldi hann glæpamenn af hvöt, sem fylltust óviðráðanlegri þörf til að fremja glæpi án efnahagslegs gróða, eins og íkveikju eða nauðgun. Þriðji flokkurinn átti við atvinnuglæpamenn sem frömdu glæpi í kaldlyndu hagsmunaskyni fremur en af óviðráðanlegum hvötum. Í fjórða flokknum voru sjúklegir flækingar sem reikuðu gegnum lífið án sjálfstrausts eða ábyrgðar. Áhersla Kraepelin var þó mest á andfélagslega hegðun. Hann kallaði hinn andfélagslega siðblinda der Gesellscahftsfeind og lýsti slíkum einstaklingum þannig: „Óvinir samfélagsins ... einkennast af slævingu siðferðiskenndar. Oft eyðileggja þeir og hóta ... þeir geta ekki brugðist við af tilfinningadýpt og þá skortir samúð og nærgætni. Þeir hneigjast til vandræða í skóla, skrópa og strjúka. Þjófnaður frá unga aldri er algengur meðal þeirra og þeir fremja glæpi af ýmsum toga.“ (Myndin er af Kraepelin.) Karl Birnbaum (1878-1950) var upphaflega þýskur geðlæknir (fæddur í Slésíu og af gyðingaættum) en flutti til Bandaríkjanna 1939 og starfaði þar sem eftir var ævinnar. Hann skrifaði greinina „Über psychopathische Persönlichkeiten“ árið 1909, þar sem hann kynnti hugtakið „félagsblindingi“ (Sociopath) til að leggja áherslu á félagslegar orsakir andfélagslegrar hegðunar. Bókin Die psychopatischen Verbrecher kom út 1914 og fjallar um siðblinda afbrotamenn eins og titillinn gefur til kynna. Bandaríski geðlæknirinn Partridge tók svo upp orðið „félagsblindingi“ (sociopath) árið 1930 því hann beindi sjónum einkum að andfélagslegri hegðun siðblindra, hvernig þeir brjóta lög, reglur og siðferðileg viðmið. Í klínískri réttarlæknisfræði sem þróaðist á millistríðsárunum hafði Kurt Schneider (1887-1967) nokkur áhrif með bók sinni Die psychopatischen Persönlichkeiten, sem kom út árið 1921. Hefur hefðbundið þýskt viðhorf til siðblindu talsvert byggt á kenningum hans, allt til vorra tíma. Hann greindi í aðalatriðum milli tveggja gerða siðblindra, þ.e. þeirra sem þjást vegna sálarlegs óeðlis og þeirra sem láta samfélagið þjást. Schneider lagði sig fram um að skilgreina siðblindu á ógildishlaðinn/hlutlausan hátt en tókst það ekki alveg. Hann leit ekki á siðblindu sem geðrænan sjúkdóm heldur frávik frá því sem kalla mætti meðallag. Schneider taldi sig hafa fundið tíu ólíkar gerðir siðblindra: Þá kraftmiklu (sem eru ofvirkir, einfaldir og óáreiðanlegir); þá þunglyndu (sem hafa neikvæða lífssýn), þá óöruggu (sem eru viðkvæmir eða sýna skort á sjálfstrausti), þá ofstækisfullu (haldnir þráhyggju og sýna skert veruleikatengsl), þá hverflyndu (sem stjórnast af tilfinningum sínum), þá sem stjórnast af stórmennskuhugmyndum, þá kaldlyndu, þá viljalausu (sem láta aðra stjórna sér), þá táplausu (sem skortir allt frumkvæði) og þá trylltu (sem sýna stjórnlausa árásarhvöt). Enski geðlæknirinn Henry Maudsley reyndi, í bók sinni Responsibility in mental disease, 1897, að greina milli illsku sem birtist í geðrænni truflun, þ.e. siðferðilegri brjálsemi, og þeirrar sem stafaði af upprunalegum stjórnlausum persónuleika. Maudsley taldi að tilfinningar og hvatir einar, án þess að rökvísi væri skert, gætu fengið menn til að fremja afbrot. Hann sló því föstu að ekki væri hægt að endurhæfa fól sem tilbúin væru til „siðferðilegs fábjánaháttar“ (moral imbecility) með fangelsisvist. Ákveðinn hluti afbrotamanna sýndi gallaða líkamlega og sálræna starfsemi sem hefði í för með sér öfgakenndan skort eða jafnvel algeran skort á siðferðiskennd. „Siðferðilegur fábjánaháttur“ væri meðfæddur og ekki þýddi að refsa þeim sem ekki gætu stjórnað gerðum sínum. George Everett Partridge, bandarísku geðlæknir, birti greinina „A Study of 50 Cases of Psychopathic Personality“ árið 1928. Þar stakk hann upp á að nálgast siðblindu á tvenns konar orsakafræðilegan hátt. Hann hafði tekið eftir að í fjölskyldum siðblindra glæpamanna mátti finna óvenju hátt hlutfall siðblindra sem benti til að siðblinda væri af líffræðilegum rótum runnin. Hins vegar voru þeir siðblindir til sem ekki áttu ættingja með siðblindu. Þá síðarnefndu taldi Partridge haldna áunninni siðblindu sem væri einhvers konar aðlögun að rótlausu uppeldi og umhverfi í æsku. Þess vegna stakk Partridge upp á að nota orðið „félagsblindingi“ (sociopath) í greininni „Current Conceptions of Psychopathic Personality“ (1930) til að leggja áherslu á að siðblinda geti allt eins stafað af félagslegum þáttum og líffræðilegum. „Félagsblinda“ var sögð stöðug vanhæfni til að aðlagast venjum og siðum samfélagsins, sem ekki mátti ráða á bót með venjulegum aðferðum menntunar eða með refsingum. David Henderson (1884-1965), virtur skoskur geðlæknir, hafði mjög mikil áhrif á breska hugtakið psychopathy. Henderson leit á „siðblint ástand“ (psychopatic states, hann gaf út samnefnda bók árið 1939) sem grundvallar óeðli. Öndvert við marga aðra, sérstaklega þýska geðlækna, taldi hann grunninn lagðan bæði af arfgengi og umhverfi. Hann taldi að siðblinda kæmi fram á þrjá vegu: Þeir sem væru fyrst og fremst árásargjarnir, fyrst og fremst óábyrgir og fyrst og fremst skapandi. Þeir árásargjörnu væru ofbeldisfullir, hætti til sjálfsvígs og að misnota vímuefni. Þeir óábyrgu héldu sig til hlés, væru ofurtilfinninganæmir, óstöðuglyndir og heilsukvíðnir. Þeir væru einnig innhverfir og sjúklegir lygarar. Skapandi siðblindir voru óeðlilegt fólk sem tókst að verða frægt eða frægt að endemum. Þriðja skilgreiningin var lítið notuð en hinar tvær rötuðu inn í engilsaxnesk hugtök um persónuleikaraskanir sem einkenndust fyrst og fremst af andfélagslegum þáttum. Í bresku geðheilbrigðislögunum (Mental Health Act) er hugtakið „siðblinduröskun“ (psychopathic disorder) nær eingöngu notað í merkingunni afbrigðileg og óábyrg hegðun. Bók bandaríska geðlæknisins Henrys Cleckley, Mask of Sanity, markaði upphafið að klínískum skilningi nútímans á siðblindum. Bókin kom fyrst út árið 1941 og hefur verið endurútgefin fimm sinnum, síðast 1976. Cleckley byggði lýsingu sína á kynnum af hvítum siðblindum millistéttarkörlum, sem voru sjúklingar á geðsjúkrahúsi. Niðurstöður hans byggðust á andfélagslegri hegðun siðblindra sem ekki mátti rekja til hvata, geðrofs, hugsýki eða andlegrar fötlunar. Megineinkenni í lýsingu Cleckley á siðblindum eru þessi: Þeir eru haldnir stórmennskuhugmyndum, hrokafullir, kaldlyndir, yfirborðskenndir og stjórnsamir; Hvað tilfinningar varðar eru þeir skapbráðir, geta ekki bundist öðrum sterkum tilfinningalegum böndum og skortir samlíðan, sekt eða eftirsjá; Í hegðun eru þeir óáreiðanlegir, hvatvísir og víla ekki fyrir sér að brjóta félagsleg norm eða lög. Veigamikið atriði í greiningu Cleckley var „merkingarleg veiklun“ (semantic dementia) en með því átti hann við að siðblindum væri um megn að upplifa hvers kyns mannlega reynslu af tilfinningadýpt þótt vitsmunum þeirra væri ekki áfátt. Hugtakið er ekki lengur notað yfir þetta en skýrði á sínum tíma margt í fari siðblindra. Cleckley áttaði sig á því að margir siðblindir lentu aldrei í fangelsi og taldi það skýrast af því þeir lausbeisluðu væru miklu flinkari í að koma eðlilega fyrir. Robert D. Hare byggir á hugmyndum Cleckley og hefur ítarlega skilgreint siðblindu, ásamt því að hanna greiningarlykla fyrir hana. Um kenningar Cleckley og kenningar Hare má lesa á Þófamjúk rándýr sem læðast; Siðblinda I. hluti. Opinberir staðlar Sé smellt á myndina af töflunni hér til vinstri birtist stór útgáfa á sérstakri síðu. Taflan er yfirlit yfir helstu hugtök sem læknar hafa notað yfir siðblindu frá upphafi og hugtök sem notuð hafa verið í stöðlum, einkum DSM; lýsingu á siðblindu og horfur á bata. DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) er Greiningar- og tölfræðihandbók fyrir geðræna sjúkdóma sem Bandarísku geðlæknasamtökin (APA) gefa út. Í fyrstu útgáfu handbókarinnar (1952) var notað hugtakið „félagsblind persónuleikatruflun“ (Sociopathic Personality Disturbance) til þess að lýsa siðblindum einstaklingum. Þetta sýnir hvernig Bandarísku geðlæknasamtökin reyndu að viðurkenna félagslega áhrifavalda á persónuleika og geðræna röskun. En lýsing DSM innihélt mörg einkenni sem Cleckley hafði talið til persónuleikaþátta siðblindra: Skort á kvíða; vöntun sektarkenndar; hvatvísi; kaldlyndi og skort á að vera ábyrgur gerða sinna. Hegðunareinkennin sem lýst var gátu hins vegar átt almennt við glæpsamlega hegðun. Í næstu greiningar-og tölfræðihandbók, DSM-II (APA, 1968) var siðblinda innifalin í „andfélagslegri persónuleikaröskun“ (Antisocial Personality Disorder). Andfélagslega skilgreiningin beindist samt fremur að persónuleikaeinkennum hins siðblinda en síður að hegðun félagsblindingja. T.d. lýsti DSM-II þessum einstaklingum sem kaldlyndum, hvatvísum, sjálfselskum og ófærum um að læra af reynslunni. En heildarlista yfir persónuleikaeinkenni vantaði og engar leiðbeiningar um sjúkdómsgreiningu var að finna. Í DSM-III (APA 1980) og DSM-III-R (APA 1987) var siðblinda áfram innifalin í andfélagslegri persónuleikaröskun (ASPD). En nú var sjónum ekki lengur beint að persónuleikaeinkennunum heldur að hegðun siðblindra. Forsendur þess voru að greining hegðunar væri miklu áreiðanlegri aðferð en að reyna að meta þá persónuleikaþætti sem lægju að baki hegðuninni. Hið nýja flokkunarkerfi var svo almennt að innan þess rúmuðust nánast öll þekkt lögbrot. Í þessari nýju útgáfu af DSM var minnst á hegðunarröskun (Conduct Disorder), þ.e. afbrigðilega hegðun fyrir 15 aldur, sem nauðsynlegan þátt til í greiningunni. Í greiningarlyklinum fyrir hegðunarröskun þurftu 3 einkenni af 12 einkennum afbrigðilegrar hegðunar að vera til staðar, einkenni á borð við lygar, skróp, að níðast á dýrum eða fólki, íkveikju og áflog. Til að greinast með andfélaglega persónuleikaröskun þurfti og þarf enn að uppfylla a.m.k. 4 af 10 einkennum hennar (auk þess að greinast með hegðunarröskun í æsku). Þau eru m.a.: Getur ekki hegðað sér á viðurkenndan hátt í vinnu um langt skeið; getur ekki lagað sig að félaglegum normum eða lögum; er pirraður og árásargjarn sem birtist í áflogum eða árásum o.s.fr. DSM-IV (1994) Lítil breyting varð á milli DSM-III-R og DSM-IV. Siðblinda og félagsblinda er áfram undir andfélagslegri persónuleikaröskun. Segir m.a.: „skortur á samlíðan, óhóflegt sjálfshól og yfirborðskenndur þokki eru þættir sem algengt er að falli undir hefðbundnar hugmyndir um siðblinda og kunna að vera sérstaklega áberandi í andfélagslegri persónuleikaröskun fanga eða vistmanna á réttargeðlækingarstofnunum þar sem glæpsamleg, afbrotakennd eða árásargjörn hegðun er líkleg til að vera ekki einsleit.“ Tengsl DSM-IV við greiningarlykil Roberts D. Hare eru ekki sérlega mikil. Einungis hluti af þætti 2, Afbrigðilegum félagslegum lífstíl, í greiningarlykli Hare er innifalinn í skilgreiningunni á andfélagslegri persónuleikaröskun. Aftur á móti er Greiningar-og tölfræðihandbók fyrir geðræna sjúkdóma í endurskoðun og er stefnt að útgáfu DSM-5 í maí 2013. Skilgreiningu á andfélagslegri persónuleikaröskun hefur verið breytt töluvert í drögum að DSM-5 og segja þeir sem vinna að endurskoðuninni: „Vinnuhópurinn mælir með því að þessi röskun verði endurorðuð í andfélagslega/ siðblinda gerð (Antisocial/Psychopathic Type)“ og telur svo upp höfuðeinkenni í greiningarlykli Hare. (Sjá „301.7 Antisocial Personality Disorder“ í American Psychiatric Association DSM-5 Development, skoðað 6. jan. 2011.) ICD-10 (International Statistical Classification of Diseases and Health Related Problems) er staðall Heilbrigðisstofnunar Sameinuðu þjóðanna (WHO). Nú er notuð tíunda útgáfa staðalsins í fjölda landa, þ.á.m. á Íslandi. Að mörgu leyti ber ICD-10 saman við DSM-IV en þó má finna mun í greiningu ýmissa sjúkdóma. Af persónuleikaröskunum sem taldar eru í ICD-10 kemst „félagsleg persónuleikaröskun“ (Dyssocial Personality Disorder) næst því að dekka siðblindu. Hún er undirflokkur Sértækra persónuleikaraskana. Innan félagslegrar persónuröskunar eru: Siðleysispersónuröskun (amoral), andfélagsleg persónuröskun (antisocial), ófélagsleg persónuröskun (asocial), geðvillupersónuröskun (psychopathic) og félagsblindupersónuröskun (sociopathic). Siðblinda hefur einnig verið nefnd „geðvilla“ á íslensku. Skilgreining á félagslegri persónuleikaröskun er: „Persónuleikaröskun sem einkennist af hunsun félagslegra skyldna og kaldlyndu skeytingarleysi hvað varðar tilfinningar annarra. Hegðun er í hróplegu ósamræmi við ríkjandi norm í samfélaginu. Henni verður trauðlega breytt þótt afleiðingarnar séu slæmar, þ.m.t. refsingar. Lítið þarf til gremju og skapofsa, þ.á.m. beitingu ofbeldis; sjúklingurinn hneigist til að varpa sök á aðra eða reynir að réttlæta þá hegðun sína sem kom honum í klandur í samfélaginu með rökum sem hann telur trúverðug.“ Helsti munurinn á andfélagslegri persónuleikaröskun DSM-IV og félagslegri persónuleikaröskun ICD-10 felst kannski í því að í fyrrnefnda greiningarkerfinu verður að hafa mælst hegðunarröskun (CD) fyrir 15 ára aldur en í hinu síðarnefnda er slík röskun útilokuð í greiningunni. Það væri áhugavert að vita hvort eða hve margir hafa verið greindir á Íslandi með geðvillupersónuröskun eða félagsblindupersónuröskun en líklega liggja slíkar upplýsingar hvergi frammi.

Heimildir voru skoðaðar í febrúar og mars 2011 og þær eru: Andrade, Joel T. 2008. „The inclusion of antisocial behavior in the construct of psychopathy: A review of the research“. Aggression and Violent Behavior 13.árg. 4.tbl. 2008, s. 328-335. Arrigo, Bruce A. og Stacey Shipley. 2001. „The Confusion Over Psychopathy (I): Historical Considerations“. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology 45 2001, s. 325-344. Burns, Charles L.C. 1953. „A Forgotten Psychiatrist- Baron Ernst von Feuchtersleben, M.D., 1833“. Proceedings of the Royal Society of Medicine. 18.árg. 2. desember 1953, s. 190-194. Hervé, Hugues. 2004. „Psychopathy Across the Ages. A History of the Hare Psychopath“. The Psychopath: Theory, Research, and Practice. Ritstjórar Hugues Hervé og John C. Yuille. Routledge, 2004, s. 31-55. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google. „ICD-10 Alþjóðleg tölfræðiflokkun sjúkdóma og skyldra heilbrigðisvandamál [svo]“ á Stöðluð kóðun í alþjóðlegum flokkunarkerfum Landlæknisembættisins (SKAFL). Millon, Theodore, Erik Simonsen og Morten Birket-Smith. 2002. „Historical Conceptions of Psychopathy in the United States and Europe“. Psychopathy: antisocial, criminal and violent behavior. Guilford Press 2002, s. 3-31. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google. Saß, Henning og Alan R. Felthous. 2008. „History and Conceptual Development of Psychopathic Disorders“. International Handbook on Psychopathic Disorders and the Law. Ritstjórar Alan Felthous og Henning Saß. Wiley-Interscience 2008, s. 9-30. Aðgengileg til skoðunar á Bækur Google. „The Retelling of Personality Disorders“. Höfundar og birtingartíma er ekki getið. Article Directories Korea

Íslenskun psykopatiu og umræða um siðblindu á Íslandi

Harpa — Thu, 17 Mar 2011 12:39:30 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda VI hluti Orðin, merking þeirra og notkun Eins og kom fram í síðustu færslu, „Hugtakið siðblinda og þróun þess“, má líklega rekja orðið psykopati til austurríska læknisins Ernst von Feuchtersleben, sem talaði um Psychopathieen sem sjúkdóma persónuleikans í bók sinni um geðlækningar, útgefinni 1845. En þótt hann hafi fundið upp orðið var skilningur hans á því talsvert annar en nú tíðkast. Psychopathy er samsett úr grísku orðunum psyche [ψυχή] sem þýðir sál eða líf og pathos [πάθος] sem getur þýtt ástríða, þjáning, tilfinning eða eitthvað í þá áttina. Ég veit ekki hver elstu dæmi eru um notkun psykopati í íslenskum textum eru, reikna með að það þurfi að leita í gömlum heilbrigðisskýrslum til að finna slíkt út. Í grein Alfreðs Gíslasonar o.fl. „Lobotomia“ í Læknablaðinu 1952 er psykopati einn þeirra sjúkdóma sem þessir læknar beittu geiraskurði við. Það er elsta dæmið um psykopati sem ég fann í Læknablaðinu. Eldra dæmi um sjúkdómshugtakið psykopati finnst þó og er það íslenskað sem sálrænt misræmi. Í grein Matthíasar Jónassonar, „Nokkur orð um Barnaverndarfélag Reykjavíkur“ í Menntamálum 1949 (22. árg. 3. tbl. 1.12. 1949), segir á s. 151: „Þá eru börn, sem þjást af sálrænu misræmi (psykopati), sem dregur úr námsgetu, þó að margir þættir greindarinnar séu góðir og traustir.“ Í Íðorðasöfnum læknisfræði og uppeldisfræði er siðblinda talin sjúkdómsheiti, samheiti er geðvilla og hvort tveggja er þýðing á psychopathy. (Sjá Orðabanka Íslenskrar málstöðvar.) Í Íslenskri orðabók, þriðju útgáfu, Edda 2002, er siðblinda kvótuð undir líffræði / læknisfræði og skýrð geðvilla, síðan er siðblindur skýrt sem er haldinn geðvillu. Í sömu orðabók er geðvilla kvótuð undir líf./lækn. og skýrð þannig: „geðræn truflun sem einkennist af ábyrgðarleysi, óeðlilegum tilfinningatengslum og hömluleysi, siðblinda.“ Elstu dæmi um geðvillu eru skv. Ritmálssafni Orðabókar Háskólans, úr Furður sálarlífsins. Sálarrannsóknir og sálvísindi nútímans eftir Harald Schjelderup, sem Gylfi Ásmundsson og Þór E. Jakobsson þýddu úr dönsku og kom út 1963. Í þeirri bók er einnig elsta dæmi um orðið geðvillusjúklingur. Næstelsta dæmi telur Ritmálssafn OH úr bók Símons Jóh. Ágústssonar, Um ættleiðingu, útg. 1964, þar sem stendur á s. 94: „ ... helzt eru líkindi til, að geðvilla sé að nokkru ættgeng“ og „Geðvilltir (psychopathiskir) menn og menn með áberandi andfélagslegar hneigðir.“ (s. 66). Svo vísar Ritmálssafn OH í 4. bindi Alfræðisafns AB (Almenna bókafélagsins), sem er Mannshugurinn eftir John Rowan Wilson, Jóhann S. Hannesson íslenskaði, kom út 1966. Ritmálssafnið tiltekur dæmið þannig: „...hinir svonefndu skapgerðarkvillar, en algengust af þeim er geðvilla.“; „Geðvilltir menn sýnast greindir og eins og annað fólk, en þá virðist skorta djúpar og heitar tilfinningar ...“ (bæði dæmin eru af s. 61). Elstu dæmi um orðið siðblinda og lýsingarorð því tengdu, í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans, vísa í klausurnar: „Kenníngu einsog örlagatrúnni, þar sem einu helsta undirstöðuatriði kristins dóms, kennisetníngunni um frívilja mannsins, er hafnað með öllu, fylgir sérstök siðblinda, sem er mjög sterk í Brennunjálssögu, og lýsir sér meðal annars í því að bestu mennirnir vinna ævinlega verstu verkin.“ „Eftirmáli við Brennunjálssögu“ ársett 1945. (Halldór Kiljan Laxness sá um útgáfu Helgafells á Brennunjálssögu 1945.) Ritmálssafn OH tilgreinir dæmið úr bók Halldórs, Sjálfsagðir hlutir. Ritgerðir, sem kom út 1946, s. 362. Næstelsta dæmið um siðblindu er líka úr smiðju Halldórs: „Vér höfum lifað að sjá sterk öfl, risin úr geðbilun stjórnmálamanna, og fullkomlega siðblind, heya örvæntíngarþrúngna baráttu fyrir útrýmíngu mannkynsins.“ („Vandamál skáldskapar á vorum dögum. Fyrirlestur í Norsk Studentersamfund í Osló 8. maí 1954.“ í Dagur í senn. Ræða og rit., útg. 1955, s. 194.) Halldór hélt svo áfram að nota þessi orð. Í „Ræðu um Snorra“ sem birtist í Morgunblaðinu sunnudaginn 1. júlí 1979, s. 33, sagði hann: „Sérstök einkenni spekínga, sem mist hafa rétttrúnað sinn, þó þeir reyni að framfylgja honum í orði, og móralistar mundu nefna siðblinda menn, eru rík í þessum bókum [Ólafs sögu helga eftir Snorra Sturluson og Njálssögu]; en hætt við að flokkun í þá veru skýri ekki málin núna.“ Næsta ljóst er að Halldór Laxness notar orðin siðblinda/siðblind í merkingunni siðleysi/siðlaus. Hugsanlega er hann höfundur orðsins siðblinda og afleiddra orða en það er ekki fyrr en nýverið, líklega innan við áratugur síðan, að farið var að nota það í merkingunni psykopati. Í leit á Tímarit.is koma t.d. aðallega upp blammeringar á stjórnmálamenn sem sagðir eru siðblindir, stjórnmálastefnur, einstaklinga og yfirleitt flest það sem ritendum er í nöp við í það og það skiptið (meira að segja var í ritdómi hnýtt í óþarflega margar prentvillur í barnabók og spurt hvort það væri vegna lesblindu eða siðblindu). Þessi merking orðsins hefur haldist; Það þarf ekki annað en fylgjast með bloggskrifum nútímans til að sjá að einna vinsælast einmitt núna er að brigsla pólitískum andstæðingum eða þeim sem ekki eru sömu skoðunar um að siðblindu. Orðið siðblinda og siðblindur virðast í augnablikinu hafa leyst af brigsl um geðveiki (sem annars nýtur nokkuð stöðugra vinsælda sem lítillækkandi og niðurlægjandi orð um andstæðinga). Sama máli gegnir reyndar um orðið geðvillu. Það er líka oft notað til að brennimerkja andstæðinga, í merkingunni siðleysi eða spilling. Loks hafa menn spyrt þessi tvö orð, siðblindu og geðvillu, saman í eitt, siðvilla. Það virðist þýða eitthvað svipað og siðleysi og er líklega notað sem samheiti siðblindu og geðvillu í merkingunni siðleysi. (Ég finn siðvillu hvergi í orðabók en ef ég man rétt var þetta orð brúkað um kaþólsku eftir að lútersk trú komst á hér á landi, líklega hugsað sem andheiti við siðbót.) Elsta dæmið er frá 1967 þar sem Sigurður Magnússon fjallar um lóðaúthlutanir við Þingvallavatn og segir: „... þar sem segja má, að hér hafi upphaflega miklu fremur verið um að ræða slysni en afbrot, siðvillu en siðblindu.“ („Þingvallahneykslið“. Samvinnan 61. árg. 8. tbl. 1967, s. 18.) Þessi samsetning, siðvilla, virðist hafa notið mikilla vinsælda upp á síðkastið. Nútímadæmi um hvernig siðblindu, geðvillu og samslættinum siðvillu er slengt saman á ýmsan hátt eru: „Vilhjálmur Bjarnason formaður félags fjárfesta sagði til að mynda: „Íslenskt fjármálakerfi var fórnarlamb siðblindu, siðvillu og geðvillu.“ Vilhjálmur átti þó hlutafé í bönkunum og er það nokkuð sérstakt að maður festi fé í siðvillu og geðvillu.“ Vefþjóðviljinn, laugardaginn 29. nóvember 2008, (höfundarlaus og titilslaus pistill). „Athyglisvert hvað siðvillingarnir eru snöggir að skjótast út úr fylksnum sínum þegar bent er á FLokkinn. Siðblinda og siðvilla eru alvarlegt mál sem vert er að hafa áhyggjur af.“ (Athugasemd við færsluna „Nafnlausi flokkurinn læðist með veggjum“ á Davíð Stefánsson. Svolítið frá vinstrinu, 3. 5. 2010 Einnig má sjá dæmi um að siðvilla sé líklega notuð í læknisfræðilegu merkingunni siðblinda eða geðvilla: "Græðgi, hroki, siðvilla og spilling. Saga Enrons fjármálahneykslisins var rakin í ágætri heimildarmynd sem sýnd var sjónvarpinu í gærkvöld. Þetta er hin klassíska dæmisaga um græðgina, hvernig hún heltekur manninn og leiðir að lokum til hruns. En hvað er líkt með íslenska bankahruninu og sögu Enron?“ „Enron=Ísland?“Síðdegisútvarpið rás 2 (kynning) mánudaginn 1. mars 2009. Samslátturinn siðvilla, fyrir siðblindu og geðvillu, vísar a.m.k. í síðasta dæminu til umræðu sem varð eftir að bók Babiak og Hare, Snakes in Suit. When Psychopaths Go to Work, kom út 2006. Umræða um geðvillu eða siðblindu á Íslandi Eins og nefnt hefur verið áður er umræða um siðblindu á Íslandi afskaplega af skornum skammti. Hér á eftir verður reynt að rekja helstu dæmi um slíka umfjöllun en líklega vantar eitthvað hér inn í af því ég hef takmarkaðan aðgang að prentuðum gögnum. Hér að ofan var vitnað í orð dr. Matthíasar Jónassonar, í tilefni af stofnun Barnaverndarfélags Reykjavíkur 1949, þar sem hann nefnir að til séu siðblind börn og kallar röskunina sálrænt misræmi (Menntamál 1949, 22. árg. 3. tbl. s. 151). Tíu árum síðar kom út bókin Erfið börn. Sálarlíf þeirra og uppeldi sem Matthías ritstýrði og Barnaverndarfélag Reykjavíkur gaf út (Hlaðbúð, Reykjavík 1959). Þetta er ákaflega merkileg bók að mínu mati og satt best að segja finnst mér hún bera af nútíma umfjöllun um sama efni. Í bókinni er kafli eftir Benedikt Tómasson, geðlækni og skólastjóra Flensborgarskóla í Hafnarfirði. Þetta er V. kafli sem heitir „Geðvilluskapgerð“ (s. 87-105) og er með bestu umfjöllun um siðblindu sem ég hef séð á íslensku, þótt hún sé meir en hálfrar aldar gömul. Vel að merkja fjallar stór hluti kaflans um geðvillu fullorðinna. Það verður ekki hjá því komist að vitna nokkuð ítarlega í orð Benedikts Tómassonar því umfjöllun hans er það rækileg, langt á undan sinni samtíð miðað við ríkjandi umræðu næstu áratugina og sett fram af skynsamlegu viti. Auk þess liggur þessi gamla bók ekki mjög á lausu. Benedikt segir í upphafi kaflans: „Hér verður greint lítils háttar frá fyrirbæri, sem nefnist psychopathia á erlendu máli, en ég kalla geðvillu á íslenzku. Samkvæmt hefðbundinni skýrgreiningu er geðvilla eins konar bæklun eða afbrigði á skapgerð, sem einkennir einstaklinginn alla ævi eða a.m.k. frá kynþroskaskeiði og er raunverulega óháð greind. Hugtakið er þó mjög illa afmarkað og því á mörkum þess að vera nothæft, enda nota margir nútíma-geðfræðingar það ekki, en flokka fyrirbærin frá öðru sjónarmiði. ... Það sem máli skiptir er, að til er hópur manna, sem eru ekki geðveikir, en eru alla ævi afbrigðilegir að skapgerð og lunderni, þjást ýmist sjálfir vegna afbrigða sinna eða baka öðrum þjáningar, nema hvorttveggja sé. Líklegast þykir, að ekki sé neinn eðlismunur á geðvilltum mönnum og mönnum, sem teljast hafa heilbrigða skapgerð, heldur mismikill stigmunur, en að vísu getur hann stundum verið ærinn. ... Tekið skal skýrt fram til þess að girða fyrir misskilning, að afbrot eða ósæmilegt athæfi að almannadómi - og hvað þá aðlögunarvandkvæði barna- á ekki nærri alltaf og ef til vill sjaldnast rætur að rekja til geðvillu. Þar kemur margt til, svo sem félagslegar aðstæður og siðferðilegt andrúmsloft í uppvexti, stundaraðstæður og atvik, greindarskortur, taugaveiklun og geðveiki. Hins vegar eru geðvilltir afbrotamenn allra afbrotamanna erfiðastir viðureignar, af því að afbrotin eru sprottin af andlegri gerð þeirra, en henni er ekki auðið að breyta með neinum kunnum ráðum.“ (s. 87-88) Síðar lýsir Benedikt persónueinkennum geðvilltra: „Höfuðeinkenni slíkra manna [geðvilltra sem eru í opinskárri andstöðu við þjóðfélagið] eru takamarkalaus eigingirni, hömluleysi og tilfinningasljóleiki eða tilfinningakuldi. Eigingjarnir og tilfinningasljóir eru þeir allir, en að öðru leyti má í aðalatriðum greina þá í tvær manngerðir, hömlulausa menn annars vegar og tilfinningakalda hins vegar. ... Yfirleitt skortir tilfinningar geðvilltra manna í garð annarra alla dýpt og staðfestu. Samúð þeirra ristir grunnt, og raunverulega ást eða vináttu geta þeir ekki látið í té, enda eru þeir ótryggir félagar og fljótir að skipta um félagsskap. Þeir setja sig ekki í spor manna, sem þeir hafa gert til miska, eru blindir á tilfinningar þeirra, rétturinn er einhliða þeirra megin, og þeir hafa á reiðum höndum afsakanir fyrir breytni sinni. Ekki ætlast þeir heldur til raunverulegrar ástar eða vináttu, þó að þeim finnist öðrum mönnum skylt að láta að óskum sínum og hafi ósjaldan nærri barnalega trú á, að þeim hljóti að vera það ljúft. Þeir eru engum háðir í tilfinningum.“(s. 90) „Hömlulausir menn eru reköld, sem festa sig aldrei við nýtilegt verk til lengdar, verður ekkert úr hæfileikum sínum, en eru byrði á vandamönnum og samfélagi, auk þess sem þeir vinna meira eða minna beint tjón. Þeir spana alla upp á móti sér, oft og einatt fremur vegna óhemjuskapar og barnalegra tiltekta en vegna afbrota, sem ekki eru alltaf stórvægileg. Sú manngerð, sem tilfinningakuldi einkennir aðallega, getur verið miklu flóknari, torráðnari og hættulegri en hinir hömlulausu. ... Langhættulegastir samfélaginu eru gáfaðir, kaldrifjaðir mannhatarar, sem hafa gott vald á sér og geta dulið það, sem þeim býr í skapi, unz þeir hremma bráð sína. Þeir geta framið þaulhugsaða glæpi, sölsað undir sig auðæfi og völd eða aflað sér frægðar á vísindalegum falskenningum. Oft tekst þeim ótrúlega vel að smjúga net réttvísinnar, og sumir sjá sér raunar hag í að fara ekki öllu lengra en lög leyfa framast. ... Á hinn bóginn eru allir sammála um, að þeir séu ekki geðveikir. (Þeir geta orðið geðveikir rétt eins og aðrir menn). Þeir eru því taldir ábyrgir gerða sinna og dæmdir samkvæmt því ...“ (s. 91-93) Benedikt rekur vitaskuld einkenni geðvillu í börnum og leggur ríka áherslu á að til þess að greina hana þurfi að líta á heildarmynd og styðjast við mörg dæmi og atvik því einstök uppátæki og slæm hegðun barna séu sjaldnast geðvillu um að kenna. Hann bendir einnig á ýmsar brotalamir í uppvexti og umönnun sem geti ýtt undir andfélagslega hegðun barna en endar á taka þetta fram: „Því fer fjarri að enn hafi tekizt að rekja sundur þætti þeirrar flóknu orsakakeðju, sem veldur geðvillu, meta til dæmis gagnkvæm áhrif erfða og umhverfis.“ (s. 101) Að mati Benedikts er eina mögulega lækningin að hefja meðferð geðvilltra barna sem fyrst, að hún sé undir stjórn fagmanna og að „sjaldnast er um annað að ræða en taka þau af heimilum, sem fremi að meðferð eigi að vera meira en kák.“(s. 103) Mér finnst umfjöllun Benediks Tómassonar vera sérstaklega skýr og skilmerkileg og að mörgu leyti í takt við nútímakenningar, t.d. kenningar Roberts D. Hare. (Mig grunar að Benedikt hafi lesið Mask of Sanity eftir Cleckley, auk þess að fylgjast vel með í evrópskri umfjöllun um geðvillu.) Textinn er líka á óvenju góðri íslensku. Bera má umfjöllun hans saman við viðtal við Karl Strand árið 1964. Karl var þá starfandi geðlæknir í nágrenni Lundúna. Hann skilgreinir hvaða orð hann vill nota yfir mismunandi geðraskanir, t.d. „... sturlanir - þetta er gamalt íslenzkt orð, notað yfir geðveiki ... Hugsýki nota ég um taugaveiklun; það er dregið af gamla orðinu hugsjúkur ... Sefasýki er hysteria, sem er ein tegund hugsýki.“ Síðan spyr blaðamaður um geðvillu: „En hvað segið þér um geðvillu (psychopathic state) - er hún geðsjúkdómur eða hugsýki?“ „Geðvilla telst hvorki sturlun eða hugsýki, heldur er hún sálrænt fyrirbæri, sem er eins konar huglæg bæklun, þar sem ábyrgðarleysi, takmörkuð skapstjórn og vanhæfni til að læra af reynslu eru megineinkenni. Af þessum geðrænu sökum skapast víðtæk félagsleg vandamál.“ („Sturlanir ættu ekki að vera feimnismál. Spjall við Karl Strand geðlækni.“ Vísir 3. júlí 1964, s. 7) Ári síðar segir Tómas Helgason prófessor í viðtali: „- Það sem geðlæknir á fyrst og fremst við með geðveilu - sem á síðari árum hefur verið kölluð geðvilla- eru meiri háttar og varandi skapgerðargallar, sem eru svo miklir, að einstaklingurinn eða þjóðfélagið þjáist vegna þeirra, segir próf. Tómas. - En þegar tala á um geðsjúkdóma í heild, getum við sagt að þeir skiptist í meiri háttar sjúkdóma, þ.e. geðveiki eða psykosis og hins vegar minni háttar, þ.e. nevrosis, það sama og fólk kallar taugaveiglun [svo], en hefur verið íslenzkað betur með orðinu hugsýki.“ („Viðhorf til geðsjúklinga hefur breytzt mjög til batnaðar“. Tíminn 5. maí 1965 s. 13 í II.) Eitthvað er hugtakanotkun þessara tveggja geðlækna á reiki, annar telur geðvillu „eins konar huglæga bæklun“, hinn setur samasem-merki milli geðveilu og geðvillu, sem verður að teljast undarlegt því geðveila er tiltölulega saklaust orð, jafnvel notað um minni háttar skapgerðarbresti. Sami ónákvæmni skilningur á geðvillu eða siðblindu er áfram á ferðinni hjá þeim sem ættu að þekkja eitthvað til: „Við viljum minna á að í langfæstum tilfellum eru geðsjúkdómar undirrót einhvers voðaverks. Það hefur líka sýnt sig að í flestum tilfellum eru aðrir þættir sem liggja að baki slíkum verkum, t.d. siðblinda eða eitthvað allt annað sem hefur ekkert með geðveiki að gera.“ („Stjórn Geðhjálpar biður fólk um að nota ekki hugtakið geðveikur án þess að sjúkdómsgreining liggi fyrir: Fæstir glæpamenn eru geðveikir“. Tíminn 22. mars 1966, s. 8.) Hið rétta er auðvitað að fæstir glæpamenn eru siðblindir og siðblinda liggur ekki í flestum tilvikum að baki voðaverkum. Aftur á móti er rétt hjá Geðhjálp að skilja milli geðveiki og siðblindu. Jakob Jónasson geðlæknir reynir einnig að skilja milli þessara hugtaka í viðtali 1981, þegar hann er spurður um muninn á „hreinni geðveiki og psykopatiskum persónueinkennum“: „Það má segja, að meirihluti geðsjúklinga fái lækningu, en meðan sjúkdómurinn varir er hann hættulegur sjúklingnum. Þá sem haldnir eru varanlegum skapgerðargalla, psykopatiskum einkennum, er hinsvegar ekki hægt að lækna. Slíkt ástand varir alla ævi, þótt slíkir menn spekist að vísu með aldrinum. Þeir eru hinsvegar hættulegri þjóðfélaginu en geðveikir ...“ Jakob telur að geðveikir hættulegir glæpamenn séu fáir á Íslandi (hugsanlega er hann einungis með siðblinda glæpamenn í huga) og segir: „Á það hefur hinsvegar verið bent, að geðdeild við fangelsi þurfi ekki að vera stærri en að þar komist fyrir sex rúm. Það mundi fullnægja þörfinni hér á landi, og mikið mundi sparast við að hafa rekstur slikrar deildar og fangelsis að nokkru leyti sameiginlegan.“ („Hættulegir geðsjúklingar heyra til undantekninga“. Helgarpósturinn 18. desember 1981, s. 3.) Áfram er þó viss ruglingur í umfjöllun geðlækna um siðblindu/geðvillu, sem t.d. sést í orðum Magnúsar Skúlasonar geðlæknis: „Þótt allir hugsandi menn, og undirritaður telur sig auðvitað í þeirra hópi (!), hafi iðulega hinar þyngstu áhyggjur af veikindum hinna sjúku og aðstæðum þeirra, þá verð ég samt að gera þá játningu, að enn meiri kvíðboga veldur mér stundum brenglun og siðblinda hinna „heilbrigðu“, sem er í raun hinn mesti þjáningavaldur sjúkra og margfalt háskalegri lífinu öllu (kannski að lyfjaframleiðendur eigi eftir að finna meðal við þessu?).“ („Geðheilsa og menning“. Morgunblaðið 21. október 1995, s. 25.) Hér virðist Magnús nota orðið siðblinda í merkingunni siðleysi og e.t.v. hefur siðblinda ekki hlotið sess sem læknisfræðilegt hugtak árið 1995 sem gæti skýrt orðalagið. Hugmyndir Esra Péturssonar um siðblindu eru nokkuð fyndnar, að mínu mati. Hann telur geðvillu sárasjaldgæfa á Íslandi vegna þess að hún, eins og glæpahneigð almennt, hafi ræktast úr þjóðinni í mannvígum Sturlungaaldar! Þar af leiðandi séu Íslendingar einkar löghlýðnir. Sjá: „Geðveiklun og geðveiki eru sízt algengari en annars staðar og geðvilla mun minni. Geðvilla hlýtur að vera vægari hér en annars staðar. Sést það bezt á því, að alvarleg afbrot eru langtum færri, áfengisdrykkja og önnur ávanaefnanotkun er miklu minni en í flestum öðrum vestrænum löndum. Ísraelsbúar standa næstir Íslendingum í þessum menningarefnum. Geðvilla er að vísu ekki miklu fátíðari hér en annars staðar samkvæmt rannsóknum prófessors Tómasar Helgasonar [Esra vísar hér í Tómas Helgason: Epidemiology of Mental Disorders in Iceland. 1964. Munksgaard. København, bls. 151.] Hún hlýtur því að vera til stórra muna vægari. Nýverið hafa birzt greinar og verið fluttar fréttir í útvarpi vestra þar sem sýnt er svart á hvítu að Íslendingar fremja fæst alvarleg afbrot allra þjóða. Má að þessu leyti segja, að Íslendingar séu löghlýðnastir allra. ... Vafalaust má rekja uppsprettu löghlýðninnar til trúar á hið fornkveðna, úr nítugasta kafla Njálu: „Með lögum skal land byggja en ólögum eyða.“ Ekki er ósennilegt að löghlýðnin nærist af ágæti löggjafarinnar og standi líka í sambandi við góða meðferð löggjafarvaldsins og löggæzlunnar. Fólksfæðin mun einhverju valda og má vera að íslenzki stofninn eigi smávegis þátt í þessu. Talið er meira um vert að Sturlungaöldin hafi hreinsað hann af mönnum með verstu glæpahneigðina. Hafi þeir þá gengið rösklega að því að útrýma hver öðrum. Loks mun lítil mengun, jafnt innri sem ytri, stuðla að betra jafnvægi í þessum efnum.“ Hugtakanotkun Esra er þessi: „Taka vil ég það fram hér, sem smá útúrdúr, að taugaveiklun virðist mér vera lélegt og villandi rangnefni. Geðveiklun er yfirgripsmeira og raunhæfara orð, sem skýrir fyrirbrigðið mun betur. Vitanlega er geðveiklun ekki sama og geðveiki, heldur miklu vægara ástand, vægara einnig en geðvilla.“ Og einkenni nokkurra geðrænna kvilla eru: „Samfara geðveiklun í mönnum er einnig aukin vöðva- og taugaspenna [hér vísar Esra í eigin grein frá 1962] og höfum við ýmsir sýnt fram á það með vöðvamælingum [electromyography). Hjá geðvilltum og hjá ungum börnum lýsir vöðvaspenna sér í óróa og eirðarleysi. Geðveikir og þunglyndir eru hins vegar stífari og stirðari og er vöðvaspenna þeirra oft samfara þrjózku. Jafnframt aukinni starfsemi og álags tauga og heila kemur í ljós allmikil aukning á vökum og hvötum í blóðrás geðveiklaðra, geðvilltra og geðveikra. Mætti ef til vill líkja því við innri mengun af þessum efnum eða sora í mannlífinu.“ Hvað varðar áhrif geðvillu í neyslu vímuefna segir hann: „Séu foreldrarnir háðir pillum, tóbaki og áfengi, er börnum þeirra meiri hætta búin af öðrum ávanaefnum til viðbótar. Séu foreldrarnir líka geðvilltir hefur það oft áhrif á börnin. Snögg umskipti, órói og eirðarleysi grípa um sig á þeim heimilum. Þar er einnig meiri glundroði og fleiri hjónaskilnaðir. ... Sérgreinar hegðunarvandræða eru nokkuð fjölbreyttar, þótt geðvillustofninn sé hinn sami eða svipaður.“ („Fíkniefni. Fjögur erindi um þetta geigvænlega vandamál, haldin á fræðslufundi Reykjavíkurdeildar Rauða kross Íslands, 4. marz s.l. Esra Pétursson, læknir. Þjóðfélagsvandamál sem skapast við neyzlu ávana- og fíkniefna“. Lesbók Morgunblaðsins 26. marz 1972, s. 1-2.) Esra var að fjalla um samspil geðrænna kvilla, glæpahneigðar og notkun áfengis og fíkniefna. Átta árum fyrr nefnir læknirinn Ásbjörn Stefánsson svipað samspil í áfengisumræðu en er á öndverðum meiði við Esra því Ásbjörn nefnir að geðvilla fari e.t.v. vaxandi: „Þá telja ýmsir sálfræðingar og aðrir vísindamenn að geðvilla (psychopathia) hafi farið mjög vaxandi hjá almenningi, ekki sízt ungu kynslóðinni, undan farin ár. Er hér um stórhættu að ræða í sambandi við áfengisnautn sé þetta tilfellið.“ („Umferð og áfengi“. Morgunblaðið 18. október 1964, s. 8.) Greining geðlækna á geðvillu vakti kannski mesta athygli í Geirfinns-og Guðmundarmálinu enda sagði ríkissaksóknari: „Sjaldan eða aldrei hefur verið meiri ástæða til þess en í þessu máli að afla álits geðlækna um heilsufar ákærðu ...“ Í stuttu máli sagt greindu nokkrir geðlæknar alla sakborninga með geðvillu og þ.a.l. sakhæfa, í árslok 1979. (Í einni skýrslunni ber geðvillu ekki á góma en viðkomandi er greindur með „sterka andfélagslega hegðun (personality disorders, antisocial personality)“ sem jafngildir nánast geðvillugreiningu). Yfir þetta lagði læknaráð blessun sína. Skýrslur læknanna eru ákaflega athyglisverðar í ljósi þess sem síðar hefur verið upplýst um meðferð sakborninga. Ótrúlegasti sparðatíningur um aðstandendur sakborninga fylgir í flestum skýrslunum og þess vegna vitna ég ekki í þær heldur vísa í frétt af málarekstrinum þar sem helstu atriði varðandi mat læknanna á sakborningum kemur fram, sjá „Sjaldan eða aldrei hefur verið meiri ástæða til að afla álits geðlækna en í þessu máli“- segir ríkissaksóknari“. Dagblaðið föstudaginn 18. janúar 1980, s. 9. Sálfræðingar vildu frá því a.m.k. laust fyrir aldamótin síðustu ekki tala um siðblindu eða geðvillu heldur um andfélagslega persónuleikaröskun og virðast gera því skóna að umhverfisþættir vægju töluvert í slíkri röskun. Áhrifamestur þeirra var Gylfi Ásmundsson og gætir áhrifa hans enn, t.d. í svörum á Vísindavef, á doktor.is og á persona.is, þegar siðblindu ber á góma. Hér er látið duga að vitna í svar Gylfa við spurningunni „Af hverju stafar siðblinda?“: „Stundum nær þá [þegar foreldrar veita ekki leiðsögn] barnið ekki að þroska tilfinningar sínar eða temja hvatir sínar og lætur stjórnast af þeim. Síðar meir kann þessi einstaklingur að verða sjálfmiðaður, tillitslaus við aðra og hegðun hans stjórnast af því að skara eld að eigin köku. Þegar slík persónueinkenni verða mjög áberandi og afbirgðileg geta þau flokkast undir persónuleikaröskun, þar sem siðblinda er eitt megineinkennið.“ Morgunblaðið 13. júní 1998, s. 30; Einnig útlistun Gylfa sem kemur fram í svari við spurningunni „Hvað er „borderline“ persónuleikaröskun?“: „Alþjóðleg flokkun geðsjúkdóma hefur breyst talsvert á undanförnum áratugum. Ekki á þetta síst við um persónuleikaraskanir. Fyrir fáum áratugum var þeim skipt annars vegar í psykopati, sem á íslensku var nefnd geðvilla, og hins vegar í skapgerðartruflanir af ýmsu tagi, svo voru vægari gerð og skyldari hugsýkinni. Geðvilla var gjarnan talin meðfædd, en skapgerðartruflanir orðnar til fyrir áhrif umhverfis og uppeldis. Í geðvillu fólst oftast andfélagsleg hegðun, siðblinda og samviskuleysi. Orðið psykopat var iðulega notað sem skammaryrði. Nú er það ekki notað lengur en andfélagslegur persónuleiki er sérstakur arftaki þess.“ Morgunblaðið 2. október 1999, s. 42. Þeim sem hafa áhuga á þessari orðræðu um siðblindu er bent á að fletta upp Gylfa Ásmundssyni eða andfélagslegri persónuleikaröskun í Gegni.is eða á fyrrnefndum vefjum. Í „Helgispjalli“ í Morgunblaðinu sunnudaginn 5. maí 1996 reynir M [Matthías Johannessen] að skýra margt í samtíðinni með tilvísun til siðblindu. Hann rekur skilgreiningu og einkenni siðblindu úr riti norska geðlæknisins Einars Kringlen, Psykiatri og vitnar jafnframt til Oxford Textbook of Psychiatry. Matthías hefur því kynnt sér efnið vel og margt af því sem hann segir á kannski allt eins við nú á dögum, a.m.k. sé miðað við fréttaflutning og umræðu á ýmsum vefmiðlum: „Nú kvarta margir sáran. Og ótrúlega margir virðast haldnir miklu ofnæmi fyrir samfélaginu. Ég hef spurt sjálfan mig hver ástæðan sé. Þetta er yfirleitt dómgreindargott fólk með sterka ábyrgðartilfinningu og aðhaldssamt sjálfsálit. Já, hvers vegna, hef ég spurt sjálfan mig, þolir þessi íslenzki kjarni umhverfi sitt jafn illa og raun ber vitni? Það skyldi þó ekki vera að ástæðuna sé að finna í geðlæknisfræðinni, þeim þáttum hennar sem fjalla um siðblindu eða geðvillu, eða það sem við getum kallað persónuleikabrest framtóninga sem eru hér allsráðandi orðið og hafa ekki sízt komið ár sinni vel fyrir borð í fjölmiðlum og opinberu lífi. Ég er að tala um fólk sem útlendir fræðimenn kalla sýkópata en við gætum nefnt siðblindingja. Margir þeirra sækjast eftir háum embættum og ná oft takmarki sínu í óþökk hæverskra áhorfenda sem hafa aðhald af dómgreind sinni og sjálfsvirðingu. ... Samfélag sem ber slík fyrirbrigði á gullstól hlýtur sjálft að þjást af einhvers konar veruleikafirringu; blekkingu. Það virðist ekki hafa neinn áhuga á þeim fjölda fólks sem sinnir störfum sínum af dómgreindarfullri alúð og reynir að þola sitt ofnæmi möglunarlaust. Það undrast, það hneykslast en það skortir það sjálfstraust, það samvizkuleysi, sem gæti stöðvað sigurgöngu sýkópatanna. Það hefur sterkt aðhald af sjálfu sér, dómgreind sinni og sjálfsgagnrýni, eigin ótta og öryggisleysi. En það er geðugur ótti og manneskjulegt öryggisleysi. „Venjulegt“ fólk stendur svo á milli þessara hópa og heldur að það ráði ferðinni; myndi svonefnt almenningsálit. En það er rangt. Framtóningarnir ráða ferðinni í þessu oddaflugi. En spyrja má að lokum hvort ofnæmi þessa ágæta íslenzka samfélagskjarna megi ekki rekja til fyrrnefnds áreitis sem er auðvitað magnaðra í fámennu þjóðfélagi en fjölmennu, þótt sömu persónugerðir séu þar á ferð ekki síður en í okkar litla samfélagi. Sívaxandi óþol þessa fólks er að minnsta kosti eitt helzta einkenni þess skrípaleiks sem alltaf er verið að setja upp öðru hverju á íslenzka litlasviðinu(!)“. Frá því bók Pauls Babiak og Roberts D. Hare, Snakes In Suit. When Psychopaths Go To Work, kom út árið 2006, hefur áhugi manna á siðblindu hér á landi vaxið mjög en nánast eingöngu áhugi á siðblindu í viðskiptalífinu. Má í því sambandi benda á ágæta grein Kristjáns G. Arngrímssonar um bók Babiak og Hare, „Snákar í jakkafötum“, í Morgunblaðinu 7. júní 2006, s. 28. Reyndar hafði áratug fyrr verið vakin athygli á því að siðblinda skipti máli í efnahagsafbrotum en það virðist ekki hafa náð eyrum mann sérstaklega hér uppi á Íslandi. Sálfræðingarnir Ásta Bjarnadóttir og Sigurður J. Grétarsson skrifuðu greinina „Hvers vegna brjóta menn af sér í starfi?“ í Vísbendingu. Vikurit um viðskipti og efnahagsmál. 19. 4. 1996, s. 2, sem lauk á: „Og loks þarf að minnast á þá sem á íslensku eru kallaðir geðvilltir eða siðblindir. Þá skortir hæfileika til að setja sig í spor annarra og finnst sem þeir séu hafnir yfir lög og rétt. Nýlegar rannsóknir benda til þess að hjá þeim sé starfsemi óvenjudauf á heilasvæðum sem móta tilfinningaleg viðbrögð, eins og kvíða, iðrun og réttlætiskennd. Sjaldgæft er að þetta ástand sér [svo] greint hjá manni fyrr en eftir að hann hefur brotið ítrekað af sér. Reyndar er hugtakið siðblinda iðulega notað sem merkimiði á síbrotamenn, fremur en til forvarna. En næsta víst er að blygðunar- og óttaleysi er ekki alltaf til trafala í viðskiptum og sumir álíta - án þess að það sé fræðilega staðfest- að siðblindir menn njóti oft velgengni. Eðli málsins samkvæmt er erfitt að vara sig á slíkum mönnum, tunguliprum, óttalausum og blygðunarlausum, og því er sem stendur erfitt að veita önnur ráð en almenna varkárni til að verjast slíkum sendingum. Þó gæti verið til leiðsagnar að það er ekki rétt sem oft er haldið fram að flestir efnahagsbrotamenn brjóti aðeins einu sinni af sér (Weisburd, Chayet og Waring, 1990) og því óvarlegt að treysta mjög á bót þeirra og betrun.“ Jónína Benediktsdóttir vakti athygli á kenningum Hare áður en sú fræga bók sem hann skrifaði í félagi við Babiak kom út. Jónína fjallaði um grein Robert D. Hare, „Is your Boss a Psychopath“ í greininni „Guð gaf mér peningana mína“, undirtitill „Jónína Benediktsdóttir fjallar um nýja tegund viðskiptamanna“, í Morgunblaðinu 22. ágúst 2005, s. 19. Ekki virðist sú grein hafa verið rædd neitt sérstaklega. En eftir efnahagshrunið tóku menn smám saman við sér og áhugi á kenningum Babiak og Hare jókst hröðum skrefum. Má benda á bloggfærslu Láru Hönnu Einarsdóttur, „Snákarnir og siðblindan“ frá 14. janúar 2010 sem dæmi um slíkt. Lára Hanna vísar í þessari færslu í ýmist annað efni. Kristján G. Arngrímsson skrifaði aðra grein, „Snákarnir okkar“, sem birtist í Fréttablaðinu 22. janúar 2010, þar sem hann lítur um öxl og metur ástand síðustu fjögurra ára í ljósi kenninga Babiak og Hare. (Grein Kristjáns er aðgengileg á samnefndri færslu Láru Hönnu Einarsdóttur þann 23. janúar 2010.) Nanna Briem geðlæknir skrifaði greinina „Um siðblindu“ í Geðvernd, 38.árg. 1.tbl. 2009 (s. 25 - 29). Grein Nönnu er besta umfjöllun um þessa alvarlegu geðröskun á íslensku frá því Benedikt Tómasson skrifaði kaflann „Geðvilluskapgerð“ í Erfið börn. Sálarlíf þeirra og uppeldi árið 1959, að mínu mati. Nanna Briem fjallar í greininni einkum um kenningar Robert D. Hare og gátlista hans fyrir siðblindu en minnist líka á siðblindu í viðskiptalífinu. Hún vakti síðan athygli svo um munaði þegar hún flutti fyrirlesturinn Siðblinda og birtingarmyndir hennar í Háskólanum í Reykjavík þann 3. febrúar 2010, sem fjallaði að miklu leyti um siðblindu í viðskiptum. Eftir þann fyrirlestur spunnust miklar umræður í fjölmiðlum og Nanna Briem sat fyrir svörum víða. Síðan þá kannast flestir við siðblindu í viðskiptalífinu. Ég er samt ekki viss um að fólk viti mikið um siðblindu í víðara samhengi. Enn skirrast menn ekki við að bera siðblindu eða siðvillu upp á mann og annan, þeim til hnjóðs, án þess að gera sér grein fyrir merkingu orðanna siðblinda og geðvilla. Einnig má nefna nýlegt heldur skondið dæmi í umræðu á Alþingi, þar sem verið var að ræða hvort heimspeki ætti að verða skyldufag í grunn- og framhaldsskóla og fer vel á að ljúka þessari færslu með tilvitnun í hana, til marks um að aukin umræða um siðblindu á undanförnum árum hér á landi skilar sér ekki endilega í auknum skilningi á siðblindu: „Frú forseti. Enn og aftur get ég verið sammála mörgu sem hv. þingmaður sagði en margt af því fólki sem ég þekki og hefur hvað mesta rökhugsun og getur sett mál sitt skýrt fram og þekkir öll þessi tæki, þarf ekki að vera siðvandaðasta fólkið sem ég þekki. Aftur á móti get ég sagt að mér finnst það fólk sem ekki hefur verið mikið í borgarsamfélagi, er ekki mikið menntað og hefur stritað í sveita síns andlits, oft vera það fólk sem hefur hæstu siðferðisstaðla sem ég hef séð. Við erum kannski farin að velta fyrir okkur spurningum sem Rousseau velti fyrir sér. Erum við óskrifað blað siðferðilega þegar við fæðumst og er einfaldlega hægt að fylla blaðið út með því að kenna fólki þessi gildi eða fæðumst við með þau? Auðvitað getum við lært þau. Það er alþekkt að þeir sem eru — afsakið frú forseti, að ég skuli sletta — síkópatar og komast hvað best upp með það eru þeir sem geta falið siðferðisbresti sína hvað best á bak við þekkinguna sem þeir hafa. Þeir þekkja hvernig á að hegða sér, hvað þeir eiga að segja. Síðan haga þeir sér á þann hátt sem brýtur öll siðferðislögmál sem við mennirnir viljum setja okkur. Spurningin er: Með því að gefa fólki þessi verkfæri, með því að kenna þeim þetta, gætum við þá verið að stuðla að siðspillingu?“ (Tryggvi Þór Herbertsson á 139. löggjafarþingi, 35. fundi 25. nóvember 2010.)

Færslan er skreytt leikaramyndum sem ekkert koma textanum við. Þetta eru allt myndir af frægum siðblindum persónum kvikmyndanna, talið að ofan: Max Zorin í A View To A Kill, Patrick McKenna kardínáli í Englum og djöflum, Jim Stark í Rebel Without a Cause (raunar er á mörkunum að hann sé siðblindur en má nokkuð örugglega telja hann með andfélagslega persónuleikaröskun), Alex DeLarge í A Clockwork Orange, Patrick Bateman í American Psycho og loks sá frægasti: Hannibal Lecter í Lömbin þagna.

Ljósa

Harpa — Fri, 18 Mar 2011 20:26:43 +0000

Í gærkvöldi las ég Ljósu eftir Kristínu Steinsdóttur í einni beit, sem er vel af sér vikið hjá ólæsri konu. Má af þessu marka hve fantagóð bókin er; meira að segja athyglisbrostin hálflesblind kvenkind sekkur inn í sögheiminn og getur ekki lagt bókina frá sér! Ég heillaðist strax af aðalpersónunni. Það er svo ótrúlega mikið í hana spunnið og henni er svo vel lýst. Raunar á það við um allar persónurnar; þótt sumar kunni að haga sér á þann máta sem lesandi er ekki sammála þá er alltaf ljóst af hverju þær haga sér svona og allar eiga persónurnar sé málsbætur eða skýringar á gjörðum og hegðun. Þetta er sumsé ekki einföld saga um góða og vonda heldur saga um fólk af holdi og blóði, með kostum og göllum. Uppvöxtur Ljósu, myrkfælnin, kvíðaköstin og fyrstu þunglyndisköstin eru ljóslifandi. Fuglinn sem berst um í hálsinum er alveg hárétt lýsing á kvíða og þegar hann stækkar og leggst yfir Ljósu svo hún nær ekki andanum giska ég á að flestir sem reynt hafa ofsakvíðakast á eigin kroppi og sál finni mikla samsömun í þeirri lýsingu. Nú er ekki svo að það sé eitthvert svartnætti ríkjandi í þessari bók, fjarri því. Ljósa er svo yndisleg manneskja að það er unun að fylgja henni eftir, bæði heima í sveitinni og þegar hún fer í Kvennaskólann. Ég skildi svo vel hvað hana langaði mikið í danskan kjól! Og gladdist mjög þegar hún saumaði sér fyrsta kjólinn :) Reykjavíkurlýsingin minnti mig dálítið á Minningar Guðrúnar Borgfjörð, sem eru hér uppi í hillu og ég þyrfti að lesa aftur, svo hrifin var ég af þeim síðast. (Myndin er af síðustu útskrift úr gamla Kvennaskólanum, vorið 1909. Sé vel að gætt sjást sporöskjulaga gluggarnir í kvistunum; þar fyrir innan bjuggu Ljósa og systir hennar Kvennaskólaveturinn.) Ljósa heldur sjálf að ástarsorgin mikla hafi gert sig veika. En það er ljóst að höfundurinn, Kristín Steinsdóttir, kaupir ekki svo einfalda skýringu. Þess vegna er lesandinn í þeirri stöðu að samsinna Ljósu en nær jafnframt nægilegri fjarlægð til að sjá að Ljósa sér hlutina dálítið brenglaða og sýn hennar verður skrumskældari eftir því sem á söguna líður og Ljósa verður veikari. Höfundurinn hlýtur að hafa talað mikið við geðhvarfasjúklinga og kynnt sér vel hvernig þeir upplifa sjúkdóminn. Ég er ekki geðhvarfasjúklingur en þekki mætavel til þunglyndishlutans. Þegar ég las að Ljósa gat ekki saumað, var búin að gleyma því (eða gat ekki sniðið? Minnið er eins og gatasigti!) beygði ég af. Þetta minnti mig svo mikið á þessi augnablik í lok síðasta árs þegar ég gat ekki fitjað upp af því ég var búin að gleyma hvernig maður fitjar upp. Svartnættið verður algert þegar detta úr manni síðustu hæfileikarnir, hæfileikar sem maður hefur haldið í og hangið á. Sem betur fer koma þeir aftur, bæði uppfitin hjá mér og saumaskapur Ljósu. Þunglyndi Ljósu er lýst af næmni og miklu innsæi. Það er ekki oft sem ég hef lesið svona góðar lýsingar, t.d. á því þegar líkaminn hlýðir ekki, fæturnir bera mann ekki eða maður getur ekki komist af stað heldur er frosinn. Líkamlegum einkennum þunglyndis er svo sjaldan gaumur gefinn; þegar óendanlega þung maran leggst á mann, brenglar hreyfingar og dregur úr manni allan mátt. Maníuna þekki ég bara af afspurn og hef séð fólk í slæmum maníuköstum. Það er enn þyngri kross að bera en þunglyndi. Á tímum Ljósu, á þeim nánast lyfjalausu tímum, var manía óþolandi ástand bæði fyrir sjúklinginn og aðstandendur. - Sumir nútímaspekúlantar sjá náttúrulegt lyfjaleysi í hillingum til handa okkur geðveika fólkinu. Svoleiðis velmeinandi og ýtið lið hefði afar gott af því að lesa Ljósu! - Óvíst er hvort dárakistur hafi nokkurn tíma verið brúkaðar á Íslandi en Óttar Guðmundsson heldur því fram að eitthvað hafi verið um að smíðað væri utan um vitfirrt fólk af því engin leið var að tjónka við það og smíðið kom í veg fyrir að sjúklingurinn gerði sjálfum séð eða öðrum mein. Aumingja Ljósa lendir í slíku heimasmíðuðu búri og því er afar vel lýst hvernig henni líður þegar kvíðinn hellist yfir hana og hún kemst ekki út. Af reynslunni af ofsakvíðaköstum gat ég vel samsamað mig Ljósu í þessum aðstæðum og lá við að ég fengi svoleiðis kast þegar ég lifði mig inn í bókina og Ljósa var föst - innikróuð - og í ofsakvíðakasti! Kannski lýsir það Ljósu best að segja að þetta sé óendanlega falleg bók um óendanlega mikla kvöl og þjáningu. Það er ekki bara Ljósa sem þjáist heldur allir í kringum hana. En þrátt fyrir alla þjáninguna er bókin skemmtileg, oft bráðfyndin og Ljósa sjálf er mikill skörungur. Meira að segja í lokin, þegar hún er hætt að halda þræði og minnið hefur svikið hana, er hún stórbrotin. (Styttan sýnir Bertel Thorvaldsen halla sér upp að sköpunarverki sínu, Gyðju Vonarinnar, sem oftast er bara kölluð Vonin, á íslensku. Styttan stóð á Austurvelli en er nú í Hljómskálagarðinum. Ljósa hélt mikið upp á þessa styttu en hélt reyndar að konan væri María mey og skildi ekkert í því að hún hefði annað brjóstið bert ... Kannski tengist þessi stytta svolítið því að Ljósa hallar sér að voninni þegar sortinn leggst yfir, leitar skjóls í dagdraumum um það sem hefði getað orðið. En um síðir verður henni ljóst að þessi von var tálsýn.) Ég á örugglega eftir að lesa Ljósu aftur enda nokkuð víst að hún hripar úr heilabúinu á nokkrum vikum. Það er a.m.k. ljós punktur við þessi sífelldu blakkát af þunglyndi að ég á inni þennan ágætislestur, sem glænýr sé, í vor.

Sýnishorn af degi kramaraumingja

Harpa — Wed, 23 Mar 2011 00:59:33 +0000

Dagurinn hefur auðvitað að mestu runnið mér úr greipum vegna þess hve mikill kramaraumingi ég er. (Þetta finnst lækninum mínum doldið ljótt orð en hann er náttúrlega alinn upp fyrir sunnan ... ég man ekki betur en kramaraumingi hafi verið tiltölulega hvunndagslegt orð þarna á norðausturhorninu og gæti reyndar tínt til verri orð en það, einkum eitt sem ég passa voðavel að nefna aldrei í viðtölum við þann góða lækni þegar ég bögglast við að lýsa slappri líðan.) Í allan dag hef ég verið að reyna að fixa hljóðskrár á vefsíðu. Í denn, meðan ég hafði þrekið, hefði ég rúllað þessu upp inn á milli verka. En fyrst var að finna vél á vef til að breyta gömlum real-audio skrám í mp3 (vildi ekki hlaða niður forriti til 'ins arna) og það tókst mæta vel. Svo er að láta þær keyra á vefsíðu. Það gengur illa. Þ.e.a.s. þær keyra eins og englar (ef hljóðskrá má kalla svo og ef englar keyra) í IE og Operu en eru með tiktúrur í Google Chrome. Kann ekki við að vekja soninn til að tékka á Firefox. Stefnan er að nota eins hreinan HTML-kóða og unnt er, sleppa XML og javascript fiffum sem mest og því miður eru menn ekki nógu harðir á stöðlunum ;( Ég hef ekki ofið neitt í marga mánuði en stefni æ meir í Back to the Basic og KISS (Keep it simple Stupid!) og held að því einfaldari kóði því langlífari verði vefsíður. Nefni t.d. Netútgáfuna sem gott dæmi um hverju slík stefna hefur skilað. Já, svo nota ég enn eldgamlan Netscape Editor til að vinna grunninn (þrátt fyrir Dreamweaver áróður mannsins) og handskrifa svo meira og minna kóðann inn í grunninn, í Notepad. Dálítið erfitt fyrir konu með athyglisbrest, þetta er nákvæmnisvinna og þýðir ekki að gleyma að loka sosum eins og einum hornklofa eins og gefur að skilja ... Fyrir utan þetta dútl (hljóðskrárnar eru sýnishorn af forníslensku og hinn dramatíski flutningu Arne Torp á endurgerðri Atlakviðu með fimmtu aldar frumnorrænu-framburði) hef ég afrekað fátt. En ég hef reiknað út að ef mér tekst að klára að gera upp og breyta svona einni málsögusíðu á dag þá muni þetta verk einhvern tíma klárast, verk klárast nefnilega þótt þau séu unnin hægt. Og ég reyni að hugsa sem minnst um hvernig ég var áður en sjúkdómurinn greip mig í heljarkrumlurnar, þegar ég gat kennt meir en fulla stöðu og verið í fullt af skemmtilegum aukadjobbum með og allt var svo gaman og gekk svo hratt og ég lifði svo hratt. Núna lifi ég mjög hægt. Fór reyndar til heimilislæknis í dag og lagði spilin á borðið: Sagði honum að við geðveika fólkið fengjum oft ýmis mjög sannfærandi sjúkdómseinkenni og nú vildi ég bara fá að vita hvort þau væru raunveruleg eða hvort ég væri hysterísk. (Lækninum fannst hysterísk ekki fallegt orð, ekki heldur móðursjúk. Af þessu má ráða að læknar séu almennt soldið viðkvæmir fyrir orðalagi sjúklings um sig.) Í ljós kom að öll einkennin nema eitt voru hystería. Gott fyrir mig að vita það. Aftur á móti hurfu þau ekki við þessar upplýsingar, því miður. Eftir ráðfæringar við manninn, undir hinum ljúffenga kvöldverði sem hann snaraði fram handa sinni konu og kettinum, lét ég slag standa og pantaði tíma í nálastungum. Var búin að ræða þetta við stingjarann einhvern tíma í fyrra; sá þekkir vel til þunglyndis og lofar engu, í mesta lagi hugsanlegum séns. Best að taka þann séns - ég hef þá alltaf prófað. Og vestræn læknislyf skila mér hvort sem er ekki betri árangri en hugsanlegum séns svo maður getur allt eins leitað fleiri sénsa. Ég blæs á grænmetisfæði, dítox, hómópatíu, heilun og þess háttar. En mætti sosum prófa andalækningar, þær eru enn óprófaðar: Þekkir einhvern góðan andalækni? Er Friðrik enn að störfum? ;) Handayfirlagning og særing er einnig óprófuð en ég held ég láti það eiga sig. Í gærkvöldi hraðlas ég reyfara, Fyrirgefningu eftir Lilju Sigurðardóttur. Ég man að ég var frekar hrifin af fyrri bókinni hennar, Spor, en komst að því við lestur þessarar að ég man ekki snitti úr fyrri bókinni. Og þessi seinni var alltof fyrirsjáanleg. Annars er ég enn á flettistiginu, skoða bækur, les hér og þar, sá reyndar að ég þyrfti einhvern tíma að skruna yfir Íslensku Hómilíubókina því textinn í henni er svo frábærlega flottur; íslenskan er gull! Og þeir sem sömdu þessar stólræður höfðu hvorki aðgang að orðabókum né orðum heldur sömdu sín eigin orð nokkurn veginn jafnóðum, a.m.k. mörg þeirra. Alltaf gaman að finna góðan texta. Labbaði heim af Heilsugæslustöðinni og steig ölduna, sem bendir til að helv. þunglyndið sé ennþá í blóma. Og hengdi upp úr einni þvottavél með harmkvælum (svimi, flökurleiki, skjálfti o.s.fr. helltist yfir mig). Þannig að ég verð að sætta mig við að vera kramaraumingi áfram. Og langir "hressandi" göngutúrar eru ekki á dagskrá (sem betur fer dettur engum í hug að stinga upp á þeirri vitleysu við mig, nema sonurinn þegar hann vill peppa upp geðveika móður sína með einhverjum krassandi brandara). Þótt afrakstur dagsins sé lítill er samt afrakstur. Maður verður bara að minnka kröfurnar og lifa annars konar lífi en áður. Og passa að missa sig ekki í reiði og pirring heldur hanga á æðruleysisbæninni og rækta sinn (kvikindislega) húmor. Var ekki líka hið raunverulega svar við tilgangi lífsins / lífshamingjunni að maður ætti að rækta garðinn sinn? (Í stað þeirrar lummulegu skoðunar að svarið við heimspekinni væri sjálfsvíg? Og kaldhæðnin einkum fólgin í að síðarnefndi spekingurinn lést í bílslysi áður en honum tókst að fremja sjálfsvígið?) Maður stjórnar ekki þunglyndi. En maður getur svolítið stjórnað því hversu mikið skal hangið í harminum eða hve maður lætur eftir sér að tjúnast upp í gagnslausri reiði og pirringi út í allt og alla og öfund út í þá sem hafa fundið meint Eldóradó. Af því mér gengur merkilega illa að forðast drullupolla og neikvæðni hef ég ákveðið að líta á þá eins og hvert annað svartagallsraus og reyna að sjá hversu fyndin umræðan í rauninni er, alveg eins og mér þótti alltaf lúmskt gaman af Láka jarðálfi sem ég las fyrir strákana litla ;) Og nú er ég orðin of þreytt til að finna myndskreytingar við færsluna ...

Siðblinda í fræðum, trúarritum og bókmenntum

Harpa — Fri, 25 Mar 2011 00:59:28 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda VI hluti Í þessari færslu verður stiklað á stóru og athygli vakin á nokkrum dæmum um siðblindu í fræðum og bókmenntum frá ýmsum tíma. Engan veginn er um tæmandi umfjöllun að ræða heldur einungis stiklur svo umfjöllunin er nokkuð brotakennd. Einnig verður aðeins minnst á íslenskar bókmenntir en þar er einungis um vangaveltur færsluhöfundar að ræða því nánast ekkert hefur verið skrifað um siðblindu í tengslum við þær. Siðblindir einstaklingar hafa væntanlega verið til frá því einhvern tíma í þróunarsögu mannsins (sbr. kaflann „Þróunarfræðilegar skýringar“ í færslunni Orsakir siðblindu.) Menn hafa þóst sjá þess merki að verið sé að lýsa siðblindum í mjög gömlum textum svo snemma hefur samferðamönnum siðblindra orðið ljóst hvern mann þeir höfðu að geyma. Oftast er vitnað til Manngerða Þeófrasosar sem elsta fræðitexta þar sem siðblindum er lýst. Þeófrastos var frá Eresos á Lesbos, nemandi Platons og persónulegur vinur Aristótelesar. Hann var raunvísindamaður sem reyndi að rannsaka náttúruleg fyrirbæri á hlutlægan hátt, þ.m.t. manngerðir. Ritið Manngerðir var skrifað í Aþenuborg árið 319 fyrir Krist. Ein manngerðin er sú sem sýnir blygðunarleysi og eru einkennin óneitanleg lík hugmyndum nútímamanna um siðblindu: „Blygðunarleysi - svo það sé skilgreint - er að traðka á mannorðinu fyrir skammarlegan ávinning. Sá blygðunarlausi er þannig: Hann fer fyrst til einhvers sem hann hefur svindlað á og biður um lán ... Ef hann hefur einhvern tíma gert kjötkaupmanninum greiða, þá minnir hann á það, þegar hann kaupir í matinn, og stendur við vogina og lætur helst aukakjötbita með, en ef það tekst ekki, þá súpubein. Heppnist það, lætur hann sér vel líka, ef ekki, þá seilist hann í vömb af búðarborðinu um leið og hann hypjar sig hlæjandi á brott. ... Í baðhúsinu er hann vís til að ganga að vatnskatlinum og dýfa skjólunni ofan í undir öskrum baðvarðarins og skvetta sjálfur yfir sig og segja svo að hann sé búinn að skola sig. Á leiðinni út segir hann við baðvörðinn: Ertu ennþá í fýlu? Þú færð sko enga þóknun frá mér.“ Sá blygðunarlausi er, sem sjá má af þessum dæmum, sjálfselskur, kaldlyndur, samviskulaus, ruddalegur og svífst einskis í eigin þágu. Manngerðir Þeófrastosar voru frægt rit sem barst víða. Í eftirmála að íslensku þýðingunni er rökstutt að Brynjólfur biskup Sveinsson hafi átt eintak af þeim í sínu bókasafni í Skálholti.¹ Enn frægari en Manngerðir er vitaskuld sjálf Biblían. Þar hafa sumir þóst greina ennþá eldri lýsingar á siðblindueinkennum. Fyrst er að telja lög Móse. Mósebækur (Fimmbókaritið, Torah) eru taldar samansettar frá svona 950-450 f. Kr. og sú fimmta líklega frá því um 621 f. Kr. þótt hún kunni að byggja á eldri heimildum. Í 5. Mósebók er fjallað um þrjóskan son og segir: „Eigi maður þrjóskan son og ódælan sem hvorki vill hlýða föður sínum né móður og hlýðnast þeim ekki heldur þótt þau hirti hann, skulu faðir hans og móðir taka hann og færa hann fyrir öldunga borgarinnar á þingstaðinn í borgarhliðinu. Þá skulu þau segja við öldunga borgarinnar: „Þessi sonur okkar er þrjóskur og ódæll og hlýðir ekki áminningum okkar. Hann er bæði ónytjungur og svallari.“ Þá skulu allir karlmenn í borginni grýta hann til bana. Þú skalt uppræta hið illa úr þjóð þinni. Allur Ísrael skal frétta þetta svo að þeir óttist.“ (5. Mósebók, 21, 18-21. Biblían á síðu Hins íslenzka biblíufélags.). Í Guðbrandsbiblíu, útg. 1584, er þýðingin aðeins öðru vísi og segja foreldrarnir öldungunum að hann sé „einn ölsvelgur og drykkjudári“. „Og þú skalt so í burt skilja hið vonda frá þér.“ (Biblia: Þad Er Øll Heilóg Ritning : vtlógd a Norrænu, s. 194 [190], á Bækur.is.) Það væri einkar áhugavert að vita hvað hebresku orðin í frumtextanum þýðir nákvæmlega. Þetta telur ísraelski geðlæknirinn Bernard Mordechai Rotenberg að sé lýsing á siðblindum. Hann rökstyður mál sitt með því að benda á að ekki sé einungis talað um óhlýðinn og uppreisnargjarnan son heldur sé hegðun hans tengd drykkjuskap, ónytjungshætti og þrjósku sem tengist einmitt nútímalýsingu (þ.e. 1971) á siðblindu. Rotenberg vitnar í ýmsa skýrendur og útleggendur þessara lögmála, s.s. Philo Judaeus (20 f.Kr. - 40 e.Kr.) sem var heimpekingur og lögfræðingur í Alexandríu og taldi þrjóska soninn „leiðtoga í guðleysi“ og túlkaði sögu hans ítarlega. Sama töldu Josefus Flavius (38-100 e. Kr.) og Talmud skýrendur á 1.-6. öld. [Talmud eru skýringar rabbína á lögmálinu, Torah/ Fimmbókaritinu]. En Maimonides (1135-1204), einn þekktasti útleggjandi og túlkandi Talmud og gyðinglegra laga taldi þjófnað tengdan græðgi eða að láta stjórnast af löngun. Hugsanlega hafi hinir fyrrnefndu álitið „þrjóska soninn“ einungis sýna persónuleikavandamál en Maimonides og fylgimenn hans séð hann sem samfélagslegt vandamál að auki. Í þessum skýringum öllum sé augljóst að biblíuhugtakið „þrjóski sonurinn“ eigi við alvarlegustu hegðunareinkenni hugsanlegs glæpamanns. Á tímum Gamla testamentisins skýrði „fláttskapur“ eða „illska“ glæpsamlega hegðun. Þá var aftaka eina áhrifaríka fyrirbyggjandi meðferðin gegn illsku: „Þú skalt uppræta hið illa úr þjóð þinni.“ Rotenberg telur eftirtektarvert að bæði Talmud og nútíma geðlækningar leggi áherslu á óumbreytanlega, óleiðréttanlega náttúru þessa ástands.² Annar fræðimaður, George Stein, telur sig hafa fundið lýsingu á siðblindum í Orðskviðunum, 6. kafla:

Varmennið, illmennið, talar tveimur tungum, deplar augunum, gefur merki með fótunum bendir fingrunum, bruggar vélráð í hjarta sínu, áformar ódæði, kveikir illdeilur. Því mun ógæfan steypast yfir hann, á augabragði kemur hrun hans og ekkert er til bjargar. Sex hluti hatar Drottinn og sjö eru sálu hans andstyggð: hrokafullt augnaráð, lygin tunga og hendur sem úthella saklausu blóði, hjarta sem bruggar fjörráð, fætur sem fráir eru til illverka, ljúgvottur sem sver meinsæri og sá sem kveikir illdeilur meðal bræðra. Orðskviðirnir í Biblíunni á síðu Hins íslenzka biblíufélags.

Eirn Skaalkur er skadsamligur/ hann geingur med a rangsnunum Munne/ bender með Augunum/ teiknar með Footunum / vijsar með Fingrunum/ Stundar auallt nockuð illt og fraleitt í sijnu Hiarta / og kiemur upp með þrætur. Þar fyrer mun hans Ohamingia að honum ouørum koma/ hann mun hastarliga sundurmarenn verða/ suo þar verður eingen Hialp. Þessa Sex Hlute hatar DROTTIN/ og hinn siøunde er fyrer honum andstyggeligur/ Drambsöm Augu/ Falska Tungu/ Hendur þær eð uthella saklausu Blode/ Hiarta það sem omgeingur með vondum Hreckium/ Fætur þa sem flioter eru til skaðræðes/ Fals Vott þann sem diarfliga framber Lyge. Og hann sem er Brædra a medal Reiser sundurþycke. Biblia: Þad Er Øll Heilóg Ritning : vtlógd a Norrænu, s. 573 [569], á Bækur.is.

Stein vitnar í guðfræðiprófessorinn McKane sem skrifaði að „eesh belial“ (varmennið/skálkurinn) væri sá sem eyðir fremur en sá sem er einskis nýtur (ein orðsifjaskýring á „belial“ er „sá sem er einskis nýtur/ einskis virði“). Í honum býr djúpstæð illska. Hann er haldinn þráhyggju um að skaða meðbræður sína. Hann kveikir illdeilur og orð hans hafa eyðandi reiði logandi elds. (Proverbs: A New Approach; 1970, SCM Press) Þessi lýsing Biblíunnar á „belial“ fellur fellur vel að árásárgjörnum siðblindum manni.Flest af einkennum DSM-IV staðalsins yfir andfélaglega persónuleikaröskun má finna í þessari lýsingu. Rabbínarnir túlkuðu orðið belial þannig að beli þýddi „án“ og Ya-al þýddi „ok“, sem þýðir að belial er sá sem lifir án helsis Torah (hinna heilögu gyðinglegu laga). Í DSM-IV er einmitt talað um síendurtekið tillitsleysi og brot á rétti annarra. Annað sem greiningarlykilinn nefnir er að geta ekki hagað sér í samræmi við norm samfélagsins, sviksemi, hvatvísi, pirring og árásargirni, skort á eftirsjá o.s.fr. Líklega eru fimm af sjö megineinkennum andfélagslegrar persónuleikaröskunar skv. skilgreiningu DSM-IV nefnd eða gefin í skyn í þessum biblíutexta. Textinn er reyndar styttri (93 orð) en samtantekt DSM-IV á ASPD (127 orð). Siðblind persónuleikaröskun hlýtur að hafa verið alvarlegt vandamál í Ísrael til forna úr henni eru gerð svo góð skil í Biblíunni, segir Georg Stein.³ Í skáldskap hafa menn talið ýmislegt til lýsingu siðblindra í gegnum tíðina, t.d. Þúsund og eina nótt, þar sem Shahryar sá sem lét lífláta eiginkonur sínar eftir brúðkaupsnóttina, er talinn siðblindur. Í Kantaraborgarsögum Chaucers (1340?-1400) þykjast menn sjá lýsingar á siðblindum, einkum í :

What, trowe ye, that whiles I may preche, And wynne gold and silver for I teche, That I wol lyve in poverte wilfully? Nay, nay, I thoghte it nevere, trewwly! For I wol preche and begge in sondry landes; I wol nat do no labour with myne handes, Ne make baskettes, and lyve therby, By cause I wol nat beggen ydelly. I wol noon of the apostles countrefete; I wol have moneie, wolle, chese, and whete, Al were it yeven of the povereste page, Or of the povereste wydwe in a village, Al sholde hir children sterve for famyne. Nay, I wol drynke licour of the vyne, And have a joly wenche in every toun. But herkneth, lordynges, in conclusioun -- Youre likyng is that I shal telle a tale. Now have I dronke a draughte of corny ale, By god, I hope I shal yow telle a thyng That shal be reson been at youre likyng. For though myself be a ful vicious man, A moral tale yet I yow telle kan, Which I am wont to preche for to wynne. Geoffrey Chaucer. „The Pardoner's Prologue“, línur 439-460. The Canterbury tales

„Hvað! haldið þið virkilega að meðan ég predika og ávinn mér gull og silfur með ræðum mínum, þá vilji ég endilega búa við fátækt? Nei, nei! Það hefur mér aldrei dottið í hug! Ég vil predika og betla hvar sem ég kem. Ég vil ekki vinna með höndunum, eða riða körfur eins og heilagur Páll, þegar betlið gefur svona mikið af sér! Ég fylgi ekki dæmi postulanna; ég vil peninga, ull, og ost, og hveiti, jafnvel þótt fátækasti vikastrákurinn láti það af hendi eða örsnauðasta ekkjan í þorpinu - rétt sama þó börnin hennar séu að farast úr hungri! Nei, ég vil drekka vínberjasafa* og í hverju plássi er snotur hnáta! En heyrið mig, lagsmenn góðir, nú í lokin: þið óskið eftir ég segi ykkur sögu, og í Himnaföðurs [svo!] nafni, fyrst ég hef nú fengið dreitil af maltöli, þá vona ég að geta sagt ykkur sögu sem hugnast! Má vera ég sé syndumspilltur maður, en ég get þó sagt ykkur uppbyggilega sögu - eina af þeim sem ég predika í hagnaðarvon.“ * [„licour of the vyne“ í frumtexta, virðist afar ónákvæmt þýtt] „Inngangur að sögu aflátssala“. Kantaraborgarsögur, s. 243. Erlingur E. Halldórsson þýddi. Mál og menning 2003. Þýðing Erlings er sett upp í prósa en ég raðaði textanum upp til samræmis við frumtexta.

Á síðunni „Fictional portrayals of psychopaths in literature“ á Transwiki, Wikipedia, er talinn upp fjöldi fleiri dæma úr evrópskum en einkum engilsaxneskum bókmenntum. Siðblinda í íslenskum bókmenntum Í íslenskum bókmenntum hefur siðblindu enginn gaumur verið gefinn. Næsta augljóst er þó að Egill Skallagrímsson uppfyllir bæði greiningarlykil Hare og DSM-IV, líklega einnig ICD-10, til að teljast verulega siðblindur. Þetta er að því leyti eftirtektarvert að Egill er eina aðalpersóna Íslendingasagna sem ekki er einhliða (týpa) heldur margbrotin persóna. Það er vitaskuld erfitt að sjúkdómsgreina einstaklinga eftir sögulegum heimildum, hvað þá skáldskap, en Egill er það skýrt dæmi að ég nefni hann sérstaklega.Hann sýnir feikileg hegðunarvandræði sem barn og unglingur og kemur þá strax fram að hann er algerlega samviskulaus. Í grimmdarverkum blöskrar mönnum hans, t.d. í ferðinni á Kúrlandi, og kölluðu víkingar þó ekki allt ömmu sína í þeim efnum. Kaldlyndi og ágirnd eru ríkjandi þættir í fari Egils. Í þau fáu skipti í Egils sögu sem hann virðist sorgmæddur má allt eins túlka þau dæmi sem gremju yfir því að hann fær ekki það sem hann telur að sér beri, hvort sem um er að ræða Ásgerði, bætur eftir bróður sinn eða fé Ljóts hins bleika. Þegar Egill missir son sinn og kemst í mikla geðshræringu er allt eins líklegt að hann sé fjúkandi reiður yfir að hafa misst erfingja enda þoldi hann ekki hinn son sinn, friðsaman og sáttfúsan Þorstein. Sonatorrek, hið fræga kvæði sem raunar er óvíst hvort hafi fylgt Egils sögu frá upphafi, er aðallega ásakanir á hendur Óðni fyrir að hafa svipt Egil erfingja. Undir lok sögunnar, þegar Egill er örvasa gamalmenni, er hann jafngrimmur og fyrr, drepur tvo þræla og felur silfur sitt til að enginn fái notið þess, sem er náttúrlega ágætt dæmi um þá sjálfselsku og eiginhagsmunasemi sem einkennir siðblinda.⁴ Það er auðvitað spurning hvaða ályktanir um þekkingu íslenskra miðaldamanna á siðblindum má af lýsingu Egils draga. En mér finnst líklegt að höfundur Egils sögu hafi haft náin kynni af siðblindum einstaklingi og stuðst við þau í samningu Eglu. Siðblinda er meðfædd persónuleikaröskun og því líklegt að hún lýsi sér svipað á mismunandi skeiðum sögunnar og við mismunandi aðstæður. Það væri einkar spennandi að skoða dæmi um lýsingar persóna og hegðun þeirra í veraldlegum samtíðarsögum með tilliti til siðblindu, t.d. Sturlungu (einkum Íslendingasögu Sturlu Þórðarsonar) því mörgum þykja þær raunsæjar og þær eru skrifaðar á svipuðum tíma og atburðir henda. Norski geðlæknirinn Jon Geir Høyersten hefur skrifað um persónuleikaraskanir í Íslendingasögunum og þá sérstaklega Brennu-Njáls sögu. Hann segir, í viðtali, um Hallgerði langbrók: „Hallgerður var einstaklega afbrýðisöm kona og lét stjórnast af þeim kenndum. Hún var einnig gráðug og bæði vildi og reyndi að komast yfir það sem aðrir áttu og mátu ... Hún var mjög sjálfhverf og hugsaði fyrst og fremst um eigin hagsmuni en það eru lýsandi einkenni siðblindu (e. sociopathy) eða Narkissisma.“⁵ Ég hef ekki aðgang að grein sem Høyersten hefur skrifað um efnið en mér þykir þessi siðblindugreining hans á Hallgerði dálítið vafasöm þegar haft er í huga hjónaband hennar og Glúms. Á hinn bóginn kemur langrækni, sem margir telja að einkenni siðblinda, prýðilega fram í síðustu samskiptum þeirra Gunnars á Hlíðarenda og ekki þarf að leita lengi að dæmum um ruddalega og sjálfselska hegðun Hallgerðar. Af því nú nálgast páskar má rifja upp Passíusálma sr. Hallgríms Péturssonar. Þar er ekki minnst á siðblindu. En skv. lúterskri guðfræði verða menn að viðurkenna og játa syndir sínar og veikleika. Með iðrun verður mannssálin móttækileg fyrir náð og huggun. Hallgrímur var vel að sér í sinnar tíðar guðfræði og í Passíusálmunum kemur fram að iðrun, þ.e. hæfileikinn til eftirsjár, sé guðs gjöf og ekki öllum gefin, þ.e. ekki á valdi einstaklingins. Kannski hefur sr. Hallgrímur kynnst mönnum sem ekki gátu fundið til eftirsjár? Mér finnst áhugavert að skoða þessi tvö erindi úr 12 Passíusálmi með siðblindu í huga:

20. Ekki er í sjálfs vald sett, sem nokkrir meina, yfirbót, iðrun rétt og trúin hreina.

21. Hendi þig hrösun bráð, sem helgan Pétur, undir Guðs áttu náð hvort iðrast getur.

Af seinni tíma íslenskum bókmenntum er freistandi að benda á Bjart í Sumarhúsum sem, eins og Egill Skallagrímsson, er algerlega siðblind persóna, skoðað út frá helstu greiningarlyklum siðblindu. Bjartur er samviskulaus og hugsar einungis um eigin hag, sem kristallast í ósk hans um kindur á fæti. Hann er til í að fórna fjölskyldu sinni fyrir eign. Sú eina persóna sem Bjartur virðist bera einhverjar taugar til er Ásta Sóllilja. En það kemur ekki í veg fyrir að hann áreiti hana kynferðislega á barnsaldri og reki hana barnunga að heiman. Eiginlega er Ásta Sóllilja eign/hlutur í augum Bjarts, hið eina sem hann hefur getað náð frá Rauðsmýrarfólkinu. Tilfinningar hans, annað en ósk um eignarhald, virðast rista grunnt. Til að lokka Ástu Sóllilju aftur til sín er Bjartur til í að leggja ýmislegt á sig svo sem að „yrkja nútímaljóð“. Í lok þessarar miklu sögu hefur Bjartur ekkert breyst og lemur enn hausnum við steininn í sinni meintu sjálfstæðisbaráttu. Bjartur er í rauninni skólabókardæmi um uppreisnarmann án málstaðar.⁶ Ég hef ekki hugmynd um hvort Halldór Laxness vissi mikið um psykopati þegar hann skrifaði Sjálfstætt fólk, sem kom út 1934-1935. Það væri auðvitað gaman að kanna hvað leynist í bóksafninu á Gljúfrasteini. En Halldór var afar góður mannþekkjari og eiginlega er ómögulegt annað en ímynda sér að hann hafi haft lifandi fyrirmynd að Bjarti, siðblindan mann sem hann hafi kynnst nokkuð vel eða fylgst vel með. Það er því í sjálfu sér hlálegt hvernig sumir hafa gert andhetjuna hinn siðblinda Bjart að sínu átrúnaðargoði og fyrirmynd allar götur síðan Sjálfstætt fólk kom út. Sjálfur á Halldór Laxness að hafa kallað Bjart þurs og afglapa.⁷ Með aukinni reyfarmenningu hér á landi hafa birst fleiri siðblindingjar. Af glænýjum bókum má nefna Ég man þig eftir Yrsu Sigurðardóttur, þar sem ein aðalpersónan hefur siðblindugreiningu og hagar sér í samræmi við það, og Snjóblindu Ragnars Jónassonar, þar sem ein aðalpersónan er greinilega sköpuð með hliðsjón af nýjustu siðblinduumfjöllun. Báðar þessar bækur komu út fyrir síðustu jól (2010). Að lokum skal minnst á áhugaverða (en e.t.v. umdeilda) greiningu á frægri teiknimyndapersónu, Andrési Önd: „Við persónuleikagreiningu á Andrési komu eftirfarandi þættir í ljós: Hann er skapbráður, latur, svikull, frekur, þjófóttur og afskaplega mikill heigull. Hann er vondur við börn og á stundum einnig grimmur við dýr. Andrés er samkvæmt þessum einkennum haldinn siðblindu eða sociopathy.“⁸

1 Þeófrastos. Manngerðir. Íslensk þýðing eftir Gottskálk Þór Jensson sem einnig ritar inngang. Hið íslenzka bókmenntafélag, Reykjavík 2007. Kaflinn um blygðunarleysi er nr. IX, á s. 92-93. Í eftirmála segir Gottskálk: „Önnur vísbendingin er frá ofanverðri sautjándu öld: Í bókasafni Brynjólfs Sveinssonar biskups í Skálholti var samkvæmt bókaskrá frá árinu 1674 (AM 281 fol) eitt stórt bindi (fólíó) með verkum Þeófrastosar, Theophrasti opera, græce. Útgáfan, sem helst virðist geta fallið lýsingunni á bók Brynjólfs, er Theophastri Opera frá árinu 1541 (Basel), eitt bindi í fólíó með gríska textanum án latneskrar þýðingar. Þar í hafa og verið fimmtán fyrstu manngerðirnar, en ekki er þar með sagt hvort nokkur Íslendingur hafi lesið þær.“ (s. 178). Teikningin er eftir Francis Howell. Þessar teikningar birtust upphaflega í enskri útgáfu, The Characters of Theophrastos, London 1824. Í undirtitli þeirrar útgáfu segir að bókin sé „skreytt lyndislestrarmyndum“ (illustrated by phsysiognomical sketches) og kveðst Howell teikna þær í ljósi áralangrar athuganir á andlitsfalli og skapgerð manna. (s.189) 2 Rotenberg, Bernard Mordechai. 1971. „The Biblical Conception of Psychopathy: The Law of the Stubborn and Rebellious Son“. Journal of the History of Behavioral Sciences. 7.árg. 1. tbl. 1971, s. 29-38. 3 Stein, George. 2009. „Was the scoundrel (belial) of the Book of Proverbs a psychopath? - psychiatry in the Old Testament“. The British Journal of Psychiatry 194. árg. 1.tbl. 2009, s. 33. 4 Óttar Guðmundsson geðlæknir hefur greint Egil Skallagrímsson með „geðhvarfasýki með alvarlegum þunglyndistímabilum og tímabundnu oflæti.“ Óttar Guðmundsson. Kleppur í 100 ár. JPV útgáfa 2007, s. 10. Ég er ekki geðlæknir en hef kennt Egils sögu á að giska 40 sinnum og finnst þessi greining afar hæpin. Torfi H. Tulinius hefur skrifað talsvert um Egils sögu, þ.á.m. bókina Skáldið í skriftinni - Snorri Sturluson og Egils saga. Hið íslenska bókmenntafélag 2004. Torfi kemst að þeirri meginniðurstöðu að Egils saga sé skáldsaga sem Snorri hafi skrifað sem nokkurs konar yfirbót og byggt á ævi sinni; „Snorri hafi með sögunni viljað bæta fyrir þær syndir sem hann drýgði í deilum sínum við Sighvat bróður sinn og Sturlu son hans. Hann hafi séð hlutskipti sitt og Egils í ljósi sögu Gamla testamentisins af Davíð konungi. Allir þrír hafi misst frumburð sinni og túlkað það sem refsingu fyrir að hafa lagt á ráð um dauða sinna nánustu keppinauta.“ (Kynning á bókinni á síðu Hins íslenska bókmenntafélags.) Ég hef sömu skoðun á niðurstöðum Torfa og geðgreiningu Óttars. Sjálf óf ég fyrir margt löngu vef um Egils sögu þar sem m.a. má finna síðu þar sem einkenni andfélagslegrar persónuleikaröskunar eru mátaðar við Egil, sjá „Var Egill andfélagslegur persónuleiki?“, samin 2000. Þessi síða er barn síns tíma og eftir siðblindupælingar undanfarið myndi ég auðvitað greina Egil eftir gátlista Hare og kenningum annarra fræðimanna um siðblindu. 5 „Persónuleikaraskanir í Njálu“. Fréttablaðið 13. ágúst 2005, s. 20 6 „... hinn siðblindi er uppreisnarmaður án málstaðar, pólitískur æsingamaður án slagorðs, byltingarmaður án áætlunar; með öðrum orðum, uppreisn hans er í því augnamiði að ná takmarki sem einungis þjónar honum einum; hann er ófær um að leggja sig fram í annarra þágu. Öll fyrirhöfn hans, skiptir ekki máli hvaða gervi hún klæðist, er til þess gerð að uppfylla stundarþarfir hans og óskir.“ Lindner, Robert M. 1944. Rebel Without a Cause: The Hypnoanalysis of a Criminal Psychopath. Útgáfa Other Press, LLC, 2003 er aðgengileg á Bækur Google. Ath. að kvikmyndin Rebel Without a Cause á ekkert sameiginlegt með þessari bók nema titilinn. 7 Illugi Jökulsson. 2009. „Grein: Skrímslið í Sumarhúsum.“ Færsla 21. ágúst 2009 á Trésmiðju, bloggi Illuga. 8. Matthías Matthíasson, nemi í sálfræði. Úr Samfélagstíðindum, blaði þjóðfélagsfræðinema í Háskóla Íslands, 12, 1992. Birtist í „Hver ertu, Andrés?“ Morgunblaðið 11. júní 2004, s. 6.

Lokafærsla um siðblindu

Harpa — Sat, 26 Mar 2011 02:14:44 +0000

Þófamjúk rándýr sem læðast: Siðblinda VII hluti Það væri endalaust hægt að halda áfram að skrifa um þetta áhugaverða efni en hér verður látið staðar numið og ég sný mér að öðru. Ég hef orðið margs vísari í þessum skrifum og einhvern tíma verður efnið bútað niður á vefsíður, tekið tillit til athugasemda og fyrstu greinarnar endurskrifaðar enda var ég að afla mér þekkingar jafnóðum og skrifum vatt fram. Eins og margoft hefur komið fram í fyrri skrifum beinist áhugi manna einna mest að siðblindum í viðskiptalífinu og áhrifum þeirra þar. Að mínu mati er það frekar léttvæg hlið siðblindu (en auðvitað markast mikilvægið af því hvaða sýn menn hafa á fé og hversu miklu máli menn telja að auður, eignir og fé skipti í lífinu). Það hefði svo sem mátt skrifa meira um þetta, gera t.d. grein fyrir hinni dökku þríund (The Dark Triad) sem er notað um það þegar machiavellianismi, sjálfsdýrkun (narcissism) og siðblinda (psychopathy) koma saman í persónuleika einhvers. Sjálfsdýrkun einkennist af sjálfumgleði, hroka og athyglisýki, machiavellíönsk viðhorf gera það að verkum að menn vilja öðlast vald yfir öðrum og setja eiginhagsmuni í forgang. Versti þátturinn í þessari blöndu er siðblinda eins og ætti að vera ljóst hafi menn lesið fyrri færslur um hana.(Lesa má stuttan texta um hina dökku þríund á ensku Wikipediu og þar er krækt í greinar um efnið.) Annað sem sumir virðast hafa áhuga á er siðblinda í stjórnmálum. Um það hef ég ekkert skrifað enda fremur áhugalítil um efnið. Ég reikna með að um margt gildi hið sama um siðblinda í pólitík og siðblinda í viðskiptum. Illskufræði (Ponerology) fjalla um það ástand sem verður þegar siðblindir ná völdum yfir samfélagseiningu, ríki eða þjóð og gegnsýra þetta með skoðunum sínum. (Ég bendi enn og aftur á knappa og skýra umfjöllun á Wikipediu, um illskufræði, þar sem vísað er í frekara efni.) Mér finnst miklu mikilvægara að gera sér grein fyrir áhrifum siðblindra í grennd og umhverfi, þ.e.a.s. hvernig siðblindur maður getur framið sálarmorð á sínum nánustu; hneppt fjölskyldu sína í gíslingu og valdið skaða sem í skásta falli tekur aðra mörg ár að vinna úr og í versta falli er óbætanlegur. Það er ekki tilviljun að tekið er svo til orða um siðblinda: „Á meðal okkar eru þeir sem hafa enga samvisku. Þeir orða tilfinningar en hrærast ei tilfinningalega. Þeir bindast engri lifandi veru. ... Eina markmið þeirra í samskiptum er að drottna yfir undirsátum. Þeir eru hin fullkomnu rándýr mannkynsins.“¹ Þótt vinsælt sé að tákna siðblinda með úlfsmyndum er þar illa farið með „góð“ rándýr því úlfar eru félagslyndir og veiða í hópum. Fyrir Íslending er kannski heppilegast að sjá fyrir sér mink þegar rándýrið siðblindingi berst í tal. Það hefði verið gaman að fjalla um mannfræðirannsóknir sem sýna að siðblinda þekkist í ýmsum samfélögum öðrum en vestrænum. Hér verður látið duga að minnast á niðurstöður Jane M. Murphy sem komst að því að meðal Yoruba ættbálkins í Nígeríu er til hugtakið arankan yfir mann sem ávallt fer sínar eigin leiðir án tillits til annarra, sem er ósamvinnuþýður, fullur illsku og þrjósku og meðal inúita í norð-vestur Alaska var svo til hugtakið kunlangeta sem bókstaflega þýðir „hugur hans veit hvað á að gera en hann gerir það ekki“ og er notað um mann sem brýtur reglur og norm, t.d. stelur, lýgur og fer ekki á veiðar en notar tækifærið þegar hinir karlarnir eru á veiðum til að misnota konur þeirra kynferðislega. Í inúítasamfélaginu sem Murphy rannsakaði var einn kunlangeta í 499 manna samfélagi. Hún spurði hvað hefði tíðkast að gera við svona menn og var sagt að sennilega „hefði einhver hrint honum af ísjaka þegar enginn sæi til“.² Það hefði líka verið spennandi að skoða hvaða máli siðblindugreining skiptir í lagalegu tilliti, í Evrópu og Bandaríkjunum. Af því siðblinda (psychopathy) er ekki viðurkennd sem sjálfstæð persónuleikaröskun þar sem DSM-IV og ICD-10 staðlarnir eru notaðir, heldur er einhvers konar undirþáttur í andfélagslegri persónuleikaröskun, vandast nokkuð málið. Sömuleiðis eru víða, t.d. í Bandaríkjunum, ekki notaðir sömu skilgreiningar í lagalegri umfjöllun og læknisfræðilegri umfjöllun þegar verið er að meta sakhæfi. Yfirleitt virðast siðblindir glæpamenn vera úrskurðaðir sakhæfir.³ Á Íslandi var það gert í Geirfinns- og Guðmundarmálinu fræga 1980 en þá átti ICD-9 staðallinn að gilda á Íslandi og líklega hefur geðvilla verið innifalin í andfélagslegri persónuleikaröskun (því miður finn ég ekki upplýsingar um hvernig þessu var nákvæmlega varið í handbókinni sem fylgdi með gamla ICD-9 staðlinum). Það væri áhugavert að vita hvort geðvillugreining sé til marks um sakhæfi miðað við þau mál sem dómstólar hafa skorið úr um á undanförnum áratug eða svo, hér á landi. Mig grunar að núorðið sé reynt að fara kringum siðblindugreiningu skv. ICD-10 því eflaust eru siðblindir betur geymdir í öryggisgæslu á réttargeðdeild en í fangelsi. Bretar hafa reynt að fara kringum þetta vandamál með því að búa til sérstaka flokkun, DSPD (glæpamenn með „dangerous and severe personality disorder“) sem dekkar flesta þá siðblindu og hafa vistað slíka glæpamenn í stranga öryggisvörslu. Í meðferð og endurhæfingu DSPD-glæpamanna hefur síðan verið eytt ómældu fé en árangurinn er lítill sem enginn.⁴ Á tímabili var ég að hugsa um að skrifa eina færslu um fræga siðblindingja, t.d. morðingja á borð við Ted Bundy og Peter Lundin, fjárglæframenn, t.d. Bernie Madoff og Andrew Fastow og fleiri. Því miður uppgötvaði ég í þeim pælingum að minn uppáhalds reyfarahöfundur, Jeffrey Archer, hefur verið greindur siðblindur af geðlækni og reyndar bendir æviferill Archer sterklega til þess að greiningin sé alveg rétt. (Myndin er af Archer.) Margt skondið hef ég rekist á í skoðun heimilda um siðblindu. Má nefna grein sem ég týndi því miður aftur þar sem borin voru saman markmið ýmissa sjálfshjálparbóka (þ.e. bóka sem eiga að kenna manni að verða hamingjusamari, öðlast aukið sjálfstraust, takast betur á við lífið o.þ.h.) og kjarnaeiginleikar siðblindu skv. gátlista Hare. Niðurstaðan úr þeirri umfjöllun var að nútíma sjálfshjálparfræði reyndu að kenna fólki að verða siðblindara. T.d. væri lögð þung áhersla á að velta sér ekki upp úr fortíðinni heldur horfa einungis fram á veginn, þ.e. æfa sig í skorti á eftirsjá; að setja sig sem mest í fyrsta sæti, þ.e. æfa sig í sjálfselsku og eiginhagsmunasemi; að hrósa sér stöðugt, þ.e. ýta undir bólgið sjálfsálit o.s.fr. Þetta þótti mér athyglisverður vinkill á sjálfshjálparfræði. Einnig var gaman að lesa um hvernig forkólfar höfuðlagsfræða (phrenology, sem er „sú kenning, að tilteknir sálrænir hæfileikar eigi sér aðsetur á sérstökum svæðum heilans og snið hauskúpunnar á hverjum stað gefi vísbendingu um styrk þeirra hæfileika, sem undir búi“) og svipbrigðafræða (physiognomy) urðu óvart til að ýta undir þekkingu manna á geðröskunum, þ.á.m. siðblindum glæpamönnum. En þótt öðru hvoru rækist ég á eitthvað skondið, jafnvel skemmtilegt, var heimildalestur um siðblindu yfirleitt ekki skemmtiefni, eðli málsins samkvæmt. Ég get ekki sagt að ég vorkenni siðblindum nema að því leyti að mér finnast það ömurleg örlög að fæðast án samvisku. Sá samviskulausi finnur samt væntanlega minnst fyrir því. Þótt hann geri sér grein fyrir að hann er öðruvísi en annað fólk og geti ekki myndað mannleg tengsl er honum alveg sama einmitt af því hann skortir samvisku og tilfinningar. Ég vorkenni aftur á móti öllum þeim sem verða á vegi slíks manns. Og tek heils hugar undir ráðleggingar Roberts D. Hare og fleiri: Eina ráðið er að flýja sem fætur toga og því fyrr því betra!

1 Meloy, J.Reid og Meloy M.J. 2002. „Autonomic arousal in the presence of psychopathy: A survey of mental health and criminal justice professionals“. Journal of Threat Assessment 2.árg. 2.tbl. 2002, s. 21-33. 2 Murphy, Jane M. 1976. „Psychiatric Labeling in Cross-Cultural Perspective. Similar kinds of disturbed behaviour appear to be labeled abnormal in diverse cultures“. Science 191.árg. 4231.tbl. mars 1976, s.1026 3 Sjá t.d. Pirelli, Gianni, William H. Gottdiener og Patricia A. Zapf. 2011. „A Meta-Analytic Review of Competency to Stand Trial Research“. Psychology, Public Policy, and Law 17.árg. 1.tbl. 2011, s. 1–53; Larsson, Johan. 2006. Psykopaten och rättvisan. Psykiskt störda lagöverträdare – med fokus på personlighetsstörningar (námsritgerð við lagadeildina í Háskólanum í Lundi, Svíþjóð); Christie, Nils. 2001. „Et humanistisk perspektiv på straffegjennomføringsloven“. Á síðu IKRS (Institutt for kriminologi og rettssosiologi). Textinn birtist á vefsíðunni 26. jan. 2009; 4 Sjá Warren, Fiona o.fl. 2001. Review of treatments for severe personality disorder (skýrsla unnin fyrir Home Office Department of Health and Prison Service. Dangerous and Severe Personality Disorder Programme); Kendell, R.E. 2002. „The distinction between personality disorder and mental illness“ The British Journal of Psychiatry 180. árg. 2002, s. 110-115 og Tyrer, Peter o.fl. 2010 „The successes and failures of the DSPD experiment: the assessment and management of severe personality disorder“. Medicine, Science and the Law 50.árg. 2.tbl. 2010, s. 95-99. Af íslensku efni þar sem svolítið er fjallað um sakhæfi siðblindra hef ég einungis rekist á eina grein (en hef svo sem ekki leitað sérstaklega að þessu). Það er: Jónatan Þórmundsson. 1982. „Úrdráttur úr „Mat á geðrænu sakhæfi“ í Sjúkdómshugtakið : merking þess, notkun og takmarkanir í geðlæknis- og sálarfræði / [ritnefnd Haukur Hjaltason, Klaus Dieter Wiedmann, Kristján Sturluson]. Rit þetta er að stærstum hluta byggt á málþingi sem Félag sálfræðinema við Háskóla Íslands stóð fyrir í apríl 1981.

Leikfimi

Harpa — Mon, 28 Mar 2011 23:35:49 +0000

Leikfimikennari barst aðeins í tal á fésinu í gær ... og svo horfði ég á hinar flinku fimleikastúlkur Skagans hoppa og skoppa á æfingu áðan, meðan ég beið eftir manninum sem stakk í mig nálum. Svoleiðis að ég fór að hugsa um leikfimi - eins og hún var. Svo háttaði til á Laugarvatni á mínum uppvaxtarárum þar (og gerir kannski enn) að nemendur í öllum hinum skólunum voru æfingafóður fyrir íþróttakennaranema. Í þá tíð var Íþróttakennaraskólinn eins árs nám og þurfti ekki stúdentspróf til að komast inn í hann. (Sem leiddi auðvitað til botnlausrar fyrirlitningar menntskælinga á Þrótturum, nema þeirra menntskælinga sem höfðu hugsað sér að fara í Þróttó eftir stúdentspróf. Enda praktískt að þurfa bara eitt ár til að fá full kennararéttindi á báðum skólastigum, sérstaklega fyrir þá sem hefðu kannski átt erfitt uppdráttar í háskólanámi.). En svo ég spæli ekki elskulega bekkjarbræður mína frá því í denn held ég mig að mestu við árin í Héró, þ.e. í 2. bekk (samsvarar 8./9. bekk grunnskóla) og landsprófi (samsvarar 9./10. bekk), í lýsingunni. Ég stundaði nám í Héraðsskólanum 1972-74 og svo tók Menntó við. Leikfimikennslan breyttist ekkert. Það þótti ekki við hæfi á áttunda áratugnum að karlmenn kenndu stelpum íþróttir. Þess vegna sáum við einungis karl-þróttara í árlegum gömludansa-námskeiðum, sem hugsanlega voru bara tíðkuð á menntaskólaaldri. Þess meir sást af Þróttóstelpum. Þær sprönguðu um í einhvers konar tvískiptum fimleikagöllum,rauðum og svörtum, í sérhönnuðum leikfimitátiljum. Líklega var þetta að rússneskri fyrirmynd. Í hverjum tíma kenndu svona 3-4 af tegundinni. Við nemendurnar áttum að vera í "leikfimibol", teygjuflík sem líktist helst viktoríönskum sundbol með stuttum ermum og skálmarlausum. Svo voru allar berfættar (ekki búið að finna upp fótsveppi á þessum árum). Í upphafi tíma sátum við upp við rimlana meðan Þróttóstelpur lásu kladda. Það var bannað að kíkja í kladdann. Það var bannað að segjast vera með hausverk af því Þróttó hafði ákveðið að þetta héti "höfuðverkur". Eina leyfilega orðalagið yfir að vera á túr var "ég er forfölluð". Ég átti afar bágt með að fara ekki að hlæja á fullorðinsárum þegar karlmenn tilkynntu forföll á fund eða álíka ... Hefði stelpa höfuðverk eða var forfölluð sat hún alklædd og horfði á. (Það var ekki búið að finna upp þá skoðun að konur / unglingsstúlkur gætu hreyft sig verandi á blæðingum.) Hinar forfölluðu pössuðu úr og hringi hinna og var sérstök kúnst að halda úrunum aðskildum svo þau "segulmögnuðust" ekki. Leikfimitímar hófust á að mynda beina röð eftir hæð. Ég var venjulega næstminnst og því næstfremst í röðinni. Svo kallaði ein Þróttóstelpan skipandi: "Standið rétt, fætur saman, áfram gakk, einn-tveir, einn-tveir" o.s.fr. Sem sagt hergöngulag. Og ekki gleyma að horfa í hnakkann á þeirri sem var fyrir framan. (Svo við hljótum að hafa verið aðeins niðurlútar, svona eftir á séð). Ýmis varíantar voru á hringöngum um salinn, eins og að ganga á tánum, ganga á jörkunum (þarna lærði ég orðið "jarki", sem ég hef aldrei heyrt notað utan íþróttasalarins á Laugarvatni). Svo voru hlaupnir nokkrir hringir. Og Þróttóstelpurnar höfðu dómaraflautur sem þær brúkuðu óspart. Að því búnu demonstreruðu Þróttstelpurnar í fimleikagöllunum sínum nokkrar gólfæfingar og við áttum svo að gera eins. Þetta voru þessar dæmigerðu æfingar, gerðar til að fá harðan maga, grennra mitti, styrkari læri og fleira kvenlegt. Bannað að segja voff í hundastellingunni - þá var rekið út. Svo voru dregin fram áhöld og byrjað að hoppa yfir hest og yfir kistu (bannað að segja "ég þori því ekki" - í Þróttó höfðu menn ekki heyrt af staðbundinni norðlenskri málvenju og ég mátti þakka fyrir að vera ekki rekin út, það átti nefnilega að segja "ég þori það ekki".) Yfirleitt var algerlega bannað að segja nokkurn skapaðan hlut við þessar Þróttóstelpur. Og uppi á svölum sat sjálf Mínerva og beindi hvössum sjónum að þeim og okkur undirsátunum. Mátti ekki á milli sjá hvorar voru hræddari við hana. ... Kollhnísar á dýnu voru fastur liður, líka að standa á höfði (af því "haus" fannst ekki í orðaforða leikfiminnar) eða á höndum. Ég var vonlaus í þessu öllu, með grindhoraða handleggi og alger veimiltíta. Var líka of horuð til að uppfylla "standið rétt, fætur saman" herskylduna. Einstaka sinnum var boltaleikur. Það var alltaf blak. Mikið ofboðslega hata ég blak! Fyrrnefndir handleggir og píanófingur og gleraugu fyrir mínus 7 eru ekki gott veganesti í blaki. Í menntó söfnuðum við undirskriftum og heimtuðum að fá körfubolta eins og strákarnir. Körfubolti var mun skárri. Já, og það var kosið í lið og það er ekkert gaman að vera alltaf kosin síðust. Reyndar grunaði mig þó alltaf innst inni að blakhæfileikar væru heldur lítils virði, í námi og í lífinu, en þetta var samt leiðinlegt. Sumar Þróttóstelpurnar reyndu að vera almennilegar svo lítið bæri á en þær þurftu að fara sérlega vel með það til að lækka ekki í einkunn fyrir æfingakennsluna hjá Mínervu. Aðrar Þróttóstelpur beinlínis nutu þess að leika herforingja; mér er sérstaklega ein minnisstæð enda var hún, í nemendastelpnahópnum, aldrei kölluð annað en Gribban. Hún fékk svo síðar enn meir krassandi viðurnefni í öðru starfi. Að koma inn í þennan herskóla, úr litlum sveitaskóla þar sem allir voru saman í leikfimi og yfirleitt farið í einhverja skemmtilega leiki, eins og skota (afbrigði af brennó) eða slagbolta eða Tarzan-leik eða bara farið út og búið til snjóhús eða risasnjókerling ... og ég spilaði fótbolta með hinum krökkunum ... var auðvitað horror. Árangurinn af kennslunni var að ég lét mig hafa það að taka stúdentspróf í leikfimi (man að eitt prófatriðið var að hoppa jafnfætis yfir körfubolta, sem var pís of keik en eitt helvítis atriðið var að standa á höndum sem ég gat náttúrlega ekki - en hvenær í ósköpunum nýtist það manni að standa á höndum?). Svoleiðis að ég er sem sagt stúdent í leikfimi. Aftur á móti varð ég mér út um vottorði í sundi, sem var enn verra upplifelsi en leikfimikennslanþví þar var ég nánast blind og sá hvorki leikin sundtök fimleikaklæddu Þróttóstelpnanna á bakkanum, né sundlaugarbakkann, með ofnæmi fyrir klórpollinum sem aktaði sem sundlaug og sá fram á að meðaleinkunn á stúdentsprófi myndi hrapa gífurlega ef ég tæki stúdentspróf í sundi. Þannig að ég er illa menntað kvikindi án stúdentsprófs í sundi. Aðalárangurinn af þessari kennslu var þó að ég fékk æfilangt ógeð á lyktinni í íþróttasölum, læt mig ekki dreyma um að stíga tá oní sundlaug og hef mikla fordóma í garð íþróttakennara, sérstaklega hvað varðar vitsmuni þeirra. Samt hef ég kynnst íþróttakennurum síðar meir sem voru alls ekki algerlega dúmm. Sem betur fer hefur íþróttakennsla skánað heilmikið frá gullaldarárum Íþróttakennaraskólans á Laugarvatni ;) En ég velti því stundum fyrir mér hvað hafi orðið af öllum þessum Þróttóstelpum. Lifðu þær af venjulegt skólaumhverfi og íþróttaumhverfi utan Laugarvatns?

Upphaf prjóns - Dura stykkin og koptísku sokkarnir

Harpa — Fri, 01 Apr 2011 00:17:33 +0000

Saga prjóns I Athugið að umfjöllun um þetta efni hefur nú verið flutt á vef, sjá Sögu prjóns. Ég stefni á að gera vef um sögu prjóns. Það gafst ágætlega að birta síðasta greinaflokk sem mun enda á vef (þennan um siðblindu) á bloggi, til að fá athugasemdir og ábendingar svo ég ætla að fara sömu leið með þetta umfjöllunarefni. Undanfarna mánuði hef ég verið að viða að mér heimildum, sem er svo sem ekki áhlaupsverk hér uppi á Íslandi. En ég hef þó náð í þær tvær bækur sem teljast merkastar heimilda um prjónasögu, þ.e. bók Richard Rutt, A History of Handknitting (útg. 1987) og bók Irene Turnau, History of Knitting before Mass Production (útg. 1991). Þær eru aðalheimildir mínar en auk þess leita ég í aðrar bækur, greinar og vefsíður. Svo er bara að sjá hverju fram vindur. Það er nokkuð á reiki hvað er talið upphaf prjóns. Þar veldur m.a. að sumir, einkum í eldri heimildum, vilja telja nálbragð/vattarsaum til prjónaskapar, þótt aðferðir við slíkt séu talsvert ólíkar prjóni. Almennt telja menn að prjón eins og við þekkjum það í dag hafi verið fundið upp í Mið-Austurlöndum, þ.e. löndum araba, jafnvel hugsanlega Austurlöndum. Elstu prjónastykkin eru oftast taldir egypskir sokkar en þeir eru augljóslega ekki byrjendaverk. Egyptaland var löngum suðupottur ýmissa þjóðarbrota og því ómögulegt að segja hvaðan tæknin gæti verið upprunnin. Líklegt er að prjónakunnátta hafi borist til landanna við Miðjarðarhaf frá Mið-Austurlöndum enda mikil verslunarsamskipti þar á milli. Bein tengsl virðast milli egypsku sokkanna og spænskra svæfla enda er talið að Márar á Spáni hafi prjónað þá. Þessir spænsku svæflar voru löngum taldir elstu dæmi um prjón í Evrópu en Irene Turnau og fleiri hafa seinna borið það til baka og nefnt önnur dæmi. Fyrir þessu verður gerð grein síðar. Bútarnir frá Dura Europos Eðlilega varðveitist textíll fremur illa og þau fáu elstu stykki sem hafa fundist í fornleifauppgreftri víða um heim hafa varðveist vegna einstaklega heppilegra jarðvegsskilyrða eða loftlags og flest hafa fundist í lokuðum gröfum. Oft hafa 3 tutlur sem fundust í uppgreftri í Sýrlandi, í hinni fornu borg Dura Europos, verið taldar elsta varðveitta prjónlesið, frá 250 fyrir Krist, en bæði Richard Rutt og Irene Turnau eru sannfærð um að þessir bútar séu nálbrugðnir. Á öndverðum meiði er Nancy Bush sem, eins og fornleifafræðingar sem rannsakað hafa bútana, telur þá prjónaða með „Cross Eastern Stitch“ (Væri gott ef einhver gæti upplýst mig um íslenskt heiti þessarar aðferðar. Gæti hún kallast „austrænt snúið prjón“? Þess ber að geta að Elsa E. Guðjónsson telur að lengst af hafi tíðkast á Íslandi að prjóna brugðnar lykkjur á svipaðan hátt, reyndar „austrænt ósnúið prjón“, en ég veit ekki hvað hún kallar aðferðina á íslensku.) Þessir bútar frá Dura eru nú varðveittir í safni Yale háskólans í Connecticut og má skoða myndir af þeim á síðu safnsins. Einnig héldu menn um tíma að tveir smábútar (um 2 cm á kant) sem fundust í gröf í Esch, í suðurhluta Hollands, væru prjónaðir enda fundust einnig tveir bronsprjónar (20 cm langir) í sérstöku boxi í gröfinni. Þessir bútar voru nær alveg eyðilagðir í rannsókn árið 1973 og verður sjálfsagt aldrei úr því skorið hvernig þeir voru unnir. En bæði Rutt og Turnau telja þá líklegast nálbrugðna og Rutt bendir á að bronsprjónarnir hefðu allt eins getað verið skartgripir, auk þess sem þeir voru alltof grófir til að hafa verið notaðir í hið hugsanlega hollenska prjónles. Vattarsaumur eða nálbragð Nálbragð hefur verið þekkt frá því a.m.k. 1000 f. Kr. og notað víða um heim. Hér á landi hefur fundist 10. aldar vettlingur gerður með nálbragði, á Arnheiðarstöðum í Fljótsdalshéraði. Myndin til hægri sýnir þennan fræga vött. Vilji menn fræðast meira um hann er bent á stutta grein eftir Margrethe Hald sem fjallar bæði um íslenska vöttinn og notkun nálbragðs víða um heim, „Vötturinn frá Arnheiðastöðum“ í Árbók hins íslenzka fornleifafélags 1949. Til gamans má nefna að sumir telja sig sjá röndótta nálbrugðna sokka á nautabana einum á mínóskri fresku í Knossos, Krít. Sú freska er talin máluð um 1500 f. Kr. Nærmynd af nautabananum má sjá hér, á síðunni Caldendar House, 2. Into the Labyrinth. Nálbragð hefur þann ótvíræða kost að það er mjög sterkt og raknar ekki upp. Ókosturinn er hins vegar sá að erfitt er að gera sæmilega teygjanlegar flíkur með nálbragði (kannski þess vegna sem menn hafa ekki brugðið nema rúmlega ökklaháa sokka) og einnig er þetta fremur seinleg aðferð, a.m.k. miðað við prjón. Til að halda sig við hefð í prjónasögu byrja ég á umfjöllun um koptísku sokkana sem þó eru alls ekki prjónaðir heldur nálbrugðnir, skv. rannsókn Dorothy Burnham 1972 sem víða er vísað í, t.d. í bókum Rutt, Turnau og Nancy Bush. Til þess tíma héldu menn að sokkarnir væru prjónaðir með „austrænu snúnu prjóni“ eins og bútarnir frá Dura Europos. Koptísku sokkarnir Nokkur pör af svona sokkum fundust í gröfum í Egyptalandi og eru taldir frá 3.- 5. öld. Egyptaland þeirra tíma var suðupottur ýmissa þjóðarbrota. Frá því um 30. f. Kr. varð Egyptland rómverskt skattland. Samt sem áður var gríska stjórnsýslumál skattlandsins og latína náði aldrei góðri fótfestu. Markús guðspjallamaður boðaði kristni í Egyptalandi og stofnaði patríarkadæmi árið 33. e. Kr. í Alexandríu, sem nú er næst stærsta borg Egyptalands og var frá fyrstu tíð ein mikilvægasta hafnarborg landsins. Koptíska kirkjan er einmitt talin með elstu kirkjudeildum í heimi. Eftir að Rómaveldi klofnaði (árið 395) varð Egyptaland hluti af Austrómverska ríkinu (Býsanska ríkinu), allt til þess að arabar hertóku landið á 7. öld. Með kristnum áhrifum komst á sú tíska að grafa lík fullklædd og vafin í sjöl og ábreiður, jafnvel hengi og veggteppi, í stað þess að gera úr þeim múmíur. Nýir greftrunarsiðir og hið þurra loftslag Egyptalands varð til þess að óvenju mikið af textíl hefur fundist frá 1.-6. öld. Tungumálið koptíska, sem var runnið af forn-egypsku, var ríkjandi tungumál á 3.-5. öld og þaðan er nafn sokkanna dregið. Koptíska varð líka mál kirkjunnar og gríska stafrófið var notað til að skrifa koptíska texta. Þetta sýnir kannski vel hve áhrif Grikkja voru mikil en auk þeirra bjuggu Sýrlendingar, Assýringar, gyðingar, Rómverjar og alls kyns þjóðarbrot í Egyptalandi á tímum koptísku sokkanna. Svo það er næsta ómögulegt að giska á hvaðan aðferðin við sokkagerðina er upprunnin en grísk og persnesk áhrif eru oft nefnd. Myndin að ofan til vinstri sýnir koptískan vattarsaumaðan / nálbrugðinn barnssokk. Hann er bersýnilega úr frekar grófu ullargarni. Sokkurinn fannst í Oxyrhyncus í Egyptalandi og er talinn frá því á 2. öld e. Kr. (Mér finnst líklegra að hann sé frá 3.-5. öld eins og aðrir svipaðir sokkar þótt heimildin, World Textiles. A Concise History segi annað.) Hann er nú varðveittur á safni háskólans í Manchester. Litla myndin krækir í stærri mynd af sokknum. Á undirsíðu bloggsins Sock It! er hægt að horfa á myndband sem sýnir aðferðina við nálbragðið og önnur undirsíða krækir í fjölda síðna með mismunandi útlistunum á hvernig skuli vinna slíka sokka (sjá krækjulista til hægri á þeirri síðu). Koptísku sokkarnir hér til hægri eru fullorðinssokkar, nálbrugðnir úr ullarþræði og eru taldir frá 3.-5. öld. Sokkarnir eru tásokkar að því leyti að hlutinn fyrir stórutá er brugðinn sér og hlutinn fyrir hinar tærnar sér. Þetta skýrist af því að Egyptar gengu í sandölum. Flestir telja að þeir séu nálbrugðnir frá tám og upp. Þannig voru líka elstu sokkar prjónaðir. Myndin er af sokkapari sem er varðveitt á safni Viktoríu og Alberts, í London. Litla myndin krækir í risastóra mynd þar sem sjá má hverja lykkju mætavel. Myndirnar eru birtar með leyfi safnsins. Í færslunni „Life of a Coptic sock“ er gerð grein fyrir fundarstöðum nokkurra koptískra sokka, og gerð þeirra. Og uppskrift að koptískum sokki með smávegis útskýringum á nálbragði má finna hér. Í rauninni er sniðið á koptísku sokkunum nauðalíkt japönskum tabi sokkum (sem tíðkast víst enn í Japan og eiga sér langa sögu þótt ekki hafi þeir verið prjónaðir) - sjá mynd af svoleiðis sokkum hér til hægri eða smelltu á krækjuna. Ég flokka þessar færslur undir nýjum bloggfærsluflokki, saga prjóns.

Heimildir:Bush, Nancy. 1994. Folk Socks. The History & Techniques of Handknitted Footwear. Interweave Press, Colorado 1994, s. 11-13.Rutt, Richard. 1989. A History of Hand Knitting. Interweave Press, Colorado 1989 (fyrst gefin út 1987), s. 28-32 Schoeser, Mary. 2003. World Textiles. A Concise History. Thames & Hudson, London, s. 62. Turnau, Irene. 1991. History of Knitting before Mass Production. (Agnieszka Szonert þýddi). Polska Akademia Nauk. Institut Historii Kultury Mareialnej. Varsjá 1991, s. 13-19. Aegyptus (rómverskt skattland), http://is.wikipedia.org/wiki/Aegyptus_(r%C3%B3mverskt_skattland) Dempsey, Jack. 2010. „Caldendar House, 2. Into the Labyrinth“. Clues to Minoan Time from Knossos Labyrinth. „Egypt, 1–500 a.d.“ á HEILBRUNN TIMELINE OF ART HISTORY, http://www.metmuseum.org/toah/ht/?period=05®ion=afe „Historical socks“, Sock Museum, http://www.sockmuseum.com/historical-socks Kang, Jun-suk. 2009. A History of Textiles in Egypt. Nemendaritgerð í AP European History Class, í Korean Minjok Leadership Academy. http://www.zum.de/whkmla/sp/1011/ignoramus/igno2.html#III Sock It! http://ancientegyptiansock.blogspot.com/ Í aðrar heimildir er krækt beint úr texta.

Fegursta tvíbanda silkiprjónið og vangaveltur um brugðið prjón

Harpa — Mon, 04 Apr 2011 21:02:54 +0000

Saga prjóns I Ath. að umfjöllun um þetta efni hefur verið færð á vef, sjá Sögu prjóns. Ég ætlaði reyndar að halda beint áfram í fyrstu prjónuðu sokkana en snérist hugur og ákvað að gera grein fyrir tveimur merkilegum prjónabútum fyrst. Richard Rutt telur í bók sinni The History of Hand Knitting langlíklegast að prjón sé upprunnið í hinu islamska Egyptalandi. Árið 641 náði Amr ibn al-As völdum í Egyptalandi og ríkti þar í umboði kalífans í Medína (sem hét Umar og var persónulegur vinur og ráðgjafi Múhameðs spámanns, þótt það komi prjónasögu kannski ekki mikið við). Amr ibn al-As gerði Fustat að höfuðborg ríkisins en þar er nú Kaíró.¹ Í Fustat fannst prjónabútur sem komst í eigu Dr. Fritz Iklé (1877-1946) sem bjó í Basel í Sviss. Iklé átti stórt einkasafn austurlenskra muna, sérstaklega gott úrval af glervörum og austurlenskum ofnum mottum og teppum en einnig annan textíl. Þessi merkilegi prjónabútur er nú glataður en varðveist hefur góð lýsing á honum í Mary Thomas's Knitting Book, útg. 1938, og svarthvít ljósmynd. Búturinn var aðeins 6,5 cm breiður, prjónaður úr silki og prjónið afar fíngert, u.þ.b. 15 lykkjur á cm. Munstrið var dökk-vínrautt á gullnum bakgrunni og prjónið austrænt snúið prjón. Aðferðin er hefðbundið tvíbandaprjón sem sást vel á röngunni. Mary Thomas segir að munstrið hafi verið prjónað á hvolfi, þannig hafi lykkjurnar snúið, en litla ljósmyndin sem hún birtir í sinni bók snýr rétt. „Ekkert glæsilegra sýnishorn af tvíbanda silkiprjóni hefur fundist: Þetta ber af öllu enn þann dag í dag“, skrifar hún.² Iklé aldursgreindi prjónlesið frá 7.-9. öld. Rutt bendir á að engar leifar af islömsku prjónlesi hafi verið taldar yngri en frá því um 1100 en auðvitað er ekki hægt að ganga úr skugga um hvort greining Iklé var rétt því stykkið er nú týnt og tröllum gefið. Til hægri sést litla svarthvíta ljósmyndin sem bók Mary Thomas varðveitir. Til vinstri er lítil mynd af munstrinu, sé smellt á hana opnast miklu stærri mynd. Ég teiknaði munstrið upp eftir svarthvítri smágerðri munsturteikningu Richard Rutt á s. 33 í bók hans en reyndi að sýna litina rétta, miðað við lýsingu Mary Thomas. Þótt menn hafi komist upp á lagið með að prjóna tvíbanda munstur fyrir um 900 árum, jafnvel fyrr, þá virðist nánast allt prjónles hafa verið prjónað í hring, þ.e.a.s. menn kunnu einungis að prjóna slétt prjón. Elstu dæmi um brugðnar lykkjur eru á sokkum Elenoru af Toledo, frá 1562 eða fáum árum fyrr. Á sokkunum hennar eru brugðnu lykkjurnar til skrauts. E.t.v. hafa menn komist upp á lag með að prjóna slétt og brugðið fram og til baka til prjóna hæl á sokk en engin sönnun þess hefur fundist. Frá því prjón varð til var því allt prjónles lengi vel rörlaga og ætti stykkið að vera flatt þurfti að klippa prjónlesið í sundur (líkt og menn gera við opnar lopapeysur nú á tímum). Yfirleitt sjást skil milli umferða vel á þeim stykkjum sem hafa varðveist en þau elstu eru reyndar flest sokkar. Ekki er vitað hve margir prjónar voru notaðir til að byrja með og ekki heldur hvers konar prjónar. Ýmislegt bendir til þess að þeir hafi haft króka á öðrum eða báðum endum, svipað því áhaldi sem nú er notað við tyrkneskt hekl og margir kannast við, en um það er þó ekkert vitað með vissu. Rutt nefnir samt dæmi af þremur bútum sem virðast hafa verið prjónaðir fram og til baka, sem þýðir þá auðvitað að kenningunni um að brugðið prjón sé miklu yngra en slétt er þar með kollvarpað eða hann geri ráð fyrir að menn hafi prjónað slétt fram og til baka. (Líkt og Kaffe Fassett hefur kynnt svo rækilega nú á tímum, í myndprjóni. Mig minnir að Fassett hafi sagst hafa lært aðferðina af júgóslavískum sveitakonum.) Dæmin sem Rutt nefnir eru tveir bútar í safni Carl Johann Lamm í Kulturhistoriska Museet í Lundi í Svíþjóð og einn bútur í Victoria & Albert safninu í London. Í The History of Hand Knitting er svarthvít mynd af öðrum bútnum í sænska safninu, á réttunni og röngunni. Sænsk-varðveittu prjónabútarnir eru í mörgum litum og prjónaðir úr ullargarni, með tvíbandaprjóni. En einnig eru íprjónuð munstur úr ólituðu bómullargarni. Á röngunni virðist að hvíta bómullargarnið sé notað í myndprjón (intarsia) en ekki tvíbandaprjón. Alveg eins er búturinn í safni Victoriu og Alberts, segir Rutt, hann er prjónaður með tvíbandaprjóni úr marglitu ullargarni en ólituð bómull einnig notuð og þeir hluta mynstursins prjónaðir með myndprjóni fram og til baka.³ Myndin er skönnuð úr bók Rutt og litla myndin krækir í miklu stærri mynd. Með því að rýna í stóru myndina af röngunni má skilja hvað Rutt á við. Næst vind ég mér örugglega í islömsku sokkana :) Og enn og aftur auglýsi ég eftir leiðréttingum á tækniorðaforða, t.d. íslenskun á „Cross Eastern Stitch“ og „intarsia“ þýði ég þetta rangt. Er til eitthvert íslenskt prjónaorðasafn?

1 Rutt, Richard. 1989. The History of Hand Knitting. Interweave Press, Colorado, s. 32-33. (Bókin kom fyrst út 1987.) Sjá einnig „History of Muslim Egypt“ á Wikipedia hafi lesendur almennan sögulegan áhuga. 2 Thomas, Mary. Mary Thomas's Knitting Book. Dover Publications, New York 1972, s. 19. (Bókin var fyrst gefin út af Hodder and Stoughton, Ltd., London 1938.) 3 Rutt, Richard. 1989, s. 36-39. Mér finnst þetta dálítið ótrúlegt því þetta þýðir að hefðbundið tvíbandaprjón er prjónað fram og til baka og mynsturprjón á stöku stað; Af hverju er ekki allt stykkið prjónað með mynsturprjóni? En ég þarf að verða mér út um litmynd sem til er af sambærilegu plaggi á V&A safninu til að sjá hvort þetta hafi verið praktísk aðferð því það ræðst auðvitað af því hversu símynstrað stykkið er.

OMG, skjaldarmerki og annað snakk

Harpa — Tue, 05 Apr 2011 18:38:21 +0000

Síðan ég hætti að skoða umræður um Æseif, vonda karla, góðar konur sem eru fótum troðnar í karlasamfélagi, Ómægod-hneykslunarblogg kerlinga af báðum kynjum, illa þjóðhöfðingja sem teljast réttdræpir (soldið mismunandi eftir bloggurum og effbéurum hverjir það nákvæmlega eru og sýnist reyndar sitt hverjum) og annað af sama tagi finn ég stóran mun á mér! Reyndar eru ekki nema rétt tveir sólarhringar sem ég hef staðið við þetta (hef oft ákveðið svona áður en dett alltaf "óvart" og "óforvarendis" í sorann) en það er greinilega gott fyrir sálina að slökkva á vælinu og úthúðuninni og hneyksluninni. Sumt blogg og sumir umræðuþræðir á FB minna mig samt skemmtilega mikið á ekta Raufarhafnarbúa (þ.m.t. skyldmenni) sem tala í ekta Raufarhafnartónfalli. Hef tekið eftir að ég les þau blogg ósjálfrátt (inni í mér) með slíkri norðlenskri syngjandi, þar sem málsgrein endar jafnvel áttund hærra, sem gerir hneykslun og skítkast miklu skemmtilegra. Kannski ég ætti að lesa þau upphátt? (Ef ég dett aftur í sorann ...). Lesendum færslunnar er bent á að ég hef hvergi heyrt þetta tónfall og þessa ítónun nema á Raufarhöfn, heyrist t.d. ekki á ættingjum frá Kópaskeri, hvað þá þegar vestar dregur. Mér finnst ég vera dálítið að hressast. Kannski er það ímyndun en það er þá ágætis ímyndun. Kannski virkar lyfið sem ég et núna (hef reyndar ekki mikla trú á því), kannski virka nálastungurnar, kannski er bara helvítis kastið að láta undan síga af eigin líffræðilegum ástæðum? En ég sætti mig við það að gera allt óendanlega hægt og óendanlega lítið í einu. Þetta lærist. Núna er ég t.d. að dunda mér við að klippa runna í garðinum og tek einn runna á dag, það hentar prýðilega og ég næ örugglega að klippa fyrir maíbyrjun :) Skipti helgarþrifum á þrjá daga (þegar ég var frísk, fyrir löngu, skveraði ég þeim af með annarri hendi á tveimur tímum), les pínulítið, skrifa pínulítið og geri yfirleitt allt í örskömmtum. Enda hef ég loksins fengið kort upp á að ég eigi að ör-yrkja. Það er miklu fínna að eiga svona kort heldur bara einhverja pappírsbleðla í möppu, skal ég segja ykkur. Og það er fínt að geta þó gert sitt lítið af hverju. Sem stendur er ég aðallega að setja mig inn í tákn, byrja náttúrlega á að komast inn í kirkjuleg tákn enda hangir það saman við heimildaleit um biskupshanska og jafnvel biskupssokka. Ofan á það bættust svo litafræði um biskupshanska og kardínálahanska og jafnvel prestahanska frá því laust fyrir 1000 og frameftir. Í leiðinni tók ég eftir hvað þessir biskupar hafa verið ansi hlýlega klæddir, í hverju fatinu yfir öðru svo nútíma útivistarfræðingur hefði orðið hreykinn af! (Allir sem eitthvað hafa stundað göngur og fjallgöngur vita hvað er óskaplega mikilvægt að vera í mörgum spjörum hverri yfir annarri ... þetta virðast kaþólskir biskupar hafa uppgötvað fyrir löngu enda eflaust skítkalt í kirkjum fyrr á tímum). Í dag fann ég mynd af biskupssokkum sem mér finnst dálítið hæpin - vissulega er þetta gamalt prjónles en ég á bágt með að trúa að kaþólskur biskup hafi látið sig hafa það að ganga með "Blessun Allah", prjónað út með kúfísku letri um ökklann. Þótt islömsk blessunarorð hafi ekki truflað spænska konungaætt er kannski doldið annað mál með kirkjuna ... en e.t.v. var biskupinn einföld og góð sál og hélt að þarna væri kominn smart munsturborði gerður með hinni spánnýju tækni? Svo ætlaði ég að teikna upp munstur af frægum "líksvæflum" (er ekki enn komin með tækniorðið á hreint en þessir tveir svæflar voru undir höfðum líka í kistu í steinþró ...) en lenti í vandræðum því heimildum ber ekki saman um litina. Ég hef áttað mig á því að þessi lita-ágreiningur hlýtur að stafa af skjaldarmerki ættarinnar. Og nú er ég að reyna að finna út hvunær kastelíska konungsættin breytti úr rauðum ljónum yfir í fjólublá ljón. Svona getur áhuga á hannyrðum skaffað manni alls konar aukaáhugamál. Einhvern tíma var ég búin að setja mig svolítið inn í þessa ætt og datt þá í hin og þessi drömu sem ekki gefa Íslendingasögunum neitt eftir en því miður hef ég gleymt því mestöllu og þarf að endurlesa. Það hjálpaði reyndar svolítið til þegar mér datt í hug í dag að athuga hvað fleira hefði verið í steinþrónum og fann út að hann Fernando de la Cerda (dáinn 1275) var klæddur í ljómandi fínan ofinn kyrtil (eiginlega kaftan) munstraðan með skjaldarmerkinu, með perlusaumaðan hatt með bútum úr skjaldarmerkinu og perlusaumað belti með ... giskið! En vefnaðurinn er voðalega upplitaður og sker svo sem ekki úr um hvort ljónin hafa einhvern tíma verið fjólublá eða rauð. Síðast þegar ég var að skoða þetta datt ég svo í forvera hans, Alfonso X af Kastelíu, sem var óskaplega merkilegur kóngur; þýddi stjörnufræði úr arabísku og einhverja heimspeki líka o.s.fr. ... en kemur því miður ekki hannyrðum neitt við. Fernando de la Cerda var einhvers konar óekta barn, átti samt að taka við ríkinu en dó á besta aldri og varð aldrei kóngur. Þetta slekti var svo einhvern veginn skylt henni Elenor sem var móðir Ríkharðs ljónshjarta ... og mig minnir að a.m.k. ein verulega vond kona hafi verið með í ættardrömunum. Hvergi nokkurs staðar á hinum víða veraldarvef eða í bókum sem ég hef skoðað finn ég myndir af hönskunum Maföldu litlu, sem var holað í aðra steinþróna með hinum Fernandó-inum og öðrum svæflinum. Lýsing bendir til að þetta hafi verið ómerkilegir hvítir prjónaðir línhanskar og auk þess einstaklega illa farnir en það væri samt gaman að berja þá augum. Lífið er sem sagt skárra en verið hefur um langt skeið. Að vísu er ég kramaraumingi líkamlega og verð að leggja mig á daginn eins og litlu börnin. Og nætursvefn er alltaf jafn spennandi ófyrirsjáanlegur - sumar nætur eru OK, aðrar nætur ekki.

“Það þýðir ekkert hér um bil við ritun sögunnar”

Harpa — Sat, 16 Apr 2011 01:26:30 +0000

Þetta er bein tilvitnun í opnuviðtal við Gunnlaug Haraldsson ritara Sögu Akraness, sem birtist í nýjasta Skessuhorni (13. apríl 2011). Ég hef hugsað mér að gera þessi orð að mínum en ekki að gera vinnulagið að mínu. Í rauninni er þetta ótrúlegt viðtal, svo ekki sé meira sagt! Eins og alþjóð veit er blaðsíðan í Sögu Akraness þyngdar sinnar virði í gjaldeyri, gott ef hún var ekki verðlögð á 10.000 kall síðast þegar ég vissi, miðað við hvað búið er að greiða söguritanda sem engu skilaði af sér fyrr en um miðjan janúar á þessu ári. Hann hóf verkið 1997 og enn hefur ekkert komið út, kemur þó fram í lok viðtals að bráðlega muni fyrri tvö bindin (af þremur) birtast í „firnastóru broti”. Sem sagt: Liðin eru 14 ár og það eina sem Skagamenn hafa séð eru firnamargar fundargerðir Ritnefndar Sögu Akraness (heitir í greininni sögunefnd Akraness) og núna mynd af söguritara með margar möppur í baksýn, sem ku fullar af dýrmætum ljósritum sem nýtast hafa (munu?) við söguritunina. „... hátt í 200 bréfabindi ... um 500 síður í hverju bréfabindi. Þessi gögn hefur söguritari leitað uppi í skjalasöfnum, pælt í gegnum þau, afritað og slegið inn í tölvu, sumt stafrétt en gert útdrátt úr öðrum og jafnvel þýtt gömul embættisskjöl úr dönsku.” Ja, ég skal segja ykkur það! Úr dönsku! Borið saman við simpla doktorsritgerð þá eru ætluð 3- 4 ár til að klára svoleiðis í Hugvísindadeild (t.d. er í sagnfræði- og heimspekideild miðað við 3 ára vinnu en 4 ár í íslenskudeild), má sækja tvisvar um framlengingu í eitt ár ef gildar ástæður eru fyrir hendi. Ég kíkti á tvær svoleiðis ritgerðir uppi í hillu, önnur er um 270 síður, hin tæpar 500 síður (sú er í heldur stærra broti en gerist og gengur). Hvorug er myndskreytt. Af heimildalista verður ekki betur séð en höfundarnir hafi verið duglegir að leita, pæla o.s.fr. á skjalasöfnum og þýtt úr talsvert fleiri málum en dönsku. Saga Akraness verður rúmlega 1100 síður og brotið eins og áður sagði firnastórt. En vonandi er talsvert af myndum á þessum síðum, a.m.k. ef einhver von á að verða til þess að ímyndaður lesandi komist í gegnum hana. Raunar hef ég aldrei skilið þegar fólk gumar af lengd sinna ritsmíða. Það er líklega afleiðing af margra ára kennsluferli þar sem kennari vann stöðugt að því að fá nemendur til að bulla minna, vera kjarnyrtari og halda sig við efnið í stað þess að einblína á síðufjölda. Eða afleiðing af vefsíðugerð í meir en 15 ár þar sem maður lærir þá gullnu reglu „Less is more”. (Ekki að ég brjóti hana ekki hikstalaust ef því er að skipta ... og álít að hún eigi ekki við um blogg af mínu tagi þótt hún eigi kannski eitthvað við vefina sem ég slæ.) Það má því ætla að Saga Akraness verði ígildi svona fjögurra doktorsritgerða í efnisöflun og efnistökum, miðað við þá gífurlega vinnu sem höfundur tíundar í þessu viðtali. Í viðtalinu er slegið upp kortum af Ljóðhúsum og Akranesi + Kjalarnesi og nánast látið að því liggja að höfundurinn hafi uppgötvað samsvaranir í örnefnum og dregið af því þá ályktun að þeir Bresasynir hafi komið af þeim slóðum. Um Ljóðhús segir að hún sé „stærst hinna fjölmörgu eyja í klasanum vestur af Skotlandi”. Ég held að flestir hafi heyrt talað um Suðureyjar (a.m.k. þeir sem hafa verið nemendur mínir) og óþarfi sé að kalla þær „klasann vestur af Skotlandi”. Þessi örnefnasamsvörun hefur verið þekkt lengi, í fljótu bragði man ég eftir Gísla Sigurðssyni og Helga Guðmundssyni sem hafa fjallað um þetta en líklega einnig Svavar Sigmundsson og eflaust fleiri. Svo þetta er nú ekki nein stórkostleg uppgötvun Gunnlaugs! Og ályktunin um uppruna landnámsmanna á Akranesi og Kjalarnesi hefur margoft komið fram einmitt í tengslum við samsvaranir örnefnanna. En kortið í Skessuhorninu er sérteiknað og sjálfsagt nýborgað og algerlega ólæsilegt svo kannski halda einhverjir lesendur að þetta séu glæný merkistíðindi. Ég veit ekki hvaða tilgangi viðtal á heilli opnu átti að þjóna. Aflát? Það hefur a.m.k. mistekist því viðtalið einkennist af gorgeir. Þeim sem hafa nasasjón af fræðilegum vinnubrögðum finnst það e.t.v. fyndið? En ég forhertist enn í þeirri skoðun að þetta rit skuli aldrei inn fyrir mínar dyr. Það er nóg að hafa þegar greitt sinn part í þessum 100 milljónum sem bærinn er búinn að spreða í verkið, með útsvarinu sínu. (Leiðréttið mig í kommenti ef talan er röng, hugsanlega hefur Jón Bö. fengið eitthvað af þessum peningum fyrir bindin af Sögu Akraness sem hann skrifaði ekki.) Mér er ekki kunnugt hvað bærinn hefur svo blætt í myndirnar sem væntanlega skreyta verkið eða hversu mikið hann borgar Uppheimum fyrir að gefa verkið út. (Uppheimamenn eru skynsamir og gera sér örugglega grein fyrir því að þessi bók selst ekki svo varla taka þeir fjárhagslega ábyrgð sjálfir.) Þeir Skagamenn sem ég hef heyrt tjá sig um framtakið eru fjúkandi reiðir yfir þessu gæluverkefni bæjarins(nema einn, sem var í ritnefndinni árum saman, gott ef ekki formaður á tímabili, og hefur sjálfsagt átt sinn þátt í að skaffa Gunnlaugi þetta verkefni) og ég veit ekki um neinn sem gæti hugsað sér að kaupa þetta. En bæjarapparatið fær líklega megnið af lagernum sem einstakar stofnanir geta svo spreðað í merkisafmælisgjafir eða aðrar merkisgjafir næstu hálfu öldina. Nú er ég sjálf að skrifa sögu, ekki Skagans heldur prjóns. Svei mér ef ég þýði ekki af ensku, dönsku og þýsku við verkið og hugsanlega verð ég að droppa á skjalasafn þegar á líður, vona þó ekki því nokkrar framfarir hafa orðið í að gera gamalt íslenskt efni aðgengilegt á vefnum og miklu meiri framfarir í að gera álíka útlent efni aðgengilegt á sama stað. Ég hef safnað heimildum á aðskiljanlegum bókasöfnum en reyndar þurft að kaupa nokkrar bækur að utan því þær eru ekki til hér á landi. Af heilsufarsástæðum vinnst mér hægt. En tíminn sem mun taka að skrifa um sögu prjóns frá upphafi verður þó aðeins brotabrot af þeim tíma sem tók að skrifa sögu svæðisins hér og þeirra örreytiskota sem hér voru. Og kannski er aðalmunurinn sá að ég tek ekki krónu fyrir verkið, það verður öllum aðgengilegt og hvorki hægt að mæla í blaðsíðum né broti því það birtist á vef. En að sjálfsögðu mun ég hafa „það þýðir ekkert hér um bil ...” að leiðarljósi þótt ég kunni betur við að orða það svo að vel skuli vanda það sem lengi á að standa eða maður verði sæll af verkum vel. Prjónasöguvefurinn er í fæðingu - sjá http://this.is/harpa/saga_prjons/index.html. Athugasemdir eru vel þegnar.

Facebook, goðsagnir og notkun

Harpa — Mon, 18 Apr 2011 01:04:07 +0000

Ég hef undanfarið lesið bloggið hennar Evu Haukdsdóttur, Sápuóperu, mér til mikillar ánægju. Því fer fjarri að ég sé alltaf sammála henni en hún skrifar ákaflega góðan texta og skoðar oftast mál frá ýmsum hliðum. Síðustu tvær færslur Evu fjalla um Facebook, annars vegar "Þú ert með nauðgara á vinalistanum þínum" og hins vegar "Er facebook að gera okkur sjálfhverfari?" Í þeirri síðarnefndu vísar hún í höfundarlausan pistil á Róstrum, "Tengsl milli sjálfsdýrkunar og Facebook-notkunar". Loks sá ég að Sölvi Tryggvason rær á sömu mið enda heldur hann sig auðvitað í þeim umræðuefnum sem hann telur í tísku hverju sinni, í pistlinum "Fall Fésbókar" í dag en Sölvi stenst náttúrlega engan veginn samanburð við Evu og er í rauninni óþarfi að lesa þá stuttu bullfærslu. Hún minnir mjög á bölsýnisraddir um að internetið væri bara bóla og í versta falli til óþurftar, sem heyrðust víða laust fyrir 1990, hér á landi. Kannski eru orð gömlu frúarinnar í Downtown Abbey (var að horfa á síðasta þáttinn á danska, í dag): "Fyrst kemur rafmagnið, svo sími; Mér finnst ég vera persóna í skáldsögu eftir H.G. Wells!" dálítið lýsandi fyrir viðhorf Sölva, fyrrum andstæðinga internetsins og bænda þegar leggja átti símalínur forðum. Svo við byrjum á Róstur-greininni þá hefst hún svona: "Facebook-notendur eru almennt úthverfari og uppfullari af sjálfsást en þeir sem ekki nota síðuna samkvæmt rannsókn sem gerð var í Ástralíu, en niðurstöður hennar voru gerðar opinberar í tímaritinu Computers in Human Behavior nú á dögunum." Málfarið gefur strax tóninn um gæði greinarinnar (þótt ég sé ekki málfarsfasisti að upplagi þá þekki ég orðið unglingaþýðingar hvort sem Pjattrófurnar eða aðrir standa að þeim). Önnur gullkorn fylgja fljótlega: "Spurningar snéru að þáttum á borð við úthverfu, geðfeldni, vandvirkni, taugaveiklunar og opins huga gagnvart því að upplifa nýja reynslu. Einnig tilhneigingar til sjálfsdýrkunar, feimni, einmannaleika, og að lokum því sem einkenndi Facebook-notkun hvers og eins." Ég kíkti á rannsóknina sjálfa, "Who uses Facebook? An investigation into the relationship between the Big Five, shyness, narcissims, loneliness, and Facebook usage" og sá að greinarhöfundur Róstra var ekki bara illa máli farinn í sínu móðurmáli heldur illa fær um að skilja enskan texta því það sem eftir er haft er sumt rangt og sumt oftúlkað. T.d. eru höfundarnir ekki prófessorar heldur önnur dósent og hin nemandi. Og þetta er ekki einstæð rannsókn af því flestar svona rannsóknir hafi verið unnar af háskólanemum áður heldur vegna þess að notendahópar sem hafa verið rannsakaðir hafa oftast verið háskólanemar. Í þessari rannsókn var hluti úrtaksins utan háskóla og eldra fólk en háskólanemar (í hópunum var fólk á aldrinum 18-44 ára). Niðurstöður rannsakenda eru varlega orðaðar, bent er á að úrtakið hafi verið afar lítið og að val þátttakenda kunni að hafa verið mislukkað; jafnvel hafi menn logið til að komast að í rannsókninni. Jafnframt sé hætta á að vægi þeirra sem nota internetið sérstaklega mikið hafi verið of hátt í rannsókninni því allir þátttakendur voru valdir af netinu. Að vísu kom fram að þeir sem hafa sérstaklega sterka sjálfsdýrkunarpersónuleikadrætti nota FB umfram aðra en bent var á að þeir þekkust vel úr af því að þeir leggi ofuráherslu á myndbirtingar. Feimið fólk reyndist ekki nota FB meir en hver annar en fólk sem skoraði hátt á hugsýkiskvarða (höfundur í Róstrum kallar það taugaveiklað) skoðaði FB meir en aðrir, oft án beinnar þátttöku á FB. Einsemd meðal þeirra sem ekki notuðu FB mældist meiri en einsemd þeirra sem notuðu FB. O.s.fr. Það sem einkum stingur í augu í þessari rannsókn sem sýndi "sláandi niðurstöður", að mati Róstrapennans, er að úrtakið var einungis 1158 FB-notendur og 166 manns sem ekki notuðu FB. Leikmaður eins og ég setur stórt spurningarmerki við fámennið, einkum í samanburðarhópnum, og spyr hvort þetta geti mögulega talist marktæk rannsókn. Ég hef samt litlar áhyggjur af unglingunum sem lepja vitlaust upp rannsóknarniðurstöður og greina ekki milli vel og illa unninna rannsókna því hver les svo sem Róstur? Eva Hauksdóttir veltir upp mörgum spurningum í sambandi við þessa grein og vitnar í eigin FB, þar sem henni gengur illa að finna áberandi sjálfsdýrkendur eða "taugaveiklað" lið. Ég hugsa að ég myndi lenda í sömu vandræðum. Aftur á móti nota ég sjálf FB mikið vegna einangrunar og pappírslega séð fell ég undir "taugaveiklaða" fólkið (vegna sjúkdómsins þunglyndis) þótt ég telji mig fremur úthverfan persónuleika að öllu jöfnu (vonandi samt ekki með sjálfsdýrkunarpersónuleikaröskun). Augljóslega notar fólk sem ekki kemst út úr húsi dögum, vikum eða mánuðum saman þau verkfæri sem bjóðast til að eiga samskipti við fólk. Auk þess á ég oft erfitt með tal, sérstaklega í síma, þegar ég er mikið lasin. Hin færslan hennar Evu, "Þú ert með nauðgara á vinalistanum þínum" fannst mér enn betri. Þar er annars vegar fjallað um vinalista - hins vegar hið áhugaverða sjónarmið að suma glæpi megi fyrirgefa eða a.m.k. líta fram hjá (sýna miskunnsemi) eftir að afplánun lýkur en aðrir fyrnist aldrei í huga fólks. Ég er mjög sammála umfjöllun Evu en finnst þó að hún gleymi ákveðnum hluta fólks, cyberpaths, þ.e. siðblindum, sem eignast hafa víðar veiðilendur með tilkomu samskiptasíðna á netinu, ekki hvað síst FB. Ég sé ekkert því til fyrirstöðu að hafa kynferðisafbrotamann eða ofbeldismann á mínum vinalista ef ég er viss um að viðkomandi hefur iðrast og afplánað og sé ólíklegur til að endurtaka leikinn. Oft stafar glæpurinn af stjórnleysi sem fylgir fylleríi eða vímuefnamisnotkun, eins og Eva bendir á, og fyllibyttur geta orðið ágætis manneskjur þegar þær verða edrú og ná tökum á lífi sínu. Öðru máli gegnir um siðblinda. Ég kæri mig ekki um að skaffa álitlegan vinkonulista sem svoleiðis menn geta notað til að húkka næsta fórnarlamb. Eini kosturinn við siðblinda er að þeir eru svo fáir, um eða innan við 1% af körlum, miklu færri konur og þótt þeir svífist einskis er auðvelt að sjá við þeim þekki maður einkennin, því trixin eru þau sömu og aðferðir afar fyrirsjáanlegar. Gallinn er sá að af því svo lítið hefur verið talað um þessa alvarlegu geðröskun hér á landi vara sennilega fáir / fáar konur sig á manngerðinni. Talandi um vini: Ég hef þá stefnu að halda í tiltölulega fáa vini (talan 99 er óskatala). Um daginn tók ég til og eyddi uppundir 40 manns af listanum. Þetta var fólk af ýmsu tagi, t.d. fólk sem ég þekkti lítið sem ekkert og hafði aldrei nein samskipti við, fólk sem var að drekkja mér í rósum og leikföngum og öðru FB-drasli, fólk sem skrifaði ótal statusa á dag um æseif eða hneykslisfærslur um hvað þessi eða hinn stjórnmálamaðurinn, leiðtoginn, verkalýðsforinginn eða bara einhver í fréttum þann daginn væri heimskur, spilltur o.s.fr., þ.e. fólk sem virtist hafa einstaklega neikvæða sýn á lífið og vera afar upptekið af því að hneykslast á öðrum. Síðarnefnda hópnum fylgdi síðan iðulega dræsa af kommenterum sem stundum fóru langt langt yfir strikið í skikkanlegri framkomu. Ég hugsaði með mér að ef ég sæktist eftir svonalöguðu gæti ég náttúrlega alveg eins legið yfir fésbókarkommentum við DV "fréttir", moggabloggum um fréttir eða skítkast kommentera á Eyjunni. Eða lesið DV-blogg. Og af því ég sækist ekki eftir illmælgi sérstaklega þá kastaði ég þessum vinum fyrir róða. Það þýðir hins vegar ekki að það megi ekki minnast á pólitík svo ég sjái á minni FB. Það sem skiptir máli er hvernig það er gert. Ég var orðin hundleið á að skruna kannski meir en skjáfylli niður fésbókina mína á morgnana til að reyna að finna eitthvað sem mig langaði að lesa eða kommentera við, einhvers staðar innan um draslið. Svo það var grisjað. Ég hélt eftir fjölbreyttum hópi FB-vina; ættingjum, góðum vinum, fyndnu fólki, fólki sem mér finnst ég eiga eitthvað sameiginlegt með, fólki sem mér finnst gaman að vera ósammála, fólki sem ég þekki í kjötheimum og fólki sem er einstaklega jákvætt og gleður mig oft með jákvæðri lífssýn þótt ég sé ekki sammála þeim um alla hluti. Fólkið sem ég á sitthvað sameiginlegt með er ekkert endilega fyndið, orðheppið eða jákvætt en það er nú vegna þess að margir þeirra hafa sinn djöful að draga. Það fólk er raunsætt og gefur mér mikið. Ein fyrrum FB-vinkona mín (sem mér fannst sjálf oft skemmtileg en þessi kommenterahirð í kringum hana hefði gert dýrling að grátkonu eða púka!) benti á að maður gæti "falið" vini sem maður vildi ekki sjá stöðuuppfærslur frá. Þeir sem eiga yfir þúsund vini, jafnvel mörg þúsund, hljóta að grípa til einhverra svoleiðis ráða. Þetta að "fela" vini minnti mig svolítið á óhreinu börnin hennar Evu. Átti ég að eiga fullan fésbókarskáp af álfum? Mér finnst þetta dálítið óheiðarleg aðferð en sjálfsagt eru margir ósammála mér um það. En hver sníður sína FB að sínum þörfum. Það þýðir ekkert að vera að væla yfir hvernig FB er, hvort þar séu aðallega sjálfhverfir, úthverfir sjálfsdýrkendur, taugaveiklað, einmana fólk eða að maður geti ekki losnað við fésbókina sína nema brjóta tölvuna. Það þýðir ekkert að væla yfir að maður eigi svo marga vini að aldrei sé neitt bitastætt að finna á fésbókinni manns. Það þýðir ekkert að pósta bréf út og suður til að tilkynna einhverju fólki að það geymi óæskilegan vin í sínu vinasafni. Það eina sem maður getur gert er að passa sína eigin FB, velja sér sína eigin vini og leyfa öðrum að lifa sínu FB lífi eins og hverjum og einum finnst réttast. Alveg eins og maður passar sitt eigið blogg og sinn eigin tölvupóst. Af hverju ætti annað að gilda um Facebook?

Upplyfting Uppheima og meira um „stórvirkið“ Sögu Akraness

Harpa — Thu, 21 Apr 2011 01:52:47 +0000

Svei mér ef ég get ekki sett upp enn einn greinaflokkinn - a.m.k. er ég staðráðin í að skrifa Sögu Sögu Akraness, sem er stórmerkileg, að mínu mati erkidæmi um neópótisma (sem hefur verið nefndur klíkuskapur á alþýðlegri íslensku), algeran skort á samviskubiti eða eftirsjá þótt ritun hafi dregist von úr viti og fé ausið óþrjótandi í hítina og ýmsum öðrum heillandi þáttum. En þessi færsla er sprottin af auglýsingu útgáfufyrirtækisins Uppheima í dag: Þeir splæstu í opnu í Póstinum (vikulegum auglýsingasnepli okkar Skagamanna) og tilkynna útgáfu tveggja binda Sögu Akraness þann 19. maí (og eru með forsölutilboð, svo ég auglýsi nú fyrir hið góða útgáfufyrirtæki, í þessari færslu). Í auglýsingunni eru ekki spöruð stóru orðin! Má nefna að ritið er bæði kallað „SANNKALLAÐ STÓRVIRKI“ og „Fjársjóður öllum Akurnesingum og áhugafólki um sögu Íslands.“ Fyrsta klausan segir: „Þetta tímamótaverk er ótæmandi brunnur upplýsinga og fróðleiks um hvaðeina sem snertir sögu Akraness og varpar jafnfram nýju ljósi á uppruna fólks í landnámi Bresasona.“ (Pósturinn, miðvikudaginn 20. apríl 2011, 16. tbl., 14. árg., miðopna.) Ég varð paff yfir að lesa enn einu sinni þessa staðhæfingu um nýja ljósið á landnámsmenn. Reikna með að þarna sé vísað í söguritara sem segir um þær rannsóknir sínar: „Í þessu samhengi finnst mér tengingin við Suðureyjar afskaplega forvitnileg, bæði vegna Akraness og nálægra byggða beggja vegna Hvalfjarðar. Skýrt dæmi er hin nána samsvörun örnefna á eyjunni Lewis, eða Ljóðhúsum, við örnefni á svæðinu frá Mosfellssveit að Hafnarfjalli. ... Af þessari samsvörun og ýmsu öðru finnst mér að megi draga þá ályktun að frumbyggjarnir hér um slóðir hafi komið frá þessu norræna-gelíska menningarsvæði og flutt með sér örnefni af heimaslóð líkt og þeir Íslendingar gerðu sem fluttust til Vesturheims undir lok 19. aldar.“ (Þórhallur Ásmundsson. „Það þýðir ekkert hér um bil við ritun sögunnar.“ Viðtal við Gunnlaug Haraldsson. Skessuhornið 15. tbl. 14. árg. miðvikudaginn 13. apríl 2011, s. 15. Feitletrun mín.) [Myndin sýnir áhyggjufulla drottninguna úr hinum frægu Lewis-taflmönnum.] Þetta er vissulega áhugavert efni en því fer fjarri að Gunnlaugur hafi uppgötvað nokkurn skapaðan hlut í þessu efni hvað þá að þarna sé varpað nýju ljósi á uppruna fólks í landnámi Bresasona. Ég reikna með að hann vísi rækilega í heimildir sínar í ritinu en það gerir hann ekki í viðtalinu heldur má nánast skilja sem svo að þetta hafi hann uppgötvað sjálfur. Sama gildir um auglýsingu Uppheima; hún er í skásta falli hártogað sannleikskorn nema svo vilji til að einhverjar tímamótauppgötvanir aðrar leynist í bókinni (sem ég hef vitaskuld ekki barið augum fremur en aðrir Skagamenn). Árið 1955 benti Hermann Pálsson á það í bók sinni Söngvar frá Suðureyjum, s. 14, að í Ljóðhúsum sé Esjufjall og þar skammt frá Kjós, eins og á Íslandi. Hann nefnir einnig að í Kjós sé Laxá og bendir á að flestar víkur og vogar beri norræn heiti og nefnir þar á meðal Sandvík og Leirvog. [Hermann er að tala um Lewis, oft nefnd Ljóðhús í íslenskum heimildum en heitir Leòdhas á gelísku sem talið er þýða mýrlendi. Lewis er hluti af Lewis-Harris, sem er stærsta eyjan í Suðureyjaklasanum.] Þetta tekur Helgi Guðmundsson upp í bók sinni Um Kjalnesinga sögu. Nokkrar athuganir, s. 109 (Studia Islandica 26, útg. 1967) og segir: „Það má gera ráð fyrir að landnámsmenn hafi að einhverju leyti flutt með sér örnefni úr heimahögum sínum.“ Hann bendir svo á vandamálið að um leið og norrænir menn náðu yfirráðum yfir Lewis var gelíska tekin upp (áður var töluð péttneska á eyjunum, sem menn telja að hafi verið keltneskt tungumál, e.t.v. skylt bretónsku og welsku, en gelíska er aftur á móti önnur grein keltneskra tungumála) og því séu norræn örnefni nú mörg í gelískri mynd á Lewis. Helgi telur svo upp fjölda örnefna í 20 km loftlínu sem endurspeglast nánast í sömu mynd og sömu fjarlægðarhlutföllum frá Hafnarfjalli til Mosfellssveitar. Hann bendir á að mörg örnefnin séu ekki sjaldgæf „en örnefnaraðirnar eru athyglisverðar og geta stutt það, að Landnáma fari rétt með uppruna landnámsmanna á þessum slóðum.“ (s. 110) Það er dálítið athyglisvert að bera þetta saman við orð Gunnlaugs í viðtalinu í Skessuhorninu, svo ekki sé meira sagt. Helgi hefur svo fjallað nánar um þetta í bókinni Um haf innan. Vestrænir menn og íslenzk menning á miðöldum. (Háskólaútgáfan, 1997) og segir á s. 194: „Af þessu verður kannski ekki dregin önnur ályktun en sú að örnefnin hafi verið gefin á svipuðum tíma á báðum stöðum.“ Það passar ágætlega við þá kenningu að norrænir menn hafi lagt undir sig Lewis á 9. öld og haft með sér gelíska þræla; bæði norrænan og gelískan hafi nánast strax útrýmt péttnesku (eða öllu heldur Péttunum kálað) og menn hafi jafnvel almennt verið tvítyngdir á norrænu og gelísku. Úr því péttnesku heitin voru ekki lengur til þurftu norrænu ribbaldarnir að gefa landslaginu ný nöfn og gelísku þrælarnir gerðu eins. Svo flutti slatti af norrænu ribböldunum annað, t.d. til Íslands, og tóku kannski með sér nokkra gelíska þræla eða ambáttir til karnaðar sér, jafnvel eiginkonur. Lewis hélst aftur á móti undir Noregskonungi til ársins 1266. Bæði Helgi Guðmundsson og Hermann Pálsson hafa fjallað ítarlega um örnefni og uppruna vestrænna landnámsmanna, sjá bók Helga sem minnst var á í fyrri málsgrein og bók Hermanns, Keltar á Íslandi (Háskólaútgáfan, 1996). Báðir hafa vakið athygli á hve litlar upplýsingar eru um landnámsmenn Akraness og hve mikill munur er á á lýsingu Sturlubókar og Hauksbókar Landnámu, sem eru aðalheimildir fyrir því. Í Sturlubók segir: „Bræður tveir námu Akranes allt á milli Kalmansár og Aurriðaár; hét annar Þormóður; hann átti land fyrir sunnan Reyni og bjó að Hólmi. Ketill átti Akranes fyrir vestan og fyrir norðan Akrafell til Aurriðaár. Hans son var Jörundur hinn kristni, er bjó í Görðum; þar hét þá Jörundarholt.“ Í Hauksbók segir aftur á móti á þessa leið: „Þormóður hinn gamli og Ketill Bresasynir fóru af Írlandi til Íslands ... þeir voru írskir. Kalman var og írskur ...“ [Í Sturlubók er Kalman ekki tengdur við Bresasyni en sagt á öðrum stað „Maður hét Kalmar suðureyskur að ætt.“ Raunar segir á samsvarandi stað í Hauksbók: „Maður hét Kalman suðureyskur.“] Í Hauksbók er troðið inn sem víðast írskum uppruna enda taldi Haukur lögmaður sem lét skrifa bókina að hann væri sjálfur af írskum konungsættum. Sagnir um að Ásólfur alskik, sem bjó m.a. í Innra-Hólmi og var barnabarn Ketils Bresasonar, hafi verið írskur og um hans írskættuðu kraftaverk (helgisagnir) eru í útgáfu Hauks. Sömuleiðis upplýsingar um að kirkjan á Innra-Hólmi hafi verið helguð Kólumkilla, St Columba, þjóðardýrlingi Íra (sem kristnaði reyndar Suðureyjar fyrir daga norrænna íbúa þeirra). Þetta er ágætlega rakið bæði í bók Helga Guðmundssonar, Um haf innan, og í bók Hermanns Pálssonar, Keltar á Íslandi, og báðir byggja mjög á rannsóknum Jóns Jóhannessonar á Landnámu. Um helstu handrit Landnámu má lesa á Vísindavef. Loks má geta þess að Hermann Pálsson staðhæfir að þar sem landnámsmenn voru taldir írskir hafi kristni lítt haldist eftir landnám en miklu fremur þar sem landnámsmenn voru taldir suðureyskir. Væri gaman að vita hversu sterk kristnin reyndist í landnámi Bresasona, sem gæti gefið frekari vísbendingar um uppruna landnámsmanna :) Hugsanlega hefur Gunnlaugur söguritari fundið einhver fleiri örnefni sem styðja suðureysku speglunarörnefnakenninguna. Ég vona það því þessi fræði má rekja meir en hálfa öld aftur í tímann og geta því alls ekki borið uppi nýja auglýsta ljósið Uppheima. Tiltölulega nýlega hafa menn haldið á lofti nýrri kenningu um nafnið á Skilmannahreppi, sumsé að þar sé suðureyska árheitið „Sheil“ grunnurinn. Reyndar er þetta ekki talið gelískt orð heldur eitt af örfáum péttneskum orðum sem varðveist hafa á Suðureyjum, m.a. á Lewis. Og um er að ræða ágiskun og ég hef aldrei heyrt rökin fyrir kenningunni um Skilmannahrepp, einungis að þau þyki heldur hæpin. En þessi kenning er a.m.k. tiltölulega ný af nálinni - ekki hálfrar aldar gömul. Ég á enn eftir að muna hvar ég hef séð kortið sem Gunnlaugur hefur látið teikna upp á nýtt í bókina sína, sem sýnir samsvörun örnefnanna sem Helgi Guðmundsson og Hermann Pálsson hafa marg-fjallað um (og fleiri - ég mátti bara ekkert vera að því að lúsleita í bókasafninu í dag heldur greip það sem hendi var næst). Hugsanlega er kortið komið úr einhverri af bókum Magnúsar Magnússonar ... hugsanlega rifjast upp fyrir mér hvar ég sá kortið og hugsanlega getur einhver lesandi upplýst málið. Af því sem ofan hefur verið rakið er ljóst að kenning um suðureyska landnámsmenn á Akranesi og í nágrenni er hundgömul og vel þekkt. Hún hefur einnig verið vel rökstudd af virtum fræðimönnum. Hvaðan kemur þá þessi mikla áhersla á að landnám hér hafi verið írskt og við skulum halda upp á írska daga á sumrin og Skagamenn þáðu minnismerki frá Írum, til minningar um írskt landnám? Sú hugmynd styðst eingöngu við Hauksbók Landnámu sem fyrir lifandis löngu var bent á að væri heldur hlutdræg þegar kæmi að Írum! En henni hefur verið haldið mjög á lofti hér á Skaganum, t.d. í þessari klausu sem er á vef Akraneskaupstaðar undir yfirskriftinni „Nánar um hina Írsku [svo] arfleifð“: „Írar námu land á Akranesi og í bókinni Akranes – saga og samtíð er þennan texta að finna: „Litlu eftir 880 komu af Írlandi tveir bræður, þá talsvert fullorðnir, ásamt uppkomnum börnum og öðru fólki. Eiginkvenna þeirra er eigi getið. Þessir bræður voru Þormóður og Ketill Bresasynir, bornir og barnfæddir á Írlandi, en af norskum ættum. Bresasynir námu Akranes allt, Þormóður sunnan Akrafjalls og Ketill norðan. ...“ Og hver skyldi hafa skrifað textann í þessari 23 síðna ljósmyndabók, sem heitir reyndar Akranes: saga og samtíð og kom út 1998? Enginn annar en okkar góði söguritari, Gunnlaugur Haraldsson. Meira að segja Jón Böðvarsson, sem ekki þótti þó skila góðu verki, skrifaði í sína útgáfu af sögu Akraness að það væri alls ekkert víst að Bresasynir væru írskir, þeir hefðu líklegast komið frá norrænu-gelísku svæði og svo telur hann nokkra möguleika, þ.á.m. Suðureyjar, Orkneyjar og Skotland. Svoleiðis að nútímaþjóðsagan um að Ketill og Þormóður hafi verið bornir og barnfæddir á Írlandi verður ekki rakin til hans og þá ekki heldur ferðamannahúllumhæið Írskir dagar. Sem hljóta að breytast í Suðureyska daga eftir að „Stórvirkið“ birtist og þá getum við látið unglingana okkar leika Þórgunnu, Hrapp og Þjóstólf, í stað grænna írskra álfa og veifað máttugri hlutum en grænum og appelsínugulum blöðrum ;) Þetta er orðin svo löng færsla að ég geymi mér umfjöllun um staðhæfinguna „geymir yfirgripsmikla og þaulunna lýsingu á samfélagi bænda og sjómanna á átakatímum, þegar sjóþorpið Akranes byggðist upp“ (tilv. í fyrrnefnda auglýsingu Uppheima), þótt ég hafi verið búin að finna nokkur ansi skemmtileg dæmi um orðið sjóþorp (sem er sem sagt ekki nýyrði sem Gunnlaugur hefur fundið upp, eins og mér var sagt í dag). Sú færsla býður líka upp á spennandi tengingu við skólamál, sem er jú alltaf jafngaman að fjalla um. Og Saga Sögu Akraness er kapítuli útaf fyrir sig. Reyni að gera henni nokkur skil fljótlega. Biskupsglófar og útprjónaðar svissneskar dýrlingaskjóður frá miðöldum verða að bíða um stund.

Notalegir dagar, ný orð, prjón og dútl

Harpa — Tue, 26 Apr 2011 01:10:43 +0000

Undanfarnir dagar hafa verið ósköp ljúfir. Þegar maður sefur á nóttunni eru dagarnir nefnilega ljúfir, svo ég tali nú ekki um ef maður fær sér middagsblund á daginn líka. Nú sé ég við dægursveiflu-leiðréttingarpillunum, sem virka óvart öfugt á mig og fokka gersamlega upp þeirri litlu dægurstillingu sem í mér býr, með öðrum pillum. Samviskulaust! Gamla ráðið, að sofa úr sér þunglyndið eða ná a.m.k. smá leiðréttingu yfir í normal með svefni, er jafn gott og gilt og venjulega. Að vísu verður manni kannski ekki mikið úr verki en á hinn bóginn verður manni enn minna úr verki svefnvana. [Myndin sýnir hina sallarólegu Fr. Dietrich í venjubundinni stellingu ofan á sænginni minni. Mætti margt af henni læra, t.d. æðruleysið sem m.a. felst í því að sofa svona 23 tíma á sólarhring ef páskahret eða veður vott er úti.] Aukaverkun af aðallyfinu er að ég þoli illa sykur og langar ekki í sykur. Það er slæmt upp á holdafar en gott fyrir hina á heimilinu sem fengu gefins stærstan hluta af páskaegginu mínu :) Blessunarlega hefur veðrið einmitt verið þannig að ég þarf síður en venjulega að koma mér upp samviskubiti yfir að vera inniklessa og frábitin hollum göngutúrum. Svoleiðis að ég hef getað dútlað við hitt og þetta, aðallega samt hangið í tölvunni og reyndar eytt talsverðum tíma í að reyna að fatta hvernig sögu sögu Akraness er varið. Flækjustigið hækkar eftir því sem fleiri fundargerðir eru lesnar. Samt eru mál sögð "í farvegi" öðru hvoru og gladdi mig að sjá þessa gömlu klisju sem ég heyrði svo oft á sínum tíma brúkaða af stjórnendum að mér rann orðið kalt vatn milli skinns og hörunds þegar orðskrípið bar á góma einn ganginn enn, í denn. En það er svo langt síðan að þegar ég rakst á klisjuna núna var það næstum eins og að rekast á gamlan kunningja - eins og þegar einhver segir "Olræt" (sem minnir mig reyndar alltaf óvart á aumingja Súsönnu "olræt", flak sem hugsanlega má enn sjá af Höfðanum á Raufarhöfn) eða nefnir blessaðan stakkinn sem allir voru að skera fyrir svona þremur áratugum eða hvaða aðra útjöskuðu slettuna sem hvarf aftur úr málinu. Svo hafa rekið ný orð á fjörur mínar, t.d. nýtt hugtak í dag, Makedóníuheilkennið, sem einmitt skýrði prýðilega annars illskiljanlegar klisjur í fundargerðunum sem ég var að lesa, svo ég tali nú ekki um þann eina fund sem ég hlustaði á (endaði með eyrnafíkjur því ekki er tæknin á hljóðritun bæjarstjórnarfunda upp á marga fiska og vonlaust að hlusta á beint úr tölvunni). Lærði svo annað flott orð í fyrradag, sumsé íslensku hljóðlíkinguna "nef-pot-ismi" fyrir nepotisma. Finnst það ná merkingunni glettilega vel. Og komst að því að Jóni Trausta fannst Akranes fegursta "sjóþorpið" á Íslandi (en sama sinnis voru nú ekki Eyrbekkingar um sitt sjóþorp, notandi þó fyrstir orðið, upp úr 1850). Gaman að sagnaritari Akraness skuli pikka upp norðurþingeyskt orðalag (eða eyrbekkst) og gera að sínu og mættu fleiri taka sér til fyrirmyndar. (Algerlega utan við þetta er áhugavert nýmæli sem rætt er á FB, ekki á mínum þræði samt, þar sem tveimur snjöllum mönnum hefur tekist að rökstyðja ansi vel að Kryztur skuli skrifast bæði með y og z. Pottþétt rök fylgja, a.m.k. frá sjónarhóli öryrkja og alþýðupíku, en ég veit ekki alveg hvort starfandi íslenskukennarar féllust á þessi góðu rök.) Ég segi ekki að Saga Sögu Akraness sé jafnspennandi og siðblinda eða handprjónaðir biskupsglófar á miðöldum en hún er meira spennandi en Furðustrandir Arnaldar svo það má svo sem vel una sér við að greiða úr flækjum og reyna að greina hvernig eitt leiðir af öðru og þræðir hanga saman ... enda hef ég ákveðið að fara jafnvel á skjalasafn einsog alvöru fræðimaður til að skoða uppfitina og fyrstu þræði. Að vísu er skjalasafnið á bókasafninu, sem er sjálfsagt ekki nema svona 50 - 100 m í burtu en samt: Ég hef aldrei farið á skjalasafnið áður. Talandi um uppfit þá lauk ég loksins í kvöld við sokkapar sem á að passa við legghlífar sem ég prjónaði fyrir talsverðu (til að passa við kjól og ég er alltaf að drepast úr kulda svo svellþykkar sokkabuxur duga illa). Ég sá nefnilega í hendi mér að legghlífar + lausir sokkar væru miklu sniðugri en háleistar einir saman. Í ljós kom að teygjan í alpakkagarninu var eitthvað léleg og legghlífarnar héldust bara almennilega uppi (á miðju læri) væru þær nýþvegnar og teygðar ... og ég með eilífar kálfslappir fyrir vikið. En nú hef ég komið því í verk að prjóna ofan á langa stroffið með færri lykkjum og á fínni prjóna og viðbótin nýtist prýðilega sem sokkabönd. Svo nú get ég gengið í kjól, útprjónuðum legghlífum sem líta út eins og háleistar en samt komist í háhæluð þröng stígvél (sem aldrei gengi ef sokkarnir væru líka prjónaðir) og innanhúss bruggðið mér í lág-inni-sokka í stíl. Þessu prjónelsi hefur fylgt sjónvarpsgláp og má þakka Ben Húr fyrir megnið. Lokahnykkurinn var svo ágæt mynd á RÚV í kvöld og reyndar lét ég mig hafa það að hlusta með öðru eyranu á sænska Júróvissjónbesserwissera í korter af því ég var að ganga frá endum og mátti ekki vera að því að skipta um stöð. Eiginlega fór ég bara inn á bloggið til að hreinsa út óværu (þurfti að kæfa spam sem rignir inn þessa dagana) svo þetta er illa ígrunduð (svo orðað fyrir menntavísindafólk) og óskipuleg (svo orðað fyrir fræðimenn halla undir númerakerfi) færsla. Sem sagt: Mín bíða spennandi framtíðarverkefni, á borð við fyrstu ferð á skjalasafn og nálastungur á morgun, deit við Djáknann á Myrká fljótlega (sé ekki ástæðu til að skýra þetta nánar) og svo ætti ég nú að fara að drífa í að segja upp stöðunni minni og jafnvel huga að uppboði á kennslugögnum eða stórhendingum og tiltekt uppi í skóla. Skítt með tiltektina en visst vesen fylgir uppsögn, starfslokatilkynningu og biðlaunum sem ég verð þá að þiggja og fokkar upp örorkulífeyrinum á meðan o.s.fr.

Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“

Harpa — Sat, 30 Apr 2011 13:36:39 +0000

Saga Sögu Akraness I Undanfarna viku hef ég reynt að setja mig inn í söguna sískrifuðu, þ.e.a.s. reynt að átta mig á hvers vegna bæjarfélagið mitt hefur eytt ómældu fé í að láta endurskrifa sama hluta sögu Akraness aftur og aftur. Þetta er flókin saga sem ég reyni að gera skil í nokkrum bloggfærslum. Enn eru ekki öll kurl komin til grafar í heimildaöflun en ég reikna með að geta skrifað færslurnar smám saman ... ekki á sautján árum heldur á næstu vikum. En byrja auðvitað á byrjuninni. Þessum færslum er safnað í sérstakan færsluflokk, sem sjá má á flokkalista hér til hægri. Fyrirsögn þessarar fyrstu færslu er að hluta tilvitnun í fyrirlestur Hallgríms hreppstjóra Jónssonar. Það er upphaf þessa máls að Ketill og Þormóður Bresasynir námu land í kringum Akrafjall og af frændum þeirra, fylgdarliði og afkomendum fer nokkrum sögum en næsta fáum af þeim sjálfum. [Myndin sýnir landnám þeirra bræðra, sem afmarkaðist af Urriðaá og Kalmansá. Rauða brotalínan sýnir hvernig þeir skiptu landinu milli sín.] Mætti með góðum vilja kalla sumt af þessum fornu sögum „sögu Akraness“ því nessins og nánasta umhverfis er getið á stöku stað. Það er ekki þó efni þessarar umfjöllunar að tína saman brot úr fornritum. Sömuleiðis sleppi ég yfirleitt að geta einstakra greina og þátta sem hafa verið skrifuð um sögu Akraness en tek fram að margt af slíku efni er ljómandi gott og vel unnið. Hugmyndir um að skrifa sérstaka sögu bæjarins Akraness og svæðisins í kring koma ekki fram fyrr en talsvert er liðið á síðustu öld. Hallgrímur hreppstjóri og fyrirlestur hans Þó virðist nokkur hefð komin á að telja fyrirlestur Hallgríms hreppstjóra Jónssonar, fluttan 1889, um lífið á Skaganum síðastliðin 100 ár, sem fyrsta innlegg í sögu Akraness. [Myndin er af Hallgrími hreppstjóra.] Þar sagði Hallgrímur m.a. um sagnafátækt af þessu útnesi: „Þetta frásöguleysi er líka eðlilegt, því hér hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki - en einstakir menn og þjóðirnar hefja bæina og löndin. Sem sagt, hafa aldrei á Skaganum verið fram yfir miðja þessa öld, neinir menn, sem kveðið hefur að. Enginn lærður maður, hvorki til munns né handa, enginn embættismaður búið þar, ekki svo mikið sem presturinn, ekkert skáld, sem plássið hefði getað borið minjar um í bæjarrímu eða formannavísum, eða nokkrar ritsmíðar sem getandi sé.“¹ Kannski er öll síðari tíma vinna við ritun sögu Akraness í og með til að hrekja þessa kenningu Hallgríms hreppstjóra? Héraðssaga Borgarfjarðar Í kringum 1935 var unnið að ritun Héraðssögu Borgarfjarðar af miklum metnaði. Út komu tvö bindi með ýmsum þáttum eftir marga höfunda og hið þriðja fjallaði um skólann á Hvanneyri. Áformað var að fjalla sérstaklega um sögu Akraness, „Sögu Akraness og væntanlega utan Skarðsheiðar er nú verið að safna til og skrá, og eru líkur til, að hún, komi á sínum tíma út sem sjálfstætt bindi héraðssögunnar.“ (Kristinn Stefánsson í Tímanum 7. maí 1936) eða verði a.m.k. „langur þáttur og fróðlegur“ (Kr. Þ., væntanlega Kristleifur Þorsteinsson, í Lögbergi 31. des. 1936). Ekkert virðist hins vegar hafa orðið úr þessari ætlan. Ólafur B. Björnsson: Saga Akraness I og II Ólafur B. Björnsson (1895-1959) fæddist á Akranesi og bjó hér alla tíð. Hann gaf sjálfur út tímaritið Akranes í 17 ár, þar sem birtust margir þættir, frásagnir og viðtöl sem vörðuðu lífið á Skaganum og sögu plássins og safnaði Ólafur miklu efni um þetta. Svo réðst hann í útgáfu á Sögu Akraness, sem átti að verða í fimm bindum. Einungis Saga Akraness I og II komu út (1957 og 1959) því Ólafur lést áður en verkið var fullunnið, var þá langt kominn með þriðja bindið. Þessu virðist hann að mestu hafa áorkað á eigin spýtur og í hjáverkum með öðrum störfum. Bæjarstjórnin styrkti hann þó í upphafi með 10.000 kr. framlagi. (Væri gaman að vita hvað sú upphæð 1957 er há á núvirði.) Efnisþættirnir sem Ólafur náði að gera skil í þessum tveimur ritum eru: Saga fyrstu jarða á Skaga, saga sjávarútvegs og saga verslunar á Skaganum. Ég hef oft gluggað í þessar bækur og finnst þær mjög skemmtilegar, ekki hvað síst af því Ólafi er persónusaga hugleikin sem og lýsingar á mannlífinu á ýmsum tímum og mér finnst hann segja vel frá. (Hef þó séð þess getið að honum hafi verið stirt um skrif en hef ekki tekið eftir því sjálf.) Bækurnar eru myndskreyttar en auðvitað eru myndirnar svarthvítar. Sömuleiðis má í þeim finna kort (yfir bæjarstæði, mið og fleira), töflur (yfir hundraðatal jarða, aflamagn o.fl.) og ég sé ekki betur en hann vísi í fjölbreyttar heimildir; prentaðar, munnlegar og óprentuð skjöl. Því miður auðnaðist Ólafi ekki að fjalla um nema afmarkaða þætti en það væri gaman að vita hvað varð um allt það efni sem hann hafði safnað til ritunar Sögu Akraness. Það efni er tíundað í „bréfabindatali“ í viðtalinu sem ég vísa í hér að neðan. Sennilega er það upphaf þeirrar hefðar að lýsa vinnu við ritun sögu Akraness í bréfabinda- og blaðsíðutali gagna fremur en afrakstri eða afköstum. Innbundin eintök af tímaritinu Akranesi og Sögu Akraness I og II er hins vegar auðvelt að nálgast á bókasafni bæjarins og bera myndarskap og elju Ólafs gott vitni. Um ritunarstörf frumkvöðulsins Ólafs B. Björnssonar má m.a. lesa í viðtalinu „Ekkert gerir sig sjálft“ í Þjóðviljanum 27. ágúst 1958 og um æviferil hans í minningargrein sem Ásmundur Ólafsson skrifaði um hann á hundrað ára fæðingarafmæli hans, í Morgunblaðinu 6. júlí 1995. Áform bæjarstjórnar um að gefa út framhald af sögu Ólafs B. Björnssonar [Viðbót 16. maí 2011: Í lítilli frétt í Tímanum 19. apríl 1978, „Flytur þætti úr sögu Akraness“, er sagt frá smáblaðinu Umbroti sem kom út á Akranesi á þeim tíma. Í grein sem Þorsteinn Jónsson skrifaði í þá nýútkomið Umbrot, 4. tbl., er „birt samþykkt sem gerð var af bæjarstjórn Akraness 1964, þar sem samþykkt var að láta semja og gefa út framhald af sögu Akraness, sem Ólafur B. Björnsson hóf útgáfu á árið 1957, og skildi [svo] fé varið úr bæjarsjóði til útgáfunnar. Nefnd var skipuð og fjárveitin fékkst en ekkert var gert í málinu.“] Næsta skref í söguritun Akraness var að bæjarstjórn Akraness samþykkti um mitt ár 1967 að láta gera tvennt í tilefni þess að 100 ár voru liðin frá því að Akranes fékk verslunarréttindi: Annað var að gera afsteypu af höggmynd Marteins Guðmundssonar, Sjómaður, og komst það í verk; sú stytta stendur niðri á Akratorgi og er ofast kölluð Sjómaðurinn. Hitt var að „láta semja og gefa út framhald af Sögu Akraness, sem Ólafur B. Björnsson hóf útgáfu á árið 1957. Ráðinn verði ritstjóri að verkinu í samráði við eigendur höfundarréttarins og fé varið út bæjarsjóði til útgáfunnar.“ (Sjá „Minnismerki sjómanna á Akranesi“, frétt dags. 16 júní 1964 í Alþýðublaðinu 17. júní 1964.) Mér finnst áhugavert að árið 1967 hafi bæjarstjórnin haft sinnu á að huga að höfundarrétti. E.t.v. var hún eingöngu með rétt á titlinum í huga, líklegar þó með aðgang að því efni sem Ólafur hafði þegar safnað og handritið að III. bindinu í huga. Ekki er ljóst hvort átti að ráða einhvern einn söguritara eða einungis ritstjóra sem byggði þá væntanlega á því sem til var fyrir og sæi um að verkið yrði klárað (gæti þess vegna hafa átt að fá marga höfunda til að skrifa einstaka þætti). En af hverju varð ekkert úr því að framhaldið væri skrifað? Eins og stór hluti íbúa Akraness er ég aðflutt, á ekki ættir að rekja til Skagans, er ekki innvikluð í fótboltann og veit ekki hvers vegna ekkert gerðist í söguritun áformaðri 1967. Var ráðinn ritstjóri? Eða var ráðinn söguritari sem engu skilaði af sér? Eða tímdi bærinn aldrei að eyða fé í framhaldið af Sögu Akraness I og II? Víst er að hefðu þessi loforð eða samþykkt bæjarstjórnar Akraness árið 1967 haldið hefði miklu öngþveiti og fjáraustri sem síðar tók við í sagnaritun Akurnesinga verið forðað. Kannski getur einhver lesandi upplýst málið? Áhrif Háskólans í Lundi og „Safn til sögu Akraness“ Hér er ekki lýst ákveðinni atrennu að skrásetningu á sögu Akraness heldur einhvers konar undirbúningsvinnu sem átti að leiða til einhvers konar niðurstöðu sem ætti að vera hægt að nota í einhvers konar tilgangi, e.t.v. skrásetningu sögu byggðarlagsins. Þetta skiptir þó máli því vinnan hefði átt að skila góðum grunni fyrir framtíðarsöguritara. Sjálf tel ég að hugmyndafræðin sem tiltölulega fámennur hópur aðhylltist, eigandi það sammerkt að hafa stundað nám í Háskólanum í Lundi laust fyrir 1980 (og e.t.v. loddi stefnan eitthvað lengur), hafi haft sitt að segja síðar meir þegar hið rándýra ævintýri um söguna sískrifuðu hófst og hélt áfram í meir en tvo áratugi. Þess vegna get ég þessa hér. Árið 1975 stofnuðu íslenskir nemar við Háskólann í Lundi „Félag þjóð- og fornleifafræðinema“. Félagið samdi plagg, „Hugmynd að þjóðminjastofnun á Íslandi“ sem var sent ýmsum stofnunum og söfnum hérlendis og virtust þessir nemar í upphafi hafa hug á samstarfi við þau. En samstarfið gekk ekki, sem kemur reyndar ekkert á óvart þegar yfirlýsingar hluta þessara námsmanna í fjölmiðlum 1976-78 eru lesnar. Þeir vissu nefnilega allt miklu betur en aðrir og gáfu hikstalaust í skyn að þeir sem til þessa hefðu staðið að þjóðháttasöfnun, fornleifauppgreftri, skráningu hvers konar o.þ.h. á Íslandi hefðu verið illa menntaðir fúskarar.² Strax vorið 1976 hóf lítill hópur störf við „réttframkvæmdar“ svæðisrannsóknir eða mannlífsrannsóknir, að sögn að frumkvæði námsmannanna í Lundi. Fyrir valinu varð svæðið sunnan Skarðsheiðar. Eitt af mörgu sem rannsaka átti sérstaklega var útgerðarsaga Akraness „sem lítt hefur verið könnuð þjóðfræðilega, þótt margt hafi verið um hana ritað frá öðrum sjónarmiðum“ svo sem lýst er yfir í „Athugun af nýjum sjónarhóli: Byggðasaga sveita sunnan Skarðsheiðar“ í Tímanum 4. júlí 1976, s. 39. Vinnan 1976 fólst einkum í frumsöfnun ritaðra heimilda og skipulagðri skráningu þeirra; að fara gegnum örnefnaskrár og fara í viku könnunarleiðangur þar sem aflað var upplýsinga um fornar minjar og aðrar sögulegar leifar. Var þess vænst að með því móti fengist nokkur mynd af menningarsögu þjóðarinnar. Í þessum sex manna hópi voru: Þorsteinn Jónsson, nemandi í þjóðháttum og fornleifafræðum við Háskólann í Lundi, og Þorlákur Helgason, útskrifaður í hagfræði og mannfræði (þessi tveir voru einkum í forsvari fyrir hópnum), Inga Dóra Björnsdóttir, Guðmundur Hálfdánarson, Margrét Hermannsdóttir og Eiríkur Guðmundsson. Sagt var að þetta væru nemar og fullnemar (svo) í fornleifafræði, þjóðhátta- og þjóðfræðum, þjóðfélagsfræðum og sagnfræði. Til verkefnsins fékkst myndarlegur styrkur úr Vísindasjóði þrjú ár í röð, 1976, 1977 og 1978, og líklega einhverjir fleiri styrkir.³ Er skemmst frá því að segja að engin merki um hina miklu söfnun hópsins sjást við leit í gagnasöfnum á Vefnum (en hafi mér yfirsést merkisplögg frá þessum hópi bið ég lesendur vinsamlegast að benda mér á það í athugasemdum). Þetta fólk snéri sér flest skömmu síðar að öðrum viðfangsefnum og engin ritverk, t.d. skýrslur, greinar eða annað sem varðar þessar merku mannlífsrannsóknir sunnan Skarðsheiðar eru skráð eftir þau í Gegni, með einni undantekningu. Í Akranes. Fornleifaskrá, sem Adolf Friðriksson og Orri Vésteinsson unnu fyrir Fornleifastofnun Íslands og var gefin út 1999 er einskis frá þessum hópi getið í heimildarskrá utan þessarar einu undantekningar. Auðvitað er hugsanlegt að djúpt í iðrum Þjóðskjalasafns sé að finna einhvern afrakstur þessa þriggja sumra verkefnis en það svo vel varðveitt að þess sjáist ekki spor á Vefnum. Undantekningin er framtak Þorsteins Jónssonar. Hann setti árið 1978 upp sýningu í Bókhlöðunni sem nefndist „Akranes gamla tímans“ og hafði safnað til hennar gömlum ljósmyndum af Skaga allt frá aldamótum 1900. Þorsteinn segist í viðtali hafa „unnið að undirbúningi verkefna um menningarsögu Akraness í „Safn til sögu Akraness“ einkum byggðaþróun Akraness. Hefur hann skilað skýrslu um timburhús á Akranesi fyrir aldamót. Þegar að þeim þætti verkefnisins kom að safna á einn stað ljósmyndum, uppdráttum og teikningum varð honum ljóst að frá Akranesi var miklu meira af myndefni en hann hafði grunað. Varð það tilefnið til sýningarinnar. Að baki hennar liggur tveggja mánaða sjálfboðavinna Þorsteins og hefur hann því gripið til þess ráðs að hafa ljósmyndirnar til sölu ...“⁴ Engar frekari upplýsingar um „Safn til sögu Akraness“ finnast í leit á Vefnum og óvíst hvort það verk hafi átt að birtast á prenti eða einhverju öðru formi eða geymast í kössum. Ég man ekki til þess að hafa séð nein „verkefni um menningarsögu Akraness“ en ef einhver veit meira um þetta eru upplýsingar vel þegnar. E.t.v. hefur Þorsteinn hugsað sér að skrifa eitthvað um sögu Akraness. En það gerði hann ekki - hins vegar skrifaði hann sögur nokkurra annarra byggðarlaga ásamt fjölda ættfræðirita, nokkurra stéttartala og rita annars eðlis.⁵ Ástæðan fyrir því að ég get sérstaklega þessarar skrýtnu vinnu í rannsóknum á byggðarsögu sveita sunnan Skarðsheiðar (skrýtnu að því leytinu að hún virðist eftir á séð ekki hafa skilað neinu en hafa verið ákaflega auglýst og uppblásin á sínum tíma, af aðstandendum) er að mig grunar að hugmyndafræðin frá Lundi hafi haft sín áhrif löngu seinna. Ekki hvað síst sú skoðun þarmenntaðra að þeir einir kynnu réttar aðferðir við rannsóknir og skráningu á sögu byggðarlaga. Viðbót 8. maí 2011: Þorsteinn Jónsson upplýsti í símtali mánudaginn 2. maí að hann hefði notað tækifærið á þessari sýningu sem sagt er frá hér að ofan til að safna gömlum myndum af Akranesi og skrá upplýsingar um nokkur hundruð óskráðar myndir af fólki sem til voru á Byggðasafninu í Görðum. (Hið sama kemur fram í viðtali við Þorstein, „Akranes gamla tímans“ í Vesturlandsblaðinu. Málgagni Alþýðubandalagsins á Vesturlandi 1. tbl. 3. árg. 16. jan. 1979, s. 5.) Það sem skiptir þó öllu meira máli er að á meðan á sýningunni stóð skráði Þorsteinn örnefni eftir upplýsingum sem eldri safngestir gáfu. Alls sóttu um 6000 gestir þessa sýningu og komu sumir, aðallega eldra fólk, dag eftir dag. Þorsteinn var með stórt grunnkort af Akranesi eins og það leit út 1901 og færði jafnóðum inn á það örnefnin og upplýsingarnar. Akranesbær keypti sýninguna (stækkuðu myndirnar) að henni lokinni og fékk ódýrt. Öllum upplýsingum, þ.á.m. örnefnakortinu, skilaði Þorsteinn svo upp á Byggðasafnið í Görðum. Það merkilega er að starfsfólk Ljósmyndasafns Akraness, Skjalasafns Akraness og Landmælinga Íslands hefur aldrei heyrt um þetta örnefnakort og aldrei séð það en þætti í því talsverður fengur. Sömuleiðis hafði Ljósmyndasafn Akraness ekki heyrt af þessum stækkuðu myndum sem Akranesbær keypti af Þorsteini. Hugsanlega er þetta góss geymt upp á Byggðasafninu, mér tókst ekki að ná í upplýsingar um það, en mér þykir þó fremur ólíklegt að kortið sé þar því seinna meir lagði forstöðumaður Byggðasafnsins frá 1979, Gunnlaugur Haraldsson, þunga áherslu á örnefnasöfnun og einmitt örnefnakort, þegar hann tók sæti í svokallaðri Ritnefnd um sögu Akraness árið 1987. (Eftir að Gunnlaugur tók svo við sagnaritarastarfinu sjálfur lagði hann enn meiri áherslu á ýmiss konar örnefnakort og örnefnasöfnun en það er ekki efni þessarar færslu.) [9. maí - viðbót: Forstöðumaður Byggðasafnsins, Jón Allansson, staðfesti að örnefnakortið af Akranesi 1901 er geymt uppi á Byggðasafni og ljósmyndirnar sem bærinn keypti á sínum tíma eru líka þar.] Þorsteinn Jónsson kannaðist ekki við að hafa skrifað neitt rit sem héti eitthvað í líkingu við það sem Adolf Friðriksson og Orri Vésteinsson telja upp í heimildaskrá í sinni skýrslu, Akranes. Fornleifaskrá, og er þar væntanlega enn eitt dæmið um frámunalega léleg vinnubrögð í heimildaskrá Adolfs og Orra. Þorlákur Helgason staðfesti í símtali sama dag að ekkert hefði komið út úr þriggja sumra svæðisrannsókn á byggð sunnan Skarðsheiðar. Engum gögnum hefði verið skilað neins staðar, hugsanlega hefði verið skilað einhverjum skýrslum um verkefnið [það hlýtur að hafa verið gert því ella hefði tæplega fengist styrkur þrjú ár í röð frá Vísindasjóði, auk annarra styrkja] og hefði verið til eitthvert handrit um eitthvað af þessari vinnu væri það löngu glatað.] Framhaldið, sem komið er: Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ...

1 Tilv. í Hallgrím er fengin úr formála Ólafs B. Björnssonar að Sögu Akraness I, s. 6-7, útg. 1957. Fyrirlestur Hallgríms hét „Lífið í Skaganum síðastliðin 100 ár“ og var fluttur í nýreistu barnaskólahúsi hér í bæ þann 13. janúar 1889. Hallgrímur hóf sögu sína 1789 þegar Ólafur Stephensen stiftamaður bjó á Innra-Hólmi og átti Skagann. Þá bjuggu hér 67 manns í 10 moldarbæjum og þrem tómtúsbúðum. Árið sem Hallgrímur flutti fyrirlesturinn hafði íbúum Akraness fjölgað upp í tæplega 600 manns sem bjuggu í 16 bæjum, 36 timbur- og múrhúsum og 34 tómthúsbúðum. Um fyrirlestur Hallgríms má fræðast í þeim tveimur sögum Akraness sem út hafa verið gefnar og væntanlega einnig í þeirri þriðju sem kemur út 19. maí næstkomandi. Einnig má benda á „Frá Akranesi 24. marz:“ í Ísafold 17. marz 1889. Af því Hallgrími lá talsvert illt orð til Stefánunga í þessum fyrirlestri hafa sumir hampað honum sem sérstökum vini alþýðunnar. En Hallgrímur var ódauðlegur gerður í heimildaskáldsögu Þorsteins frá Hamri, Hallgrímur smali og húsfreyjan á Bjargi: söguþáttur úr Borgarfirði, sem kom út hjá Iðunni árið 1990. Þar kemur nokkuð vel fram að Hallgrímur hreppstjóri var ekki sérstakur vinur alþýðunnar. 2 Hér og í næstu efnigreinum er endurorðað og samantekið úr ýmsum greinum í fjölmiðlum enda var hópurinn ákaflega yfirlýsingaglaður í fyrstu. Sjá: „Svæðisrannsókn á byggð sunnan Skarðsheiðar - yfirgripsmikil rannsókn á sögu heils byggðarlags“. Alþýðublaðið 3. júlí 1976, s. 4 „Fundu íslenzka spunavél í haughúsinu“. Morgunblaðið 20. ágúst 1976 „Athugun af nýjum sjónarhóli: Byggðasaga sveita sunnan Skarðsheiðar“. Tíminn 4. júlí 1976, s. 39 „Svæðisrannsókn á byggðinni sunnan Skarðsheiðar“. Þjóðviljinn 4. júlí 1976, s. 24 „Stúdentar á rannsóknarferð um landið. Svæðisrannsókn“. Stúdentablaðið 28. júlí 1976, s. 5 „Nýstárlegar rannsóknir: Mannlíf sunnan Skarðsheiðar“. Dagblaðið 2. júlí 1976 3 Sjá ofangreindar heimildir og einnig: Frétt í Morgunblaðinu 25. júní 1977 um úthlutun Vísindasjóðs Frétt í Morgunblaðinu 25. júní 1978 um úthlutun Vísindasjóðs „Um milljónafélag stúdenta“ eftir Árna Björnsson. Alþýðublaðið 30. júní 1978 „Um „prófhroka" og „milljónafélag stúdenta" Athugasemd frá Margréti Hermannsdóttur“. Morgunblaðið 4. júlí 1978. „Athugasemd frá skrifstofu Þjóðminjasafns Íslands“ og „Tvö úr hópi „þjóðháttasafnara 1976“ skrifa: Heiður þeim sem heiður ber“. Þjóðviljinn 7. júlí 1978, s. 9. 4 „Akranes gamla tímans“. Þjóðviljinn 20. desember 1978. Eftir Þorstein Jónsson liggur Hús og býli á Akranesi sem virðist eingöngu aðgengilegt í Bókasafni Akraness. Verkið er 147 síður og í því eru myndir, teikningar og uppdrættir. Þetta er óprentað handrit ársett 1978. Adolf Friðriksson og Orri Vésteinsson telja í heimildaskrá við Akranes. Fornleifaskrá, útg. 1999: Þorsteinn Jónsson. „Þættir úr sögu Akraness. Húsheiti á Akranesi, fyrri hluti, 2 þáttur“ (Ópr.) og hafa hugsanlega fengið eitthvert handrit hjá höfundinum. Reyndar er heimildaskrá Adolfs og Orra illa unnin og í henni óafsakanlegar villur svo erfitt er að draga af henni ályktanir. Kannski eru þeir að vísa í fyrrnefnt Hús og býli á Akranesi. 5 Byggðasögur Þorsteins Jónssonar eru skráðar í ritröð sem kallast Íslendingar, ættir, byggðir og bú, nema sú elsta. Hann virðist standa einn að þessari ritröð og hafa ritað sögurnar að beiðni og fyrir tilstyrk viðkomandi sveitarfélaga. Af bókfræðiupplýsingum í Gegni er óljóst hversu mikið Þorsteinn hefur ritað þessar bækur sjálfar eða hversu mikið verið ritstjóri yfir ritun annarra. Byggðasögurnar eru: Eylenda: mannlíf í Flateyjarhreppi á Breiðafirði (útg. 1996), Kjalnesingar: ábúendur og saga Kjalarneshrepps frá 1890 (útg. 1998); Hrunamenn: ábúendur og saga Hrunamannahrepps frá 1890 (útg. 1999); Eyja- og Miklaholtshreppur: ábúendur og saga Eyja- og Miklaholtshrepps frá 1900 (útg. 2000) og Kolbeinsstaðahreppur: ábúendur og saga Kolbeinsstaðahrepps frá 1900 (útg. 2000).

Ætti ég að blogga um …

Harpa — Wed, 04 May 2011 22:30:28 +0000

Enn vinn ég að næstu færslu um SSA (Sögu Sögu Akraness) og er sammála þeim þrautreynda söguritara að heimildaleit og úrvinnsla heimilda getur verið tímafrek. Reikna þó með að geta hnoðað saman næstu færslu fyrir helgi ... ekki að liggi neitt á ... ekki að málið sé glænýtt ... En útaf ákv. vísu sem ég fékk á FB (takk fyrir hana, S.) fór ég aðeins að spá í hvort ég ætti kannski að blogga um eitthvað annað. Blogga svokallað milliblogg (MB). Þá eru helstu kostirnir náttúrlega: Sjúkdómablogg, sem ég nenni ekki því FB virkar svo ágætlega fyrir heilsufarsstatusa og ekkert hefur breyst. Endursagnarblogg af ýmsu tæi. Lesendum ætti að vera ljóst að ég er mjög höll undir svoleiðis blogg, sumum, einkum sumum afkomendum, jafnvel til skapraunar. Endursagnarblogg í dag gæti verið sígild og síendurtekin umræða um besserwissara í málefnum geðsjúklinga. Liggur beint við að fjalla um Steinþór vísindasagnfræðing, sem enn og aftur vill beina því til okkar pilluætanna hve heimskar við erum að falla fyrir útspekúleruðum geðlæknum sem eru nánast á mála hjá illum amrískum lyfjaframleiðendum. (Sjá grein í Tímariti félagsráðgjafa.) En ég nenni ekki að hrekja málflutning Steinþórs (sem er snýttur úr málflutningi Héðins) einu sinni enn og ákvað að leyfa honum að hafa sína andlyfja skoðun einu sinni í friði. Á hinn bóginn kætti mig nokkuð að sjá leiðbeiningar félagsráðgjafa til þeirra sem vilja skrifa í hið ritrýnda tímarit (og virðast afar stoltir af RIT-rýningunni): „Málfar og textameðferð. Vandað skal til röklegrar samningu texta, málfars og frágangs. Eingöngu er tekið við handritum sem eru vandlega yfirfarin hvað varðar stafsetningu, stafavillur/brengsl og meðferð íslensks máls. Mælst er til að greinarhöfundar hafi að lokinni samningu fengið nákvæman yfirlestur á handrit sitt, bæði málfar og textameðferð áður en það er sent til ritstjórnar.“ Veit ekki hvort þessi tilvitnun fellur undir eiðs-svanbergslegt blogg (ESB-blogg) eða bara kvikindislegan húmor. OMG-blogg (sem einnig mætti kalla je-dúdda-mía blogg eða ég-get-svo-svaaaarið'að-blogg), yfirleitt um hvað allt er á leiðinni til andskotans í þjóðfélaginu nútildags. Svona blogg býður upp á ýmsa möguleika, frá lélegri íslenskukunnáttu unga fólksins á þessum síðustu og verstu tímum til blammeringa á pólitíkusa, sem bloggari brigslar þá í leiðinni um að vera siðblindir, siðlausir, siðvilltir, geðveikir, þroskaheftir, veruleikafirrtir eða eitthvað álíka (fer eftir orðaforða bloggara). Ýmis stílafbrigði af OMG-bloggum standa til boða, t.d. að hafa greinaskil að lokinni hverri málsgrein eða raða færslunni saman nær eingöngu úr afrituðum bútum úr bloggum annarra, fréttum úr vefmiðlum, jafnvel YouTube-myndböndum. Hvort tveggja gerir sig vel, hið fyrrnefnda staðfestir hve bloggara er mikið niðri fyrir og hvernig þarf að stoppa til að taka andköf, hið síðarnefnda staðfestir að bloggari standi ekki einn í sinni hneykslan eða kemur í stað heimildaskráa og tilvísanaskráa (sem ég viðurkenni fúslega að eru hallærislegar í sumu bloggumhverfi, t.d. mínu eigin). Blogg beinskeytta byltingarmannsins (BBB-blogg); í dæmigerðu BBB-bloggi í dag gæti ég fjallað um hve andstyggilegt og ljótt var að kála Osama bin Laden og tengt það einhvern veginn við að ísbjörn var felldur í Rekavík, sem er líka ljótt. BBB-blogg byggjast á svipaðri aðferðafræði og sú ágæta bók 1066 And All That þar sem atburðir í Bretlandssögu eru flokkaðir klárlega í góða og vonda („Which was a Good Thing“ eða „Which was a Bad Thing“) og er að því leytinu ákaflega þægileg til að mynda sér söguskoðun. Í BBB-færslu um Ósama væri rétt að benda á hve helv. kaninn hefur alltaf verið mikið ógeð og helst að tengja við Ísland úr Nató-herinn burt eða Víetnam-stríðið eða að fæðingarvottorð Óbama sé örugglega falsað. Um leið yrði að tengja við krúttið Knút og vesalings landflótta grænlenska bangsa í sjálfsvígssunds-hugleiðingum sem lenda á því illa Íslandi þar sem morðóð og byssuglöð löggan plaffar þá niður og fær kikk út úr öllu saman, sem mætti svo tengja við almenna fyrirlitningu á dómskerfinu hér á landi, útrásarvíkinga og óhæfi sérstaks saksóknara, ásamt því að vorkenna fótboltaliði á Vestfjörðum sem glaptist til að hafa ísbjörn í sínum einkennisfána. BBB-blogg eru stundum dálítið lík OMG bloggum en má styðjast við, í greiningu, að þau síðarnefndu minna oftast dálítið á kerlingaklúbba fyrri tíma, þar sem húsmæður hittust í eldhúsinu, með rúllur í hárinu og keðjureyktu og fóru með „ég-get-so-svaaarið'að!“ - eða afbrigðið „ég-get-so-GUÐ-svaaarið'að!“ (þetta var reyndar fyrir mína tíð en bloggynja er sæmilega lesin og vídjófróð). BBB-blogg eru aftur á móti frekar tengd byltingarmanni án málstaðar, t.d. uppgjafa allaballa sem reynir að ríghalda í þá gömlu góðu (löngu liðnu) tíma þegar heimsmyndin var svarthvít og tiltölulega einfalt að hafa hina einu réttu skoðun og þótti sú hin eina rétta skoðun almennt smart í ákveðnum kreðsum. Blogg-um-blogg (BUB-blogg) eru löngu sígild. Þá er náttúrlega bloggað um blogg af ýmsu tagi, þau flokkuð í blogggreinar og undirblogggreinar, kastað smá skít í stutt-skítkasts-blogg (oft kennd við moggann) og fárast svolítið yfir hve FB hefur gengið af blogginu dauðu og hve öllu fer aftur (ó-temora-ó-móres-fílingurinn). Þetta er dæmigert BUB-blogg, ég sé það núna.

Framtakssemi og frumskógalögmál

Harpa — Sun, 08 May 2011 20:08:25 +0000

Saga Sögu Akraness II Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Titill þessarar færslu er bein tilvitnun í titil greinar Gunnlaugs Haraldssonar sem birtist í Dögun í des. 1980, sjá nánar í tilvitnanaskrá hér að neðan. [Ég fjarlægði gæsalappir því þær koma í veg fyrir að færslan birtist sé smellt á krækju á blogggátinni, hvers vegna veit ég ekki.] Þetta er að mörgu leyti lýsandi titill fyrir þá sögu sem hér er að hefjast en á þó hugsanlega betur við síðari færslur. Ég þekki Gunnlaug Haraldsson ekki neitt en sé að hann hefur verið framsýnn maður. Ég bætti dálitlum upplýsingum við lok síðustu færslu, þ.e. um söfnun Þorsteins Jónssonar og afraksturinn af svæðisrannsóknum sunnan Skarðsheiðar. Þetta er smotterí en kosturinn við skrif á vef er að þau skrif má laga og leiðrétta jafnóðum, ólíkt greinum á pappír. Ég vonast líka til að fá leiðréttingar og athugasemdir við bloggfærslur um Sögu Sögu Akraness því upp úr þeim hyggst ég skrifa grein og er því vel þegið að rangfærslur hafi sem flestar verið leiðréttar þegar að því kemur. Pólitík að tjaldabaki Þegar ég fór að grúska í upphafi að ritun sögu Akraness hinni nýrri komu í ljós alls konar þræðir sem lágu í ýmsar áttir og krulluðust saman hér og þar og augljóst að hægt væri að skrifa langa sögu um þá. Það geri ég ekki en finnst nauðsynlegt að geta nokkurra atriða og persóna sem kunna að hafa haft áhrif á gang sögunnar. Eitt sem skiptir talsverðu máli þegar ritun sögu Akraness hefst er hvernig menn röðuðust í pólitískar fylkingar og létu pólitík stjórna skoðun sinni á mönnum og málefnum. Upp úr 1980 virðist Alþýðubandalaginu hér í bæ hafa vaxið mjög fiskur um hrygg. Ég fletti gegnum bunka af Dögun, blaði Alþýðubandalagsins á Akranesi, og Vesturlandsblaðinu, málgagni Alþýðubandalagsins á Vesturlandi, frá því laust fyrir 1980 og svolítið fram yfir 1990. Kosturinn við þessi blöð var einkum að þau komu sjaldan út á ári og ég hafði mjög gaman af því að skoða myndirnar af fólkinu, sama fólkið er nefnilega símyndað í blöðunum tveimur og skemmtilega hárprúðir margir á þessum tíma. Umfjöllunin var yfirleitt of hið sama far og í þeim Þjóðvilja sem ég ólst upp við. Fólkið sem einna mest er myndað og talað við í þessum blöðum, líklega framvarðasveit Alþýðubandalagsmanna hér í bæ, hefur sumt snúið sér að öðru en sumt er enn í pólitík. En merkilegt er hve fáar persónur koma fyrir aftur og aftur. Þeir karlar sem virtust einna mest áberandi voru: Guðbjartur Hannesson, Jóhann Ársælsson, Engilbert Guðmundsson, Sveinn Kristinsson og Gunnlaugur Haraldsson. Nokkrar konur komu einnig talsvert oft fyrir í blöðunum, einkum Ragnheiður Þorgrímsdóttir, Guðrún Geirsdóttir og Ingunn Jónasdóttir. Síðastnefndi karlinn, sem er aðalpersóna þessarar sögu, Gunnlaugur Haraldsson, var ritstjóri Dögunar 1979-87 og ritstjóri Vesturlandsblaðsins 1982-87, auk þess að vera formaður Alþýðubandalagsfélags Akraness og nágrennis árin 1980-82. Mér fannst líka merkilegt að sjá hvernig þeir sem oftast komu við sögu í þessum blöðum röðuðu sér nánast kerfisbundið í hvers konar störf sem tengdust skólum, menntun, söfnum eða annarri menningu hér í bæ, annað hvort í nefndir eða innan stofnananna sjálfra, helst í stjórnunarstöður, fyrir utan það auðvitað að reyna að komast til valda í bæjarstjórn. Þeir Engilbert Guðmundsson og Gunnlaugur Haraldsson virðast hafa verið miklir samherjar laust upp úr 1980. A.m.k. eyðir Engilbert vel rúmlega heilli síðu (af takmörkuðum síðufjölda) í að verja Gunnlaug eftir að sá fyrrnefndi hafði í Dögun veist annars vegar að tannlækni bæjarins fyrir að byggja of stórt hús (að mati stéttvísra Alþýðubandalagsmanna þeirra tíma) og hins vegar að nýráðnum forstöðumanni dvalarheimilis aldraðra fyrir að vera af alkunnri íhaldsætt. Vörn Engilberts byggist aðallega á því að þá sem gagnrýndu Gunnlaug skorti húmor og fer hann um það mörgum orðum. Sjálfur hafði Gunnlaugur skrifað álíka langa grein til að bera af sér sömu sakir ári áður (blaðið kom sjaldan út) og segir þar m.a.: „Það er allavega augljóst mál, að launþegarhópar búa við mismunandi aðstöðu til að semja um kaup sitt og kjör. Tannlæknar eru aðeins hluti þess hóps, sem greinilegra forréttinda nýtur við verðlagningu á þjónustu sinni við neytendur. Gæti t.d. ekki verið að svo horfi víðar í heilbrigðiskerfinu, dómskerfinu og öðru opinberu kerfi? Og að ekki sé nú minnst á þá aðila sem sjálfstætt starfa og óþarft er að telja upp hér.“¹ Ingimundur Sigurpálsson var ráðinn bæjarstjóri Akraneskaupstaðar árið 1982, einkum með fulltingi sjálfstæðismanna í bæjarstjórn. Ráðning hans dró dilk á eftir sér því fulltrúi Alþýðubandalagsins, Engilbert Guðmundsson, sleit þess vegna meirihlutasamstarfi við Sjálfstæðismenn og Alþýðuflokk. Bæjarstjórnin hélt eigi að síður velli og Ingimundur var bæjarstjóri næstu fjögur árin. Þegar nýr meirihluti Alþýðubandalags og Framsóknarflokks tók við völdum vorið 1986 samþykktu Alþýðubandalagsmenn áframhaldandi ráðningu hans, hugsanlega til að geta myndað meirihluta með Framsóknarflokknum. Fulltrúar Alþýðubandalagsins í meirihlutabæjarstjórn 1986 voru Guðbjartur Hannesson og Jóhann Ársælsson og varafulltrúi var Gunnlaugur Haraldsson. Engilbert Guðmundsson hóf störf við alþjóðleg þróunarmál um líkt leyti og hætti afskiptum af stjórnmálum. Virtist Ingimundur reikna með að starfa áfram sem bæjarstjóri, a.m.k. var hann þess sinnis seint í september 1986, en vorið eftir réði hann sig sem bæjarstjóra í Garðabæ. Þrír umsækjendur sóttu um auglýsta stöðu bæjarstjóra á Akranesi, óskuðu allir nafnleyndar. Þann fyrsta september 1987 var Gísli Gíslason ráðinn sem nýr bæjarstjóri en hann hafði áður starfað sem bæjarritari á Akranesi um tveggja ára skeið. Sinn síðasta dag í embætti skrifaði Ingimundur undir samning við Jón Böðvarsson þar sem Jóni var falið að rita sögu Akraness. Jón Böðvarsson Jón Böðvarsson (1930-2010) fæddist í Reykjavík en báðir foreldrar hans voru úr Innri-Akraneshreppi. Jón var á hverju sumri í sveit hjá afa sínum í Gerði í Innri-Akraneshreppi til 16 ára aldurs. Hann þekkti því mætavel til á þessum slóðum. Jón var cand.mag. í íslenskum fræðum og einnig menntaður í sögu. Hann var löngu landsþekktur árið 1987, hafði getið sér afar gott orð sem kennari, landvörður og leiðsögumaður, var einn af frumkvöðlunum í stofnun áfangaskóla og fjölbrautaskóla, var skólameistari FS, fyrsti heiðursfélagi Skólameistarafélags Íslands og margt fleira. Árið 1987 starfaði Jón sem ritstjóri Safns til Iðnsögu Íslendinga. Sá bókaflokkur var hans eigin hugmynd, hann fékk leyfi frá skólameistarastörfum í FS 1985 til að hrinda hugmyndinni í framkvæmd og kom fyrsta bókin út 1986, sú næsta 1988 og alls urðu þær 12 talsins. Þegar litið er yfir æviferil Jóns Böðvarssonar virðist hann hafa verið maður sem átti nokkuð gott með að vinna með öðrum, vera góður leiðtogi og afar hugmyndaríkur. Hann hafði trausta menntun í íslensku og sögu og feikilega reynslu af ferðum um landið og utan lands. Á yngri árum var Jón virkur í Fylkingunni og Sósíalistaflokknum en hafði þegar hér var komið sögu hætt afskiptum af pólitík. Á hinn bóginn hafði Jón ekki mikið skrifað sjálfur þegar hann var ráðinn til að skrifa sögu Akraness. Hann hafði séð um útgáfu á ýmsum ritum, var lunkinn við að ritstýra öðrum og drífa áfram iðnsöguverkefnið en hafði einungis gefið út ljóðabók og leiðsögubók auk verka sem tengdust íslenskukennslu eða hans íslenskunámi. Það gekk meira að segja þjóðsaga um hversu stirt honum væri um skrif og sjálfur sagði hann löngu seinna: „Þannig er að setji ég tvær setningar á blað er ég varla búinn að því þegar ég fer að breyta þeim og aldrei verð ég ánægður.“² Ingimundur bæjarstjóri hefur því varla ráðið Jón Böðvarsson til verksins af því hann hefði afkastað svo miklu í riti áður heldur væntanlega vegna annarra kosta hans (sem voru raktir að nokkru hér að ofan). Samningurinn við Jón Böðvarsson um ritun sögu Akraness Samningurinn sem Ingimundur Sigurpálsson, bæjarstjóri á Akranesi, og Jón Böðvarsson undirrituðu þann 31. ágúst 1987 var í stórum dráttum þannig: Í 1. gr. kemur fram að Jóni er falið að rita þrjú bindi um sögu Akraness, „alls um 900 blaðsíður í Skírnisbroti“ sem komi út 1992. Bindin skuli skiptast þannig: I. bindi fjalli um tímabilið frá landnámi til einokunar. II. bindi fjalli um tímabilið frá 1602 til 1942. III. bindi fjalli um sögu Akraneskaupstaðar. Í samningum er síðan kveðið nánar á um 10 verkþætti í sögurituninni. Fram kemur að Jóni er í sjálfsvald sett í hvaða röð hann skilar einstökum verkþáttum. (2. gr.) Verkið hefjist 1. sept. 1987 og skuli lokið fyrir árslok 1992. Skráningu og öflun allra heimilda skal þó lokið fyrir 1. apríl 1990 og ritun I. bindis á að vera lokið fyrir 1. apríl 1991 enda stefnt að því að gefa það út 1. janúar 1992. (3. gr.) Jóni ber að lesa prófarkir án endurgjalds (5. gr.), leggja til alla vinnuaðstöðu utan Akraness og standa straum af öllum kostnaði vegna verksins, þ.m.t. ferðkostnaði, ljósritun, ljósmyndun og öðrum eðlilegum kostnaði sem Jón telur nauðsynlegan (7. gr.). Jón skal halda eða láta halda allt að sex opinbera fyrirlestra á Akranesi um söguritunina í samráði við „þá sem verkkaupi [Akraneskaupstaður] setur til umsjónar með verkinu.“ (6. gr.) Akraneskaupstaður velur aðila sem „meta hvern verkþátt og skila áliti eigi síðar en sex vikum eftir afhendingu. Telji þeir verkið fullunnið skal greiða verktaka ... Meti þeir verkþátt ófullnægjandi skulu þeir tilgreina á hvern hátt honum er áfátt og skilgreina hvernig úr skuli bæta. ... Rísi ágreiningur milli samningsaðila um gæði verkþáttar, sem ekki tekst að leysa, skal ágreiningur lagður undir mat tveggja sagnfræðinga sem verkkaupi [Akraneskaupstaður] og verksali [Jón Böðvarsson] velja og skuldbinda samningsaðilar sig til að hlíta úrskurði þeirra.“ (2. gr.) Í samningnum er skýrt kveðið á um að standist ekki skil sé heimilt að segja honum upp: „Hafi handritið ekki verið afhent fyrir umsaminn tíma ... getur verkkaupi gefið verksala frest í minnst 30 daga og síðan rift samningnum hafi handriti ekki verið skilað að fresti liðnum.“ Jafnframt er kveðið á um að „frumhandrit“ sé „eign verksala“ en verður ekki öðru vísi skilið en það eigi við „fullgert handrit“ (4. gr.) og að „Allar safnaðar heimildir verða eign verkkaupa jafnskjótt og verkþáttur er greiddur eða vinna stöðvast af öðrum orsökum“ (9. gr.) Greiðslur eru tíundaðar í 8. gr. samningsins. Fyrir allt verkið á Akraneskaupstaður að greiða 5.540.000 kr. (miðað v. 1. júlí 1987 en í undirgreinum kemur fram að upphæðin er verðtryggð, þ.e. tengd ákv. launaflokki BHMR). Við undirritun greiðir Akraneskaupstaður Jóni 10% samningsupphæðar, þ.e. 554.000 kr., en síðan 9% við skil hvers verkþáttar. Til að tryggja að Jón uppfylli skyldur sínar leggur hann fram tryggingarvíxil fyrir sömu upphæð og hann fékk við undirritun, 554.000 kr. Í hvert sinn sem Jón fær greitt fyrir unninn verkþátt á að endurnýja tryggingarvíxilinn og hækka upphæðina í samræmi við sömu verðtryggingu og launin, þ.e. upphæðin skal tengd sama launaflokki BHMR.³ Það er afar áhugavert að bera þennan samning saman við vinnubrögðin sem beitt var eftir að Ritnefnd um Sögu Akraness tók að starfa með söguritara. En ritnefndin, ritun sögunnar, efndir samningsins, greiðslur til Jóns, útgáfa og viðtökur bókarinnar verða að bíða næstu færslu. Fyrri færsla: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldri búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Framhaldsfærslur: Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ...

1 Gunnlaugur Haraldsson. 1980. „Framtakssemi og frumskógalögmál - Síðbúin fréttaskýring“. Dögun 3. árg. 5. tbl. 22. des. 1980, s. 4 og s. 10. Engilbert Guðmundsson. 1981. „Af útúrsnúningameisturum.“ Dögun 4. árg., 7. tbl. 18. des. 1981, s. 7 og s. 10. 2 Upplýsingar um Jón Böðvarsson eru fengnar úr Guðrún Guðlaugsdóttir. 2009. Sá á skjöld hvítan.Viðtalsbók við Jón Böðvarsson. Bókaútgáfan Hólar. Bein tilvitnun í Jón Böðvarsson er á s. 9. Athyglisvert er að Jón minnist ekki einu orði á ritun sögu Akraness í þessari viðtalsbók. Rit hans, Akranes. Frá landnámi til 1885, er talið upp í ritaskrá og í bókinni er ein mynd af því þegar forseta Íslands, frú Vigdísi Finnbogadóttur, var afhent fyrsta eintakið af bókinni [ranglega nefnt Saga Akraness frá landnámi til 1885]. Á myndinni eru Indriði Valdimarsson, Jón, Steinunn Ólafsdóttir, Vigdís og Gísli Gíslason. Jón talar um ýmislegt í ævi sinni í þessari bók, jákvætt og neikvætt, sigra og vonbrigði og er ekkert alltaf sáttur, en liggur þó ekki illt orð til nokkurs manns, fremur að hann segi kost og löst í Íslendingasagnastíl um andstæðinga sína. Um samskipti við Ritnefnd um sögu Akraness og þá vinnu sem hann innti af hendi fyrir Akraneskaupstað kýs hann að þegja. 3 Upphafsgreiðslan til Jóns við undirritun samnings, 554.000 kr. árið 1987, er rúmlega tvær milljónir króna á núvirði. Heildargreiðslan, um fimm og hálf milljón 1987, væru tæp tuttugu og ein milljón á núvirði. Því fer fjarri að Jóni hafi verið greidd sú upphæð. En nánari grein fyrir launum Jóns og kostnaði við ritun og útgáfu sögunnar verður gerð síðar. Það er alltaf mjög erfitt, nánast ógerlegt, að bera saman launakjör milli margra áratuga en til samanburðar má nefna að mánaðarlaun skólameistara í mars 2010 voru tæp 660.000 kr., árslaun slíkra því tæpar 8 milljónir (en árið 1987 var Jón í leyfi úr skólameistarastöðu FS). Miðað við þennan samanburð, sé haft í huga að samningstíminn var rúm 5 ár og innifalinn í greiðslum til Jóns var kostnaður sem hlaust af vinnu verksins, sést að Jón var langt í frá í fullu starfi við ritun sögu Akraness. En ítrekað er að samanburðinum ber að taka með fyrirvara, hann er einungis til að gefa lesendum einhverja hugmynd um hvað þessar tölur í samningnum þýða.

Nefndarmenn lýstu skoðun sinni

Harpa — Thu, 12 May 2011 00:49:39 +0000

Saga Sögu Akraness III Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, „Framtakssemi og frumskógalögmál“ Ritnefnd um sögu Akraness Fyrsti fundur Ritnefndar um sögu Akraness var haldinn 14. október 1987. Líklega hefur þá engan órað fyrir að þessi nefnd ætti eftir að starfa næstu 24 árin að verkefninu og hún starfar enn, fundaði síðast 17. janúar 2011. Í fyrstu ritnefndinni sátu: Gísli Gíslason, bæjarstjóri og formaður nefndarinnar, Gunnlaugur Haraldsson (f. alþýðubandalagið), Hrönn Ríkarðsdóttir (f. alþýðuflokkinn), Halldór Jörgensson (f. framsóknarflokkinn) og Valdimar Indriðason (f. sjálfstæðisflokkinn). Þótt ritnefndin hafi verið pólitískt skipuð frá upphafi var hún merkilega stöðug næstu árin og jafnvel áratugina. Frá upphafi heyrði nefndin beint undir bæjarstjórnina og þrátt fyrir ýmsar stjórnsýslubreytingar Akraneskaupstaðar er svo enn. Allar aðrar nefndir hafa verið sameinaðar og felldar undir svið og stofur kaupstaðarins en Ritnefnd um sögu Akraness hefur lifað af allar slíkar breytingar. Hana hefur dagað uppi í kerfinu eins og hvert annað nátttröll, þótt hún hafi (kannski því miður) ævinlega verið með lífsmarki og sé enn. Við fyrstu sýn virðist ritnefndin hafa verið prýðilega skipuð, þ.e. hana skipuðu fulltrúar jafnt meiri- sem minnihlutans í bæjarstjórn og formaðurinn var ópólitískur bæjarstjóri. En það borgar sig að skoða hana frá fleiri sjónarhornum. Hið fyrsta sem stingur í augu er aldursskiptingin. Annars vegar voru tveir eldri menn, Valdimar á sjötugsaldri og Halldór kominn hátt á áttræðisaldur, og hins vegar þriggja manna yngri hópur; Gísli, Gunnlaugur og Hrönn, öll á fertugsaldri. Halldór Jörgensson var útfararstjóri bæjarins, þótti vandaður maður og sögufróður.¹ Valdimar Indriðason var áhrifamaður í bænum, hafði setið á þingi og var tengdasonur Ólafs Bj. Björnssonar, sem skrifaði Sögu Akraness I og II á sjötta áratugnum og stofnaði Prentverk Akraness. Valdimar átti hlut í þessari prentsmiðju bæjarins og þegar 1. bindi af sögu Jóns Böðvarssonar var prentað þar var sonur Valdimars framkvæmdastjóri prentsmiðjunnar. Þekking Valdimars á sögu Akraness á tuttugustu öld var óumdeild. Gísli er lögfræðingur að mennt, Gunnlaugur þjóðháttafræðingur og Hrönn menntuð í sögu og spænsku. En þessi þriggja manna yngri blokk í nefndinni tengdist ýmsum böndum, hafði líklega svipaða lífssýn og tengdist öll vinstri mönnum í bænum, þáverandi alþýðubandalagi (en seinna gengu forkólfar þess margir í samfylkinguna), ýmist beint eða fjölskyldutengslum.² Eftir bæjarstjórnarkosningar 1990 tók Leó Jóhannesson sæti Gunnlaugs og hefur setið manna lengst í Ritnefnd um sögu Akraness, situr þar enn.³ Ritnefndin hefur aldrei fengið erindisbréf þrátt fyrir að hafa starfað í 24 ár.⁴ En formaður nefndarinnar, Gísli Gíslason, sagði þremur vikum eftir að nefndin hafði haldið sinn fyrsta fund að hlutverk nefndarinnar yrði „að afla gagna og fara yfir þau og fylgja verkinu eftir“. Samstarf Jóns Böðvarssonar og Ritnefndar um sögu Akraness Í meginmáli þessarar færslu er sagan rakin í aðalatriðum en nánari upplýsingar er að finna í neðanmálsgreinum. Fyrsti fundur ritnefndarinnar og Jóns var haldinn um miðjan október 1987 og virtist samstarfið ganga nokkuð snurðulaust fyrsta kastið. Að vísu kom fljótlega í ljós að ritnefndin afkastaði ekki þeim fáu verkefnum sem hún tók að sér. T.d. var Gunnlaugi Haraldssyni forstöðumanni Byggðasafns Akraness og nærsveita í Görðum á Akranesi falið að taka saman lista yfir þær skriflegu heimildir sem til væru á Byggðasafninu en á næsta fundi þremur vikum síðar sagðist hann ekki hafa haft tækifæri til þess og var samþykkt að þeir Jón ynnu verkið sameiginlega síðar. Óljóst er hvort þessi listi var einhvern tíma gerður. Annað smotterí sem nefndin tók að sér í upphafi var að útbúa skrá yfir félög og félagasamtök í bænum sem kynnu að geta veitt upplýsingar, útbúinn var spurningalisti fyrir slíkt en hálfu ári síðar tilkynnt að Jón yrði að taka þetta verk að sér. Jón gerði lista yfir háskólaritgerðir sem gætu nýst við söguritunina (um 70 talsins), stakk upp á að taka infrarauða loftmynd af Akranesi (sem hann lét gera með fjárhagsstuðningi Landsbanka Íslands og sýndi sú mynd vel merkileg ummerki fornrar akuryrkju undir Akrafjalli en engin viðbrögð nefndarinnar eru bókuð þegar hann sýndi þeim myndina), gerði nefndinni grein fyrir vinnuáætlun sinni o.s.fr. Næsta lítið og óskipulega er bókað um verk Jóns. En sumarið 1989 vill nefndin breyta vinnutilhögun hans af því vinnan í heimildaöflun gengur hraðar en áætlað var og fer svo að skipta sér af fyrirhuguðum efnistökum í ritun: „Sýndist mönnum sitt hvað í því efni, en ákveðið var að ræða þau mál mun ítarlegar þegar nær dregur að ritun hefjist.“ (6. fundur 23. júní 1989.) Árið eftir tekur nefndin sér það bessaleyfi að breyta efnisskiptingu frá því sem kveðið var á í samningnum við Jón. Breytingin fólst í því að lengja umfjöllunartíma 1. bindis um 283 ár. Rökin fyrir þessari breytingu sjást ekki, nema ef vera skyldi að „gagnaöflun gengur betur en í upphafi var áætlað“ (5. fundur 10. okt. 1988). Eftir þessa breytingu á efnisskiptingu herðir nefndin æ meir tökin á Jóni. Nefndin virtist álíta sig verkstjóra yfir verkinu og fór að umgangast Jón Böðvarsson eins og starfsmann nefndarinnar en ekki sjálfstæðan sagnaritara.⁵ Frá því í októberlok 1990 þar til seint í ágúst 1991 var enginn fundur haldinn og er enga skýringu á því að finna. Fundargerðir eru ruglingslegar og óljósar og því ekki ljóst hve miklu Jón skilaði fyrir desemberbyrjun 1990 eða hvers vegna nefndin hélt ekki fund í mars 1991 þegar handrit fyrsta bindis átti að liggja fyrir. Í ágúst 1991 gerði Jón grein fyrir hvernig bókin skiptist, var gagnrýndur fyrir efnistök og sagt að láta duga að ljósrita myndir sem honum litist á „svo nefndin viti til hvers á að taka afstöðu“. Á næstu fundum er ljóst að Jón er alltaf öðru hvoru að senda eitthvert efni eða leggja fram, óljóst er í fundargerðum hve mikið þetta efni var en má vel skiljast að nefndin var hundóánægð með það. Eftir að ritnefndin hafði ákveðið að lengja sögutíma fyrsta bindis um rúm 280 ár frá því sem samningur kvað á um var farið að panta ákveðin umfjöllunarefni og vildi nefndin ráða hvernig umfjöllun væri. Miðað við fundargerðir settu nefndarmenn fram álit sitt munnlega á fundum og er erfitt að sjá að vinnubrögð þeirra falli að 2. gr. samnings Akraneskaupstaðar við Jón Böðvarsson þar sem sagt var um hlutverk fulltrúa bæjarins: „... meti þeir verkþátt ófullnægjandi skulu þeir tilgreina á hvern hátt honum er áfátt og skilgreina hvernig skuli úr bæta“ (feitletrun mín).⁶ Undir lok ágúst 1992 er verkið loksins nokkurn veginn tilbúið til útgáfu. Nefndarmenn velja titilinn, AKRANES, undirtitill skyldi síðan að vera í samræmi við efni hvers bindis. Ekki er þess getið að Jón hafi átt þátt í nafngiftinni. Hörpuútgáfan hafði gefið málið frá sér og samþykkti nefndin að mæla með drögum að samningi við Prentverk Akraness. „Valdimar Indriðason tók ekki þátt í lokafgreiðslu málsins“ segir í fundargerð enda var hann nátengdur prentsmiðjurekstrinum. (18. fundur.) Nefndin fundaði tvisvar í september og ákvað að taka tilboði Magnúsar H. Ólafssonar (arkitekts á Akranesi) í hönnun kápu og kjalar. Jón var ekki boðaður á þá fundi en hugmyndir Magnúsar voru ræddar á næsta fundi, 9. okt. 1992, sem Jón var viðstaddur. Fljótlega eftir það fór bókin í prentun og kom út í 27. nóvember 1992. Til að gera langa sögu stutta má segja að samskipti Ritnefndar um sögu Akraness og Jóns Böðvarssonar einkennist eftir þetta af nöldri, rexi og hótunum af hálfu nefndarinnar vegna þess að Jón skili efni seint og illa. Hann fékk heldur ekki greidda krónu eftir 1992 (raunar líklega ekkert eftir 1991) en ritnefndin þáði að sjálfsögðu áfram sín nefndarlaun fyrir fundina sem hún hélt, ýmist með sjálfri sér eða Jóni.⁷ Það er ákaflega undarlegt hvernig nefndin hélt dauðahaldi í Jón Böðvarsson næstu þrjú árin (1993-1996) því heimild til uppsagnar samnings Akraneskaupstaðar og Jóns var skýrt og ótvírætt bundin því að Jón uppfyllti ákveðnar skyldur innan ákveðinna tímamarka og þær skyldur uppfyllti hann ekki þegar líða tók á verkið.⁸ Sömuleiðis er skrítið að Jón skuli ekki sjálfur hafa sagt upp samningnum. Að vísu gerði engin grein í samningnum beinlínis ráð fyrir þeim möguleika en samningum má yfirleitt segja upp og ekkert fékk hann greitt. Það hefur þurft mikið langlundargeð til að vinna með fólki sem var orðið honum svo augsýnilega andsnúið, var það jafnvel frá upphafi. Fyrir utan það sem lesa má úr fundargerðum um hug nefndarmanna til Jóns má benda á hvernig formaður nefndarinnar, bæjarstjórinn Gísli Gíslason, notar tækifærið í minningargrein um Valdimar Indriðason til að hnýta í Jón Böðvarsson og minnist ég þess satt best að segja ekki að hafa séð ámóta dæmi.⁹ Þann 23. febrúar 1997 hélt ritnefndin fund þar sem formaðurinn tilkynnti að Jóni hefðu verið send samningsdrög um starfslok. (30. fundur.) Tveimur dögum síðar skrifuðu Gísli Gíslason bæjarstjóri og Jón Böðvarsson undir „Samkomulag um niðurfellingu samnings dags. 31. ágúst 1987 um ritun sögu Akraness.“ [Viðbót 16. maí: Um þetta vinnulag sagði Gísli Gíslason á umræðuþræði Akraneskaupstaðar 23. febrúar 2005: „Ekki ætla ég að fara að rifja hér upp ritferil Jóns Böðvarssonar - en til að fyrirbyggja misskilning þá óskaði hann eftir lausn frá samningi sínum og því var það ekki á hendi bæjarins að halda við þann samning.“ Ég get ekki séð af fundargerðum að Jón hafi óskað eftir lausn frá samningi sínum en aftur á móti er augljóst af því sem ofan var rakið og neðanmálsgreinum að Gísli gerði sitt besta til að losna við Jón og tókst það að lokum. Líklega hefur hann haft fullan stuðning ritnefndarinnar við þá iðju.] Starfslokasamningur Jóns, greiðslur og kostnaður við útgáfu Akranes. Frá landnámi til 1885 Í samkomulaginu sem skrifað var undir var kveðið á um að „allt sem unnið hefur verið við ritun samkvæmt samningum [verður] eign Akraneskaupstaðar þ.m.t. gögn í vörslu Jóns sem hann hefur safnað vegna verkefnisins“ (2. gr.) og „Fyrirliggjandi handritsdrög að öðru bindi bókarinnar Akraness verður eign Akraneskaupstaðar samkvæmt samkomulagi þessu og hefur Akraneskaupstaður rétt á að fara með það handrit að vild í samræmi við lög um höfundarrétt. Nær heimild kaupstaðarins til þess að nota handritið allt eða hluta þess og að gefa það út án sérstakrar greiðslu til Jóns og gerir hvorugur aðila kröfur á hendur hinum vegna þess.“ (3 gr.)¹⁰ Greiðslur til Jóns Böðvarssonar fyrir vinnu við ritun sögu Akraness hef ég ekki nákvæmlega sundurliðaðar en svo virðist sem honum hafi verið greitt við undirritun samnings árið 1987, árið 1988, árið 1990 og árið 1991.¹¹ Akraneskaupstaður skuldbatt sig til að kaupa eintök af Akranes. Frá landnámi til 1885 af Prentverki Akraness fyrir 550.000 kr. haustið 1992. Heildarkostnaður Akraneskaupstaðar vegna ritunar og útgáfu á sögu Akraness á árunum 1987-1992 er upphæð sem uppreiknuð á núvirði er rétt rúmlega 15 milljónir og 223 þúsund krónur. Þetta er, skv. mínum upplýsingum, allur kostnaður við verkið fyrir utan ritnefndarlaun frá upphafi til ársins 1997, þegar nefndin fór að starfa með Gunnlaugi Haraldssyni, nýjum sagnaritara. Bókin Akranes. Frá landnámi til 1885 Ritnefnd um sögu Akraness ákvað að samið yrði við Prentverk Akraness um útgáfu og lá mjög á svo bókin næði að koma út árið 1992 sem var afmælisár kaupstaðaréttinda bæjarins. Það hafðist og bókin kom út 27. nóvember 1992.¹² Mér finnst þetta óvenju ljót bók, ef ég á að segja eins og er. Kápan (smelltu á litlu myndina til hliðar til að sjá stærri) er afar óaðlaðandi. Akrafjallið er nánast „geðbilað að sjá“ eins og skáldið sagði, í ælugrænum og brúnum litum og rauði liturinn á Akranes tónar einstaklega illa við hina litina. Einhverjar svarthvítar pennateikningar hafa verið límdar ofan í kápumyndina, í algeru ósamræmi við fjall, himin og haf og til að kóróna smekkleysið eru límdar illa undirlýstar ljósmyndir af Langasandi á forsíðu, og Kútter Sigurfara í dumbungi á baksíðu. Myndir sem skreyta textann virðast annað hvort ljósritaðar eða ljósmyndaðar úr öðrum bókum en ekki hafa verið unnið með frummyndir. Þær eru óskýrar og grófkornóttar. Tilvísanir í myndaskrá styðja þetta, t.d. „Úr Heynesbók - Skip sett fram. Mynd tekin úr Sögu Íslands IV., 144 blaðsíða“ eða „Sölvafjara. Ljósmyndari: Guðmundur Þ. Ólafsson. Úr Íslenskum sjávarháttum I., 223. blaðsíða.“ Sumt er dálítið sorglegt að sjá, t.d. mynd á s. 267 og tilvísunina „Hallgrímur Jónsson hreppstjóri. Mynd tekin úr Sögu Alþingis II, 90. blaðsíðu“ þegar nákvæmlega sama mynd er í Akraneskirkju 1896-1996 ásamt ágripi af sögu Garða og Garðakirkju á Akranesi eftir Gunnlaug Haraldsson, útg. 1996, s. 87, þar sem kemur fram í myndaskrá að Byggðasafnið í Görðum á frummyndina sjálfa! Ég nefni þessi atriði til að benda á að það sem snéri að Ritnefndinni, Akraneskaupstað og Prentverki Akraness í útgáfu bókarinnar virtist unnið af litlum metnaði, jafnvel hroðvirkni. Gísli Gíslason skrifaði formála að bókinni og segir þar m.a.: „Nú er að nýju ráðist í ritun sögu Akraness með þeim efnistökum sem Jón Böðvarsson hefur valið og mun velja hverju hinna þriggja binda sem ætlun er að gefa út.“ (s. 8.) Eftir að hafa lesið gegnum fundargerðirnar finnst mér þessi staðhæfing um val Jóns nú hljóma eins og hver annar brandari. Í aðfaraorðum Jóns segir: „Ritnefnd hefur starfað með mér og hafa allir nefndarmenn haft áhrif á bókartexta er birtist hér. Talvert öðru vísi væri hann hefði nefndin legið á liði sínu. Skoðanir reyndust skiptar um einstök efnistök og áherslur en samstarfsvilji slíkur að eining varð um allar niðurstöður. Ég þakka ritnefnd fyrir gagnlegar athugasemdir og ábendingar meðan ritsmíð þessi var í vinnslu.“ (s. 9). Svo þakkar Jón ýmsum utan ritnefndar fyrir yfirlestur, prófarkalestur og ráðgjöf og telur loks upp hóp manna, þar á meðal Gunnlaug Haraldsson og Valdimar Indriðason, sem „sömdu nokkra myndatexta“. (s. 9-10.) Of langt mál yrði að telja hér upp efnisþætti í þessari 336 síðna bók en bent á að þeir eru raktir í stórum dráttum í ritdómum sem vísað er í. Það væri nær að líta á efnisþættina síðar, til samanburðar, þegar bækur hins sagnaritarans, Gunnlaugs Haraldssonar, líta dagsins ljós eftir rúma viku. Kann að verða fróðlegt að bera saman textann því Gunnlaugur sá ástæðu til að skrifa um sama tímabil og Jón gerði skil (og reyndar hafði Ólafur Bj. Björnsson fjallað um suma þætti þess enn áður). Samanburður á vel auglýstum íburði nýju útgáfunnar, sem er kostaður af Akraneskaupstað, og þeirrar fátæklegu umgjörðar sem texta Jóns Böðvarssonar var búinn verður líka fróðlegur. Ritdómar um Akranes. Frá landnámi til 1885 voru fremur lofsamlegir. Sagan þótti fróðleg, vera lipurlega skrifuð, sýna yfirgripsmikla þekkingu höfundar, tengja Akranes vel við sögu þjóðarinnar o.fl. Það sem fundið var að í blaðadómum var helst að höfðingjar fengju of mikið vægi og of lítið væri fjallað um alþýðu manna eða að bókin væri ekki nógu fræðileg.¹³ Jón Þ. Þór var einmitt sá sem fann að þessu síðarnefnda í blaðadómi og hann skrifaði seinna ritdóm um bókina í Sögu. Tímarit Sögufélags 1993, s. 273-275. Hann byrjar á að nefna að Jón noti nýstárlega aðferð í byggðasöguritun og á þar við að Jón skrifi söguna fremur sem safn þátta en samfellda byggðasögu. „Höfundur leggur sig lítt eftir því að rekja sögu sveitarinnar í smáatriðum á fyrri öldum ...“, segir Jón Þ. Þór og finnur síðan að því að Jón Böðvarsson hafi ekki gaumgæft frumheimildir nægilega, einkum fornbréf og annála. En hann getur þess að þetta sé „í samræmi við það sem segir í inngangi, að ritinu sé ekki ætlað að vera fræðileg úttekt, heldur eigi það aðeins að leggja grunn að sögu Ytri-Akraneshrepps og síðan Akraneskaupstaðar.“ Jón Þ. Þór er ekki sáttur við þetta markmið heldur telur að „nákvæm greining á lífi, kjörum og lífsháttum fyrri alda karla og kvenna [hefði] vafalaust verið vænlegri til að efla lesendum skilning á byggð á Akranesi nútímans en frásagnir af kænsku Þorleifs Þórðarsonar og veldi Stefánunga. Sú rannsókn hefði kostað mikla þolinmæði, ekki síst vegna þess hve óaðgengilegar margar undirstöðuheimildir sögu vorrar eru, en vafalaust skilað meiri feng.“ En Jón Þ. Þór segir síðan að kaflinn um sögu höfðingja á Görðum á Sturlungaöld sé „bráðskemmtilegur“ og að þar „setur Jón fram ný sjónarmið, túlkar sögu þess mikla róstutímabils á annan hátt en áður hefur verið gert og bregður skemmtilegri birtu yfir sögusviðið. Sama máli gegnir að nokkru leyti um kaflann um afkomendur Þórðar lögmanns Guðmundssonar og um útgerð og umsvif Brynjólfs biskups.“ Niðurstaða Jóns Þ. Þór er að „rit þetta sé á margan hátt fróðlegt og á köflum bráðskemmtilegt aflestrar. Það uppfyllir hins vegar ekki ströngustu kröfur sem gera verður til fræðirita um íslenska byggðasögu.“¹⁴ Fyrri færslur: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldri búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, „Framtakssemi og frumskógarlögmál“ Framhaldsfærslur: Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ...

1 Halldór Jörgensen lést snemma vors 1988 og sæti hans tók Ólafur J. Þórðarson. 2 Kona Gísla og Hrönn eru systradætur. Tengslin milli Hrannar og Gunnlaugs eru ekki augljós. En þau áttu það þó sameiginlegt að hafa numið sín fræði í Lundi í Svíþjóð, líklega þó ekki á sama tíma. Fjölskyldutengsl við alþýðubandalagið verða ekki rakin hér. 3 Leó er mágur Gísla Gíslasonar og þau Leó og Hrönn eru systrabörn. Tengslin í yngri blokkinni ritnefndarinnar (sem voru Gísli, Leó og Hrönn) urðu því enn nánari 1990 og virtist engum þykja neitt athugavert við það. Þau tengsl vörðu lengi því Gísli Gíslason bæjarstjóri var formaður Ritnefndar um sögu Akraness til 2006. Þá hvarf hann jafnt úr ritnefnd sem bæjarstjórastóli. Hrönn Ríkarðsdóttir hvarf úr ritnefndinni árið 2002. Hún varð formaður Menningarmála-og safnanefndar bæjarins í vetrarbyrjun 2003 og hefur setið í bæjarstjórn fyrir Samfylkinguna frá 2006 til dagsins í dag. Leó Jóhannesson situr enn í ritnefndinni. 4 Munnleg heimild: Leó Jóhannesson 6. maí 2011. 5 Á 7. fundi, 23. ágúst 1990 „varð nefndin sammála um [feitletrun mín] að ganga út frá eftirfarandi skiptingu: a) Fyrsta bindi: frá landnámi til 1885. b) Annað bindi: frá 1885 - 1941 c) Þriðja bindi: frá 1941.“ Það er augljóst að Ritnefnd um sögu Akraness hafði ekkert umboð til að fara að ritstýra verkinu á þennan hátt eða hefja sjálfa sig á stall yfir söguritara miðað við samninginn sem Akraneskaupstaður og Jón Böðvarsson höfðu gert með sér. Hlutverk ritnefndar var „umsjón með verkinu“ og að „meta verkþætti“ skv. samningi en ekki ritstjórn og fyrirskipanir. Á næsta fundi er bókað: „Nefndin var sammála um framhald vinnu við verkefni sitt [feitletrun mín]: a) Jóni Böðvarssyni var falið að hefja ritun fyrsta bindis með það sem markmið að ritun þess verði lokið í marsmánuði 1991. b) Stefnt verði að útgáfu 1. bindis í janúar 1992. c) Ritun annars bindis hefjist á árinu 1991. d) Stefnt verði að útgáfu annars bindis árið 1992.“ Tímasetningar eru í samræmi við samninginn sem var gerður við Jón en nú er verkið orðið verk ritnefndarinnar. Jóni er sett fyrir að senda fundarmönnum fyrstu kaflana til yfirlestrar fyrir desemberbyrjun. (8. fundur, 30. okt. 1990) Svo kemur dularfull þögn um verkið í tæpt ár. 6 Sumar athugasemdir og spurningar eru beinlínis hlægilegar og sýna kannski fyrst og fremst fáfræði nefndarmanna. Á fundi 20. ágúst 1991 (9. fundi) gagnrýndi Valdimar Indriðason að hlutur fornra heimilda sé of viðamikill og spurði „hvort fjalla eigi um sögu Akraness sem landnámsbæjar eða Akranes sem bæ. Einnig vildi hann vita hvernig Jón hygðist byrja söguna.“ Þetta er undarleg spurning í ljósi þess að verið var að ræða fyrsta bindið, tímabilið frá landnámi til 1885. Varla hefur Valdimar talið að „bærinn Akranes“ hafi staðið um aldir eða verið í upphafi „landnámsbær“? „Leó spurði um kaflaskipti og hve margar blaðsíður væru í hverjum kafla.“ Jón gerði á þessum fundi grein fyrir skipulaginu, svarar því „að í bókinni yrðu um 10 kaflar sem yrðu að meðaltali 15-30 bls. hver“ og andmælti Valdimari með því að hamra á heimildagildi fornra rita og að þáttur þeirra væri síst of stór. Byrjað var að ræða útgáfumál á sama fundi. Bragi Þórðarson eigandi Hörpuútgáfunnar mætti á fundinn og Gísli sagði að nefndin þyrfti næsta hluta handritsins hið bráðasta. Nefndin fundar síðan nokkuð ört, ræðir um textann með og án Jóns Böðvarssonar og ákveður hvernig myndefni eigi að vera, án samráðs við hann. (Sjá 11. fund, 16. sept. 1991.) Í október sama ár er rætt um efni og útgáfumál 1. bindis, án Jóns, og bókað „Enn vantar heildarsýn yfir verkið.“ 18. nóvember er ljóst að Jón hefur sent drög að handriti og „Nefndarmenn greindu frá afstöðu sinni til þeirrar vinnu sem þegar hefur verið innt af hendi og fannst verkið ganga of hægt. Ljóst væri að úttgáfudagur í janúar væri úr sögunni og væri það slæmt. Einnig var þess getið að nauðsynlegt væri að hafa í 1. bindi kafla um útgerð Brynjólfs biskups og um skiptingu Akraneshreppanna. Ákveðið var að Jón myndi bæta tveimur framan nefndum köflum við og ljúka vinnu við handritið fyrir jól. Nauðsynlegt er að stytta ýmsa kafla verulega og lagfæra aðra kafla til þess að nefndin geti síðan farið yfir heildstætt handrit.“ (13. fundur nefndarinnar, 1991.) Snemma í janúar 1992 var fundað um „framlagt handrit I bindis“, án Jóns. Ekki kemur fram hvenær handritinu var að fullu skilað en ljóst er að nefndarmenn hafa þá ekki farið yfir það. Tæpum hálfum mánuði seinna var fundað með Jóni, nefndarmenn komu á framfæri athugasemdum og hin sígilda umræða nefndarinnar um efni og efnistök fór fram, án þess að bókað sé hvað rætt var. Jón virðist endurskrifa kafla ofan í nefndina af stöku jafnaðargeði en alltaf er samt eitthvað að. Þann 13. mars 1992 var enn „farið yfir ýmis atriði í fyrirliggjandi handriti. Kaflann um Lögmannsættina má stytta og kveða skýrar að orði um ýmis atriði svo sem um Akranes á upplýsingaöld, Guðnýju Böðvarsdóttur o.fl.“ Sjálfri er mér raunar óskiljanlegt hvernig „kveða má skýrar að orði um Guðnýju Böðvarsdóttur“, sem einkum er þekkt fyrir hverjum hún var gift, við hvern hún hélt og hverjir voru synir hennar en næsta fátt vitað um hana sjálfa sem persónu. Um leið og Jón gerði karlmönnum í lífi Guðnýjar (sem allir bjuggu í öðrum sveitum nema pabbi hennar) betri skil væri hann fallinn í gryfjuna „of viðamikill hlutur fornra heimilda“ sem ekki tengdist Akranesi beint, hvorki sem „bæ“ né „landnámsbæ“. Samstarf sagnaritara við nefndina hefur verið vandasamt. 7 Ritnefndin hélt 8 fundi á árunum 1993-1996. Allir ritnefndarfulltrúar fengu greitt fyrir hverja fundarsetu nema formaður nefndarinnar, þ.e. bæjarstjórinn Gísli. Í fundargerðum kemur fram að Jón skilar smám saman handriti að öðru bindi sögunnar og endurvinnur kafla í samræmi við óskir nefndarinnar en sem fyrr eru skil Jóns afar ónákvæmt bókuð í fundargerðum nefndarinnar. Þann 15.7. 1993 kemur fram að Gísli Gíslason og Valdimar Indriðason hafa fundað prívat með Jóni en ekki kemur fram hvað þeim fór á milli. Á þeim fundi er bókað: „Sögunefndin lýsir yfir mikilli óánægju með framgang verksins hjá söguritara og felur formanni að gera bæjarráði grein fyrir stöðu mála ... ritnefndin leggur til að söguritara verði skrifað og það skilyrði sett að kaflaskiptingu 2. bindis og fyrsta hluta efnis verði skilað til nefndarinnar fyrir 10. september n.k. Ritnefndin getur ekki fallist á það sjónarmið söguritara að útgáfu 1. bindis verði seinkað.“ (22. fundur.) Vorið eftir er ljóst að Jón hefur skilað einhverju því talað er um að viðbótarefni vanti en jafnframt er bókað: „Saga vinnu við 2. bindi: Formaðurinn lýsti óánægju nefndarmanna með þau vinnubrögð sem viðhöfð hafa verið. Aðrir nefndarmenn tóku undir orð formanns.“ (23. fundur.) Mánuði síðar er bókað að meginuppistaða 2. bindis sé nánast komin, í nóvember hefur Jón sent 70 blaðsíður í viðbót en Gísla Gíslasyni er falið að gera bæjarráði grein fyrir stöðunni og óska eftir heimild til að gera breytingar á samningi um ritun sögunnar. Tæpu ári síðar, 5. september 1995, fundaði ritnefndin næst og lá þá fyrir handrit að öðru bindi sem nefndin og Jón voru sammála um að væri ekki tilbúið til útgáfu og vinna þyrfti talsvert í einstökum atriðum; „nefndarmenn lýstu skoðun sinni á handritinu og einstökum atriðum. Söguritari greindi frá sinni hlið mála.“ (26. fundur) Í september 1995 fór nefndin yfir hluta 2. bindis og var Leó falið að ganga frá athugasemdum um einstök atriði. (27. fundur.) Ári síðar, í sept. 1996 er nefndin enn í sömu sporum: „Farið var yfir ýmis atriði varðandi fyrirliggjandi handrit og gerðar ýmsar athugasemdir við það.“ En á sama fundi var rætt um útgáfu og ákveðið að Jón Böðvarsson léti safna myndum í ritið. (28. fundur) Loks hefur einhver ákvörðun verið tekin á fundi nefndarinnar 10. nóv. 1996 en fundargerð er, eins og margar fyrri, á stofnanakenndu hrognamáli og erfitt að ráða í hvað raunverulega gerðist á þessum fundi. M.a. er samþykkt að fela Gísla Gíslasyni að ræða við söguritara „á grundvelli umræðanna [svo] á fundinum“ og næst skuli fundað „þegar þær viðræður hafi átt sér stað.“ Söguritari hefur ekki skilað fullbúnu handriti og ekkert verður af útgáfu 2. bindis á þessu ári. „Ítarleg umræða varð meðal nefndarmanna um stöðu mála og kom enn fram almenn óánægja með framgang mála.“ Á 30. fundi nefndarinnar, 23. febrúar 1997, gerði Gísli Gíslason grein fyrir „stöðu mála gagnvart Jóni Böðvarssyni og að honum hafi verið send samningsdrög um starfslok.“ Á þann fund mætti Gunnlaugur Haraldsson, nýr sagnaritarakandídat Ritnefndar um sögu Akraness. 8 Í 4. gr. samningsins bæjarins við Jón segir: „Hafi handritið ekki verið afhent fyrir umsaminn tíma ... getur verkkaupi gefið verksala frest í minnst 30 daga og síðan rift samningnum hafi handriti ekki verið skilað að fresti liðnum.“ Þessu ákvæði hefði mátt beita fyrir útgáfu 1. bindis, en handriti að 1. bindi skyldi skilað fyrir 1. apríl 1991, skv. 3. gr. Hugsanlega hefur breytingin sem nefndin gerði sjálf á verkþáttaskipulaginu, þ.e.a.s. sú að krefjast þess að 1. bindið næði til ársins 1885 í stað ársins 1602 sem um var samið að einhverju leyti ómerkt þennan samning? En bærinn gerði aldrei nýjan samning svo það er ótrúlegt að svo hafi verið. Ég fann engar heimildir fyrir því að Jón Böðvarsson hefði haldið eða látið halda allt að 6 opinbera fyrirlestra um söguritunina hér á Akranesi (sem kveðið var á um í 6. gr. samningsins) og man ekki eftir slíkum fyrirlestrum sjálf. Það er aldrei minnst á þessa fyrirlestra í fundargerðum ritnefndar og óljóst hvort fyrirlestrahald heyrði undir hana. Hvort Akranesbær lét tryggingarvíxilinn falla á Jón (eða hótaði honum því), á þeim forsendum að hann efndi ekki skyldur sínar (sbr. 8. gr. samningsins), veit ég ekki, um það segja fundargerðir ritnefndar ekkert. 9 „Fundir þessarar nefndar [Ritnefndar um sögu Akraness] verða mér alltaf minnisstæðir. Annars vegar vegna feikilegrar þekkingar Valdimars á sögu bæjarins og áhuga hans á að minna yngri samferðamenn sína á hve merkileg sú saga er og hins vegar vegna orðaskipta hans og söguritara þegar Valdimar vildi að afköst söguritara væru meir en raun ber vitni. Nú er það okkar, sem sjáum á bak Valdimar, að knýja söguritara úr sporunum. Af hálfu sögunefndarinnar er send kveðja og því heitið að ljúka því verki, sem Valdimar vildi að yrði skilað til bæjarbúa.“ Minningargrein Gísla Gíslasonar bæjarstjóra um Valdimar Indriðason, Morgunblaðinu 18. janúar 1995, s. 36. [Feitletun mín. Bæjarstjórinn fer undarlega með orðtakið „að knýja sporum“.] 10 Af handriti Jóns, sem þarna er kallað „drög að handriti“ er það að frétta að 4. maí 1997 sagðist Gísli Gíslason hafa „aflað söguritara [Gunnlaugi Haraldssyni] ýmissa gagna frá Jóni Böðvarssyni, þ.m.t. drög að handriti 2. bindis.“ (31. fundur Ritnefndar um Sögu Akraness). Þar sem handrit Jóns Böðvarssonar hefur ekki skilað sér til Héraðsskjalasafns Akraness reikna ég með að það sé enn í fórum Gunnlaugs. 11 Jón fékk 554.000 kr. við undirritun 1987 og 1988 fékk hann 574.000 kr. (upphæð áfangagreiðsla var verðtryggð, sjá umfjöllun um samning Akraneskaupstaðar og og Jóns í síðustu færslu). 1989 var ekkert greitt. Árið 1990 er heildarkostnaður við söguritunina um 2 milljónir og níu þúsund og gengur ekki upp að það sé fjórföld greiðsla til Jóns. Þetta hljóta að vera þrjár greiðslur til hans og annar kostnaður sem ég sé ekki skv. fundargerðum hver gæti verið. Árið 1991 er heildarkostnaður við verkið 1.652.595, sem gætu verið tvöföld greiðsla til Jóns auk einhver annars kostnaðar. Árið 1992 er heildarkostnaður 841.955 kr. Þar af eru 550.000 kr. greiðslur fyrir eintök af Akranes. Frá landnámi til 1885 sem Akraneskaupstaður skuldbatt sig til að kaupa af Prentverki Akraness. Greiðsla til Jóns getur ekki verið innifalin í því sem eftir er og hlýtur sú upphæð að hafa verið greidd fyrir annað sem tengdist útgáfunni. Af þessu dreg ég þá ályktun að Jón hafi fengið greiddar 7 greiðslur af þeim 11 sem um var samið í upphafi. Árin 1993-1996 er enginn kostnaður Akraneskaupstaðar af söguritun bókfærður. Upplýsingar um kostnað og uppreikning upphæðanna á núvirði eru fengnar frá Akraneskaupstað þann 4. maí 2011. 12 Í „Samningi um útgáfu á Sögu Akraness“, sem Akraneskaupstaður og Prentverk Akraness undirrituðu 2. september 1992, segir: „Akraneskaupstaður skal skila fullbúnu handriti, myndum, kortum og annast hönnun á kápu og kili. Ritnefnd um Sögu Akraness og söguritari annast myndasöfnun og prófarkalestur og ber Akraneskaupstaður kostnað af þeim þætti. Útgefandi greiðir annan kostnað við útgáfuna ... Uppsetning bókarinnar og útlit skal unnið í samráði við söguritara og ritnefnd um Sögu Akraness.“ (1. grein.) „Akranesbær skuldbindur sig til að kaupa eintök af hverju bindi bókarinnar ... fyrir sem nemur 550.000 kr. ...[og] heitir að dreifa ekki eintökum af bókunum fyrr en öll bindin eru komin út.“ (3. gr.) Þetta gekk vitaskuld ekki eftir, þ.e. einungis fyrsta bindið af þeim þremur sem samið var um útgáfu á kom út. Í 3. grein samningsins segir: „Upplag bókarinnar skal vera a.m.k. 1000-1500 eintök og skal við útgáfuna miðað við að brot bókarinnar og uppsetning verði með svipuðum hætti og safn til iðnsögu á Íslandi.“ [Átt er við ritröðina Safn til iðnsögu Íslendinga.] 13 Sjá: Gunnlaugur A. Jónsson. „Af höfðingjum á Skaganum“ í DV 17. des. 1992; Sigurjón Björnsson. „Upphaf Akranessögu“ í Morgunblaðinu 13. feb. 1993; Jón Þ. Þór. „Brautryðjendur og framkvæmdamenn“ í Tímanum 11. mars 1993 og Ólafur Ásgeirsson. „Höfðingjar sitja á Akranesi“ í Morgunblaðinu 5. maí 1993. 14 Á Íslenska söguþinginu í lok maí 1997 var m.a. fjallað um hvernig skyldi rita byggðasögu. Þar komst Jón Hjaltason að þveröfugri niðurstöðu um hvernig eigi að skrifa byggðasögu við Jón Þ. Þór í þessum ritdómi. Jón Hjaltason telur að best sé að fjalla um valda einstaklinga en forðast smásmugulega upptalningu jafnvel þótt sagnfræðingar kunni að telja slíkt fræðilegt. Hann sagði: „... ber okkur að vanda málfar og textagerð langt umfram alla þá áherslu sem lögð er á tilvísanaskrár. Auðvitað er krafan um allslags skrár lítið annað en eigingjörn ósk okkar sagnfræðinga um að félagar okkar leggi okkur upp í hendur heimildir að eigin verkum. ... Langflestir lesenda hirða ekkert um slíkar skrár, áhugi þeirra beinist allur að kjarnatriðinu, sem er textinn sjálfur, hvort sem hann birtist í grein eða bók. Ritverkið er ekki dæmt eftir neðanmálsnótum heldur þeirri skynsemi sem höfundur sýnir, ritfærni og hvernig honum tekst að færa viðfangsefnið að veruleika lesandans. Þá á ég við þá einföldu staðreynd sem ég hef imprað á áður, að þegar skrifuð er saga þorps eða borgar, héraðs eða þjóðríkis, verður höfundurinn að átta sig á því að það voru einstaklingar er skópu þá sögu ... Ég hef stundum sagt ... að besta kaupstaðasagan væri ævisaga nokkurra vel valinna einstaklinga.“ (Jón Hjaltason. 1997. „Hvernig á að skrifa byggðasögu?“ Íslenska söguþingið 1997. Ráðstefnurit II. Sagnfræðistofnun Háskóla Íslands og Sagnfræðingafélag Íslands, Reykjavík 1998, s. 293.) Ég get skoðunar Jóns Hjaltasonar hér vegna þess að hann hefur sjálfur uppskorið mikið hrós fyrir Sögu Akureyrar sem hann hefur skrifað í mörgum bindum og vegna þess að Gunnlaugur Haraldsson nefndi einmitt hluta Sögu Akureyrar sem æskilega fyrirmynd þegar hann tók við sagnarituninni af Jóni Böðvarssyni árið 1997.

Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði?

Harpa — Mon, 16 May 2011 01:23:54 +0000

Saga Sögu Akraness IV Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Í næstu færslum verður reynt að komast að því hvernig stendur á því að Akraneskaupstaður hefur eytt tæpum 105 milljónum í ritun sögu Akraness eftir að atrennu með Jóni Böðvarssyni lauk. Kostnaður við Akranes. Frá landnámi til 1885 var, eins og sagði í síðustu færslu, rétt rúmlega 15 milljónir og 223 þúsund á núvirði, fyrir utan laun ritnefndar.¹ Heildarkostnaður Akraneskaupstaðar við ritun Sögu Akraness frá 1987 til dagsins í dag er á núvirði 120.065.065 kr. Fyrir þessa upphæð fáum við bæjarbúar tvöfalda útgáfu af sögu svæðisins frá landnámi til 1800, þ.e. útgáfu Jóns Böðvarssonar og útgáfu Gunnlaugs Haraldssonar. Virðist ævintýrinu hvergi nærri lokið því á fjárhagsáætlun bæjarins fyrir árin 2012 og 2013 er gert ráð fyrir 4,2 milljónum hvort ár í söguritunina endalausu.² En það verður að segja hverja sögu eins og hún gengur og verður aðalpersónan nú leidd fram á sjónarsviðið: Sagnaritarinn sjálfur. Gunnlaugur Haraldsson Hjálmar Gunnlaugur Haraldsson er Austfirðingur en kvæntist konu af Skaganum. Hann stundaði nám í sögu og latínu við HÍ „um tíma veturinn 1973-74“ en lauk fil.kand prófi í þjóðháttafræði og fornleifafræði við Lundarháskóla í Svíþjóð 1978. Síðan stundaði hann framhaldsnám í miðaldafornleifafræði við sama skóla 1991-92 en heimild mín, Æviskrár MA-stúdenta, hermir ekki hvort hann lauk einhverri formlegri gráðu þá. [Hann skilaði „4. árs prófritgerð“, líklega svokallaðri D-ritgerð sem er hluti af sænskri fil.mag gráðu. Fil.mag er þriggja anna mastersnám, tvær annir í kúrsum og ritgerð að auki. Gráðan samsvarar því ekki íslensku meistaraprófi, hvorki MA né gömlu cand.mag. gráðunni. Líklega hefur Gunnlaugur ekki lokið nema hluta náms til fil.mag gráðu.] Gunnlaugur hafði fjölbreytta starfsreynslu, var m.a. kennari við Gagnfræðaskólann á Akranesi 1974-75. Eftir fil.kand próf starfaði hann sem minjavörður Austurlands og forstöðumaður Safnastofnunar Austurlands í rúmt ár en var ráðinn í 3/4 starf sem forstöðumaður Byggðasafns Akraness og nærsveita í Görðum á Akranesi [hér eftir kallað Byggðasafnið] þann 1. nóv. 1979.³ Jafnframt varð hann stundakennari við Brekkubæjarskóla á Akranesi veturinn 1979-1980 og var stundakennari í þjóðháttafræði við HÍ á árunum 1984-1989. Gunnlaugur var afar virkur í félagsmálum og stjórnmálum hér í bæ (og víðar) á árunum 1980-90. Hann hafði verið formaður Alþýðubandalagsfélags Fljótdalshéraðs 1978-79 og varð formaður Alþýðubandalagsfélags Akraness og nágrennis 1980. Í stjórn þess félags sat hann í fjögur ár, þar af formaður í 2 ár. Hannn var varafulltrúi í bæjarstjórn Akraness 1986-90 og varaþingmaður Alþýðubandalagsins í Vesturlandskjördæmi 1987-91. Í Æviskrám MA-stúdenta segir að hann hafi setið í ritnefnd um sögu Akraness frá 1987 til júní 1991 en þar er augljóslega rangt farið með því Leó Jóhannesson tók sæti Gunnlaugs í ritnefndinni í júní 1990.⁴ Þegar Gunnlaugur skrifaði undir samning um sagnaritun fyrir Akraneskaupstað, þann 23. apríl 1997, voru ritverk hans fyrir utan námsritgerðir, greinar í blöð og stutta bæklinga eða texta í ljósmyndabækur um Akranes: Æviskrár MA-stúdenta I-V ; Lögfræðingatal 1736-1992 I-IV og Viðskipta-og hagfræðingatal 1877-1997 I-III Gunnlaugur var ritstjóri þessara rita. Æviskrár MA-stúdenta vann hann frá grunni en stéttartölin eru öll endurskoðaðar útgáfur eldri stéttartala. Enn eitt ámóta stéttartalið í ritstjórn Gunnlaugs kom út seint á árinu 1997, þ.e. Tannlæknatal 1854-1997 (og raunar dróst útgáfa síðasta bindis Lögfræðingatals sennilega þar til seint á árinu 1997). Eina bók hafði Gunnlaugur ritað, Akraneskirkja 1896-1996 ásamt ágripi af sögu Garða og Garðakirkju á Akranesi. Útgefandi var Akraneskirkja og bókin kom út í ágúst 1996, á aldarafmæli kirkjunnar. Ég fann einungis einn ritdóm um bókina.⁵ Tildrög þess að Gunnlaugur Haraldsson var ráðinn af sóknarnefnd Akraneskirkju til að skrifa sögu hennar eru mér ekki kunn. Hann var í fullu starfi sem forstöðumaður Byggðasafnsins auk þess að vinna meðfram að ritstjórn stéttartala ýmiss konar, eins og áður hefur verið rakið. Um miðjan maí 1995 hafði Gunnlaugur Haraldsson ákveðið að fara í launalaust leyfi frá starfi sínu á Byggðasafninu, líklega vegna ritstarfa fyrir sóknarnefnd Akraneskirkju.⁶ Á fundi Menningarmála-og safnanefndar Akraneskaupstaðar 5. sept. 1995 er fyrsta mál á dagskrá bréf frá Gunnlaugi Haraldssyni þar sem hann segir upp starfi sínu sem forstöðumaður safnsins. Síðar á sama fundi er bókað: „Bréf frá Endurskoðunarskrifstofu Jóns Þórs Hallssonar sem hefur yfirfarið reikninga safnsins frá jan-okt 1995. Þar er bent á að útlit sé á að verulega verði farið fram úr áætlun. Gunnlaugur Haraldsson taldi skýringu á þeim mismun sem fram kemur stafa af því hvernig færslur færu fram hjá aðalbókara.“ Síðan var samþykkt að til að fá botn í málið myndu formaður Menningarmála-og safnanefndar, Guðrún Geirsdóttir, Eirný Valsdóttir sem sat í nefndinni og Gunnlaugur Haraldsson ganga á fund aðalbókara. Ég leitaði í næstu fundargerðum Menningarmála-og safnanefndar til að reyna að finna hvort niðurstaða hefði fengist í þessu máli en fann ekkert bókað meir um það.⁷ Gunnlaugur var því líklega í aðalstarfi við að skrifa bókina um Akraneskirkju frá því sumarið 1995 til þess er bókin kom út seint í ágúst 1996. Eftir það vann hann að ritun nokkurra stéttartala, sem áður var getið. Á fundi Ritnefndar um sögu Akraness seint í febrúar 1997 (30. fundi) tilkynnti Gísli Gíslason, formaður nefndarinnar og bæjarstjóri Akraneskaupstaðar, að Jóni Böðvarssyni hefðu verið send samningsdrög um starfslok. Þá hefur þegar verið rætt við Gunnlaug Haraldsson um að taka að sér áframhaldandi vinnu við verkið því hann mætti á þennan fund, lagði fram yfirlit yfir umfang og tímaskeið átján annarra byggðasagna og „Gunnlaugur lagði einnig fram drög að efnisskrá fyrir þrjú bindi að Sögu Akraness.“ Nefndin fór yfir drög að verkáætlun fyrir verkið og ræddi um ýmsa þætti sem vörðuðu útgáfu. Gísla var falið að vinna áfram að málinu.⁸ Þann 22. apríl 1997 samþykkti bæjarstjórn Akraness að ráða Gunnlaug Haraldsson til að ljúka ritun sögu Akraness⁹ og daginn eftir skrifuðu þeir Gísli Gíslason bæjarstjóri og Gunnlaugur Haraldsson undir „Samning um ritun Sögu Akraness“. Um þennan samning, efndir hans og fleira verður fjallað í næstu færslu. Fyrri færslur: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldri búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, „Framtakssemi og frumskógarlögmál“ Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Framhaldsfærslur: Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ...

1 Formaður Ritnefndar um sögu Akraness, Gísli Gíslason bæjarstjóri, þáði ekki laun fyrir fundarsetur. Upphæðir sem greiddar voru í nefndarlaun 1987-1996 liggja ekki fyrir en bent skal á núverandi nefndarlaun sem Akraneskaupstaður borgar, þ.e. að almennur nefndarmaður fær greiddar 9.269 kr. fyrir hvern fund. Ofan á þá upphæð bætast 17,35% launatengd gjöld sem bærinn borgar. Nefndin hélt 29 fundi á þessu tímabili og í henni sátu fjórir almennir nefndarmenn. 2 Upplýsingar um kostnað eru fengnar frá Akraneskaupstað 4. maí 2011. 3 Ráðningu Gunnlaugs Haraldssonar ber að með nokkuð undarlegum hætti miðað við bókanir í fundargerðum stjórnar Byggðasafns Akraness og nærsveita. Á s. 38. í fundagerðarbók hennar segir að fundur sé haldinn „þann oktober ´79 [en dagsetningu vantar] Fundar menn voru eftirtalin: Þórarinn Ólafsson, Sveinn Guðmundsson, Ragnheiður Þórðardóttir, Þorsteinn Jónsson og Anton Ottesen.“ Aðalmál fundarins var hvort „tímabært væri að ráða forstöðumann að safninu.“ Kemur fram að til þessa hafi fjárhagur verið of þröngur til svo mætti verða en nú sé að rætast úr „en spurning væri hvort hér yrði um að ræða heilt eða hálft starf. ... Samþ. var að fela framkvæmdastj. að athuga fjárhagsgrundvöll fyrir að ráða starfsmann að safninu og ef sú athugun yrði jákvæði skildi [svo] auglýsa eftir þjóðháttarfræðing [svo] til starfsins.“ (s. 38-39 í fundargerðabók.) Á síðu 39 er síðan límdur gulur miði neðan við fundargerðina. Hann er dagsettur 22.10. '79 og á honum stendur: „Gunnlaugur Haralds ráða hann. 3/4 stöðu frá 1/11 '79. Sveini falið að tala við hann- laun 300.000 - Tekjur áætlaðar '79 6,000,000 - Ákveðið að auglýsa eftir þjóðháttafræðing. Sveinn taki á móti upplýsingum.“ Fundargerðina í október ritaði Anton Ottesen og sama rithönd virðist vera á litla gula miðanum. 4 Upplýsingar um Gunnlaug Haraldsson og beinar tilvitnanir eru úr MA-stúdentar 1973. Æviskrár MA-stúdenta V. Ritstjóri Gunnlaugur Haraldsson. Steinholt 1994, s. 496-497. 5 Sjá: Sigurjón Björnsson. „Kristnihald á Skaga“ í Morgunblaðinu 18. september 1996. Í frétt af ráðningu Gunnlaugs sem sagnaritara, „18 milljónir í ritun sögu Akraness“, DV 28. apríl 1997, segir að Gunnlaugur hafi „til dæmis skrifað sögu Akraneskirkju og farist það afburðavel úr hendi.“ Þar er vitnað í einhverja ónafngreinda bæjarstjórnarmenn, ekki þó fulltrúa sjálfstæðisflokksins í bæjarstjórn. Saga Akraneskirkju var síðan endurrituð í Kirkjum Íslands 13. bindi, sem Þjóðminjasafn Íslands, Húsafriðunarnefnd, Biskupsstofa og Borgarfjarðarprófasdæmi stóðu að og kom út 2009. Sérprentið sem ég á úr þessu bindi, Akraneskirkja, er gefið út af Hinu íslenska bókmenntafélagi og höfundar eru Björk Ingimundardóttir, Sigríður Björk Jónsdóttir, Lilja Árnadóttir, Guðmundur L. Hafsteinsson og Gunnar Bollason. Þessi útgáfa er mun árennilegri fyrir leikmann utan þjóðkirkju (eins og ég er) því bók Gunnlaugs er að stórum hluta saga sóknarnefnda og starfsfólks kirkjunnar, auk ítarlegrar forsögu sem ég hef reyndar lesið víðar áður, t.d. í Akranes. Frá landnámi til 1885 Jóns Böðvarssonar. Hafi menn einungis áhuga á sögu þessarar gullfallegu kirkju og gripum hennar, en minni áhuga á smáatriðum og sóknarnefnd, er Akraneskirkja ólíkt þægilegri; styttri, skorinorðari og fallegri. Það er auðvitað fráleitt að bera útlit svo misgamalla bóka saman, báðar eru reyndar prentaðar á vandaðan pappír en í nýrri sögunni er mikið af litmyndum en fáar slíkar í bók Gunnlaugs enda var litprentun eitthvað dýrari þegar sú bók kom út. Það litla sem hægt er að segja í samanburði mynda er að augljóst er að ekki hefur verið mikið lagt í myndvinnslu í bók Gunnlaugs (þótt sú tækni hafi verið sæmilega aðgengileg 1997). Það sést m.a. með því að bera saman gamlar myndir í báðum bókunum, t.d. mynd Sigfúsar Eymundssonar, merkt Þjms. SEy 81. Hún er afar vel unnin á s. 18 í Akraneskirkju en algerlega óunnin á s. 144 í bók Gunnlaugs. Ritnefnd af hálfu sóknarnefndar Akraneskirkju, sem starfaði með Gunnlaugi að Akraneskirkju 1896-1996 ásamt ágripi af sögu Garða og Garðakirkju á Akranesi, var skipuð Braga Þórðarsyni, Þjóðbirni Hannessyni og Þorgils Stefánssyni. Enginn úr ritnefnd skrifar formála heldur hefst bókin á formála söguritara, Gunnlaugs Haraldssonar, ávarpsorðum eftir herra Ólaf Skúlason biskup Íslands og ávarpsorðum sr. Björns Jónssonar sóknarprests. Í þeim eina ritdómi sem ég fann og gat hér að ofan er lýsing á efni bókarinnar. 6 Sjá fundargerð Menningarmála-og safnanefndar Akraneskaupstaðar 18. maí 1995. Um þetta ber heimildum ekki alveg saman því í Árbók Hins íslenzka fornleifafélags 1995 segir á s. 152: „Gunnlaugur Haraldsson safnstjóri fékk launalaust leyfi frá 1. ágúst en sagði síðan starfi sínu lausu í desember. Var Guttormi Jónssyni, sem starfað hefur lengi við safnið, falið að veita því forstöðu um sinn.“ Í fréttinni „Byggðasafn Akraness: Forstöðumaðurinn var kominn í annað starf“ í DV 15. desember 1995 segir: „Í frétt um Byggðasafn Akraness hér í blaðinu 12. desember kom fram að Gunnlaugur Haraldsson hefði sagt starfi sínu lausu frá og með 5. des. sem forstöðumaður safnsins. Gunnlaugur hefur verið í launalausu fríi hjá Byggðsafninu frá 1. september og var fyrir allnokkru búinn að taka ákvörðun um að segja upp starfi sínu sem forstöðumaður safnsins enda kominn í annað starf. Hann sagði því ekki upp starfi sínu vegna skýrslu endurskoðanda byggðasafnsins.“ (Vísað er í fréttina „Deilur um reikninga byggðasafnsins“ á baksíðu DV þann 12. des. 1995.) 7 Í stjórn Menningarmála- og safnanefndar sátu Guðrún Geirsdóttir, Jósef H. Þorgeirsson, Hörður Pálsson, Eirný Valsdóttir og Ástríður Andrésdóttir. 8 Í Ritnefnd um Sögu Akraness sat sami kjarni yngra fólks og áður er getið, Gísli Gíslason, Hrönn Ríkharðsdóttir og Leó Jóhannesson. Í stað Valdimars Indriðasonar sem lést árið 1995 hafði sest Jósef H. Þorgeirsson, sem mætti á sinn fyrsta fund þann 5. sept. 1995 (26. fund ritnefndarinnar) og Ólafur J. Þórðarson sat enn í nefndinni. Í neðanmálsgreinum 2 og 3 við síðustu færslu, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni, var fjallað um hversu náin fjölskyldubönd þeirra Gísla, Hrannar og Leós eru. Við þetta má bæta hversu nánir þeir Leó og Gunnlaugur Haraldsson voru: Leó og Gunnlaugur Haraldsson eru jafngamlir, báðir fæddir 1951. Leó útskrifaðist úr MA árið 1972, Gunnlaugur árið 1973. Þeir stunduðu báðir nám við Háskólann í Lundi á árunum 1975-'78 (Leó hóf sitt nám þar 1974). Leó útskrifaðist með fil.kand próf í sagnfræði og uppeldisfræði og Gunnlaugur með fil.kand próf væntanlega í þjóðháttafræði (hann lærði þjóðháttafræði og norræna fornleifafræði frá 1975 í Lundi) árið 1978. Sjá „MA-stúdentar 1972“ og „MA-stúdentar 1973“ í Æviskrám MA stúdenta V, s. 411-412 og s. 495-497. Ritstjóri Gunnlaugur Haraldsson. Steinholt 1994 og Kenntaratal á Íslandi V, s. 521, útg. 1988. Sænsk fil.kand gráða er lægsta háskólagráða í húmanískum greinum, samsvarar íslenskri BA gráðu. Yfirleitt ljúka menn henni á þremur árum. Það er frekar líklegt að þessi tveir hafi tekið einhvern þátt í starfi „Félags þjóð- og fornleifafræðinema“, sem minnst var á í fyrstu færslu um sögu Sögu Akraness, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“, þótt hvorugur geti þess í Æviskrám MA-stúdenta V. Og það er meir en líklegt að báðir hafi smitast af hugmyndum sem lágu að baki stofnun þessa félags á sínum tíma, sem m.a. voru að íslenskar sagnfræði-, þjóðfræði- og fornleifafræðirannsóknir til þessa hefðu verið fúsk og ekki byggðar á réttri hugmyndafræði (sjá tilvitnanir í yfirlýsingar hópsins sem vann að svæðisrannsókn sunnan Skarðsheiðar o.fl., í tilvísanaskrá við sömu færslu). Hugsanlega hefur eimt eftir af þessum hugmyndum meðal námsmanna í Lundi eitthvað áfram. Mér er ekki kunnugt um hvenær Hrönn Ríkarðsdóttir stundaði sitt nám við Lundarháskóla (hún er fædd 1954) eða hvaða gráðu í sögu hún lauk þar og get því ekkert fullyrt um hennar sögusýn. Leó tók á sínum tíma sæti Gunnlaugs í Ritnefnd um Sögu Akraness. Báðir sátu í nefndinni fyrir alþýðubandalagið. 9 Á þessum 843. fundi bæjarstjórnar Akraness 22. apríl 1997 greiddu Guðbjartur Hannesson, Sveinn Kristinsson, Guðmundur Páll Jónsson, Gunnar Sigurðsson, Sigríður Gróa Kristjánsdóttir, Pétur Ottesen, Ingvar Ingvarsson og Bryndís Tryggvadóttir öll atkvæði með því að gera samninginn við Gunnlaug Haraldsson. Sigríður Guðmundsdóttir greiddi atkvæði á móti.

Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma

Harpa — Tue, 17 May 2011 23:13:41 +0000

Titill færslunnar er óbein tilvitnun í orð Gunnlaugs Haraldssonar um eigin sagnaritun í bréfinu „Meint ritstífla brestur“ á umræðuþræði Akraneskaupstaðar 25. febrúar 2005. Saga Sögu Akraness V Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Það virðist nokkuð augljóst að upp úr áramótum 1997 voru einhverjir ráðamenn í bænum búnir að ákveða að ráða Gunnlaug Haraldsson sem arftaka Jóns Böðvarssonar í sagnaritun. Á þeim tíma var Gunnlaugur atvinnulaus, einungis með einhver verkefni í stéttartalaritun og ritun Æviskráa MA-stúdenta. Á fyrsta fundi ritnefndar það ár, þann 23. febrúar, kemur fram að rætt hafi verið við Gunnlaug um að taka við sagnarituninni. Gunnlaugur mætti enda sjálfur á fundinn og lagði fram hugmyndir sínar og Gísli Gíslason, formaður ritnefndar, tilkynnti að Jóni Böðvarssyni hefðu verið send samningsdrög um starfslok. Nýlega staðfesti Gunnlaugur enn og aftur sjálfur að ritnefndin hafi átt upptökin að ráðningu hans: „Árið 1997 leitaði sögunefnd Akraness til mín um að ljúka því skrefi sem stigið hafði verið með bók Jóns og prjóna við hana samantekt mína“¹ en aftur á móti hefur eitthvað skolast til hjá honum með hvaða hætti það bar: „Fyrst nokkrar sögulegar staðreyndir: Árið 1997 kom ritnefnd að máli við mig og falaðist eftir því að ég tæki að mér að halda áfram því verki sem Jón Böðvarsson cand. mag. og fyrrum skólameistari hóf 10 árum fyrr, en hafði þá nýlega sagt sig frá.“² Eins og margoft hefur komið fram í fyrri færslum skrifaði Jón Böðvarsson undir samkomulag um starfslok þann 24. mars 1997. Gunnlaugur mætti hins vegar galvaskur á fund Ritnefndarinnar mánuði fyrr og var þá búinn að skipuleggja sagnaritun sína í talsverðum smáatriðum; lagði fram drög að efnisskrá fyrir þrjú bindi af Sögu Akraness á fundinum. Í síðustu færslu voru rifjuð upp náin fjölskyldutengsl meirihluta ritnefndarinnar og náin tengsl eins úr þeim meirihluta við Gunnlaug Haraldsson. Sé þetta haft í huga og að Gunnlaugur var svo sem hvorki atvinnumaður í sagnaritun né vel menntaður í sagnfræði er ekki óeðlilegt að hvarfli að manni að þarna hafi meirihlutaklíkan í ritnefndinni ráðið vin sinn til starfa enda maðurinn atvinnulaus. Þótt hugdettan sé ekki óeðlileg eru svoleiðis vinnubrögð afar óeðlileg, ámælisverð og í rauninni ótrúlegt að bæjarstjórn skuli hafa samþykkt tiltækið.³ Af hverju í ósköpunum auglýsti bærinn ekki starf sagnaritara og valdi úr umsóknum eftir menntun og reynslu? Samningurinn fyrsti Akraneskaupstaður og Hjálmar Gunnlaugur Haraldsson gerðu með sér samning um ritun sögu Akraness þann 23. apríl 1997. Í samningum kemur fram að bærinn felur Gunnlaugi að rita þriggja binda sögu Akraness sem nái yfir tímabilið 1700-2000.⁴ Áætlað var að hvert bindi yrði 450-500 síður „í stóru broti“ [fram kemur að átt er við A-4 stærð eða aðeins minna en það] (7. gr.). Í ljósi þess sem síðar varð er þriðja grein samningsins kannski merkilegust og mikilvægust. Samningurinn var tímabundinn: „Verkið hefst þann 1. apríl 1997 og skal lokið eigi síðar en 30. september 2001.“ Í sömu grein er kveðið á um í hvers konar standi eigi að afhenda handrit og skiladagar einstakra binda eru fastsettir.⁵ Jafnframt eru ákvæði um að verði dráttur á skilum skuli stöðva greiðslur til söguritara. Riftunarákvæðið í 3. grein hlýtur að gilda enn því allir aðrir samningar sem síðar hafa verið gerðir við Gunnlaug Haraldsson eru viðbótarsamningar við hinn upphaflega. Þar segir: „ ... ef vanefndir teljast verulegar á verktímanum er Akraneskaupstað heimilt að rifta samningi þessum og endurkrefja höfund um þær greiðslur, sem þegar hafa verið inntar af hendi.“⁶ Eins og öllum er kunnugt voru vanefndir gífurlegar og raunar hefur Gunnlaugur ekki enn skilað nema brotabroti af því verki sem hann tók að sér með undirritun þessa samnings.⁷ Hvers vegna aldrei hefur verið látið reyna á þetta ákvæði er mér ráðgáta. Núna, rúmum fjórtán árum eftir að samningurinn var gerður, er mögulegt að lögfræðingar teldu riftunarákvæðið ógilt vegna tómlætis verkkaupa (Akraneskaupstaðar) en það væri vissulega gaman að fá álit lögfróðra manna á þessu. Vert er að geta síðasta ákvæðisins í 3. grein, einnig í ljósi sögunnar: „Höfundur mun hafa ritun sögu Akraness að meginverkefni meðan á gildistíma samningins stendur og mun hann ekki taka að sér verkefni, sem leitt getur til þess að verkefnum samkvæmt þessum samningi verði ekki sinnt.“ Sömuleiðis get ég ekki séð að þetta ákvæði hafi fallið úr gildi. Söguritari vann seinna að mýgrút annarra verkefna meðan hann gerði hvern viðbótarsamninginn á fætur öðrum við Akraneskaupstað, eins og fjallað verður um síðar. Greiðslur til höfundar eru tíundaðar í 4. grein. Fyrir allt verkið átti hann að fá 14,9 milljónir sem skiptust þannig: Við undirritun samnings fékk söguritari 5% upphæðarinnar, 745.000 kr. en væri síðan á föstum 206.574 kr. mánaðarlaunum í fjögur og hálft ár (54 mánuði, frá 1. apríl 1997 út september 2001). Upphæðin var verðtryggð og skyldi uppfærast einu sinni á ári. Þetta voru verktakagreiðslur, þ.e.a.s. var innifalinn í þeim kostnaður vegna launatengdra gjalda.⁸ Við skil á hverju handritanna þriggja sem ritnefnd samþykkti átti Gunnlaugur síðan að fá eina milljón. Sú upphæð var einnig verðtryggð. Gunnlaugur skyldi leggja til alla vinnuaðstöðu og áhöld til ritunar verksins en Akraneskaupstaður endurgreiða honum kostnað við ljósritun og ferðir innanlands. (5. gr.) Samskipti við ritnefnd og vinnulag Gunnlaugs í sagnarituninni Samskipti Ritnefndar um sögu Akraness [hér eftir kölluð Ritnefndin] og Gunnlaugs Haraldssonar voru ólíkt ljúfari en samskipti sömu nefndar og Jóns Böðvarssonar höfðu verið. Á þeim tíma sem Gunnlaugur vann eftir þessum fyrsta samningi hélt nefndin fjórtán fundi. Fundargerðir hennar eru aðgengilegar á vef Akraneskaupstaðar frá 15. febrúar 2001 en til hægðarauka hef ég tekið saman aðalatriði þessara fjórtán funda í töflu sem ég mæli með að áhugasamir unnendur sögu Sögu Akraness skoði. Svo sem fyrr var nefnt var Ritnefndin sennilega löngu búin að ákveða að ráða Gunnlaug áður en samningur bæjarins við hann var formlega gerður. Hann byrjaði ekki með tvær hendur tómar því á fyrsta fundi eftir undirritun samnings (31. fundi, maí '97) afhenti Gísli Gíslason honum ýmis gögn frá Jóni Böðvarssyni, þar á meðal handrit að 2. bindi sögu Jóns, sem vantaði eitthvað á og nefndin var ekki sátt við. Gunnlaugur lagði fram heilmikið af hugmyndum, áætlunum og listum, ásamt „hugleiðingum“ sínum „um vinnu sína“, á árunum 1997-98. Árið 1999 skilaði hann loks einhverju, þ.e. drögum að efnisyfirliti fyrsta bindis, skv. fundargerð 13. október 1999 (37. fundur). Í samningnum var áskilið að hann skilaði handriti að fyrsta bindi fyrir 1. október 1999. Þessi vanskil virðast ekki valda Ritnefndinni neinum sérstökum áhyggjum, það er ekki fyrr en um mitt næsta ár, í júní 2000, sem er bókað: „Tímaáætlun er um einu ári á eftir áætlun en stefnt er að því að vinna þann tíma upp og leggja fram handritið af 1. bindi á haustdögum eða í vetrarbyrjun.“ Svo varð ekki heldur lét sagnaritari duga að leggja fram „sýnishorn af efni sem yrði í 1. bindi“ og „tillögu að framsetningu á því sem gert verður“, í lok nóvember 2000 (39. fundur). Nefndin er ekkert að bögga hann á þeim fundi heldur „... lýstu [nefndarmenn] almennt yfir jákvæðu viðhorfi til þeirrar framsetningar sem Gunnlaugur kynnti. Fram komu einnig athugasemdir um að nauðsynlegt væri að ljúka vinnu við 1. bindi sem fyrst og hefja vinnu við 2. og 3. bindi.“ Raunar átti Gunnlaugur að vera búinn að skila 2. bindi fyrir 1. október þetta ár og 1. bindi meir en ári áður. Það er óskiljanlegt hvernig Ritnefndin bregst eftirlitshlutverki sínu gersamlega eins og rakið hefur verið. Hún virðist hafa einhverja glýju í augum þegar vinnubrögð Gunnlaugs ber á góma. E.t.v. hafa nefndarmenn trúað því í alvöru að hann bæri miklu betra skynbragð á sagnaritun en Jón Böðvarsson, þrátt fyrir að vera miklu minna menntaður og með miklu minni reynslu. Kannski voru þetta eftirhreytur af hugmyndafræði (öllu heldur sjálfsdýrkun) íslenskra námsmanna í Lundi á áttunda áratugnum, kannski tókst sagnaritaranum sjálfum svona vel að sannfæra nefndina. Skoðanir hans sjálfs á hvernig skuli rita byggðasögu eru skýrar:

Gunnlaugur segir að í raun séu um tvær leiðir að velja við ritun héraðssögu. Önnur leiðin, og sú auðveldari, sé að einskorða hana við samantekt og úrvinnslu á því ritaða og prentaða efni sem þegar liggur fyrir. Með þeirri aðferð sé þó litlu sem engu aukið við það sem áður var vitað og því efamál hvort slík útgáfa þjóni einhverjum tilgangi. Hin leiðin sé að afla frumheimilda eins og kostur er og ráðast í metnaðarfullt og krefjandi starf, þar sem leitast er við að rifja sem best upp löngu gleymda sögu. Gunnlaugur segir að þá þýði ekkert „hérumbil“ og fara verði alla leið í þeim efnum, reyna að viða að sér öllum þeim gögnum sem fyrirfinnast.⁹

Þarf náttúrlega enginn að fara í grafgötur um að Gunnlaugur hefur kosið erfiðari leiðina í sinni sagnaritun. Árið 2005 orðaði hann álit sitt enn skýrar (þá orðinn 4-6 árum á eftir áætlun með verkið, eftir því hvernig á það er litið):

Þetta er því miður ekki einsdæmi sögu íslenskrar sagnaritunar, heldur öllu fremur sígild og bitur reynsla nær allra þeirra sveitarfélaga, fyrirtækja og annarra aðila sem fyrr og síðar hafa ráðist í að láta skrá lítt eða ekki rannsökuð efni eða sögu sína. Hrekkur þá skammt að mæla digurbarkalega á spjallrásum að vísa með stóryrðum í einhvern órökstuddan meðaltalstíma til “bókarskrifta á Íslandi” ... því sérhvert tilvik ræðst miklu fremur af aðgengi og tilurð heimilda svo og þeim kröfum sem gerðar eru um úrvinnslu þeirra. Það er hægur vandi að rumpa saman bókartötri á skömmum tíma með því einu að sanka saman gagnrýnislaust samtíningi úr áður útgefnum ritum eins og ýmsir hafa látið sér sæma og mörg eru "einnota" dæmin um í árlegu jólabókaflóði. Ég legg ekki nafn mitt við slíka iðju ...¹⁰

Áfram hélt svo samkvæmisleikur Gunnlaugs og Ritnefndarinnar; Hann segir nefndinni hvað hann hafi verið að bardúsa og hvað hann hafi hugsað sér að gera og fer svo að mjatla efni í nefndina í skömmtum frá febrúar árið 2001. Ritnefndin er svo sem ekkert að æsa sig, þótt aðeins sé farið að nefna að nauðsynlegt sé að ljúka vinnu við 1. bindi sem fyrst eða að æskilegt sé að ákveðin markmið, ótilgreind, náist fyrir næsta fund eða eitthvað ámóta saklaust. Þann 15. október 2001 er bókað: „Gunnlaugur gerði grein fyrir stöðu mála. Efni vegna 19. aldar er nú um 5-600 síður, en vinna þarf það efni frekar og skipta því í tvö bindi og miða við 1850. Sá tími, sem gert var ráð fyrir að færi í ritunina, er að líða og var m.a. rætt um ýmislegt því tengt.“ Þetta er merkileg bókun! Í fyrsta lagi var „sá tími sem gert var ráð fyrir að færi í ritunina" ekki að líða heldur löngu liðinn! Gunnlaugur átti að skila fyrsta bindi, um byggðasögu 1700-1900, fyrir 1. okt. 1999, öðru bindi um atvinnuhætti og hagsögu 1900-2000 fyrir 1. okt. 2000 og þriðja bindi um félags-og menningarsögu 1900-2000 fyrir 1. okt. 2001. Ég minnist þess að ekki hafa séð jafnstórkostlegan úrdrátt í opinberri fundargerð og þessa bókun Ritnefndarinnar! Aftur á móti voru fastar mánaðargreiðslur til Gunnlaugs væntanlega um það bil að stöðvast. Hitt, þ.e. að Gunnlaugur ákveði allt í einu þegar samningstíminn er liðinn að skipta fyrsta bindinu í tvennt, án þess að Ritnefndin svo mikið sem æmti, er líka stórmerkilegt. Höfðu almennir nefndarmenn aldrei lesið samninginn sem Akraneskaupstaður gerði við Gunnlaug? Í samningnum er nefnilega skipulagið og skiptingin talin afar nákvæmt upp enda líklega einmitt samin af Gunnlaugi handa Ritnefndinni snemma árs 1997. (Sennilegt er að formaður Ritnefndarinnar hafði lesið samninginn því hann skrifaði sjálfur undir hann, fyrir hönd bæjarins.) Það sem Ritnefndin hafði séð af verkinu hægunna, þegar hér var komið sögu, þ.e. samningstíma var lokið, var: „Sýnishorn af efni í 1. bindi“ (22.11. 2000); 150 s. sýnishorn af 1. bindi (15.2. 2001); 302 s. af 1. bindi (30.5. 2001); 112 s. um lok 18. aldar og 70 s. efnis frá 19.öld, þ.e. efni í 1. bindi (15. 10. 2001). Handhægara er e.t.v. að skoða þetta í töflunni yfir aðalatriði í fundargerðum. Enn einn fundinn heldur Ritnefndin eftir miðjan nóvember 2001. Fundargerðin er merkileg því í henni er að nokkru gerður upp afraksturinn af fjögurra ára vinnu Gunnlaugs. Feitletranir í fundargerð eru mínar. „1. Gunnlaugur lagði fram efnisyfirlit að 1. bindi ásamt 598 síðum í handriti sem nær frá 1700 til 1850. 2. Lagt fram bréf Gunnlaugs, dags. 19. nóvember, um ritun sögunnar. Í bréfi Gunnlaugs kemur m.a. fram að verkið hafi tafist þar sem langtum meiri tíma hafi tekið að leita uppi heimildir í skjalasöfnum, úrvinnsla gagna og heimilda fór þar af leiðandi seinna af stað og loks að ítarleg heimildaöflun hafi leitt fjölmargt í ljós sem fyrirfram var ekki vitað og kostað töluverða vinnu að vinna úr.“ Þarna sést upphafshlekkur langrar afsökunarkeðju því svipaðar afsakanir hefur söguritari notað æ síðan. „Þá kom fram í bréfi Gunnlaugs að nú sé föstum greiðslum til hans lokið, en árangurstengdar greiðslur ógreiddar. Verði því að taka ákvörðun sem fyrst með hvaða hætti vinnunni verði haldið áfram. Gunnlaugur telur einnig rétt að rita forsöguna, þ.e. frá landnámi til 1700, sem kunni að taka 3 mánuði að skrifa. Í bréfinu kemur fram að um 24-30 mánuði taki að búa annað efni til prentunar.“ Það er áreiðanlega rétt hjá Gunnlaugi að árangurstengdar greiðslur voru ógreiddar. Nærtækasta skýringin á því er auðvitað að árangurinn, afraksturinn, hafði enginn verið. Hann átti að fá eina milljón fyrir hvert bindi sem hann skilaði á réttum tíma en hafði engu skilað fyrr en á þessum fundi. Núna skilaði hann loksins ókláruðu fyrsta bindi, miðað við samning, tveimur árum of seint. Ég vek athygli á því snjallræði Gunnlaugs að ota „forsögunni“ að nefndinni, þ.e. einhverjum stuttum pistli frá landnámi til 1700. Ritnefndin gleypti þá beitu í upphafi næstu samningslotu, sem varð til þess að ekki var einu sinni hægt að gefa út þetta svokallaða fyrsta bindi sögunnar því þar með vantaði upphafið framan á það. Hafandi sýnt Ritnefndinni Sögu Akureyrar, væntanlega I. bindi, nánast í upphafi verksins (33. fundi) var hann búinn að leggja línurnar fyrir einmitt þetta form. Gunnlaugur vék svo af fundi en nefndin hélt áfram störfum og bókaði: „3. Rætt var um stöðu málsins. Ritnefndin staðfesti skil á 1. bindi verksins sbr. gildandi samning. Nefndin er sammála um að það efni sem skilað hefur verið sé gott og lofi góðu um heildarverkið. Nefndin telur mikilvægt að verkinu verði haldið áfram og leggur til við bæjarráð að samningur bæjarins við söguritara verði framlengdur.“ Gunnlaugur hafði vissulega lagt fram efnisyfirlit yfir 1. bindi og 589 síður í handriti „sem nær frá 1700-1850“. En við þetta er það að athuga að skil voru rúmum tveimur árum á eftir áætlun miðað við samninginn. Ennfremur var 1. bindið skilgreint í samningi sem byggðasaga 1700-1900. Hvernig Ritnefndin gat staðfest að þetta sem Gunnlaugur skilaði væru „skil á 1. bindi verksins sbr. gildandi samning“ er ofar mínum skilningi. Formaður Ritnefndarinnar, bæjarstjórinn, er lögfræðingur að mennt þannig að þetta hlýtur einhvern veginn að hafa verið löglegt og í samræmi við samninginn, er það ekki? Greiðslur til Gunnlaugs Haraldssonar á þessu tímabili og annar kostnaður Gunnlaugi voru greidd full mánaðarlaun frá 1. apríl 1997 út september 2001. Að auki fékk hann endurgreiddan kostnað vegna efnisöflunar og ferða. Líklega hefur hann fengið eina árangurstengda greiðslu greidda (jafnvirði einnar milljónar á verðlagi apríl 1997) árið 2001. Alls greiddi Akraneskaupstaður Gunnlaugi 16 milljónir og rétt tæp 700 þúsund króna á árunum 1997-2001. Að auki er bókaður annar kostnaður við ritun sögu Akraness 1998 og 1999, samtals 263.325 kr. Kostnaður vegna nefndarlauna ritnefndar er fyrir árið 2001 33.168 kr. (fyrri upphæðir nefndarlauna liggja ekki fyrir). Samanlagður kostnaður Akranesbæjar af söguritun í fyrstu atrennu Gunnlaugs var því tæpar 17 milljónir en séu upphæðirnar uppreiknaðar á núvirði er þessi tala 32 milljónir og rúmlega 670 þúsund krónur. Bróðurparturinn af henni eru laun og endurgreiddur kostnaður til Gunnlaugs.¹¹ Til samanburðar má nefna að heildarkostnaður Akraneskaupstaðar við ritun sögu bæjarins af hálfu Jóns Böðvarssonar var rétt rúmlega 15 milljónir og 223 þúsund á núvirði, fyrir utan laun ritnefndar. Fyrir þá upphæð fékkst ein bók útgefin, Akranes. Frá landnámi til 1885, og ófullgert handrit að næsta bindi (alls áttu þetta að verða þrjú bindi). Kostnaður af vinnu Gunnlaugs Haraldssonar 1997-2001 var tvöfalt meiri. Fyrir þá upphæð fékkst ófullgert handrit að fyrsta bindi af þremur sem um hafði verið samið. Fyrri færslur: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldri búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, „Framtakssemi og frumskógarlögmál“ Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Framhaldsfærslur: Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ...

1 „Það þýðir ekkert hér um bil við ritun sögunnar. Spjallað við Gunnlaug Haraldsson ritara Sögu Akraness“. Skessuhornið 13. apríl 1997, s. 14.Jón Böðvarsson skrifaði undir samkomulag um starfslok þann 24. mars 1997. En frétt um að Jóni hefði verið sagt upp birtist talsvert fyrr, í DV 12. mars 1997 („Söguritara sagt upp“). Nokkur Þórðargleði skín í gegnum fyrirsögn Skagablaðsins tveimur dögum eftir að Jón skrifaði undir samninginn: „Skrásetjarinn settur af“ (Sjá Dagur-Tíminn 26. mars 1997) og má velta fyrir sér hvaðan slík gleði var ættuð. Orð Gísla Gíslasonar á umræðuþræði Akraneskaupstaðar 23. febrúar 2005 eru illskiljanleg í þessu ljósi: „Ekki ætla ég að fara að rifja hér upp ritferil Jóns Böðvarssonar - en til að fyrirbyggja misskilning þá óskaði hann eftir lausn frá samningi sínum og því var það ekki á hendi bæjarins að halda við þann samning.“ Mikil hamingja virðist hafa ríkt yfir ráðningu hins nýja sagnaritara skv. fréttum. Gunnlaugur var sagður „maður öllum hnútum kunnugur ... hefði til dæmis skrifað sögu Akraneskirkju og farist það afburðavel úr hendi" („18 milljónir í ritun sögu Akraness“. DV 28. apríl 1997), „... er Akurnesingum að góðu kunnur fyrir farsæl störf um árabil við Byggðasafn Akraness og nærsveita og fyrir vandað verk við ritun sögu Akraneskirkju, svo nokkuð sé nefnt.“ („Ritun sögu Akraness“. Morgunblaðið 30. apríl 1997.) 2 Gunnlaugur Haraldsson. „Meint ritstífla brestur“. Umræðuþráður Akraneskaupstaðar þann 25. febrúar 2005. 3 Enn ótrúlegra er það aðstandandahlutverk sem Ritnefndin og bæjarstjórn léku seinna árum saman, þegar ljóst varð að sagnaritarinn skilaði litlu sem engu. Á Akranesi var ekki bleikur fíll í stofunni: Bleiki fíllinn dvaldi á grænum engjum hugvísindanna! 4 Þetta kemur fram í 1. gr. samningsins. Þar er einnig kveðið á um „efnisskipan í aðalatriðum“. Sú efnisskipan er það nákvæmlega tíunduð að þetta hljóta að vera tillögur Gunnlaugs sjálfs sem hann lagði fram á fundi Ritnefndar um sögu Akraness í febrúar 1997 (á 30. fundi nefndarinnar). Í grófum dráttum var skiptingin þannig: Fyrsta bindi skyldi fjalla um byggðasögu 1700-1900, annað bindi um atvinnuhætti og hagsögu 1900-2000 og hið þriðja um félags-og menningarsögu 1900-2000. Ekki verður séð af efnisskipan af hverju þótti nauðsynlegt að endurrita um tímabilið 1700-1885, sem Jón Böðvarsson hafði gert skil í Akranes. Frá landnámi til 1885. En Gunnlaugur Haraldsson skrifaði í bréfinu „Meint ritstífla brestur“ á umræðuþræði Akraneskaupstaðar þann 25. febrúar 2005: „Í öðru lagi þótti mér að í bók Jóns hefði verið skautað býsna glannalega yfir fjölmarga þætti sögunnar, að því marki sem ég taldi mig þá þekkja til hennar, - einkum á 18. og 19. öld, - heimildanotkun og efnistök einnig gjörólík því sem ég myndi sjálfur kjósa“ svo nokkuð örugglega er þessi hugmynd um endurskrif komin frá Gunnlaugi sjálfum. Eftir tiltölulega smásmugulega upptalningu samningsins á efnisþáttum (sem líkist efnisgrind að skólaritgerðum) segir: „Framangreind efnisskrá er ekki tæmandi og mun því í meðförum höfundar og ritnefndar, sem Akraneskaupstaður skipar, taka einhverjum breytingum meðan á vinnu við söguritun stendur.“ Það er óvenjulegt að þessi klausa í 1. gr. samningsins varð að áhrínsorðum. Ath. að ekki skyldi rugla saman „efnisskrá“ og þeim bindum sem áskilið var að skyldi skilað. 5 Fyrsta bindi skyldi skila eigi síðar en 1. október 1999; öðru bindi eigi síðar en 1. október 2000 og þriðja bindi eigi síðar en 1. október 2001. 6 Jafnframt segir í riftunarákvæði: „Akraneskaupstað er einnig heimilt að stöðva greiðslur til höfundar ef einhverjar ástæður verða til þess að höfundur verður ófær um að sinna verkinu eða að ritnefnd telur að verkáætlun samkvæmt 6. grein samningsins standist ekki í svo veigamiklum atriðum að varði annað hvort riftun samningsins eða frestun greiðslna þar til úr hefur verið bætt.“ Í verkáætlun í 6. grein samningsins er talið upp að heimildaöflun fyrir allt verkið skuli standa frá apríl 1997 til janúar 1999; ritun 1. bindis hefjist þá og verði lokið „eigi síðar en ágúst-sept. 1999“; þá hefjist ritun 2. bindis sem verði lokið í ágúst -september 2000 og loks er reiknað með að ritun 3. bindis verði lokið í ágúst-sept. 2001 svo verklok verði 1. október það ár (sbr. 3.gr.). Öll bindin komi út í einu árið 2001. 7 Þann 18. janúar 2011 afhenti Gunnlaugur Haraldsson Árna Múla Jónassyni bæjarstjóra Akraneskaupstaðar fyrri tvö handritin af verki sínu. Þau koma út ekki á morgun heldur hinn, undir nöfnunum Saga Akraness. 1. bindi. Frá landnámi til 1700 og Saga Akraness. 1. bindi. Átjánda öldin. 8 Miðað við að launategnd gjöld séu um 20% voru mánaðarlaun Gunnlaugs án launatengdra gjalda um 170.000. Í apríl 1997 voru meðaldagvinnulaun framhaldsskólakennara 110.483 kr. Í þann tíð unnu framhaldsskólakennarar mikla yfirvinnu og var meðaltal heildarmánaðalauna þeirra á sama tíma 182.945 kr. Inni í þessu meðaltali eru laun stjórnenda í framhaldsskólum, annarra en skólameistara, sem kann að hækka tölur eitthvað. Sjá „BHM hópur 2 (HÍK/F)“ Fréttabréf KOS nr. 18, júní 1998, s. 22. Útg. Kjararannsóknarnefnd opinberra starfsmanna. Gunnlaugur hefur skv. þessu þegið meðallaun framhaldsskólakennara með talsverða yfirvinnu í 54 mánuði. Ofan á það áttu síðan að bætast veglegar árangurstengdar greiðslur. 9 „Það þýðir ekkert hér um bil við ritun sögunnar. Spjallað við Gunnlaug Haraldsson ritara Sögu Akraness.“ Skessuhornið 13. apríl 1997, s. 14. 10 Gunnlaugur Haraldsson. „Meint ritstífla brestur“. Umræðuþráður Akraneskaupstaðar þann 25. febrúar 2005. 11 Upplýsingar um kostnað og uppreikning hans á núvirði eru fengnar frá Akraneskaupstað 4. maí 2011.

Gunnlaugur Haraldsson ætlar að … og hyggst nú …

Harpa — Fri, 20 May 2011 21:24:44 +0000

Í þessari færslu er rakin næsta lota í viðskiptum Akraneskaupstaðar og Gunnlaugs Haraldssonar um sagnaritun. Sú lota stóð í tvö og hálft ár. Afraksturinn var afar lítill en greiðslurnar háar. Titillinn vísar í bókanir í fundargerðum, sjá t.d. töflu yfir aðalatriði funda. Saga Sögu Akraness VI Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Fyrsti viðaukasamningurinn Þann 24. janúar 2002 undirrituðu Gísli Gíslason, bæjarstjóri, f.h. Akraneskaupstaðar, og Gunnlaugur Haraldsson „Viðaukasamning um ritun sögu Akraness“. Í formála Viðaukasamningins segir að bæjarstjórn Akraness hafi samþykkt á fundi sínum 11. desember 2001 að „ganga til viðræðna við hann um framlengingu verksins.“ Engin slík samþykkt er bókuð á þessum fundi bæjarstjórnar (929. fundi), einungis að fundargerð ritnefndar hafi verið lögð fram.¹ Aftur á móti samþykkti bæjarráð þennan viðaukasamning Akraneskaupstaðar og Hjálmars Gunnlaugs Haraldssonar um ritun sögu Akraness á fundi 20. desember 2001 (2687. fundi).² Annað hvort er fundargerð bæjarstjórnar eitthvað einkennilega/ónákvæmt rituð eða þessi inngangsklausa í samningnum er röng. Í fyrstu grein kemur fram að þetta er „viðauki við upphaflega samninginn. Ákvæði samningsins frá 23. apríl 1997 halda gildi sínu eftir því sem við á.“ Aðallega er samið um aðra skiladaga og meiri laun til Gunnlaugs. Nú skrifar Gunnlaugur undir að II. bindi verði fullsamið og búið til prentunar eigi síðar en 1. mars 2003 og III. bindi eigi síðar en 1. maí 2004. Samið er um sams konar greiðslur, þ.e. rífleg mánaðarlaun framhaldsskólakennara með álagi vegna launatengdra gjalda og veglegan bónus þegar hvoru handriti er skilað (uppreiknaðri einni milljón á verðgildi 1997). (2. gr.) Loks er samið um að Gunnlaugur fái þriggja mánaða laun að þessu loknu til að „fullsemja“ og ganga frá sögu tímabilsins frá landnámi til 1700 og „fella inn í verkið“. (3.gr.) Þetta er einmitt uppástunga Gunnlaugs sjálfs, sjá síðustu færslu, og átti þessi bútur að lenda framan við fyrsta bindið sem ritnefndin hafði samþykkt að væri fullunnið. Gunnlaugi voru þar með tryggðar fastar mánaðargreiðslur í tvö og hálft ár í viðbót, til áframhaldandi ritunar sögu Akraness. Með þessum samningi tryggði Gunnlaugur sér föst mánaðarlaun líklega frá 1. janúar 2001 til 31. júlí 2004. Vinna Gunnlaugs og Ritnefnd um sögu Akraness Vinnubrögð sagnaritans Gunnlaugs eru mjög of hið sama far og meðan hann starfaði eftir fyrsta samningnum. Sjá töflu yfir aðalatriði fundargerða 2002-2004, skv. þessum samningi. Í mars 2002 skilaði hann inn 21. kafla sem hafði vantað í 1. bindið, alls 47 blaðsíðum. Það er merkilegt í ljósi þess að Ritnefnd um sögu Akraness [hér eftir nefnd Ritnefndin] hafði staðfest fullnægjandi skil á þessu 1. bindi meir en þremur mánuðum áður og Gunnlaugur hafði fengið greidda áfangagreiðslu fyrir einmitt þetta bindi í árslok 2001. Skýringin er væntanlega sú að Ritnefndin hafði alls ekki lesið yfir 1. bindið og hóf yfirferð yfir það seint á árinu 2002, treindi sér svo verkið vel fram yfir áramótin 2003. Annars skilar hann fullt af áætlunum, sem eru kallaðar „drög að efnisyfirliti“; „vinnuplan að efnisskipan“; „endurskoðuð efnisskipan“; „yfirlit um verkstöðu“ og „minnisblað og verkáætlun“. Hið síðastnefnda lagði hann fram þegar ljóst var að hann gæti ekki staðið við þennan viðaukasamning og vildi semja um lengri tíma og meiri laun, við Akraneskaupstað. Efni sem Gunnlaugur skilaði á þessum samningstíma var, eins og áður sagði, kaflinn sem vantaði í 1. bindi, 250 síður af 2. bindi (í júní 2003 en það bindi átti að vera tilbúið í maí sama ár) og loks 167 síður af 2. bindi (í febrúar 2004). Gunnlaugur hélt nefndinni vel upplýstri um allt sem hann var að vinna að, hversu mörgum blaðsíðum af heimildum hann hefði safnað og hvað hann hefði hugsað sér að gera næst. Nefndin virðist hafa fallist á þetta án þess að sjá neinn afrakstur en mikið af áætlunum. Breytingar á Ritnefndinni voru nokkrar á þessum tíma. Eftir bæjarstjórnarkosningar 2002 fer samfylkingarmaðurinn Hrönn Ríkarðsdóttir út og inn kemur sjálfstæðismaðurinn Sigurður Sverrisson. Sæti hans tekur svo sjálfstæðismaðurinn Jón Gunnlaugsson snemma árs 2004. Þótt vægi Samfylkingarinnar minnkaði í Ritnefndinni og vægi hinnar nátengdu fjölskyldublokkar Gísla, Hrannar og Leós, virtist það ekki skipta neinu sérstöku máli. Ég veit lítil deili á Sigurði Sverrissyni nema hann virðist hafa verið áhugamaður um íþróttir, jafnvel fleiri en knattspyrnu. Jón Gunnlaugsson, sem hefur setið í Ritnefndinni síðan 2004 og er núverandi formaður hennar, hefur unnið fyrir VÍS til fjölda ára. Hann hafði skrifað rit um ÍA í samvinnu við Sigurð Sverrisson og annan mann þegar hér var komið sögu. Það rit kom út í tveimur bindum árin 1984-1986 og heitir Skagamenn skoruðu mörkin. Saga knattspyrnunnar á Akranesi (útg. Hörpuútgáfan á Akranesi). Það má sjálfsagt deila um hversu mikið svona rit telur í reynslu í sagnfræðiritun og ég veit ekki hvort Jón Gunnlaugsson hefur nokkra formlega menntun í sagnfræði. Allt frá 1987 til 2002 var Ritnefndin annars vegar skipuð fjölskyldublokkinni Gísla, Leó og Hrönn og hins vegar tveimur eldri mönnum, jafnvel öldungum. Þegar öldungarnir dóu voru skipaðir aðrir öldungar í staðinn, yfirleitt virtir menn í bæjarfélaginu og taldir búa yfir góðri þekkingu á sinni tíð og jafnvel eitthvað aftur í tímann. Má rekja þetta þannig: Halldór Jörgensson sat í fyrstu ritnefndinni tæpt hálft ár, þegar hann dó tók Ólafur J. Þórðarson sæti hans. Valdimar Indriðason sat í fyrstu ritnefndinni, þegar hann dó tók Jósef H. Þorgeirsson sæti hans. En nú víkur svo við að þegar Ólafur J. Þórðarson dó, árið 2004, var ekki skipaður öldungur í hans stað heldur framsóknarmaður litlu eldri en hinir nefndarmennirnir, Guðmundur Páll Jónsson. Hann var umsvifamikill í pólitík, fyrir Framsóknarflokkinn, og varð seinna um tíma bæjarstjóri hér í bæ. Guðmundur Páll átti það einmitt sameiginlegt með Jóni Gunnlaugssyni að hafa brennandi áhuga á íþróttum og vera fæddur og uppalinn á Skaganum. Aftur á móti er hann líklega ekkert menntaður í sagnfræði, hefur samvinnuskólapróf frá Bifröst. Svoleiðis að Ritnefndin breyttist úr fjölskylduhópi með minnihluta vísra öldunga í nefnd þar sem flestir áttu það sameiginlegt að hafa mikinn áhuga á íþróttum, ekki hvað síst fótbolta. Þeir Gísli Gíslason og Leó Jóhannesson voru báðir liðtækir íþróttamenn á sínum tíma og afkomendur þeirra og skyldmenni hafa gert það einkar gott í fótboltanum. Leikni í knattspyrnu hefur löngum þótt góð ávísun á frama hér á Skaganum en er kannski ekki sérlega vænleg til að meta gæði sagnaritunar. Gunnlaugi Haraldssyni tókst áfram jafn vel að heilla nefndarmenn upp úr skónum, sama úr hvaða flokki þeir komu, þótt sjálfur hafi hann ekki verið orðaður við knattspyrnuiðkun mér vitanlega. Hann virðist hafa ómælda persónutöfra þegar kemur að því að selja vinnu sína og þótt hann skilaði litlu sem engu virtist Ritnefndin trúa því að hann væri í alvöru á kafi í vinnu í sagnaritun fyrir Akranesbæ. Ritnefndin lék hlutverk peðanna sem valda sinn hrók. Því studdi Ritnefndin Gunnlaug í lok samningstímans að gera nýjan samning svo hann gæti verið áfram á launum frá Akraneskaupstað. Kostnaður af þessari samningslotu Akraneskaupstaðar við Gunnlaug Laun Ritnefndarinnar (nefndarmenn fengu greidda hverja fundarsetu nema Gísli Gíslason, bæjarstjóri og formaður nefndarinnar) voru fyrir árin 2001-2004 tæplega 211 þúsund kr. Laun Gunnlaugs og endurgreiddur kostnaður við efnisöflun og ferðir voru tæplega 11 og hálf milljón. Annar kostnaður var rúmlega 592 þúsund. Alls kostaði sagnaritunin 12 milljónir og 278 þúsund krónur á árunum 2001-2004, sem á núvirði er rétt tæpar 20 milljónir og 174 þúsund krónur.³ Ég hef kostnað við ritun Sögu Akraness einungis sundurgreindan eftir árum en ekki eftir samningslotum bæjarins og Gunnlaugs. Af því hann gerði svo „Samkomulag“ við Akraneskaupstað seint í ágúst 2004 (sjá Hvers virði er saga Akraness er verður hver og einn að gera upp við sig) eru greiðslur frá 1. ágúst til áramóta 2004 taldar með „Viðbótarsamningi“. Afraksturinn af þessari vinnu var hálfkarað handrit að 2. bindi sögunnar og kafli sem hafði vantað inn í 1. bindið. Ekki var hægt að gefa út 1. bindið því Gunnlaugur hafði sannfært Ritnefndina um að framan á það vantaði forspjall, sem honum hafði auðvitað ekki auðnast að byrja á á samningstímanum. Í rauninni má segja að rúmar 20 milljónir í viðbót hafi ekki skilað neinu að ráði til útgáfu á Sögu Akraness. Hið meinta ritverk hafði nú kostað um 50 milljónir, vinnan hafði staðið í sex og hálft ár, enn var ekkert tilbúið til útgáfu og raunar var verkið einungis tæplega hálfnað, miðað við samninginn sem gerður var í upphafi.

1 Á þessum fundi bæjarstjórnar var rætt talsvert um fjármál og sátu þrír sjálfstæðismenn hjá við afgreiðslu fjárhagsáætlunar bæjarsins en forsvarsmaður þeirra, Gunnar Sigurðsson, lét bóka: „Það er dapurleg staðreynd að nú þegar tekjur Bæjarsjóðs Akraness hafa ekki í annan tíma verið meiri og álögur á bæjarbúa aldrei verið jafnháar, þá er skuldastaðan verri en nokkru sinni áður.“ Einn þremenninganna, Jón Gunnlaugsson, settist svo í Ritnefnd um sögu Akraness snemma árs 2004. 2 Í bæjarráði sátu Guðmundur Páll Jónsson, Sveinn Kristinsson, forseti bæjarstjórnar og Gunnar Sigurðsson. Auk þeirra sátu fundinn bæjarstjórinn Gísli Gíslason og bæjarritarinn Jón Pálmi Pálsson. Sveinn Kristinsson var gamall samherji Gunnlaugs Haraldssonar frá Alþýðubandalagsárunum en nú orðinn samfylkingarmaður, Gunnar Sigurðsson var sjálfstæðismaður og Guðmundur Páll var framsóknarmaður. Guðmundur Páll tók seinna sæti í Ritnefnd um sögu Akraness (í lok ágúst 2004). Þann 8. janúar 2002 (á 930. fundi) samþykkti svo bæjarstjórn þessa fundargerð bæjarráðs og hefur þá væntanlega sjálfkrafa lagt blessun sína yfir að ganga til samninga við Gunnlaug Haraldsson. 3 Upplýsingar um kostnað og uppreikning hans á núvirði eru fengnar frá Akraneskaupstað 4. maí 2011.

Hvers virði saga Akraness er verður hver og einn að gera upp við sig

Harpa — Sun, 22 May 2011 23:17:03 +0000

Í þessari færslu verður sagt frá þriðju samningslotu Akraneskaupstaðar og Gunnlaugs Haraldssonar um ritun sögu Akraness. Í þeirri lotu tókst Gunnlaugi að láta Akraneskaupstað greiða sér óinnunnar árangurstengdar greiðslur, dreift á 13 mánuði, án þess að skila neinu. Titill færslunnar er tilvitnun í bréf Gísla Gíslasonar bæjarstjóra og formanns ritnefndar um sögu Akraness, „Sagan“, á umþræðuþræði Akraneskaupstaðar 1. mars 2005. (Sjá nánari umfjöllun um þessa umræðu neðar í færslunni.) Saga Sögu Akraness VII Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ... Þann 26. ágúst 2004 gerðu Akraneskaupstaður og Hjálmar Gunnlaugur Haraldsson með sér „Samkomulag". Í fyrstu grein þess samkomulags er vísað í „verkáætlun, sem lögð var fram á fundi ritnefndar um sögu Akraness þann 23. ágúst s.l. “og hún „lögð til grundvallar vinnu við ritun sögu Akraness.“ Þessi verkáætlun var einmitt samin af Gunnlaugi sjálfum (sjá 53. og 54. fundargerð Ritnefndar um sögu Akraness). Samkomulagið kvað á um að gengið yrði að fullu frá II. bindi (sem hlaut nú að eiga að ná yfir tímabilið 1850-1941 því Ritnefndin breytti tímaskiptingu í síðustu lotu) á tímabilinu ágúst 2004 til janúar 2005; gengið að fullu frá III. bindi (enn gilti samningur um að það dekkaði 1941-2000) og skrifaðir tveir kaflar framan á I. bindi (landnám til 1850) á tímabilinu janúar 2005-september 2005. (1. gr.) Það ótrúlega í þessu samkomulagi er að með því fellst Akraneskaupstaður á að greiða Gunnlaugi árangurstengdu greiðslurnar sem samið var um í upphafi án þess að árangurinn hafi náðst. Þetta er orðað svona: „Samkvæmt 4. grein gildandi samnings frá 23. 4. 1997 um ritun sögu Akraness er gert ráð fyrir í 2. tl. að greiða skuli fyrir skil á fullbúnu handriti ákveðnar fjárhæðir. Af þeirri fjárhæð sem greinin kveður á um er ólokið verkþáttum vegna tveggja greiðslna af þremur. Upphafleg samningsfjárhæð var 1,0 mkr. vegna II. bindis og sama fjárhæð vegna III. bindis. Uppreiknuð er fjárhæðin í ágúst 2004 kr. 1.629.461 vegna hvors bindis eða samtals kr. 2.358.922. Samkomulag er um að dreifa umræddum greiðslum á tímabilið frá 1. ágúst 2004 til 30. september 2005 þannig að mánaðarleg greiðsla verður 232.780 og uppfærast [svo] samkvæmt launavísitölu í janúar 2005 með sama hætti og kveðið er á um í gildandi samningi.“ (2. gr.)¹ Meta á stöðu verksins í janúar 2005 og maí 2005. „... söguritari skuldbindur sig til að gera það sem í hans valdi stendur til að verklok verði á þeim tíma sem áætlað er.“ (2. gr.) Þetta er merkileg klausa í samningi og væri gaman að vita hvort samsvarandi ákvæði eru almennt í verktakasamningum; Má ætla að byggingarverktaki „skuldbindi sig til að gera það sem í hans valdi stendur“ til að byggja hús fyrir umsaminn tíma og sé síðan fyrirgefið takist honum það ekki? Eða garðsláttufyrirtæki að slá nokkra garða? „Samkomulag þetta er gert á grundvelli samþykktar ritnefndar um sögu Akraness frá 25. ágúst 2005 og samþykktar bæjarráðs Akraness frá 26. ágúst s.á.“ (2. gr.)² Hér er meinleg villa í samningnum: Átt er við samþykktir Ritnefndarinnar og bæjarráðs árið 2004! Mér finnst villan benda til þess að sá sem bjó til samkomulagið (Gísli bæjarstjóri?) hafi unnið í flaustri og velti fyrir mér hvort þessi villa ómerki samkomulagið. Altént er ekkert tvínónað við hlutina: Gísli Gíslason bæjarstjóri og formaður Ritnefndar um sögu Akraness og Gunnlaugur Haraldsson skrifa undir samdægurs, þ.e. 26. ágúst 2004. Vinna Gunnlaugs á tímabilinu og starf Ritnefndarinnar Einungis var haldinn einn fundur í Ritnefnd á þessu tímabili, þann 2. mars 2005 (55. fundur). Í fundargerð kemur fram að Gunnlaugur hefur spjallað við einstaka fundarmenn „um stöðu mála“ en annars sem fram fór í svoleiðis spjalli er ekki getið. Hann nefnir hversu „gríðarlegt verk“ heimildasöfnun fyrir þriðja bindið er enda er hann ekki byrjaður að skrifa það. Gunnlaugur stingur svo upp á því að „hefja undirbúning að forsögunni og 1. bindi og einnig 2. bindi.“ Þetta er illskiljanlegt eftir orðanna hljóðan í fundargerð. En líklega er átt við að reyna skuli að ganga frá 1. og 2. bindi til útgáfu. Í þessu sambandi má rifja upp að Gunnlaugur hafði fengið greidda árangurstengda greiðslu fyrir 1. bindi árið 2001 enda staðfesti ritnefndin fullnægjandi skil á því þann 19. nóvember 2001. (Sjá lok yfirlitstöflu yfir fundi fyrstu lotu bæjarins og Gunnlaugs.) Á þeim sama fundi læddi Gunnlaugur hugmyndinni um stutt forspjall framan á 1. bindið að Ritnefndinni. Í næstu lotu bæjarins og Gunnlaugs samþykkti Ritnefndin þessa hugmynd um stutta forsögu og átti Gunnlaugur að ljúka henni fyrir 1. ágúst 2004. Það gerði hann ekki. 1. bindið er nákvæmlega jafn óklárað og áður, eftir föst mánaðarlaun í rúma fimm mánuði á samningi til viðbótar (í marsbyrjun 2005). Ekkert er bókað um að Gunnlaugur hafi skilað nokkrum sköpuðum hlut svo erfitt er að gera sér grein fyrir hvort eitthvað hafi þokast áleiðis í ritun 2. bindis (sem Gunnlaugur átti að skila fullbúnu 1. október 2000, fékk svo frest með Viðaukasamningnum til 1. mars 2003 og er núna, þegar Samkomulagstíminn er tæplega hálfnaður, að hugsa um að fara að vinna að ritun seinni hluta þess. Verkið var hvorki metið í janúar né maí 2005 eins og átti að gera samkvæmt Samkomulags-samningnum. Nema það mat hafi farið fram fyrir luktum dyrum og hvergi bókaður um það stafkrókur. En Ritnefndin lætur sig dreyma ljúfa drauma um bækur og fer á sínum eina fundi að ræða „hugmyndir að broti væntanlegrar útgáfu. Ætla má að samtals yrðu fyrstu tvö bindin um 1100 síður í ritmáli og 100 síður með myndefni.“ Kannski má rekja upphafið að draumum Ritnefndar og bæjarstjórnarmanna um glæsilegt flúrað rit í rókókóbúningi til þessa fundar? Ritnefndin taldi, á þessum fundi, að stefna mætti að „að útgáfu 1. og 2. bindis vorið 2006“. Henni varð ekki að ósk sinni. Ritnefndin samþykkti síðan að vinna að því „að fullbúa handrit að 1. og 2. bindi (þ.e. frá landnámi og 1700-1850 annars vegar og 1850-1941 hins vegar [lok sviga vantar] og búa þau undir prentun m.v. að þau verði gefin út vorið 2006“ en annað verði látið bíða.³ Þennan fund sátu einungis fótboltaáhugamenn/einlægir stuðningsmenn ÍA, því Jósef H. Þorgeirsson var fjarverandi: Gísli Gíslason (formaður nefndarinnar), Guðmundur Páll Jónsson, Jón Gunnlaugsson og Leó Jóhannesson. Einnig mætti sagnaritarinn Gunnlaugur Haraldsson. Nú tekur við eyða í fundarsetum Ritnefndar um sögu Akraness í rúmt ár. Næsti fundur var ekki haldinn fyrr en 9. október 2006. Nærtækasta skýringin á þessu er að almenningur á Akranesi var farinn að spyrja óþægilegra spurninga og menn veltu fyrir sér hvað dveldi Orminn langa, í sagnaritun. Besta ráðið til að forðast óþægilegar spurningar er að þegja og láta sem ekkert hafi gerst ... stundum er gripið til þeirrar líkingar að menn staðhæfi að bleiki fíllinn sé ekki til þótt hann blasi við öllum. Þykir þessi aðferð einkum einkenna aðstandendur alkóhólista og annarra fíkla. Ég get mér þess til að Ritnefnd um sögu Akraness, bæjarstjórn og bæjarráð hafi, á þessu samningslotutímabili, verið búin að taka að sér aðstandendahlutverk þegar sagnaritun bar á góma og tolldu í hlutverkinu næstu árin. Mig grunar að þessi eini fundur, 2. mars 2005, hafi einungis verið haldinn af því óþægileg umræða var komin upp á umræðuvef Akraneskaupstaðar. Ella hefðu menn kosið að grafa málið í þögn. Greiðslur Akraneskaupstaðar til Gunnlaugs Haraldssonar í þessari lotu Ég hef kostnað við ritun Sögu Akraness einungis sundurgreindan eftir árum en ekki eftir samningslotum bæjarins og Gunnlaugs. Af því hann gerði þetta „Samkomulag“ við Akraneskaupstað seint í ágúst 2004 eru greiðslur frá 1. ágúst til áramóta 2004 taldar með „Viðbótarsamningi“, sem gerð var grein fyrir í síðustu færslu.⁴ En fyrir árið 2005 fékk Gunnlaugur greiddar rúmlega 2 milljónir 376 þúsund krónur, Ritnefndin fékk 38.688 kr. fyrir þennan eina fund og annar kostnaður það ár var um 135.000 kr. Samtals voru þetta rúmlega 2 milljónir 550 þúsund krónur sem á núvirði gera rúmlega 3,9 milljónir. Þótt haft sé í huga að upphæðin fyrir alla þrettán mánuðina er mun hærri telst þetta fremur vel sloppið, miðað við aðrar samningslotur við Gunnlaug. Þessar greiðslur voru skv. „Samkomulaginu“ þær árangurstengdu greiðslur sem Gunnlaugur hafði auðvitað ekki fengið því árangurinn var enginn. Líklega töldu menn að akkúrat núna myndi hann standa við sitt og sýna árangur. Svo varð ekki og ég get ekki séð að neinn afrakstur hafi orðið af þessu „Samkomulagi“, þ.e.a.s. ég get ekki séð að Gunnlaugur hafi skilað neinu. Kurr í bæjarbúum Steingrímur Guðjónsson vakti máls á ritun sögu Akraness á umræðuþræði bæjarvefjarins þann 23. febrúar 2005. Hann skrifaði m.a.: „En mig langar að skrifa um menningu, Árið 1992 átti Akraneskaupstaður 50 ára afmæli og kom þá út fyrsta bindi í sögu Akranes sem Jón Böðvarsson ritaði, verulega velskrifað og framm sett, en eittvað fór í kergju og var Jón látinn víkja og annar söguritari ráðinn í hans stað. .Í öll þessi ár, síðan að Akraneskaupstaður átti 50 ára afmælið hefur ritnefnd verið starfandi (varla launalaust) og nýr söguritari ráðinn til að taka við af Jóni...en eftir 13 ár...JÁ 13 ár sér ekki enn til annaðs bindis af sögu Akraness. Hefði ekki verið nær að halda samninginn við Jón? Sem íbúi bæjarins hlýt ég að spyrja hvað nefndin og söguritari hafa þegið í launa síðan 1992? Og hvenær er von á 2 bindi af Sögu Akraness? Hefði ekki verið ástæða til að það kæmi út 2002, tíu árum seinna en fyrsta bindið,á 60 ára afmæli kaupstaðarins, enn er ekki komið að nútímasögu í þessum bindum, eða hvað?“ Gísli Gíslason bæjarstjóri og formaður Ritnefndarinnar svaraði að bragði (um hádegi þann 23. febrúar 2005): „Varðandi sögu Akraness þá hefur Gunnlaugur Haraldsson verið að vinna við það um nokkurt skeið eins og flestir þekkja. Hann hefur þegar lagt fram talsvert efni - en safnað þeim mun meira af ómetanlegum gögnum og heimildum sem hann nýtir við verkið. heimildavinnan hefur tekið mun meiri tíma en áætlað var, en af þeim texta sem Gunnlaugur hefur skilað til ritnefndarinnar þá er ljóst að vönduð heimildavinna mun skila sér í frábæru efni þegar þar að kemur. Ekki ætla ég að fara að rifja hér upp ritferil Jóns Böðvarssonar - en til að fyrirbyggja misskilning þá óskaði hann eftir lausn frá samningi sínum og því var það ekki á hendi bæjarins að halda við þann samning. Þá er að geta þess að Gunnlaugur þiggur laun samkvæmt þeim samningi sem gerður var við hann og með þeim breytingum sem á honum hafa verið gerðar - en ritnefndin sem skipuð er (undirritaður þar undanskilinn) fær nefndarlaun í samræmi við fjölda funda - en þar er um óverlulegar fjárhæðir að ræða. Vonir standa til að á þessu ári verði ákveðnum áföngum í verkefninu lokið þannig að unnt verði að koma þeim hluta í umbrot og vonandi prentun í framhaldi af því - en að svo stöddu er ekki hægt að segja meira um það að sinni.“ Ég vek athygli á því að Gísli, sem er búinn að eiga viðskipti við Gunnlaug Haraldsson síðan 1997, virðist annað hvort trúa því í alvöru eða telja sér trú um að vinna Gunnlaugs sé einkum fólgin í vandaðri heimildavinnu sem „mun skila sér í frábæru efni þegar þar að kemur“. Gunnlaugur er búinn að vera á fullum launum í hartnær sjö ár þegar Gísli skrifar bréfið og hafði skilað einu bindi sem honum tókst svo að sannfæra Ritnefndina um að þyrfti að skrifa „forsögu“ framan við svo það bindi var ekki einu sinni tilbúið. Bærinn er langt kominn með að greiða Gunnlaugi allar árangurstengdu greiðslurnar, þ.e.a.s. eina greiðslu fyrir 1. bindi sem Ritnefndin mat árið 2001 að væri fullbúið (en snérist svo hugur með aðstoð sagnaritarans) og hinum tveimur bónusunum var dreift á árin 2004 og 2005, þótt engu væri skilað. Af fundargerðum Ritnefndarinnar að dæma virðist Gísli segja ósatt um starfslok Jóns Böðvarssonar, eins og ég hef rakið í fyrri færslum. Gísla Gíslasyni kunna að þykja sporslur fyrir fundarsetur vera óverulegar en sé haft í huga að Ritnefndin hafði haldið 25 fundi meðan á „samvinnu“ hennar og Gunnlaugs hafði staðið og alla jafna fengu fjórir nefndarmenn greitt fyrir hvern fund þá held ég að venjulegir Skagamenn hefðu ekki fallist að í kostnaði bæjarins af fundarsetum væri um óverulegar fjárhæðir að ræða.⁵ Næstur tekur til máls annar íbúi Skagans, Hringur Sigurðsson, bendir á að Gísli svari alls ekki spurningum Steingríms og hefur reyndar bréf sitt á að benda á einkennilegt tímaskyn bæjarstjórans: „Tímaskyn bæjarstjóra er með eindæmum sérkennilegt. Þannig fjallar hann um 13 ára ritstíflu Gunnlaugs sem "nokkurt skeið". Ekki áralangt eða "alllangt skeið"! Í eðlilegu tímamæli og talmáli íslendinga teljast 13 ár vægast sagt langur tími.“ [Þarna ruglast bréfritari eitthvað því Gunnlaugur hafði fengið greitt fyrir verkið í 7 ár, þar á undan hafði Jón Böðvarsson unnið í 9 og hálft ár, fengið greitt í 4 og hálft ár.] Gísli bæjarstjóri svarar í dæmigerðum aðstandendaklisjum, þ.e. efnislega: a) Þetta er ekki satt; b) Auk þess er þetta ekkert skárra hjá öðrum; c) Auk þess er alveg hægt að afsaka þetta. Það er pínlegt að sjá hve hann, formaður Ritnefndarinnar, er óklár á samningstímabilum í þeim samningum við Gunnlaug Haraldsson sem hann hafði sjálfur skrifað undir, sem bæjarstjóri.⁶ Það myndi æra óstöðugan að rekja efni bréfs sjálfs sagnaritarans, Gunnlaugs Haraldssonar, „Meint ritstífla brestur“, sent inn á þennan umræðuþráð 25. febrúar 2005 kl. 00:54, líklega einkum til að svara Hringi Sigurðssyni sem hafði lagt orð í belg, kannski Steingrími Guðjónssyni líka. Ég hvet lesendur þessarar færslu eindregið til að lesa allt bréfið Gunnlaugs, það segir manni margt um viðhorf hans til eigin verka og viðhorf hans til alþýðu manna, þ.e.a.s. til þorra íbúa Akraness. Ég á sjálfsagt eftir að vitna oftar en einu sinni í þetta bréf þótt ég endursegi það ekki núna. Hér læt ég duga að geta aðeins þess sem hann segir um laun sín og kjör því menn gætu misskilið það: „1) Ég hef unnið að þessum ritstörfum sem verktaki og voru mánaðarlegar greiðslur til mín við upphaf verks miðaðar við föst laun framhaldsskólakennara að viðbættri ákveðinni prósentu til að mæta svonefndum launatengdum gjöldum. Tiltekinn hluti greiðslna eða heildarfjárhæðar (20%) var hins vegar "afkastatengdur" eða skilyrtur afhendingu handrita, - trúlega í því augnamiði að koma í veg fyrir að ég fylltist "ritstíflu" á meðgöngutímanum! Ýmislegt hefur skekkt þessi viðmið á langri vegferð, en nú um stundir nemur mánaðarleg heildarfjárhæð til mín 232.780 kr. og lýkur í september n.k. Alla starfsaðstöðu með tilheyrandi kostnaði hef ég lagt mér til sjálfur að því undanskildu, að fyrir hverja ferð til Reykjavíkur til vinnu á Þjóðskjalasafni/Þjóðarbókhlöðu fékk ég í fyrstu endurgreitt fargjald með Akraborg skv. afláttarprísum sem þá giltu. Eftir daga þess góða og sártsaknaða farkosts og fara þurfti landleiðina á milli hef ég fengið greiddan akstursstyrk sem nemur 84 km (42 km hvora leið) og endurgreitt veggjald í göngin vegna slíkra ferða.“⁷ Frá upphafi og lengst af þáði Gunnlaugur ágæt mánaðarlaun framhaldsskólakennara með talsverða yfirvinnu + aukasporslu til að vega upp launatengd gjöld. (Sjá 8. neðanmálsgrein við færsluna Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma.) Afkastatengdu greiðslurnar komu ekki í veg fyrir að hann „fylltist "ritstíflu" á meðgöngutímanum“ því hann fékk einungis einu sinni greitt fyrir afköst, þá raunar tveimur árum eftir að hann átti að skila því bindi (sjá sömu færslu og fyrr var vísað til). Hinar tvær afkastatengdu greiðslurnar stóðu einmitt undir þeim launum sem hann var á þegar hann skrifaði bréfið. Þeim var dreift á 13 mánuði, eins og kemur fram í upphafi þessarar færslu. Afköstin, þ.e. afhending handrita, urðu samt engin. Skagamaðurinn Hringur, sem Gunnlaugur svaraði í sínu langa bréfi (það er yfir átta síður útprentað en reyndar er lunginn úr því afrit af einni af mörgum áætlunum eða efnisskipan Gunnlaugs), þakkar strax pent fyrir í bréfinu „gleðilegt“ 22. febrúar 2005: „Það er að sönnu gleðilegt að sá sem málið varðar skuli sjá sér fært að hverfa frá önnum sínum við sagnaritun til þess að svara almúganum hér á akranes.is. Og það gerir hann vel og skilmerkilega, enda atvinnumaður í skriftum. Hefur a.m.k. verið á kaupi við skriftirnar lengi. Það er og líka ágætt að hann stígur nú niður til pöpulsins eftir að hafa þegið milljónir úr vösum Skagamanna fyrir verkið.“ Hringur benti síðan á augljósar rökvillur í málatilbúnaði Gunnlaugs, sem hann kallar „nauðvörn“: „Er mér alþýðumanninum stætt á öðru en að segja: Þér var nær! Þú réðst því sjálfur hvort þú skrifaðir undir! Og svo byrjar Gunnlaugur að telja upp rökin fyrir töfinni. Hann hefur vörn sína á eftirfarandi orðum: "Heimildaöflun og úrvinnsla þeirra hefur reynst langtum tafsamari og tímafrekari en mig óraði nokkru sinni fyrir, og hafði þó talsverða reynslu að byggja á í þessum efnum..." En hann óraði fyrir já. Flott. Og er það þá ekki við hann að sakast? Eiga bæjarbúar að greiða fyrir hans eigið vanmat? Þegar verktaki í byggingariðnaði tekur að sér verk og skilar því ekki á tilsettum tíma koma til dagsektir. Vegna hans eigin vanmats á aðstæðum eða ófyrirséðrar seinkunar. En Gunnlaugur, hvað gerir hann? Fer bara fram á áframhaldandi framfærslu og laun, þrátt fyrir samning um annað!!! Kostulegt.“ Þann 1. mars 2005 skrifaði Steingrímur Guðjónsson aftur á umræðuþráðinn, „Sagan endalausa sem ekki er gefin út“, og sagði: „Þakka svör frá Gísla bæjarstjóra og söguritara Gunnlaugi Haraldssyni, samkvæmt svörum á að gefa fyrsta bindi út aftur, bók Jóns Böðvarssonar ekki nógu góð, en kostaði um rúmar 9 milljónir miðað við að vera reiknuð út á vísitölu núverðis, en með öllum kostnaði s,s prentun umbrot ofl. og hún var gefin út 1992. En miðað við að kíkja í ársskýrslur bæjarins á þessum tíma er búið að eyða rúmlega 30 milljónum í skrif Gunnlaugs Haraldssonar og eitt hadrit liggur fyrir að fyrsta bindi (aftur)án prentunarkostnaðar og öllu sem því fylgir, ,s,s fyrsta bók Jóns og fyrsta handrit Gunnlaugs á sömu sögu tæplega 40 milljónir , plús útgáfukostnaður og 2 bindi eftir enn, hljótum við bæjarbúar ekki að fara að krefjast svara frá ritnefnd?“ Svo rakti Steingrímur tölulegar upplýsingar sem hann hafði tekið saman úr Ársskýrslum Akraness og endaði bréf sitt: „Með útgáfukostnaði nálgumst við 50 milliónir á endurútgáfu á fyrsta bindi Sögu Akraness,, hvað er ritnefnd að hugsa?? Búið að endurrita bindi 1, en ekki gefið út. Er þetta að verða hugsjón, hvað þarf hver bók að kosta til að standa undir sér og hversu margir kaupa? Gaman væri að einhver úr ritnefnd svaraði.“ Gísli Gíslason svaraði Steingrími samdægurs, í bréfinu „Sagan“: „Á stundum flýtur á spjallinu ýmislegt sem þörf er á að leiðrétta því eins og gengur betra að hafa það sem sannara reynist þannig að vitleysan fljóti ekki mann frá manni eins og stundum vill gerast. Undirritaður hefur aldrei sagt eitt eða annað um gæði þess ritverks sem Jón Böðvarsson gaf út, en annað má ætla af orðum Steingríms Guðjónssonar. Í öðru lagi stóð ekki til að gefa út efni frá Gunnlaugi fyrr en heildarmynd er komin á verkið. Varðandi kostnað við verkið frá upphafi er það ekki ritnefndarinnar að svara um efni þeirra samninga sem bæjarstjórn hefur gert, en samningruinn við Jón Böðvarsson var gerður árið 1987 og við Gunnlaug Haraldsson árið 1997. Um fjárhæðir samningsins fer Steingrímur nærri enda hefur því efni verið svarað áður. Hvers virði saga Akraness er verður hver og einn að gera upp við sig.“ Steingrímur var væntanlega að vísa til orða Gunnlaugs þegar hann nefndi að bók Jóns Böðvarssonar væri ekki nógu góð. (Gunnlaugur sagði m.a. í „Meint ritstífla brestur“: „Í öðru lagi þótti mér að í bók Jóns hefði verið skautað býsna glannalega yfir fjölmarga þætti sögunnar, að því marki sem ég taldi mig þá þekkja til hennar, - einkum á 18. og 19. öld, - heimildanotkun og efnistök einnig gjörólík því sem ég myndi sjálfur kjósa“ og „... því sérhvert tilvik ræðst miklu fremur af aðgengi og tilurð heimilda svo og þeim kröfum sem gerðar eru um úrvinnslu þeirra. Það er hægur vandi að rumpa saman bókartötri á skömmum tíma með því einu að sanka saman gagnrýnislaust samtíningi úr áður útgefnum ritum eins og ýmsir hafa látið sér sæma og mörg eru "einnota" dæmin um í árlegu jólabókaflóði. Ég legg ekki nafn mitt við slíka iðju.“ Það þarf ekkert ofboðslegt hugmyndaflug til að lesa út úr þessu að bók Jóns hafi ekki verið nógu vandlega unnin að mati Gunnlaugs.) Gísli hefur líklega hvergi beinlínis tjáð sig um bók Jóns Böðvarssonar en auðvelt er að ráða í hug Gísla til Jóns og hans sagnaritunar, af fundargerðum og fleiru, sem ég hafi áður rakið. Útúrsnúningar Gísla eru með ólíkindum: Hann getur ekki svarað um kostnaðinn af því hann er formaður ritnefndar og ritnefnd hefur ekkert með peningana að gera; Það er bæjarstjórnin sem á að svara og skiptir þá ekki máli að Gísli er sjálfur bæjarstjóri, situr bæjarráðs- og bæjarstjórnarfundi og skrifaði undir alla samningana við Gunnlaug, sem bæjarstjóri! Auk þess ítrekar hann að hann hafi svarað þessu áður (í bréfi sem mér hefur ekki tekist að finna á spjallþræðinum en yrði þakklát ef einhver gæti bent mér á hvar það er finna). Miðað við það sem Gísli sagði um samningstímabil í fyrra bréfi sínu trúi ég því samt vel að hann hafi haft takmarkaða hugmynd um hve miklu var búið að eyða í verkið. Þann 20. apríl 2005 skrifaði Snorri Ö.K. bréf í hálfkæringi sem ég hirði ekki um að rekja og ári síðar (í maí 2006) sendi Magnús Þór Hafsteinsson skilaboð inn á þráðinn en um hans þátt verður fjallað síðar. Um miðjan desember 2006 skrifaði Ásgeir Helgi Reykfjörð Gylfason bréfið „65.000.000 ISK fyrir sögu Akranes“, sem hefði getað orðið upphaf nýs umræðuþráðar. Bréfið er þannig: „Maður les það í fjölmiðlum að á endanum komi saga Akranes til með að kosta 65.000.000 krónur. Maður spyr, af hverju?“ Ásgeiri var ekki svarað.

1 Í ágúst 2004 voru meðaldagvinnulaun framhaldsskólakennara 239.959 kr. (Sjá Fréttarit KOS nr. 32, s. 36.) Gunnlaugur var með aðeins lægri laun en það. Dagvinnulaun framhaldsskólakennara hækkuðu svo um 19 þúsund í febrúar 2005 en ég veit ekki hvort Gunnlaugur naut góðs af því, a.m.k. heldur hann því fram bréfi á umræðuþræði Akraneskaupstaðar, sem hann skrifaði seint í febrúar 2005, að hann sé enn með 232.780 kr. í mánaðarlaun. 2 Bæjarráð, fundur nr. 2820, 26.8.2004. „1.1. Fundargerð ritnefndar um sögu Akraness frá 23.8.2004 og 25.8. 2004. Bæjarráð samþykkir tillögu nefndarinnar og felur bæjarstjóra að afgreiða málið í samræmi við tillöguna.“ Á næsta fundi bæjarstjórnar, fundi nr. 980, 14.9. 2004, var fundargerð bæjarráðs lögð fram og þessi liður samþykktur. Bókað var að Þórður Þ. Þórðarson (sem sat í bæjarstjórn fyrir Sjálfstæðisflokkinn) og Gísli bæjarstjóri hefðu tekið til máls um 1. tl. sögu Akraness, en ekki er rakið hvað þeir sögðu. Fyrrnefndan fund bæjarráðs sátu formaður bæjarráðs Guðmundur Páll Jónsson (framsóknarmaður sem einnig sat í ritnefnd um sögu Akraness), Gunnar Sigurðsson (fyrir Sjálfstæðiflokkinn) og Kristján Sveinsson (varamaður Sveins Kristinssonar, samfylkingarmanns). Bæjarstjórinn Gísli Gíslason (formaður ritnefndar um sögu Akraness) sat einnig fundinn. Þótt viðstaddir bæjarráðsmenn hafi hver verið úr sínum flokknum áttu þeir það sameiginlegt að vera einlægir unnendur íþrótta, einkum knattspyrnu. Menn skyldu ekki vanmeta svoleiðis tengsl hér á Skaganum, til er dæmi um að hollusta við meistaraflokk ÍA hafi spillt sifjaböndum. Árið 2006 hlaut Gunnar Sigurðsson, sem lengi var formaður Knattspyrnufélags ÍA, æðstu viðurkenningu ÍA, heiðursfélagatitil. Við sömu athöfn hlaut Gísli Gíslason heiðurssilfurmerki ÍA, ásamt Guðmundi Páli Jónssyni. Gísli og Guðmundur Páll höfðu áður hlotið bandalagsmerki ÍA, árið 1996 og Gísli er núverandi formaður aðalstjórnar Knattspyrnufélags ÍA. (Raunar hugsa ég að Guðmundur Páll hafi frekar beitt sér í stuðningi við aðrar íþróttagreinar en fótbolta, innan ÍA en sjálfur sagði hann árið 1999 að aðaláhugamál hans væru „fótbolti og sund“.) Kristján Sveinsson fékk gullmerki knattspyrnufélags ÍA árið 2009. Sveinn Kristinsson, fjarverandi aðalmaður á þessum bæjarráðsfundi, hefur mér vitanlega ekki verið orðaður við tuðruspark en hann var hins vegar gamall samherji Gunnlaugs Haraldssonar, hugsanlega vinur hans, sjá færsluna Framtakssemi og frumskógarlögmál. Þótt Gunnlaugur hafi eftir að Alþýðubandalagið lagði upp laupana um tíma helgað krafta sína vinstri-grænum (hann sat í stjórn Vinstrihreyfingarinnar-græns framboðs á Vesturlandi 1999-2000, sjá æviágrip hans sem fyrrnefnd færsla tengir í) en Sveinn hinsvegar starfað innan vébanda Akraneslistans og síðar Samfylkingarinnar, virðist ekki hafa borið skugga á vinskap þeirra Sveins. Má til þessu til marks taka að Sveinn líkti Gunnlaugi við Snorra Sturluson og jafnaði sagnaritun hans að nokkru við byggingu Kölnardómkirkju og Versala fyrir örfáum dögum, sjá „Fjölmenni á útgáfuhátíð vegna Sögu Akraness“ á vef Skessuhornsins 20. maí 2011. (Ég hef ekki enn fengið afrit af ræðu Sveins og byggi því samlíkingu hans við Snorra Sturluson á munnlegri heimild nokkurra viðstaddra. Og kannski ætti einhver að benda Sveini Kristinssyni á að alþýða manna var ekki mjög hress yfir byggingu Versala, á sínum tíma, og afhöfðaði húsráðendur í þeirri höll þegar hún var búin að fá nóg af fjáramálaruglinu.) 3 Orðrétt er þetta svona í fundargerð: „Varðandi framgang málsins m.v. framangreinda hugmynd söguritara þá mætti stefna að útgáfu 1. og 2. bindis vorið 2006. Með vísan til framangreinds samþykkir ritnefndin eftirfarandi: 1. Þrátt fyrir að heimildaöflun við þriðja bindi sé orðin allnokkur er talsvert enn eftir. Rétt er að fresta þeim verkþætti meðan öðrum verkefnum er lokið. 2. Unnið verði að fullbúa handrit að 1. og 2. bindi (þ.e. frá landnámi til 1850 annars vegar og 1850-1941 hins vegar og búa þau undir prentun m.v. að þau verði gefin út vorið 2006. 3. Frekari heimildaöflun og ritun 3. bindis bíði ákvörðunar næsta haust.“ 4 Kostnaður við verkið árið 2004 skiptist þannig: Laun fyrir fundarsetur Ritnefndarmanna: 75.869; Annar kostnaður: 1.495 og greiðslur til Gunnlaugs Haraldssonar: 3.569.187 kr. Samtals eru þetta rúmlega 3 milljónir 646 þúsund sem á núvirði gera rétt rúmlega 5,8 milljónir. Langstærstur hluti upphæðarinnar rann í vasa Gunnlaugs eins og glöggt má sjá. Einhver hluti hennar hefur væntanlega verið endurgreiddur kostnaður vegna ljósritunar, myndatöku á Þjóðskjalasafni og ferða. 5 Núna greiðir Akraneskaupstaður almennum nefndarmönnum 9.269 kr. fyrir hvern fund sem þeir sitja. Greiðslur hafa verið með svipuðum hætti gegnum tíðina og geta áhugasamir margfaldað með þessari tölu ef þá lystir. Ofan á þessa nefndarlaun bætast núna 17,35% launatengd gjöld sem bærinn greiðir. Ritnefnd um sögu Akraness hélt 29 fundi meðan hún „starfaði með“ Jóni Böðvarssyni og var, þegar hér var komið sögu, búin að halda 54 fundi alls. Sinn 55. fund hélt hún rúmri viku eftir að þessi umræða kviknaði á vef Akraneskaupstaðar. 6 „Ekki kannast ég við það tímatal sem Hringur setur fram í spjalli sínu, en hitt er rétt vafalaust að ritun sagnfræðiegra rita tekur oft langan tíma. Má í því efni horfa til sagnaritunar ýmissa sveitarfélaga. Hvað Akranes varðar þá hefur verk Gunnlaugs dregist og fyrir því eru að sjálfsögðu skýringar af hálfu sagnaritara, sem fjallað hefur verið um í ritnefnd, bæjarráði og bæjarstjórn. Upphaflegur samningur við Gunnlaug var gerður 26. ágúst 1997. Honum átti að ljúka í september árið 2001. Sá samningur var framlengdur til 1. mars 2004, en því miður tókst ekki að ljúka því verki og því var samningnum að nýju breytt til september 2005. Gunnlaugur hafði því upphaflega fjögur ár til verksins. Framlenging samningsins er því 4 ár. Fyrir liggur eitt bindi verksins og hluti annars bindis en á bak við það og fleira liggur gríðarleg gagnaöflun. Ég hef áður svarað beiðnum hér á spjallinu um kostnað af verkinu - en sjálfsagt að taka það að nýju saman. Það hljóta allir að vera sammála um að best sé að skila vönduðu verki í takt við það sem Gunnlaugur er að gera enda mun sú saga standa um ókomin ár. Ritnefndin er jafn óþolinmóð og aðrir sem vilja sjá verkið í heild. Gísli Gíslason, bæjarstjóri.“ Bæjarstjórinn og formaður ritnefndar fer þarna víða með rangt mál. Skrifað var undir fyrsta samningin við Gunnlaug þann 23. apríl 1997 og í honum sagði: „Verkið hefst þann 1. apríl 1997 og skal lokið eigi síðar en 30. september 2001.“ (3. gr.) Næsti samningur við Gunnlaug („Viðaukasamningurinn“) var gerður 24. janúar 2002 og lauk 31. júlí 2004. Þriðji samningurinn („Samkomulagið“) var gerður 26. ágúst 2004 og átti að ljúka verkinu 30. september 2005. Gunnlaugur hafði því í upphafi tæp fjögur og hálft ár til verksins. Ekkert hefur verið bókað um óþolinmæði Ritnefndarinnar frá því Gunnlaugur tók við verkinu en nokkrar slíkar færslur mátti finna í fundargerðum meðan Jón Böðvarsson vann að sagnaritun, auk opinberrar yfirlýsingar sem Ritnefndin sendi frá sér á því tímabili. Mér hefur ekki tekist að finna eldri greinargerð Gísla Gíslasonar um kostnað af verkinu á spjallþráðum Akraneskaupstaðar, þessa sem hann vísar í. 7 Akstursstyrkur er yfirleitt miðaður við akstursgjald ríkisstarfsmanna (ákvarðað af Ferðakostnaðarnefnd Fjármálaráðuneytisins) sem er nú 104 kr. á kílómetra.

Ja sko mér er alveg sama og mætti sleppa þessu bókaveseni allveg

Harpa — Wed, 25 May 2011 11:03:28 +0000

Í þessari færslu segir frá ýmsum breytingum sem urðu til þess að sagnaritarinn Gunnlaugur Haraldsson naut lítilla launa frá Akraneskaupstað árið 2006 og varð nánast hornreka í viðskiptum kaupstaðarins það árið. Hann missti sinn aðal verndara og velgjörðamann; Ýmsar hræringar voru í stjórn bæjarins; Meirihluta Ritnefndarinnar skipaði nýtt fólk. Þó tókst sagnaritara og Akraneskaupstað að landa samningi undir árslok 2006. Titill færslunnar er bein tilvitnun í bréf á umræðuvef bæjarins í september 2006.¹ Saga Sögu Akraness VIII Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ... Saga Sögu Akraness VII, Hvers virði saga Akraness er verður hver og einn að gera upp við sig Væri sagnaritun Gunnlaugs Haraldssonar fyrir Akraneskaupstað líkt við fótbolta þá er fyrri hálfleik nú lokið. Við tekur leikhlé og í seinni hálfleik er búið að skipta út einum lykilmanni en glettilega margir þeirra sömu spila samt áfram fyrir Akranesbæ; sami öflugi liðsmaðurinn er óþreyttur í hinu liðinu, þ.e. sagnaritarinn Gunnlaugur. Ég læt lesendum eftir að meta hver staðan er. Árið 2005 var ósköp rýrt fyrir Gunnlaug. Hann uppskar einungis rúmlega 2 milljónir 550 þúsund krónur sem á núvirði gera rúmlega 3,9 milljónir. Þetta var þó ekkert í líkingu við árið eftir, 2006, en þá náði Gunnlaugur einungis einum mánaðarlaunum, 625.000 kr. í desember. En svo vænkast hagurinn aftur árið 2007. Árangurstengdu dreifðu greiðslurnar voru uppurnar í lok september 2005. Miðað við framgang máls til þessa hefði það ekki átt að tálma næsta samningi að árangur var enginn, þ.e. engu var skilað. En ekki bólaði á nýjum samningi nærri strax og Ritnefndin hélt ekki einu sinni fundi! Líklegasta skýringin á hve harðnar í ári fyrir Gunnlaug er að Gísli Gíslason bæjarstjóri og formaður Ritnefndarinnar réði sig til annarra starfa. Þann 27. september 2005 var Gísli ráðinn í starf hafnarstjóra Faxaflóahafna. Sama dag samþykkti Bæjarstjórn Akraness að ráða Guðmund Pál Jónsson í starf bæjarstjóra frá og með 1. nóvember 2005. Gísli hafði verið bæjarstjóri á Akranesi í 18 ár og verið formaður Ritnefndar um sögu Akraness allan tímann. Þótt Guðmundur Páll, sem tók við tímabundið sem bæjarstjóri, hefði setið í Ritnefndinni frá því líklega í apríl 2004 reyndist hann Gunnlaugi ekki sá verndari og velgjörðarmaður sem Gísli Gíslason hafði lengst af verið. Vorið 2006 voru bæjarstjórnarkosningar. Pólitískar sviptingar virðast raunar ætíð hafa litlu máli skipt í ritun sögu Akraness, miklu frekar skipta einstakar persónur máli. Ein af nýju bæjarfulltrúunum var Karen Jónsdóttir (fyrir Frjálslynda flokkinn, gekk seinna til liðs við Sjálfstæðisflokkinn) en hún átti eftir að setja mark sitt á sögu sögu Akraness síðar. Hrönn Ríkarðsdóttir sem hafði setið í Ritnefndinni frá upphafi 1987 til vorsins 2002 (og myndað þar meirihluta-fjölskyldublokk með Leó Jóhannessyni og Gísla Gíslasyni, svo sem fyrr hefur verið greint frá) settist nú í bæjarstjórn og situr þar enn, fyrir Samfylkinguna; Guðmundur Páll Jónsson, sem hafði setið í Ritnefndinni sat áfram í bæjarstjórn; Sveinn Kristinsson, gamall samherji Gunnlaugs Haraldssonar, sat áfram í bæjarstjórn, fyrir Samfylkinguna o.s.fr. Þessi bæjarstjórn réði Gísla S. Einarsson, samfylkingarmann sem hafði skipt yfir í Sjálfstæðisflokkinn, sem bæjarstjóra næstu fjögur árin. Á sama bæjarstjórnarfundi og samþykkti að ráða nýjan bæjarstjóra, þann 13. júní 2006, var skipað í nefndir, þ.á.m. ritnefnd um sögu Akraness. Jón Gunnlaugsson (D) varð formaður nefndarinnar og er það enn. Hann settist í Ritnefndina snemma árs 2004. Leó Jóhannesson (S) sat að sjálfsögðu áfram og situr enn. En hinir þrír voru nýir: Bergþór Ólason (D), Magnús Þór Hafsteinsson (F) og Björn Gunnarsson (V). Það varð sem sagt meiriháttar uppstokkun í Ritnefndinni. Fyrir kosningarnar, þann 8. maí 2006, hafði Magnús Þór Hafsteinsson sent inn stutt bréf á umræðuþráð þann sem fjallað var um síðustu færslu. Bréfið bar yfirskriftina „Hér má svara“ og hljóðar svona: „Ég spyr núverandi bæjarstjóra Framsóknarflokksins [Guðmund Pál Jónsson] um gang þessa máls í pistli á www.heimaskagi.is Vonandi verður ekki fátt um svör. Baráttukveðjur, Magnús Þór Hafsteinsson www.magnusthor.is“ . Hér vísar Magnús í eigin pistil á Heimaskaga, vefsetri Frjálslynda flokksins, þar sem segir undir lokin: „Vonandi geta einhverjir í ritnefnd upplýst um þetta, enda hlýtur málið að vera á ábyrgð hennar. Ég sendi boltann á núverandi bæjarstjóra Framsóknarflokksins sem á sæti í ritnefnd..... “ Þegar hann var sjálfur kominn í Ritnefndina vafðist fyrir honum að svara sömu spurningum en ljóst er að hann er „mjög hrifinn af því sem ég hef lesið hingað til“ og telur „tvímælalaust að hér sé afar vandað rit á ferð.“ Og Magnús kemur auga á þá staðreynd að verkið geti ekki orðið „mjög dýrmætt heimildarit“ nema það sé gefið út.² Gunnlaugur Haraldsson sagnaritari, sem var væntanlega orðinn óþreyjufullur eftir frekari launum, sendi inn greinargerð um söguritunina og ástæður fyrir drætti verksins, dagsetta 4. október 2006.³ Þá er hann þegar búinn að hrífa a.m.k. nýjan einn ritnefndarmann, eins og kemur fram í efnisgreininni hér að ofan. Þessi greinargerð hlýtur að hafa verið vel rökstudd því drifið er í að undirbúa nýjan samning við Gunnlaug og fyrsta skref er auðvitað að kalla Ritnefndina saman. Nýja Ritnefndin hélt sinn fyrsta fund 9. október 2006. (56. fundur. Sjá töflu yfir fundi Ritnefndar og ritun sögu Akraness á tímabilinu 2005 - nóvember 2006) og fimm dögum síðar héldu þeir Jón Gunnlaugsson, Gísli S. Einarsson bæjarstjóri og Jóhannes K. Sveinsson, lögmaður Akraneskaupstaðar, fund þar sem þeir ræddu samingsgerð um ritun sögu Akraness. Jóhannesi lögmanni var falið að semja drög að samningi við Gunnlaug Haraldsson.⁴ Rúmum mánuði síðar útskýrði Jóhannes samninginn fyrir Ritnefndinni og Gunnlaugi (57. fundur). Þetta er líklega nýmæli í samningagerð við Gunnlaug, þ.e. að lögfræðingur bæjarins kynni efni hans bæði fyrir Gunnlaugi og ritnefnd.⁵ Þann 30. nóvember 2006 skrifuðu Gísli S. Einarsson bæjarstjóri og Gunnlaugur Haraldsson undir nýjan samning sem hét „SAMNINGUR Saga Akraness“ og bæjarráð samþykkti samninginn þann 7. desember.⁶ Í þeim samningi var verkum skipt á tvö ákveðin tímabil. Segja má að þessi samningur hafi seinna verið klofinn af „Samkomulagi“ seint í október 2007 þegar skrúfað hafði verið fyrir peningastreymi til sagnaritara í miðju kafi því engu hafði verið skilað. Um þetta verður fjallað í næstu færslu um sögu Sögu Akraness.

1 Guðmundur Jón Hafsteinsson. 26. september 2006. „já“ undir efniþræðinum „Kútter Sigurfari“ á umræðuþræði Akraneskaupstaðar. 2 Magnús Þór Hafsteinsson. 18. september 2006. „Málin eru í farvegi“ á Heimaskaga, vefsetri Frjálslynda flokksins. Undir lok pistilsins segir:„IV. Saga Akraness: Um þetta mál get ég ekki sagt svo mikið enda hef ég ekki átt neina aðkomu að því á nokkurn hátt. Öll vinna liggur niðri þar sem peningarnir sem setja átti í þetta eru víst búnir. Ég settist í ritnefndina nú eftir kosningar í vor. Þessa dagana er ég að lesa handritið sem nú liggur fyrir frá höfundi til að fá betri yfirsýn yfir þetta mál. Handritið er mjög efnismikið, fyllir þrjár stórar möppur og telur hundruði blaðsíðna. Ég er mjög hrifinn af því sem ég hef lesið hingað til og tel tvímælalaust að hér sé afar vandað rit á ferð. Það þarf að ljúka þessu verkefni og gefa þetta út. Þetta ritverk mun tvímælalaust verða mjög dýrmætt heimildarit og halda nafni höfundar á lofti um ókomna framtíð. En það gerist ekki nema það verði drifið í að ganga frá því, koma því á prent og í útgáfu.“ Pistill Magnúsar voru svör hans við mörgum spurningum sem birtust á umræðuþræði Akraneskaupstaðar undir efnisþræðinum „Kútter Sigurfari“. Steingrímur Guðjónsson, sem minnst var á í fyrri færslu, spurði einmitt hvað liði ritun sögu Akraness um leið og Kútter Sigurfara bar á góma og síðan bættust fleiri umræðuefni við. Steingrímur ítrekaði spurningu sína um sögu Akraness oftar en einu sinni á umræðuþræðinum en umræðan fór út um víðan völl og fólk virtist hafa mun meiri áhuga á að ræða annað. 3 Þetta kemur fram í „Forsendum“ næsta samnings við Gunnlaug en sá heitir SAMNINGUR Saga Akraness. Þar segir: „Söguritunin hefur dregist eins og rakið er í hinum fyrri samningum og koma þar til ýmis atriði eins og gerð er grein fyrir í greinagerð sagnaritara um málið, dag. þann 4. október 2006.“ Á þessa greinargerð er hvergi minnist í fundargerðum bæjarráðs, bæjarstjórnar eða ritnefndar um sögu Akraness. Ég hef greinargerðina ekki undir höndum. 4 Í fundargerðarbók Ritnefndar um sögu Akraness er þessi fundur bókaður sem 57. fundur nefndarinnar. Fundargerðina er hins vegar ekki að finna á vef Akraneskaupstaðar. Engin þeirra þriggja fundargerða sem minnst er á í þessari efnigrein var lögð fram fyrir bæjarráð. Fundargerðir 56., 58., 59. og 60. fundar voru lagðar fram í kippu á fundi bæjarstjórnar þann 9. janúar 2007. Það er ekki fyrr undir lok árs 2007 sem farið er að leggja fundirgerðir ritnefndar um sögu Akraness fram í bæjarráði. Þetta hálfgerða sleifarlag á fundargerðum Ritnefndar kann að hafa tíðkast frá fyrstu tíð og hefur líklega gert bæjarstjórnarfulltrúum erfiðara um vik að fylgjast með Ritnefndinni og störfum sagnaritarans. 5 Mér er ókunnugt um hvort sérstakur lögmaður Akraneskaupstaðar aðstoðaði við gerð fyrri samnings, viðauka og samkomulags við Gunnlaug. 6 Í bæjarráði sátu: Karen Jónsdóttir, formaður bæjarráðs, Gunnar Sigurðsson og Sveinn Kristinsson. Þennan fund sátu einnig Gísli S. Einarsson, bæjarstjóri, og Jón Pálmi Pálsson, bæjarritari. Á sama fundi bæjarráðs var beiðni Sögufélags Borgarfjarðar um styrk hafnað. Sveinn Kristinsson lagði til að félagið yrði styrkt um 100.000 kr. en tillagan var felld með tveimur atkvæðum hinna bæjarráðsfulltrúanna.

… einvörðungu markmið þessa samnings að framlengja verktíma, skilgreina verklok og kveða á um greiðslur til sagnaritara

Harpa — Fri, 27 May 2011 15:48:20 +0000

Hér segir af því hvernig Gunnlaugi Haraldssyni tókst að ná nýjum samningi við Akraneskaupstað; standa ekki skil á umsömdum verkum; gera þá samkomulag við bæinn um greiðslur fyrir enn víðtækari störf; snúa samningu verksins á hvolf þannig að I. bindið varð að II. bindi og talsvert var þá ósamið af hinu nýja I. bindi og fá 4 milljónir og 767 þúsund krónur kr. fyrir allt þetta. (Ég veit ekki hve há sú upphæð er á núvirði.)Titillinn er bein tilvitnun í „Forsendur“ í samningi Akraneskaupstaðar við Gunnlaug Haraldsson síðla árs 2006.¹ Saga Sögu Akraness IX Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ... Saga Sögu Akraness VII, Hvers virði saga Akraness er verður hver og einn að gera upp við sig Saga Sögu Akraness VIII, Ja sko mér er alveg sama og mætti sleppa þessu bókaveseni allveg Þann 30. nóvember 2006 skrifaði Gísli S. Einarsson bæjarstjóri undir samning við Gunnlaug Haraldsson, með fyrirvara um samþykki bæjarráðs. Bæjarráð samþykkti samninginn 7. desember sama ár. Titill þessa nýja samnings var „SAMNINGUR Saga Akraness“.² Eins sagði í fyrri færslu aðstoðaði lögfræðingur bæjarins, Jóhannes Karl Sveinsson, við gerð samningsins og útskýrði samninginn bæði fyrir Ritnefndinni og sagnaritara. Það hefði því ekki átt að fara neitt milli mála um hvað samið var. Í upphafi „SAMNINGS Saga Akraness“ er riftunarákvæði fyrri samnings kippt úr gildi.³ E.t.v. hefur Akraneskaupstaður til þessa nýja samnings átt endurkröfurétt á hendur Gunnlaugi Haraldssyni? En nýtt riftunarákvæði er sett í þennan samning undir lokin: „Takist ekki að ljúka verkinu innan umsaminna tímamarka, er Akraneskaupstað heimilt að rifta þessum samningi og krefjast endurgreiðslu þess sem greitt hefur verið inn á verkið, eða krefjast efnda á samingum [svo] án þess að frekari greiðslur verði inntar af hendi.“ Mér vitanlega hefur þessu ákvæði ekki verið beitt. Til frekara öryggis, væntanlega vegna viðskipta bæjarins við Gunnlaugs til þessa, er bætt við ákvæðinu: „Telji söguritari, að vegna óviðráðanlegra ástæðna eða atvika sem varða Akranesbæ sem verkkaupa, hafi stofnast heimild til að framlengja verktíma og/eða greiða eigi hærri upphæð fyrir verkið en hér greinir, skal tafarlaust gera grein fyrir slíkum kröfum og upplýsa á fundum ritnefndar. Ef slíkur áskilnaður kemur ekki fram án ástæðulauss dráttar fellur allur réttur í þeim efnum niður.“ Líklega hefur Gunnlaugi gengið áfram vel að telja fram ástæður fyrir drætti á skilum því ég get ekki séð að þessu ákvæði hafi heldur verið beitt. Skv. þessum nýja samningi skyldi Gunnlaugur „ljúka ritun Sögu Akraness frá landnámi til ársins 1941“ og innifalið í því var prófarkalestur, umsjón með tæknilegum atriðum útgáfu og annað sem gerði handrit hæft til útgáfu. Skiladagar voru: „Ritun fyrsta bindis Sögu Akraness skal lokið í umsömdu horfi eigi síðar en þann 30. mars 2007 ... tilbúið til prentvinnslu eigi síðar en þann 15. september 2007.“ „Ritun annars bindis Sögu Akraness hefst 1. október 2007 og skal vera ... tilbúið til prentvinnslu eigi síðar en þann 30. júní 2008.“ Í samningum kom fram: „Að mestu er nú lokið ritun I. bindis Sögu Akraness, sem tekur til tímabilsins frá landnámi til ársins 1850 og hefur handriti sögunnar frá lokum 17. aldar verið skilað á fyrri stigum“ en „ ... sagnaritari skrifi frá grunni almennan upphafskafla um söguna frá landnámi til loka 17. aldur, þ.m.t. jarðsögu, staðhátta- og örnefnalýsingu ... skal tekin endanleg ákvörðun um umfang þess kafla eigi síðar en á fundi ritnefndar í desember n.k.“ (Feitletrun mín). Á fundi Ritnefndarinnar 12. desember (60. fundur) kemur einungis fram að Gunnlaugur hafi lagt fram drög að efnisþáttum 1. bindis en ekki er gerð grein fyrir þeim drögum GH frekar en áður og engin ákvörðun bókuð. Tæpu ári síðar er almenni upphafskaflinn framan við fyrsta bindið farinn að bólgna ískyggilega út: „Kaflar II (Örnefni og búsetuminjar í landnámi Bresasona, 91 s.) og III (frá landnámi til loka 13. aldar, 135 s.) hafa verið afhentir ritnefnd“. (Sjá töflu yfir fundargerðir Ritnefndarinnar og vinnu Gunnlaugs skv. þeim á frá desember 2006 til desember 2007.) Í samningnum kemur líka fram sú skoðun að annað bindið sé hálfklárað: „Annað bindi ... frá 1851 til ársins 1941. Umrita þarf og endurskoða kafla 18-35 og ljúka handriti þannig að heildarsamræmi sé komi á (frá 1901-1941).“ (Feitletrun mín) Loks kom fram að söguritari skyldi nú einbeita sér að ritun sögunnar þótt hann hefði eitthvað um útlitið að segja: „Fyrir utan verksvið söguritara er gerð korta og sérfræðilegur yfirlestur á handriti. Söguritari skal þó hafa verkstjórn með þessum þáttum, þ.e. skilgreina þarfir, upplýsa ritnefnd og afla tilboða eða undirbúa samninga og fylgja þeim eftir svo sem nauðsyn krefur. Ekki skal stofnað til kostnaðar eða samningar gerðir nema ritnefnd komi þar að og að bæjaryfirvöld séu upplýst um áætlaðan kostnað og samþykki að greiða hann.“ (Feitletrun mín.) Greiðslur til Gunnlaugs Haraldssonar og annar kostnaður Akraneskaupstaðar „Akraneskaupstaður greiðir söguritara samtals 10.000.000 (með tilteknum verðbótum skv. því sem síðar greinir) fyrir verkið allt til loka, þ.m.t. öll opinber gjöld og kostnaður sem tilheyrir verkefni hans, þ.m.t. launatengd gjöld, efnis- og húsnæðiskostnaður“⁴ og skal innt af hendi fyrsta virka dag hvers mánaðar á meðan verkinu stendur (í fyrsta sinn 1. desember 2006).“ Akraneskaupstaður mun greiða kostnað við ferðir milli Akraness og Reykjavíkur, „þ.e. kílómetra- og veggjald [er hér átt við gjöld í Göngin?] samkvæmt reikningi.“ Tíu milljónirnar skyldu greiddar í 16 jöfnum greiðslum, 625.000 á mánuði (auk síðari verðbóta). Greiðslutímabil voru desember 2006- júní 2007 (sjö mánuðir fyrir fyrsta bindið) og október 2007 - júní 2008 (níu mánuðir vegna annars bindis). Greiðslur skyldu hefjast 1. des. 2006 og vera greitt út fyrsta virka dag hvers mánaðar. Föst laun Gunnlaugs hafa því hækkað talsvert frá fyrri grunnsamningi.⁵ Annar kostnaður bæjarins átti að vera vinna ritnefndar, kostnaður vegna umbrots, kortagerðar, myndvinnslu, tæknilegrar úrvinnslu o.þ.h. Efndir samningsins Gunnlaugur var á fullum launum frá 1. desember 2006 - 31. júní 2007 eða 7 mánuði. Þá stöðvuðust greiðslurnar. Hann stóð ekki við samninginn, þ.e. skilaði ekki handriti að fyrsta bindinu fyrir 1. apríl og því var enn óskilað í júnílok þegar greiðslum lauk. Ritnefndin var hins vegar ósköp róleg yfir þessu og virtist trúa fram á síðustu stundu að Gunnlaugur skilaði af sér á réttum tíma. Eftir að ljóst er að hann stendur ekki í skilum eru einungis bókaðar „Almenn umræða um framgang verksins“ eða „Umræða um framgang verksins“. (Sjá töflu yfir fundargerðir Ritnefndarinnar og vinnu Gunnlaugs skv. þeim á frá desember 2006 til desember 2007.) Fundargerðir Ritnefndarinnar voru aldrei lagðar fram í bæjarráði en hins vegar í bæjarstjórn. Það er sama sleifarlagið og áður í þeim efnum, t.d. eru fundargerðir frá 22. maí og 2. október lagðar fram í bæjarstjórn 9. október og fundargerðin 20. desember 2006 var lögð fram ásamt annarri frá 28. febrúar 2007 á bæjarstjórnarfundi þann 11. mars 2007. Þetta hefur áreiðanlega gert bæjarstjórnarfulltrúum erfitt að fylgjast náið með Ritnefndinni og sagnaritara. Á sama tíma blæs út „almenni upphafskaflinn um söguna frá landnámi til loka 17. aldur, þ.m.t. jarðsögu, staðhátta- og örnefnalýsing“. Þegar þessi samningur við Gunnlaug var gerður töldu menn að það eina sem vantaði upp á I. bindið væri almennur upphafskafli (sem hafði reyndar vantað nokkuð lengi og var upphaflega hugmynd Gunnlaugs sjálfs, sem hann stakk að Ritnefndinni um leið og hún mat I. bindið fullunnið, í desember 2001). Þrátt fyrir að í nýja samningnum stæði að „Öll ákvæði fyrri samninga og samþykkta ritnefndar um efnistök, áherslur og heimildaleit skuldu halda gildi sínu“ var þessi almenni inngangskafli orðinn að sjálfstæðu bindi snemma vors 2008, ókláruðu að sjálfsögðu. Þótt það sjáist kannski ekki gjörla fyrr en í næstu færslu þá notar Gunnlaugur þetta ár til að snúa verkinu á hvolf þannig að I. bindið verður í rauninni að II. bindi og hann er byrjaður að frumsemja nýtt I. bindi. (Og seinna meir var hið nýja II. bindi stytt til muna o.m.fl. en frá því verður einnig greint síðar.) Þannig að verkið var í rauninni enn fjær því að vera tækt til útgáfu þegar þessum fyrri hluta samningstímans lauk. Gunnlaugur fékk 625.000 kr. greiddar á mánuði frá desember. 2006 til og með júní 2007. Þegar greiðslur stöðvast grípur hann til þess ráðs að gera viðbótarsamning við Akraneskaupstað þar sem hann selur bænum enn meiri óunna vinnu! Þetta er svokallað „Samkomulag um viðauka við samning á milli aðila um Sögu Akraness frá 30. nóvember 2006.“⁶ Tillagan kom frá Ritnefndinni til bæjarráðs og bæjarráð fól bæjarritara „að gera verksamning í samræmi til tillögu ritnefndar sögu Akraness“ þann 18. október 2007.⁷ Nú var samið um að Gunnlaugur tæki að sér „verkstjórn með ýmsum þáttum sem lúta að fullnaðarfrágangi á sögu Akraness, bindis I.“ (1. gr.) Átt var við verkstjórn yfir yfirlestri handrits, gerð korta, öllu sem snéri að grafík og myndefni, hönnun, umbroti og prófarkalestri. Önnur atriði sem samið var um voru aðallega: „Aðilar eru sammála um að ritun II. bindis verði frestað meðan áðurnefnd prentvinnsla I. bindis er í gangi ...“ (2.gr.) „Stefnt er að því að fullnaðarfrágangi við I. bindi verði lokið þann 1. mars 2008 og það tilbúið til prentunar.“ (4. gr.) Og rúsínan í pylsuendanum: „Telji söguritari að forsendur séu til að byrja vinnu við II. bindi að hluta eða öllu leyti meðan unnið er að lokafrágangi I. bindis og innheimta fyrir það þóknun skv. samningi þar um skal það ákveðið sameiginlega af söguritara og ritnefndar [svo] um sögu Akraness.“ (3. gr.) Greiðslur fyrir vinnuna sem kveðið var á um í viðbótarsamningnum skyldu vera tvenn mánaðarlaun samanlögð. 33% summunnar voru greidd út 1. nóv. 2007; 33% 1. desember 2007 og eftirstöðvar átti að greiða þegar I. bindi teldist fullfrágengið til prentunar. Þannig tókst Gunnlaugi Haraldssyni að fá full mánaðarlaun hálft árið og skert mánaðarlaun í tvo mánuði að auki án þess að skila meiru en 226 síðum af ófullgerðu handriti (skv. fundargerðum Ritnefndarinnar). Fyrir árið 2007 fékk sagnaritarinn greiddar 4 milljónir og 767 þúsund krónur. Annar kostnaður var tæplega 3,2 milljónir og laun ritnefndar, tæp 277 þúsund; alls rúmar 8 milljónir og 200 þúsund krónur. Á núvirði er þessi upphæð rétt rúmar 11 milljónir og 238 þúsund krónur.⁸

1 „Öll ákvæði fyrri samninga og samþykkta ritnefndar um efnistök, áherslur og heimildaleit skuldu halda gildi sínu og er það einvörðungu markmið þessa samnings að framlengja verktíma, skilgreina verklok og kveða á um greiðslur til sagnaritara.“ Segja má að eini hluti markmiðsins sem náðist hafi verið greiðslurnar. 2 Hér birtist í fyrsta sinn titillinn að því verki sem kom að hluta út fyrir viku síðan, Saga Akraness I og Saga Akraness II, hvort bindi með sínum undirtitli. Ég sendi tölvupóst til Jóns Gunnlaugssonar, formanns ritnefndar, Árna Múla Jónassonar bæjarstjóra, Sveins Kristinssonar, forseta bæjarstjórnar, Guðmundar Páls Jónssonar, formanns bæjarráðs og Jón Pálma Pálssonar, bæjarritara, mánudaginn 23. maí 2011 og spurði hvort samið hafi verið við erfingja Ólafs B. Björnssonar um leyfi til að nota þessa titla, sbr. Höfundalög 1972 nr. 73 með áorðnum breytingum, gr. 43, 51 og 52, en hef ekki fengið svar frá neinum þeirra. Líklega heyrir Ritnefndin og saga Akraness enn undir bæjarstjóra, hugsanlega undir bæjarráð einnig, svo til öryggis sendi ég öllum þessum aðilum spurninguna en þeir hafa líklega ekki mátt vera að því að svara mér ennþá. 3 Í fyrsta samningnum sagði: „Verkið hefst þann 1. apríl 1997 og skal lokið eigi síðar en 30. september 2001.“ Í þriðju grein þess samnings sagði: „ … ef vanefndir teljast verulegar á verktímanum er Akraneskaupstað heimilt að rifta samningi þessum og endurkrefja höfund um þær greiðslur, sem þegar hafa verið inntar af hendi.“ Vanefndir voru gífurlegar en eins og fram hefur komið virtist sagnaritarinn varinn í bak og fyrir, gerði Viðaukasamning og Samkomulag, sem voru viðbætur við upphaflega samninginn, og hélt áfram að fá greitt. Í þessum nýja samningi segir:„Í því [samkomulagi] felst m.a. að hvorugur aðili gerir neinar kröfur á hendur hinum vegna þess tíma sem liðinn er.“ Raunar virðast menn farnir að ruglast í ríminu þegar samningar við Gunnlaug Haraldsson eru raktir því í „Forsendum“ nýja samningsins er villa í dagsetningu „þriðja samningsins“, þ.e. Samkomulagsins frá 26. ágúst 2004 (en þann dag samþykkti bæjarráð það). 4 „Hver greiðsla uppfærist miðað við þróun launavísitölu, með grunnvísitölu í nóvember 2006 (til verðtryggingar í desember)“. Mér finnst þetta óskiljanleg setning og ef einhver getur útskýrt hana fyrir mér væri ég þakklát. En ljóst er að mánaðarlaun Gunnlaugs voru 625.000 kr. allan tímann, þau hækkuðu ekkert á árinu 2007. 5 Miðað við að launatengd gjöld séu 20% voru laun Gunnlaugs 520.000 á mánuði. Í desember 2006, þegar Gunnlaugur fékk fyrstu greiðsluna, voru meðal dagvinnulaun framhaldsskólakennara rétt rúmar 288 þúsund á mánuði. Meðalheildarlaun framhaldsskólakennara voru í október-nóvember 2006 rúm 440 þúsund. (Samanburður við desember hentar illa því þá var greidd út desemberuppbót og aðrar greiðslur fyrir ákv. vinnu alla alla haustönnina). Í júní 2007 höfðu meðaldagvinnulaun framhaldsskólakennara hækkað í rétt rúmar 301 þúsund krónur á mánuði en meðalheildarlaun hækkað hlutfallslega minna því yfirvinna dróst saman. Þau voru í kringum 450 þúsund. Inni í meðaltalstölum um framhaldsskólakennara eru launagreiðslur allra stjórnenda framhaldsskólanna annarra en skólameistara, sem væntanlega hækka þessar tölur nokkuð. Sjá Fréttarit KOS nr. 31, s. 34. Útgefandi er Kjararannsóknarnefnd opinberra starfsmanna. Af þessu má draga þá ályktun að með nýja samningnum hækki Gunnlaugur talsvert í launum frá fyrri grunnsamningi (1997) því nú fékk hann greitt talsvert meir en framhaldsskólakennarar upp til hópa. 6 Upphaf samkomulagsins, „Forsendur“, er lýsandi fyrir viðskipti Akraneskaupstaðar og Gunnlaugs Haraldssonar til þessa: „Samkomulag þetta er gert í framhaldi af fyrri samningum aðila frá 23/4 1997, 24/1 2002, 24/8 2008 [á að vera 26/8 2004] og 30/11 2006. Söguritun á fyrsta bindi hefur dregist í tíma miðað við tímasetningar samnings frá 30/11 2006 og ljóst að tímaákvæði við upphaf ritunar bindis II getur ekki hafist fyrr en búið er að ljúka ritun og frágangi bindis nr I.“ Skrifað var undir samkomulagið þann 27. október 2007. 7 Í bæjarráði sátu: Karen Jónsdóttir, formaður bæjarráðs, Gunnar Sigurðsson og Guðmundur Páll Jónsson. Á þessum fundi voru einnig Gísli S. Einarsson, bæjarstjóri og Jón Pálmi Pálsson, bæjarritari. 8 Upplýsingar um kostnað og uppreikning hans á núvirði eru fengnar frá Akraneskaupstað þann 4. maí 2011.

Fjórðungsdómur um 18 marka bók

Harpa — Wed, 01 Jun 2011 11:24:44 +0000

Það er ekki áhlaupsverk að lesa Sögu Akraness eftir Gunnlaug Haraldsson. Hvort bindi er gríðarlega þungt, hið fyrra er 18 merkur enda prentað á 150 gramma glanspappír. Stærðin er u.þ.b. 25 sinnum 35 cm. Af þessu má ráða að einungis aflraunamenn lesa bókina í fangi sér, flestir þurfa sæmilega stöndugt borð við lesturinn. Ég las um fjórðung Sögu Akraness I. bindi. Frá landnámstíð til 1700 og gafst þá upp. Þessi umfjöllun er því ekki hefðbundinn ritdómur um verkið (bindin tvö) enda er ég ekki sagnfræðingur (það er höfundurinn reyndar ekki heldur) og treysti mér ekki til að meta nema afmarkaða þætti. Mætti því kalla færsluna fjórðungsdóm því hún byggir á lesnum fjórðungi og flettingum I. bindis; ég hætti við að opna seinna bindið. Helstu niðurstöður mínar eru að meðferð heimilda er mjög ábótavant, myndir eru oft rangt merktar eða notaðar í heimildaleysi, umfjöllun um landnámsmenn eru studdar vægast sagt hæpnum rökum og niðurstaðan er, að mínu mati, tært bull. Afar fallegar ljósmyndir prýða kápur beggja bókanna og í þeim er fjöldi gullfallegra ljósmynda sem Friðþjófur Helgason hefur tekið. Þess er hins vegar ekki getið í myndaskrá hvenær myndirnar voru teknar eins og venja er. Sömuleiðis eru kort Hans H. Hansen mjög vönduð og vel gerð. Mörg þeirra eru „myndkort“, þ.e.a.s. örnefni og fleira eru merkt inn á gríðarlega stórar loftmyndir (sem yfirleitt þekja heila opnu). Þetta er verulega glæsilegt en erfitt er að lesa dökkt letur á dökkum grunni (dökkgrænum, dökkbrúnum, jafnvel næstum svörtu bergstáli Akrafjalls, sjá t.d. kortið á s. 151 og myndkortið á síðum 104-105). Á stöku stað hefur þess verið gætt að nota hvítt letur á dökku grunnana. Almennt eru kortin sem Hans hefur gert mjög skýr og gott að átta sig á þeim. Ég held samt að myndkortin séu einungis fyrir mjög staðkunnugt fólk eða fólk sem hefur brennandi áhuga á öllum kennileitum umhverfisins allt í kringum Akrafjall því vitaskuld tekur maður ekki með sér 18 marka bók í labbitúr eða fjallgöngu. Væri mun handhægara fyrir þá sem vilja kynnast umhverfinu öðru vísi en úr bók liggjandi á eldhúsborðinu að útbúa sín eigin myndkort úr Kortasjá Landmælinga. Reyndar er langt frá því hver þúfa merkt á þau kort en t.d. eru skerin kringum Akranes og örnefni í Akrafjalli jafn vel merkt og í bók Gunnlaugs og þónokkuð af öðrum örnefnum líka. Þrátt fyrir þessi fallegu og vönduðu kort og ljósmyndir Friðþjófs er heildaryfirbragð þessa fyrsta bindis ekki fallegt og geri ég nánari grein fyrir því síðar. Kannski er best fyrir lesendur að smella á litlu myndina hér til hliðar og sjá uppspunna eftirlíkingu af dæmigerðri síðu í bók Gunnlaugs, vilji þeir sjá sundurgerðina og smekklausan íburðinn. (Á hinni uppspunnu síðu má sjá dýrlingamynd af vefnum, eina myndanna sem Gunnlaugur stal af Hurstwic en ég hef aftur á móti fullt leyfi til að nota einmitt í þessum tilgangi og gullfallega ljósmynd, tekna af Atla Harðarsyni sem gaf mér leyfi til að nota hana. Nærbuxnafjólubláu innskotsgreinina samdi ég sjálf upp úr Hversu Noregr byggðist, sömu efnisgrein og Gunnlaugur telur ótvírætt sanna konunglegan uppruna Bresasona.) Hönnun Sögu Akraness I og II var í höndum Gunnlaugs Haraldssonar og Egils Baldurssonar. Fyrir umsjón mynda og umbrots er skráður Gunnlaugur Haraldsson. Venjulega er það svo þegar fjallað er um bækur að fyrst er fjallað um textann, síðar annað, s.s. myndir, uppsetningu, meðferð heimilda, prófarkalestur o.þ.h. Fjórðungsdómurinn minn snýr nánast öfugt við þetta. Prófarkalestur er með ágætum. Meðferð heimilda er mjög ábótavant Í II hluta Sögu Akraness I, „Frá landnámi til loka þrettándu aldar“, er mjög víða vitnað beint í Íslenzk fornrit, ýmist innan gæsalappa eða í inndregnum klausum. Hvergi er notuð sama stafsetning og í heimildum heldur eru allar tilvitnanir með nútímastafsetningu og greinarmerkjasetningu breytt. Fáeinar stikkprufur leiddu í ljós villu í beinni tilvitnun: Í tilvitnun í Sturlubók Landnámu á s. 174 bætir Gunnlaugur Kjarrá inn í textann um Kalman svo beina tilvitnunin verður þannig: „En síðan nam hann land fyrir vestan Hvítá á milli Kjarrár og Fljóta“ í stað „En síðan nam hann land fyrir vestan Hvítá á milli ok Fljóta“ (ÍF I, s. 81). Allt annar maður, Hrosskell „nam Hvítársíðu milli Kjarrár ok Fljóta“ segir í ÍF I, s. 83. Og raunar birtist sú beina tilvitnun á móti í opnunni, s. 175. Svona villur, þ.e. að geta ekki vitnað beint í rit orðrétt og stafrétt og ruglast á blaðsíðum og persónum, eru alvarlegur galli á fræðilegum skrifum. Í heimildaskrá er getið hins fræga fyrirlestrar Hallgríms Jónssonar, sem hann flutti 13. janúar 1889, enda vitnar sagnaritari í hann í formála. En skráningin er svona: „Hallgrímur Jónsson. 1977: „Lífið í Skaganum síðastliðin 100 ár.“ Borgfirzk blanda I. Sagnir og fróðleikur úr Mýra- og Borgarjarðarsýslum. Akran., s. 9-34.“ Eftir allar yfirlýsingar sagnaritara um þá feikilegu vinnu sem hann hefur lagt í öflun frumheilda er afar undarlegt að hann noti ekki handrit Hallgríms Jónssonar sem heimild (það er reyndar geymt á Héraðsskjalasafni bæjarins) heldur prentaða útgáfu í Borgfirzkri blöndu! Í lestri kaflans „Frá landnámi til loka þrettándu aldar“ varð ég áþreifanlega vör við notkun yfirlitsritsins Íslensks söguatlass I. Ég veit að þetta er ágætis bók, krakkarnir í fjölbraut nota hana mikið, en er þetta tæk aðalheimild í fræðilegum texta? Í heimildaskrá yfir óprentaðar heimildir eru taldar upp fjórar Vefsíður [svo]. Ein þeirra er http://www.wikipedia.org og er hvað eftir annað vísað í http://www.wikipedia.org úr texta bókarinnar og myndaskrám. Nú ekki svo að ég hafi neitt á móti Wikipediu og finnst í sjálfu sér óþarfi að banna framhaldsskólanemendum að nota undirsíður af því vefsetri sem heimildir í sínum heimildaritgerðum. En í fyrsta lagi er er Wikipedia ekki ein vefsíða (ekki frekar en Bókasafn Akraness telst ein heimild). Í öðru lagi heitir vefsetrið Wikipedia og ber að vitna í titil þess (alveg eins og venjan er að vitna í titil ritsafns en ekki heimilisfang bókasafnsins þar sem það ritsafn er geymt). Þessi skráning í heimildaskrá er því algerlega galin. Enn galnari eru tilvísanir í neðanmálsgreinum, t.d. á s. 167 þar sem segir „Í þessum kafla er einkum stuðst við eftirtaldar heimildir: Almgren, Bertil, 1967;[...] www.wikipedia.org; Þorvaldur Thoroddsen, 2003(1), s. 25-28.“ Vísað er rétt í ritin en í hvaða síðu eða síður á Wikipediu er sagnaritari að vísa? [Myndin sýnir Sólkonunginn, Lúðvík XIV. Frakklandskonung, sem reisti Versali.] Venjan er sú þegar vísað er í vefsíður eða vefsetur að láta þess getið hvenær gögnin voru skoðuð. Það er hvergi gert í tilvísunum Gunnlaugs til heimilda úr texta og í myndaskrá. Í heimildaskrá yfir óprentaðar heimildir er einnig að finna Heimildir í fórum höfundar. Ein þeirra er Þorsteinn Jónsson: Hús og býli á Akranesi (óársett handrit). Þetta kom Þorsteini Jónssyni nokkuð á óvart enda hefur hann aldrei veitt Gunnlaugi Haraldssyni leyfi til að ljósrita handrit sitt. Myndir, myndastuldur, ónákvæm skráning mynda og myndaval Myndir á Vefnum eru ekki almenningseign fremur en í bókum. Nokkurn veginn sömu reglur gilda um hvort tveggja. Raunar eru til myndir og myndasöfn á Vefnum þar sem menn hafa afsalað sér höfundarétti og þær eru til ókeypis afnota (stundum kallað „public domain“ eða „creative commons“ aðgangur.)

Ég reikna með að mynd 259, sem er einfalt kort yfir Bretlandseyjar, á ensku nema álímdur miði, sleppi sem almenningseign en tilvísunin í myndaskrá er jafnvitlaus og úr textanum, þ.e. „Suðureyjar (The Hebrides). http://www. wikipedia.org.“ [Rétta slóðin er http://en.wikipedia.org/wiki/Hebrides, síðan heitir „Hebrides“ og er á Wikipedia.]
Mynd 365 er skráð í myndaskrá „Tveir prestar. http://www.propheties.it.“ Ég fann ekki málverkið sem myndin er klippt úr á þeirri síðu en slóðin vísar á Propheties On Line. The largest library about Nostradamus for free.
Ekki er nokkur leið að rekja mynd 262, skráð „Víkingar. http://www.icelandcoaches.“
Jafnerfitt yrði fyrir þann sem tekur skráningu Gunnlaugs bókstaflega að finna Lewis taflmennina frægu, „266. Lewis chessmen frá 12. öld. The British Museum, London. http://www.wikipedia.org.“
Svo ekki sé talað um mynd 328 „Frá Borgarfirði. http://www.mbl.is.“
Aftur á móti var ekkert mál að finna mynd 268 af heilögum Finan á http://www.financlan.net, sem er vefsetur Finan fjölskyldunnar í Bandaríkjunum, Finan family history en hún er óvenjulegt val á heimild um heilagan Finan.

Gunnlaugur hefur stolið myndum af vefnum, a.m.k. myndum nr. 277, 278, 283, 288, 326 og 329 af vefsetri Hurstwic (sem eru víkingasamtök í Bandaríkjunum -leiðrétt 4. júní 2011). Sumar eru í eigu Dover Publications sem veittu Hurstwic leyfi til að birta þær. Aðrar eru í eigu Hurstwic. Ég bar þetta undir umsjónarmann vefsetursins (William R. Short prófessor), sem er kunningi minn, og var hann ekki par hrifinn af þessu ráðslagi sagnaritarans. Inni í örnefnakaflanum mikla er auðvitað fjallað um Akranes. Þar er falleg myndaopna, s. 88-89. Sumar myndirnar eru eignaðar Árna Böðvarssyni en aðrar eru höfundalausar, einungis vísað til Ljósmyndasafns Akraness um þær. Það tók mig um fimm mínútur að finna höfundana á vef Ljósmyndasafnins: Mynd 147 er tekin af Magnúsi Ólafssyni; 148 tekin af Haraldi Böðvarssyni, 149 og 150 teknar af Árna Böðvarssyni (sú síðari ein af best þekktu myndum hans, handlituð). Það er undarlegt að hafa svo eina mynd svarthvíta (nr. 152, eignuð Árna) þegar hinar myndirnar eru í sepia-tónum (þ.e. brún-hvítar), utan þeirrar frægu handlituðu, og eyðileggur heildarsvip opnunnar. Á næstu síðu er svo nýleg ljósmynd 153, líklega Friðþjófs Helgasonar, en hún hefur fallið niður í myndaskrá. Höfundarlausu myndina á sömu síðu, nr. 154, tók Ólafur Frímann Jónsson. Litlu framar er mynd 134 eignuð Auði Sæmundsdóttur en er tekin af Þorsteini Jósepssyni. Og mynd 133, eignuð Árna Böðvarssyni og sögð af Ljósmyndasafninu er ekki til á því safni enda sést greinilega á henni að hún er skönnuð úr dagblaði því speglað prentið skín alls staðar í gegn. Þessi dæmi ættu að sýna að valt er að treysta myndaskrá Gunnlaugs, jafnvel þótt um gamlar myndir af Akranesi sé að ræða. Almennt má segja að lítið sem ekkert hafi verið unnið með þessar gömlu myndir, þær eru margar yfirlýstar og óskýrar og hefði vel mátt gera töluvert við þær. Myndirnar eru líka grófkornóttar og læðist að manni sá grunur að þær hafi verið sóttar af vef Ljósmyndasafns Akraness í stað þess að skanna frummyndirnar í sæmilega hárri upplausn sem hentaði prenti á slíkan gæðapappír. Aðrar gamlar ljósmyndir eru fengnar héðan og þaðan, t.d. frá Daniel Bruun. Það er undarlegt að sjá mynd af henni Svanfríði Jónasdóttur vinnukonu í Lundarbrekku í Bárðardal skreyta umfjöllun um „Vistarbandið“ í III hluta „Tímabilið 1300-1700“. Myndin var tekin 1897, tölsett 376 í bók Gunnlaugs. Og illa er farið með góða mynd Daniels Bruun, líklega tekna 1896, þegar útklipptur bútur úr henni með prjónandi stúlkubarni og eldri konu birtist með myndatextanum „Lítið magn barst af sjóvettlingum og sokkum í verslun útgerðarinnar“ á 17. öld. (Mynd 545 í bók Gunnlaugs.) Þær eru samt prýðilega klæddar, stöllur, gott ef ekki með sirzsvuntur og stúlkan á dönskum kjól innanundir. Ég hef oft rekið mig á hugmyndir unglinga um að til sé óskilgreindur tími, „í gamla daga“ sem nái frá landnámi fram undir 1980. En mér kemur á óvart að sagnaritara finnist ekkert athugavert við að skreyta umfjöllun sína með meir en 200 árum yngri ljósmyndum. Þegar þetta blandast svo allt saman í einn kokteil: Litskrúðugar myndir af vefnum, ljósmyndir Friðþjófs og kort Hans, gamlar ljósmyndir héðan og þaðan, ljósmyndir úr handritum og teikningar að auki er yfirbragðið einkar sundurlaust. Þegar ofan á bætast mismunandi letur og rammagreinar í pastellitum verður sundurgerðin æpandi. Ég vísa aftur í uppspunna sýnishornasíðu sem gefur góða mynd af yfirbragðinu. [Myndin að ofan til vinstri sýnir teikningu Thackeray af Sólkonungnum og klæðum hans.] Örnefnaupptalning, hnýtt í fyrri sagnaritara og beinn ritstuldur I. hluti bókarinnar ber yfirskriftina „Örnefni og búsetuminjar í landi Bresasona“. Ég reyndi að lesa hann. Gunnlaugur hefur haft aðgang að mun betri gögnum en Jón Böðvarsson á sínum tíma, t.d. skrám um fornleifar og minjastaði sem unnar voru eftir 1997, auk þess sem hann hefur að eigin sögn gengið þvers og kruss meira eða minna um allt landnámið; beitt sömu aðferð og Lundarstúdentum þótti vænlegust til árangurs í svæðisrannsóknum 1976-78 og væntanlega með sama hugarfari (sjá síðasta hluta færslunnar Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ og tilheyrandi neðanmálsgreinar). Þetta skilar sér í Sögu Akraness I því svo úir og grúir af örnefnaupptalningu að lesandi eins og ég (sem hef reyndar áhuga á örnefnum en vil gjarna sjá áfram skóginn fyrir trjánum) gefst fljótlega upp á að reyna að lesa textann heldur grípur niður í hann á stöku stað, af síminnkandi áhuga. Sem dæmi má nefna að í kaflanum Vestur af bæ (sem er undirkafli 1.1. Katanes, sem er undirkafli 1. Frá Kalmansá til Kúludalsár, sem er undirkafli I Örnefni og búsetuminjar í landnámi Bresason) eru talin upp 34 skáletruð örnefni í texta sem er innan við tveir dálkar að lengd (á hverri blaðsíðu eru þrír textadálkar). Fleiri örnefni í Kataneslandi eru talin upp í öðrum undirköflum. Ó-örnefnafróður lesandi veltir því fyrir sér hver sé munurinn á Björgvinsstykki, „tveggja dagsláttu spildu á hæðardragi á mörkum Leynis og Gamlatúns“ (vísað er í: „Þessa spildu gaf Jón Ólafsson bóndi einhverju sinni Björgvini bróður sínum“) og Björgvinslandi en um það segir: „Milli Smáholta og Skollholts, rétt austan við Klafastaðamerkin, er 25 dagsláttu landspilda, sem gefin var úr jörðinni, svonefnt Björgvinsland.“ Gæti kannski hjálpað lesanda að á Björgvinsstykki „stóð hesthús, Beggakofi, byggt um 1930 en nú fallið. Upp af Björgvinsstykki og austast í Leyni, en vestan gamla túngarðsins, er votlent stykki, Fífustykki, sem ávallt var hvítt af fífu, áður en það var gert að túni.“ (s. 17.) Er áhugavert að vita að hesthúsið Beggakofi stóð á Björgvinsstykki í Katastaðalandi um hríð og einu sinni var stykki hvítt af fífu kallað Fífustykki og er enn kallað svo þótt orðið sé grænt tún? Er þetta ekki ekki texti sem á betur heima í örnefnaskráar-bæklingi en í Sögu Akraness? [Fyrir ókunnuga lesendur færslunnar: Núverandi eigandi Kataness- og Klafastaðajarða er Faxaflóahafnir sf, sem leigja ýmsum stóriðjufyrirtækjum landið. Þessi örnefni eru sem sagt í nágrenni Norðuráls og Járnblendiverksmiðjunnar.] Aðrir örnefnakaflar eru svipaðir, þ.e.a.s. engu smáatriði sleppt og afraksturinn er upptalning sem myndi æra óstöðugan, nema náttúrlega bóndann á bænum reikna ég með. Hér hefði verulega þurft á ritstjórn að halda, sem hefði getað stuðlað að áherslu á aðalatriði og kannski raðað restinni í neðanmálsgreinar, töflur eða viðauka. Í formála nefnir Gunnlaugur að hann notist við svonefndar rammagreinar sem annars vegar geymi ítarefni og hins vegar tímasettar frásagnir af stökum viðburðum. Þessar rammagreinar er að finna víða í bókinni. Þær eiga það sameiginlegt að vera í flestar í pastellitum, þ.e. eru ljósfjólubláar, myntugrænar, fölbláar, ferskjubleikar og dökkrjómagular, með skáletruðum texta. Á fyrstu síðu er einmitt ein ljósfjólublá rammagrein sem ber yfirskriftina „Tilurð Akrafjalls og Eiðisvatns“. Þetta er bein tilvitnun í Svæðisskipulag sveitarfélaganna sunnan Skarðsheiðar 1992-2012, s. 10 (frásögn Halldórs Kristjánssonar á Heynesi). Sama þjóðsaga er í bók Jóns Böðvarssonar, s. 82. Þar endursagði Jón hana sjálfur og með fullri virðingu fyrir Halldóri Kristjánssyni á Heynesi og svæðisskipulaginu er sagan betur sögð í útgáfu Jóns, þar sem hún endar „En skessurnar verða að sitja til tröllaragnarökkurs í bát sínum sem heitir Reynisskip.“ Margar fleiri rammagreinar í Sögu Akraness I er einnig að finna í bók Jóns Böðvarssonar, efnislega en ekki endilega orðréttar. Beri maður þær saman sést oft talsverður munur milli skrásetjarans Gunnlaugs og sagnamannsins Jóns. Í ritdómum um bók Jóns Böðvarssonar var honum einmitt hrósað sérstaklega fyrir rammagreinarnar, „Talsvert er um sérstakar frásagnir í innfelldum römmum, sem gefa frásögninni líf og lit“; „...sérstök ástæða er til að nefna ramma og spássíugreinar, sem notaðar eru til að skýra einstök atriði í meginmáli. Hygg ég að mörgum lesanda muni þykja fengur að þessu efni, þótt sjálfum hafi mér alltaf leiðst slíkur framsetningarmáti.“ Rammagreinar Jóns Böðvarssonar voru ljósgráar enda ekki splæst í þann íburð sem einkennir bók Gunnlaugs en standa fyllilega fyrir sínu lesi menn texta á annað borð. Og það var óvitlaust af Gunnlaugi að herma þessa hugmynd eftir. Stundum eyðir Gunnlaugur óþarfa púðri í að hnýta í forvera sinn, Jón Böðvarsson, í örnefnakaflanum og víðar. Má sem dæmi taka tilvísun við litla pastelfjólubláa innskotsgrein sem segir frá reimleikum í Leyni, s. 72:

Skv. frásögn Sigurbjarna Guðnasonar frá Gerði (f. 1935) í apríl 2007. - Í Jón Böðvarsson 1992, s. 84, segir eftirfarandi: „Draugar voru á Langanesi inn við Leyni.“ Ekki er vísað til heimildar né raktar sögur af draugagangi. Enginn staðkunnugur, sem höfundur (GH) hefur spurt um þetta örnefni, hefur heyrt þess getið.

Í ljósi þess að Langisandur er næsta „vík“ við Leyni er svo sem ekkert óhugsandi að örnefnið Langanes hafi verið til og átt við hluta Sólmundarhöfða eða skerin þar á milli, en hafi verið horfið í gleymskunnar dá þegar Gunnlaugur ræddi við staðkunnuga fyrir fjórum árum. [Myndin til vinstri er af Sólkonungnum.] Annað dæmi í umfjöllun um örnefni í landi Gerðis [Gunnlaugur gefur samheitið Þorgrímsgerði í fyrirsögn] þar sem segir í bók Gunnlaugs, s.47 og 50:

Tilgáta er um að Gerði hafi upphaflega heitið Bresagerði, en óljós sögn er um að svo heiti „rúst í Gerðislandi í mýrarflóa miðja vegu milli fjöru og fjalls út við Másstaðamerki“. Tilvísun við þessa málsgrein hljóðar þannig: „Jón Böðvarsson, 1992, s. 25, 43 og 67, með tilvísun í Bjarna Jónsson, bónda í Gerði (d. 1958). Tilgáta þessi verður að teljast afar hæpin enda byggir hún á veikum grunni. Sigurbjarni Guðnason (f. 1935), fæddur og uppalinn í Gerði, kannast ekki við þetta örnefni á jörðinni, hvorki á þessum stað né öðrum, skv. viðtali við höfund 2007.“

Ég veit ekki hvort það er viljandi að hafa fæðingarár Sigurbjarna en dánarár Bjarna í þessari tilvísun. Bjarni var afi Jóns Böðvarssonar, var bóndi í Gerði mestalla sína ævi og fæddist 1874. Fyrsta dæmið um hvernig Gunnlaugur kastar eigu sinni á verk annarra fann ég í örnefnahluta I. bindisins. Þar er um beinan ritstuld að ræða. Á opnu s. 93-94 er „Tölvugert myndkort eða tilgátumynd af [...] Skipaskaga og hluta Garðalands. Bræddur er saman uppdráttur Ólafs Jónssonar búfræðings og Knuds Zimsen verkfræðings frá 1. janúar 1901 við loftmynd frá 2002 [...] nafngreind eru öll íveruhús, sem þá voru í byggð, og þekkt örnefni staðsett.“ Myndkort 6 er sagt vera unnið af Hans H. Hansen landfræðingi og kortagerðarmanni eftir forsögn Gunnlaugs Haraldssonar. En það var Þorsteinn Jónsson sem merkti hvert einasta hús inn á kortið. Bæði má finna þetta kort með númeruðum húsum og meðfylgjandi lista yfir þau, ásamt upplýsingum um hvert og eitt, í fyrstu tveimur greinum Þorsteins Jónssonar sem bera yfirskriftina „Þættir úr sögu Akraness. Heimildaöflun til sögu Akraness“ í blaðinu Umfangi sem var gefið út á Akranesi árið 1978 og svo hefur þetta sama kort, með merkingum Þorsteins Jónssonar, verið geymt á Byggðasafninu (sem Gunnlaugur veitti forstöðu á árunum 1979-95). Líklega er þessar upplýsingar einnig að finna í óársettu handriti Þorsteins Jónssonar, Hús og býli á Akranesi, sem Gunnlaugur hefur komist yfir á dularfullan hátt, eins og fyrr var nefnt. Þorsteinn Jónsson staðfesti að hann hefði ekki verið spurður leyfis fyrir að nota verk sitt, þ.e. nöfn húsanna á kortinu og hugsanlega líka einhver örnefni (hann safnaði hvoru tveggju árið 1978). Fleira verður ekki sagt um smásmugulega upptalningu Gunnlaugs á örnefnum sem bændur og aðrir staðkunnugir fræddu hann um, óþarfa skítkast í Jón Böðvarsson og ritþjófnað. Aftur á móti sé ég í hendi mér að textinn og kortin gætu nýst prýðilega sem grunnur fyrir aðra sem vilja gera göngukort eða örnefnakort af einstökum hlutum þessa svæðis kringum Akrafjall. Það er hins vegar spurning um hversu mikið erindi svona framsettur fróðleikur á í Sögu Akraness, sem væntanlega á að höfða til íbúa á Akranesi fyrst og fremst. Konunglegur og suðureyskur uppruni hinna einu sönnu kristnu landnámsmanna Akraness, hugmyndastuldur og þvælingur heimilda Það sem ég taldi mig hafa eitthvert vit á fyrirfram var II. hluti Sögu Akraness I sem heitir „Frá landnámi til loka þrettándu aldar“. En af því sagnaritara er svo í mun að sanna ágæti, ættgöfgi, frumkvæði og suðureyskan uppruna Bresasona reyndist texti hans stundum ansi þvælinn. Um textann almennt má segja svipað og örnefnakaflann, þ.e. stíllinn er stirður og vitnað er í heimildir hægri vinstri (sem lítur ágætlega út þangað til maður áttar sig á að aðalheimildir eru Íslenskur söguatlas I og http://www.wikipedia.org, auk ýmissa binda Íslenzkra fornrita, endurstafsettra). Oft er erfitt að átta sig á hvernig Gunnlaugur hefur hrært saman umfjöllun úr ýmsum áttum en þetta dæmi á s. 68 held ég að sé alveg örugglega aðallega eftir hann og sýni stíl hans prýðilega, með skyldubundinni fótnótu sparslað í:

Enn um sinn verða þó tilgátur um landnám og elstu byggð í einstökum héruðum landsins einungis smíðaðar úr tiltækum efniviði. Verður því með engu móti tekið undir þá staðhæfingu, sem oft er viðruð, að Íslendingar þekki sögu sína „tiltölulega vel allt frá upphafi.“8 Nær er að ætla, að því marki verði seint náð, þar sem engar vísindalegar aðferðir hafa reynst færar um að greina með vissu þau forsögulegu fyrirbæri, sem leiddu til landnáms Íslands, þar með talið hvaða fólk og frá hvaða löndum það lagði upp í þá för.

Af því Gunnlaugur Haraldsson hefur svo lítið álit á fyrri söguþekkingu lesenda sinna byrjar hann á algerum byrjunarreit, viðrar gamlar heimildir sem nefna Thule, fjallar um írska munka auk þess að gera samviskusamlega og smásmugulega grein fyrir landvinningum norrænna á Bretlandseyjum og upphafi víkingaferða. Fræðslan er sumstaðar svo algerlega á byrjendastigi að fullorðnum lesanda fallast hendur, t.d. „Keltar voru indóevrópskur þjóðastofn upprunninn í Mið-Evrópu, þar sem þeir voru mjög áberandi og áhrifamiklir fram yfir Krists burð.“ (s. 167.) Alþýðukona eins og ég veltir því fyrir sér hvort Keltar skeri sig úr að þessu leyti: Eru flestir þjóðarstofnar í Evrópu ekki af indóevrópskum uppruna? Oftar er getið undantekninganna finnsk-úgrískra þjóða og Baska ef indóevrópskt upplag ber á góma. Gunnlaugur tekur upp hugmynd Jóns Böðvarssonar o.fl. og hefur atburðaannál aftan við einstaka hluta sögunnar. Í „Atburðaannaál frá landnámstíð til 1300“ á s. 267 sést nokkurn veginn hvað fyrir honum vakir:

820/50 Norskur maður, Bersi Helgason, leggst í víking eða flytur vestur um haf. Hann sest að á eyjunni Ljóðhúsum í Suðureyjum og kvænist gelískri konu. Meðal barna þeirra eru Þormóður og Ketill, sem einnig kvænast gelískum konum. [...] 880/890 Ketill og Þormóður Bresasynir bregða búi á Ljóðhúsum vegna landþrengsla og innanlandsófriðar og ákveða að freista landnáms á Íslandi. Þeir nema sameiginlega land á Akranesi og skipta með sér landnáminu vestan Urriðaár og Kalmansár. Þormóður byggir sér bæ sunnan Akrafjalls og nefnir Hólm, en Ketill vestan fjalls og nefnir Holt eða Garða. Skyldfólki og fylgdarliði þeirra er úthlutað jarðnæði. [...] Aukið aðstreymi fólks og vaxandi eftirspurn eftir jarðnæði. Skipting landnáma og myndun stórjarða hefst. Bresasynir úthluta jörðum næst landnámssetrum sínum og síðan norðan og austan fjalls. Meðal nýbýlinga eru suðureyskir menn, Bekan, Kalman, Kjaran og Katan.

Fyrst er að gera þá Ketil og Þormóð að einhverju leyti merkilega eða sæmilega ættaða. Gunnlaugur rökstyður konunglegan uppruna þeirra með tilvitnun í orðsifjar, sem ýmist benda til að Bresi sé af gelískum rótum runnið eða sé tvímynd af norræna orðinu Bersi „en svo er faðir þeirra nefndur í fornum sagnaþætti um upphaf byggðar í Noregi.“ (s. 183.) Gunnlaugur vísar þarna í stuttan þátt í Fornaldarsögum Norðurlanda, „Frá niðjum Fornjóts“ sem er upphafið á Hversu Noregr byggðist. Þar segir: „Jötunbjörn inn gamli var faðir Raums konungs, föður Hrossbjarnar, föður Orms skeljamola, föður Knattar, föður þeira Þórólfs hálma ok Ketils raums. Synir Þórólfs váru þeir Helgi, faðir Bersa, föður Þormóðs, föður Þórlaugar, móður Tungu-Odds“ o.s.fr. Af því sagnaritarinn tekur þessa klausu sem sannleika er ekki úr vegi að geta þess að í sömu efnisgrein kemur fram að í þessu slekti sem tengdist Raumi konungi var Eysteinn konungur illráði sem „setti Inn-Þrændum hund sinn fyrir konung, er Saurr hét“. Mætti ekki draga einhverja ályktun um konunglegan uppruna búrtíka Bresasona af sömu efnisgrein? Fornaldarsögur Norðurlanda hafa hingað til ekki þótt áreiðanlegar heimildir en Gunnlaugur heldur ótrauður sínu striki og vitnar einnig í Guðbrand Vigfússon sem staðfestir að Bresasynir „voru komnir af Jötna-Birni, og í forneskju ættaðir úr Raumsdal og kemur þar saman ætt þeirra og Ingimundar gamla, svo að menn sjá af þessu, hvernig skilja á það, þegar menn eru kallaðir írskir og þvíumlíkt, að þeir eru Norðmenn, sem eru bornir og barnfæddir á Írlandi.“ Guðbrandur Vigfússon var barn síns tíma og trúði því að Íslendingasögurnar og önnur forn fræði væru heilagur sannleikur. Textinn sem þessi klausa er úr heitir „Um tímatal í íslendingasögum í fornöld“ og birtist í Safn til sögu Íslands og íslenskra bókmennta að fornu og nýju árið 1856. Satt best að segja er ótækt að nota Guðbrand Vigfússon sem heimild í rökstuðningi fyrir konunglegum norrænum uppruna Bresasona! (Raunar hugsa ég að Gunnlaugur Haraldsson hafi ekki hugmynd um hver Guðbrandur Vigfússon var eða hvenær hann skrifaði þetta. Nákvæmlega þessa tilvitnun er nefnilega að finna í Sögu Akraness I eftir Ólaf B. Björnsson, útg. 1957, s. 16. Gunnlaugur hefur áður seilst til orða Guðbrands um að Bresasynir hafi verið „bornir og barnfæddir á Írlandi“ í stuttu textunum sem hann skrifaði í tvær ljósmyndabækur um Akranes og komu út 1987 og 1998. Textinn um þá bornu og barnfæddu á Írlandi gengur svo aftur á upplýsingasíðu bæjarins enda forsenda Írskra daga.) Þótt allir sem eitthvað þekkja til íslenskra fornbókmennta viti að Fornaldarsögur Norðurlanda séu almennt taldar lygisögur og að Guðbrandur Vigfússon var barn síns tíma og trúði því að fornbókmenntir okkar væru heilagur sannleikur notar Gunnlaugur þetta bull m.a. til að kasta rýrð á Jón Böðvarsson í neðanmálsgrein: „Megi eitthvað marka þessi ættartengsl, stenst vart þessi umsögn: „Niðurstöður af framanskráðu eru: Uppruni Bresasona er ókunnur og ættsmáir hafa þeir talist.“ Jón Böðvarsson, 1992, s. 93.“ Gunnlaugur getur þess ekki að skömmu síðar bætir Jón við: „Hvorki má af ofanskráðu né heimildafátækt þá ályktun draga að Bresasynir hafi verið litlir bógar.“ (s. 94 í bók Jóns.) [Til tilbreytingar er hér til vinstri birt mynd af Lúðvík XVI. Frakklandskonungi, sem tók við búi í Versölum af afa sínum. Það fór illa fyrir honum.] Sem sagt: Með tilvísun til Fornaldarsagna Norðurlanda og túlkunar Guðbrands Vigfússonar eru Þormóður og Ketill Bresasynir af konunglegum norrænum ættum. En þá er að gera þá suðureyska einnig og komast framhjá tengingunni við Írland (sem var innifalin í rökum Guðbrands Vigfússonar fyrir konunglega ætterninu). Þetta gerir Gunnlaugur með því að vitna í kenningar Hermanns Pálssonar og Helga Guðmundssonar um samsvaranir milli örnefna í Ljóðhúsum (Lewis) á Suðureyjun og örnefna hér á suðvesturhorninu. Hermann Pálsson benti á þessa samsvörun 1955 og Helgi Guðmundsson hefur margítrekað hana. (Svo minnir mig að Guðbrandur gamli Vigfússon hafi eitthvað orðað hana líka en ég er ekki viss.) Magne Oftedal birti kort yfir norræn örnefni í Ljóðhúsum í tímaritsgrein 1954. Þótt Gunnlaugur vitni í Hermann og Helga gætir hann þess að nefna ekki grundvöll kenninga þeirra, sem byggir á samsvarandi röð örnefna. Rúsínan í pylsuendanum er kortið á s. 173 þar sem sýndar eru samsvaranir norrænna örnefna á Ljóðhúsum og örnefna á svæðinu frá Melasveit til Leirvogsár í Mosfellssveit. Gunnlaugur vakti sérstaka athygli á kortinu í opnuviðtali í Skessuhorninu ekki alls fyrir löngu og mátti nánast af því viðtali skilja að Gunnlaugur hefði sjálfur uppgötvað þessar samsvaranir; þannig virðist hann hafa kynnt efnið fyrir bæjarstjórnarmönnum hér á Akranesi ef marka má orð Guðmundar Páls Jónssonar á bæjarstjórnarfundi. (þau orð eru rakin í Sögu Sögu Akraness XI en einnig má hlusta á bæjarstjórnarfund 13. október 2009, umræðuna á 45.-55. mínútu hljóðupptökunnar.) Kortið er mynd 268 og um hana segir í Mynda- og myndritaskrá, s. 567: „Ljóðhús í Suðureyjum og Akranes - Kjalarnes (örnefnakort). Gunnlaugur Haraldsson / Hans H. Hansen. Heimild: Oftedal, Magne, 1954.“ Gunnlaugur nefnir ekki einu orði að svona kort, sem sýndi samsvörun örnefna á Lewis og á svæðinu frá Melasveit suður í Mosfellssveit (e.t.v. hafa þó örlítið færri örnefni verið merkt inn á það og örugglega ekki örnefni á sömu stöðum og Gunnlaugur merkir á sitt kort) hékk uppi á Landafundasýningu í Þjóðmenningarhúsinu frá árinu 2000 fram yfir mitt ár 2002. Það kort var unnið af Gísla Sigurðssyni íslenskufræðingi og sýndi hina áhugaverðu örnefnaröð sem finna má bæði á Lewis og aðallega í Kjós og Kjalarnesi. Ég man ekki nægilega vel eftir því korti (sem ætla má að flestir skólakrakkar og margir fullorðnir á Skaganum hafi barið augum á sínum tíma) til að staðhæfa að eftirlíking Gunnlaugs sé ritþjófnaður. En ótvíræður hugmyndastuldur er þetta úr því Gísla er að engu getið í sambandi við kortið. Fræðimenn sem hafa fjallað um þessa örnefnasamsvörun hafa vakið athygli á að örnefnin eru í sömu röð (í u.þ.b. 20 km loftlínu) frá Melum og yfir Kjalarnes og Kjós, annars vegar, og hins vegar í Ljóðhúsum, og talið hugsanlegt að þetta tengist Helga bjólan, landnámsmanni á Kjalarnesi, sem var sonur Ketils flatnefs en sæmilega öruggt er talið að Ketill hafi dvalið á Suðureyjum (ýmist herma heimildir að hann hafi ríkt þar í umboði Haralds hárfagra eða hann hafi flúið til Suðureyja undan ofríki Haralds hárfagra, óvíst er hins vegar hvort Helgi bjólan bjó sjálfur einhvern tíma á Suðureyjum). Skv. þessari hugsanlegu kenningu sem varðar örnefni á Kjalarnesi og í Kjós er einungis „Akranes“ inni því kenningin byggir á samsvarandi röð örnefnanna en ekki hinum algengu örnefnum sjálfum (þau finnast víða, t.d. á Hjaltlandi, í Skotlandi og í Noregi). Kort Gunnlaugs sýnir því ekki nokkurn skapaðan hlut sem ekki var löngu vitað um og merking algengu örnefnanna inn á landnám Bresasona er í engu samræmi við örnefnakenningu Hermanns Pálssonar og Helga Guðmundssonar því þau eru ekki í samsvörunarröðinni sem er grundvöllur kenningarinnar, fyrir utan þetta eina örnefni, „Akranes“. Að draga þá ályktun af þessu korti að Bresasynir hafi verið frá Ljóðhúsum er algert rugl, eiginlega samsvarandi því og að draga þá ályktun af örnefnunum „Subway“ og „Kentucky Fried“ í Mosfellsbæ að íbúar þar séu komnir af amerískum landnemum. Mögulegan annan hugmyndastuld má finna á s. 211, í þetta sinn frá sjálfri mér. Sumrin 2003-2004 vann ég vef sem heitir Fornar sögur og fólkið í landinu. Daglegt líf á þjóðveldisöld. Einn undirkafli vefjarins fjallar um verðgildi, sem löngum hefur vafist fyrir nemendum mínum og þess vegna ákvað ég að sýna verðgildi þessa tíma á myndrænan hátt, sjá undirsíðu af „Verðlag“. Mér datt fyrst í hug hve merkilegt það væri að Gunnlaugur Haraldsson hefði fengið akkúrat sömu hugmynd, sem sjá má á mynd 305, „Kúgildi. Gunnlaugur Haraldsson/Egill Baldursson“ segir í myndaskrá. Á myndinni er: Kýr (ljósmynd) = 6 ær (ljósmynd) =20 kubbar (brúnleit teikning, sem á líklega að tákna 120 álnir vöruvaðmáls) = síldarbeinsmynstur (bláleit teikning sem á að sýna 240 fiska í stafla en það er ekki augljóst). Svo áttaði ég mig á því að þetta er sama kýrin og á myndinni sem ég nota á annarri síðu, þar hreinsaða og svarthvíta en Gunnlaugur og Egill hafa ekki haft fyrir neinni myndvinnslu. Hér til hliðar er upphaflega myndin, sú sem er fremst í myndrænu dæmi Gunnlaugs. Kindurnar eru líka teknar af vefnum, kannski úr frétt Sunnlenska fréttablaðsins en ég átta mig ekki á hvaðan hræðilega ljótu teikningarnar eru ættaðar. Ég man sjálf ekki hvaðan myndin af kúnni kemur. Þannig að sé þetta ekki stuldur þá hefur Gunnlaugur Haraldsson óvart fengið sömu hugmynd og ég um myndræna útskýringu verðgildis á þjóðveldisöld og síðan fyrir tilviljun valið nákvæmlega sömu myndina til að tákna kúgildi. Eftir að hafa tileinkað sér hugmyndir Hermanns Pálssonar og Helga Guðmundssonar og kastað eigu sinni á kortahugmynd Gísla Sigurðssonar og rangtúlkað hvort tveggja setur Gunnlaugur nú allt sitt traust á Hauksbók Landnámu til þess að geta teiknað upp mynd af niðjum Ketils Bresasonar (s. 188, myntugræn ættartafla, nánast sama tafla og er í bók Jóns Böðvarssonar s. 95 og eflaust víðar) þar sem Eðna Ketilsdóttir og sonur hennar Ásólfur alskik fá inni. Á hinn bóginn segist Gunnlaugur ekki trúa Hauksbók um Eðnu og Ásólf enda viðtekin skoðun fræðimanna: „Allt mun þetta vera tilbúningur Hauks“ (s. 188). Samt er haldið í Eðnu og Ásólf og slegið úr og í:

Hafa þær [eiginkonur Bresasona] þó að líkindum verið gelískar, eins og Hauksbók gefur vísbendingu um með nöfnum þriggja barna Bresasona, þ.e. Kjölvarar Þorðmóðsdóttur, Eðnu (ír. Eithne eða Ethne) og Gufa [svo] (ír. Guba, Gubán) Ketilsbarna. (s. 184.) Sturlubók getur Eðnu ekki og sýnir það, hversu Haukur var fróðari öðrum Landnámuhöfundum um gelíska landnema. (s. 188.) Eðna Ketilsdóttir var eins og fyrr segir gift kona á Írlandi áður en faðir hennar ákvað að flytjast búferlum til Íslands, og varð honum því ekki samferða. Eiginmaður hennar var sagður írskur að kyni [...] en þeirra hjóna er hvergi getið í öðrum miðaldaritum en í Hauksbók. Flest bendir til þess, að tilvist þeirra beggja sé lærður samsetningur Hauks. (s. 188.)

Þetta vesen með tilvist Eðnu Ketilsdóttur og hennar sonar, Ásólfs, kemur ekki í veg fyrir að Ásólfur alskik fái veglega umfjöllun og er texti um hann myndskreyttur með glansmynd af írska munkinum Aidan, fyrsta ábóta á Lindisfarne (d. 651). Á sömu síðu er glansmynd af dökkleitum heilögum Finan sem tók við af Aidan á Lindisfarne en myndatextinn fjallar að stórum hluta um Jörund Ketilsson hinn kristna. Á síðu 255 er Ásólfur orðinn fyrsti íslenski dýrlingurinn:

Jafn líklegt er [og að Jörundur hafi gerst einsetumaður og munkur], að Ásólfur alskik systursonur hans hafi gert tilraun til hins sama á Innra-Hólmi svo framarlega sem hann hafi verið annað en þjóðsagnapersóna. Verður hann að teljast fyrsti innlendi dýrlingurinn, en helgi hans mun hafa horfið smám saman þegar upp kom helgi biskupanna Þorláks Þórhallssonar og Jóns Ögmundssonar. [Í lok málsgreinarinnar vísar Gunnlaugur í Björn Þorsteinsson, 1980, s. 109, sem sjálfsagt hefur haldið þessu fram í Íslenzkri miðaldasögu.]

Nú er svo komið rökfærslu að Bresasynir eru af norsku konungakyni, samt örugglega fæddir og uppaldir í Suðureyjum, örugglega kvæntir gelískum konum og út af öðrum er kominn fyrsti íslenski dýrlingurinn. Næsta skref er að gera þá að aðalmönnunum á svæðinu og losna við þá Bekan og Kalman, sem fengu skika úr landnámi þeirra. Kalman er ekki svo mikið vandamál því hann flutti hvort eð er annað og Gunnlaugur gerir sér lítinn mat úr honum. Aftur á móti verður Bekan stærra vandamál og næstu tilvitnanir eru líka gott dæmi um óhóflegar endurtekningar í bókinni. Í fyrsta lagi mætti stroka Bekan út, halda því fram að hann hefði aldrei verið til:

Hennar [jarðarinnar Bekansstaða] getur í Landnámabók sem bústaðar Bekans og er nálgægt miðju þess landsvæðis, sem sagnaritarar 13. aldar áætluðu að hann hefði fengið til umráða úr landnámi Ketils Bresasonar, fyrir norðan Berjadalsá. Þótt fullvíst megi telja að sú frásögn sé hreinn tilbúningur þarf ekki að efast um að bæjarnafnið sjálft er ævafornt og líklega frá öndverðri landnámstíð [...]. (s. 127).

Á hinn bóginn er Bekan írskt nafn og styrkir gelískan uppruna Bresasona (því miður ekki suðureyskan þótt sagnaritari gefi það í skyn). Þetta verður Bekan til lífs:

Þá eru í Sturlubók og Hauksbók nær samhljóða frásagnir af Bekan nokkrum „er nam land inn frá Berjadalsá til Aurriðaár og bjó á Bekansstöðum í landnámi Ketils“ (vísað í Íslenzk fornrit I, s. 67). Sturlubók nafngreinir hann raunar Beigan, en réttari nafnmyndin er eflaust Bekan (á írsku Beccán). Þótt uppruna Bekans sé ekki getið leikur naumast vafi á, að hann var annað hvort írskur eða suðureyskur. Athyglisvert er samt, að þessa skuli ekki getið í Hauksbók, jafn augljóslega sem höfundur hennar lagði sig fram um að tilgreina uppruna allra vestrænna manna. (s. 174.

Fyrst nauðsynlegt er að halda í Bekan er rétt að hamra enn einu sinni á gelískum rótum hans en gera hann að nokkurs konar undir-landnámsmanni, gefa jafnframt til öryggis í skyn að kannski hafi hann samt ekki verið til:

Þess er fyrr getið, að skv. Sturlubók og Hauksbók „nam“ Bekan allt land í landnámi Ketils frá Berjadalsá að Urriðaá og bjó á Bekansstöðum. [...] Engin gerð Landnámabókar getur um uppruna Bekans, en tvímælalaust er mannsnafnið af írskum eða gelískum rótum Mannsnafnið Beccán var algengt á Írlandi til forna. Ekki verður vefengt að einhver Bekan eða Beccán hafi verið meðal þeirra manna, sem þáðu jarðnæði af Katli. Sá maður tók sér væntanlega snemma bólfestu þar sem síðar hét á Bekansstöðum. Hins vegar er afar ósennilegt, að sá maður hafi verið nafngreindur í frumgerð Landnámu. Bekan getur því varla hafa talist landnámsmaður í eiginlegri merkingu þess orðs, þar sem hann helgaði sér ekki land með sama rétti og þeir menn sem höfundar Frum-Landnámu leituðust við að skrásetja. Um Bekan gátu hafa geymst munnmæli fram á 13. öld eða nafn hans staðið í rituðum ábúendaskrám [svo]. Líklega höfðu sagnaritarar þó eingöngu bæjarnafnið Bekansstaði við að styðjast þegar rekja þurfti landnámssögu Skilmannahrepps. Frásögnina af „landnámi“ Bekans ber því að skoða sem dæmigerða örnefnaskýringu og lærðan tilbúning sagnaritara. Með því að eigna Bekani allt land milli Berjadalsár og Urriðaár (Djúpár) fékkst einfaldlega prýðileg skýring á „landnámi“ þess hluta Skilmannahrepps. (s. 187)

Ég reikna með að hinar fornu rituðu ábúendaskrár frá því um 1200 eða fyrr hljóti að vera í vörslu sagnaritara því ég hef aldrei heyrt um tilvist þeirra áður. Líklega gleðja þessar upplýsingar fræðimenn sem hingað til hafa staðið á því fastar en fótunum að einungis örfá íslensk rit séu þekkt fyrir 1200 og ekkert þeirra er ábúendaskrá (þótt auðvitað sé mögulegt að telja Íslendingabók Ara fróða eða Landnámu sem vísi að ábúendaskrá - en miðað við umfjöllun Gunnlaugs til þessa er hann væntanlega að meina önnur rit, óuppgötvuð af öðrum). Annað í kaflanum um landnám og íbúa svæðisins fram undir 1300 er nokkuð í sama dúr, sífelldar endurtekningar, slegið úr og í, til skiptis tekið mark á Hauksbók, Sturlubók eða Melabók Landnámu eftir því hvað hentar sagnararitara hverju sinni o.s.fr. Á endanum er hann búinn að færa landnám Bresasona aftur til 880-90 í stað 900 (með afar hæpnum rökum og algeru skilningsleysi á hvernig tími líður í Íslendingasögunum, þær eru nefnilega ekki sagðar eins og ársrit eða annáll), hefur látið Ketil setjast að í Holti, sem seinna hét Jörundarholt eða í Görðum (með tilvísun í Melabók og þess að setningabútur hafi fallið niður í Sturlubók, Hauksbók ekki talin með hér því það myndi rústa tilgátunni) og gert þá bræður Bresasyni bæði kristna og kirkjurækna:

Mjög líklega reistu hinir kristnu frumbyggjar Ketill og Jörundur sér kirkju eða lítið guðshús í námunda við landnámsbæinn og hlutu þar jafnvel sjálfir leg um síðir. (s. 221.) Bresasynir reisa kirkjur á landnámssetrum sínum og helga þær heilögum Kólumkilla (St. Columba), einum dáðasta dýrlingi á Suðureyjum. (s. 267.)

Við þetta síðasttalda mætti gera þá athugasemd að bæði Hauksbók og Sturlubók Landnámu telja upp sex landnámsmenn sem voru þegar skírðir við komuna til landsins, þeirra á meðal Jörund Ketilsson. Konum bregður lítt fyrir í sagnaritun Gunnlaugs en er ómögulegt að ímynda sér að hin meinta gelíska mamma Jörundar hafi kannski kristnað hann? Engar heimildir eru fyrir því að Bresasynir hafi verið kristnir og náttúrlega ekki heldur fyrir því að þeir hafi látið reisa kirkjur. Skv. Sturlubók Landnámu var kirkjan á Innra-Hómi (bæ Þormóðs) reist eftir dauða Ásólfs alskik og er ómögulegt að vita hversu löngu seinna það var. (ÍF I, s. 64.) Skv. Hauksbók var kirkjan reist af Halldóri, syni Illuga rauða, eftir lát Ásólfs, og helguð Kolumkilla. Engar öruggar heimildir eru um kirkju í Görðum fyrr en um 1200. Sú kirkja var helguð Lárentíusi og Sebastian. Hér hefur því sagnaritari bæjarins spunnið ótrúlegan þráð úr allra handa heimildum og gert þá áður lítt þekktu Bresasyni að glæsimennum mestum! Þeir eru orðnir af norsku konungakyni, fæddir og uppvaxnir í Ljóðhúsum á Suðureyjum, meiriháttar landnámsmenn í fjórðungnum, kristnir kirkjubyggjendur og annar er meira að segja afi fyrsta íslenska dýrlingsins! Það munar um minna! Nú er ekki svo að ég hafi neitt á móti sögulegum skáldskap - en ég kann betur við að hann sé þokkalega læsilegur.

Er ekki úr vegi að birta í blálokin lungann úr nýjustu fundargerð ritnefndar um sögu Akraness, frá 18. maí sl.:

Þeir Kristján og Gunnlaugur kynntu hið nýja ritverk. Ljóst er að þetta verk er glæsilegt og efnistök og allur frágangur er til fyrirmyndar.Eftirfarandi samþykkt var gerð. Ritnefnd fer þess á leit við bæjarráð Akraness að gengið veriði til samninga við söguritara um að búa til prentunar fyrirliggjandi handrit sett að þriðja bindi Sögu Akraness. Þ.e. tímabilið 1801 - 1900. Nefndin telur nauðsynlegt að taka þessa ákvörðun fljótt í ljósi aðstæðna höfundar og væntingar þeirra sem keypt hafa fyrstu bindin.

Má og upplýsa lesendur þessarar færslu um að bæjarráð tók strax jákvætt í erindið, þann 26.5. 2011 (sjá 5. lið fundargerðar sem krækt er í).

Ljóst er að hér er að verða til glæsilegt rit

Harpa — Mon, 06 Jun 2011 21:39:51 +0000

Hér segir af því hvernig Gunnlaugur Haraldsson fékk 7,8 milljónir greiddar frá Akraneskaupstað árið 2008 (upphæð sem mér gengur illa að koma heim og saman), margkynnti stöðu verksins og sýndi Ritnefndinni glærur en skilaði einungis 4. kafla I. bindis til Ritnefndarinnar. Skv. Gunnlaugi var II. bindið (1700-1850) nánast fullsamið þetta árið en Ritnefndin virðist ekki hafa barið það efni augum árið 2008. Einnig segir hvernig vonin um útgefna bók glæddist hjá Akraneskaupsstað seint á árinu 2007 og vonarneistinn blakti langt fram á haustið 2008. Segir og frá samningum við undirverktaka. Titill færslunnar er bein tilvitnun í bókun ritnefndar um sögu Akraness 25. júní 2008. (Því miður er eitthvert óstand á vefþjóni heimasíðunnar minnar svo menn verða að sýna eilitla biðlund eftir töflum unnum úr fundargerðum, sem vísað er í úr flestum færslum um sögu Sögu Akraness, og myndskreytingum.) Saga Sögu Akraness X Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ... Saga Sögu Akraness VII, Hvers virði saga Akraness er verður hver og einn að gera upp við sig Saga Sögu Akraness VIII, Ja sko mér er alveg sama og mætti sleppa þessu bókaveseni allveg Saga Sögu Akraness IX, … einvörðungu markmið þessa samnings að framlengja verktíma, skilgreina verklok og kveða á um greiðslur til sagnaritara Fjórðungsdómur um 18 marka bók (enn ótölusett færsla en verður komið fyrir í samhengi síðar, sem og fjallað um viðbrögð bæjarstjóra, Ritnefndarinnar og sagnaritara við þeirri færslu). Upprifjun Síðasta færsla um sögu Sögu Akraness fjallaði um hvernig Akraneskaupstaður gerði nýjan grunnsamning við Gunnlaug Haraldsson (undirritaður þann 30. nóvember 2006) en Gunnlaugur stóðst ekki skil á I. bindi skv. samningi og stöðvuðust því greiðslur til hans í lok júní 2007. Bærinn gerði samt viðaukasamning við Gunnlaug þann 27. október 2007 um að Gunnlaugur tæki að sér aukna vinnu, þ.e.a.s. hefði yfirumsjón með grafískri hönnun, umbroti, vali og söfnun myndefnis o.fl. svo I. bindið (sem hann hafði sem sé ekki staðið við að skila) yrði tilbúið í prentsmiðju. Skv. viðaukasamningnum voru Gunnlaugi tryggð samanlögð tveggja mánaða laun, skipt í þrennt (greidd 1. nóv. og 1. des. 2007 og síðasta greiðslan yrði þegar I. bindi yrði skilað). Seint á árinu 2007 töldu menn sig sjá að fyrsta bindið færi loks að verða tilbúið. I. bindi náði nú yfir tímann frá landnámi til 1700 og er því væntanlega annað þeirra rita sem tókst að gefa út í maí 2011. Ritnefndin hafði staðfest skil á I. bindi í nóv. 2001 (en þá náði það frá 1700-1850), hafði fengið 21. kaflann sem vantaði víst inn í þetta bindi í aprílbyrjun 2003, hafði fallist á hugmynd Gunnlaugs um að breyta I. bindinu þannig að skrifaður yrði stuttur forsögukafli um tímabilið landnám til 1700, sem síðan bólgnaði út svo I. bindið varð að sögu landnáms-1700. Í byrjun október 2007 hafði ritnefndin fengið afhenta annan kafla, um örnefni og búsetuminjar í landnámi Bresasona (91 síðu) og þriðja kafla, frá landnámi til loka 13. aldar (135 síður). En enn vantaði fyrsta kaflann, um jarðsögu, og síðasta kaflann, um tímabilið 1300-1700. Ritnefndin fylltist samt bjartsýni og ráðamenn kaupstaðarins urðu bjartsýnir líka: Sjá t.d. frétt Skessuhornsins „Saga Akraness væntanleg“ frá 9. nóvember 2007. Loksins var kannski bráðum hægt að senda eitthvað í prentsmiðju! Svo það var drifið í gera samninga við undirverktaka. Samningar um umbrot og myndvinnslu Akraneskaupstaður og Egill Baldursson gerðu með sér „Samkomulag um gerð hönnun, umbrot og grafíska vinnu vegna sögu Akraness, I. bindis.. [svo]“ og undirrituðu 10. nóvember 2007. Í því samkomulagi kom fram að Egill skyldi útbúa bókina til prentunar í nánu samstarfi við Gunnlaug Haraldsson. Innifalið var hönnun bókar, vinnsla á grafísku efni höfundar, umbrot og gerð skjals (700 s.) til prentsmiðju. „Umsjónarmaður verkkaupa er Gunnlaugur Haraldsson söguritari og mun hann hafa umsjón með framvindu verksins og staðfesta framvindu þess, m.a. með áritun reikninga til greiðslu.“ (4. gr.) Heildarþóknun fyrir verkið var 2.486.000 kr. og var allur kostnaður við verkið innifalinn í þeirri upphæð. (2. gr.) Líklega hefur þessi upphæð verið greidd árið 2007. Sömu aðilar undirrituðu „VIÐBÓTAR SAMKOMULAG“ þann 25. september 2008, „sem helgast af mun meira umfangi og flóknara verki en lagt var til grundvallar upphaflegu samkomulagi á milli aðila“. Þá samþykkti Akraneskaupstaður að „greiða Agli Baldurssyni 700 kr. á mynd, án vsk., vegna myndvinnslu vegna ljósmynda sem verða í bókinni“ og að þóknun fyrir umbrot og gerð pdf-skjala sem send yrðu til prentsmiðju yrðu 3.360 kr. fyrir hverja síðu í bókinni.¹ Samningur um kortagerð Þann 1. nóvember 2007 undirrituðu Akraneskaupstaður og Fixlanda ehf (Hans H. Hansen) „Samkomulag um gerð korta vegna sögu Akraness“. Í þvi samkomulagi segir m.a.:

Fixlanda útbýr kortin í endanlega mynd eftir fyrirsögn GH svo þau verðir tilbúin til prentunar. (1. gr.)
Fjöldi korta, stærð, frágangur og efnistök eru ákveðin af höfundi Sögu Akraness (GH) (2.gr.) [...]
Umsjónarmaður verkkaupa er Gunnlaugur Haraldsson söguritari og mun hann hafa umsjón með framvindu verksins og staðfesta framvindu verksins, m.a. með áritun reikninga. (4. gr.)
Áætlaður verktími er 1. nóvember 2007 - 31. desember 2007. (5. gr.)
Heildarþóknun fyrir verkið er 3.360.000 kr. án vsk. (3. gr.) en að auki skal Akraneskaupstaður greiða kostnað við viðbótargögn, birtingargjöld vegna grunnkorta fenginna frá Landmælingum Íslands o.fl. sem er áætlað 200.000 kr. (7. gr.)
Akraneskaupstaður verður eigandi að kortunum og hefur að fullu ráðstöfunarrétt og birtingarrétt á þeim. (8. gr.)

Í fylgiskjölum kemur fram að gert er ráð fyrir vinnu við kort sem tengist umfjöllun allt til ársins 1850. Óljóst er hvenær þetta var greitt. Varla getur nema brot af þessu verið innifalið í greiðslum 2007 (sé gert ráð fyrir að um 2,5 milljónir hafi farið í að greiða Agli Baldurssyni og annar kostnaður bókfærður það ár var alls 3,2 milljónir). Annar kostnaður árið 2008 var rúmlega 5 milljónir en í þeirri upphæð hljóta einnig að felast greiðslur fyrir prófarkalestur og einhverjar greiðslur til Egils Baldurssonar. Ætli megi ekki ætla að Fixlanda ehf hafi fengið greitt árið 2008 og hugsanlega einnig árið 2010, jafnvel 2011. Pólitískar hræringar í bænum Á miðju kosningatímabilinu, í maí 2008, gekk Karen Jónsdóttir, fulltrúi óháðra á F-lista, í Sjálfstæðisflokkinn. (Þetta tengist úlfúð sem kom upp þegar flokksbróðir hennar, Magnús Þór Hafsteinsson, var á móti því að Akraneskaupstaður veitti palestínskum ekkjum og börnum þeirra heimili og aðstoð á Akranesi en kemur annars ekki þessari sögu við og verður því ekki rakið nánar.) Við þessi flokksskipti náði Sjálfstæðisflokkurinn hreinum meirihluta í bænum. Fyrir leikendur í sögu Sögu Akraness hafði þetta fremur lítil áhrif, einna helst þessi; Guðmundur Páll Jónsson hvarf úr bæjarráði (en sat áfram í bæjarstjórn), í hans stað kom Rún Halldórsdóttir; Karen var áfram formaður bæjarráðs; Gunnar Sigurðsson var áfram forseti bæjarstjórnar, Sveinn Kristinsson sat áfram í bæjarstjórn (þessir höfðu verið í bæjarstjórn árum saman, sem og Guðmundur Páll, ýmist í meiri-eða minnihluta enda hver í sínum flokknum) o.s.fr. Þótt kosið væri upp á nýtt í ritnefnd um sögu Akraness voru sömu menn kosnir í hana, nema Jósef H. Þorgeirsson tók sæti Magnúsar Þórs Hafsteinssonar. Eftir lát Jósefs síðla ársins 2008 tók Guðjón Guðmundsson sæti hans. Jósef hafði setið áður í ritnefnd um sögu Akraness en Guðjón kom nýr inn í nefndina. Framgangur verksins Þótt Gunnlaugur Haraldsson hefði ekki enn uppfyllt fyrri helming nýja grunnsamningsins frá 30. nóvember 2006, þ.e.a.s hann var ekki búinn að skila fyrsta kaflanum (jarðsöguhlutanum) í fyrsta bindið og ekki heldur síðasta kaflanum (um tímabilið 1300-1700), skv. fundargerðum Ritnefndarinnar, virðast greiðslur vegna loka samningar I. bindis og frágangs II. bindis hafa byrjað að berast árið 2008.² Jarðsögukaflinn í I. bindinu var enn ófrágenginn 2. apríl 2008 og er raunar illmögulegt að skilja annað en hann sé sá 1. kafli sem Ritnefndin fór loks yfir 5. mars 2009. Lokakaflanum í I. bindi, þ.e. efni um 1300-1700, skilaði hann Ritnefndinni 8. desember 2008. (Það bindi átti, skv. viðaukasamkomulaginu að vera tilbúið til prentunar 1. mars 2008.) Fram eftir árinu 2008 er Gunnlaugur að útlista verkstöðu o.þ.h. fyrir Ritnefndinni og sýna henni hvernig einstakar blaðsíður í I. bindi komi til með að líta út. Til þess notar hann t.d. glærur. Ritnefndin er ákaflega hrifin. Að vísu skilar hann engu á árinu nema 4. kafla I. bindis (kaflanum um tímabilið 1300-1700) og að vísu verður fljótlega ljóst að verkið tefst en Ritnefndin er æðrulaus sem fyrr. Bókað er: „Úr því sem komið er geta verklok ekki orðið fyrr en í lok sumars í ár“ þann 2. apríl 2008 og í árslok, þann 12. desember, er bókað: „Verkið hefur tafist vegna annríkis undirverktaka.“ Sjá töflu unna upp úr fundargerðum Ritnefndarinnar árið 2008. Skv. ítarlegu minnisblaði Gunnlaugs um stöðuna, sem hann lagði fram 2. apríl 2008, er II. bindið langt komið og staða einstakra kafla þannig:

5. kafli 1701-1800 (390 s.) bíður prentvinnslu
6. kafli 1800-1850 (215 s.) bíður prentvinnslu
7. kafli Samantekt (4-5 s.) ósamið.

Aldrei kemur fram í fundargerðum Ritnefndarinnar að nefndarmenn hafi fengið þessa kafla annars bindis til yfirlestrar, jafnvel þótt leitað sé fram til ársins 2011. Það er erfitt að meta hvort Ritnefndin lét duga árið 2008 að skoða sýnishorn á glærum (af köflum í I. bindi) eða hvort ritnefndarmenn fóru einhvern tíma yfir II. bindið án þess að um þá iðju væri bókaður stafur. (Í útgáfunni 2011 var II. bindið orðið að tímabilinu 1700-1800 en var árið 2008 hugsað sem 1700-1850). Þessu geta væntanlega bara sagnaritari og Ritnefndarmenn svarað og væri óskandi að þeir gerðu það, t.d. í athugasemd við þessa færslu. Mögulega hefur „annríki undirverktaka“ í umbroti og prófarkalestri að einhverju leyti stafað af því að kröfur um flottara útlit hafi verið settar fram, sbr. viðaukasamning við Egil Baldursson umbrotsmann, sem rakinn var hér að ofan. Greiðslur til Gunnlaugs Haraldssonar og annar kostnaður Akraneskaupstaðar 2008 Árið 2008 greiddi Akraneskaupstaður Gunnlaugi Haraldssyni tæplega 7,8 milljónir. Annar kostnaður var rúmlega 5 milljónir, laun Ritnefndarinnar tæp 300.000 kr. Alls var kostnaður bæjarins af sögurituninni þetta árið 13 milljónir og rúm 200 þúsund, sem á núvirði eru rétt rúmar 16 milljónir.³ Það er dálítið erfitt að sjá hvernig upphæðin til Gunnlaugs skiptist, miðað við mínar upplýsingar. Segjum sem svo að síðari hluti grunnsamningsins („Samningur. Saga Akraness“, undirritaður 30. nóv. 2006) hafi byrjað að virka, þ.e. að Gunnlaugur hafi fengið greiðslur fyrir II. bindið í 9 mánuði (upphaflega 625.000 kr. á mánuði en einhverjar verðbætur hljóta að hafa bæst við) væru það 5.225.000 kr. + einhverjar verðbætur. Að auki má ætla að hann hafi fengið síðustu greiðsluna vegna viðaukasamningsins á þeim forsendum að I. bindi hefði verið skilað í desember 2008 (þótt svo virðist sem enn hafi vantað framan á það jarðsögukaflann). Sú upphæð var 412.000 kr. með einhverjum verðbótum. Inni í greiðslum til Gunnlaugs gætu líka verið endurgreiðslur ferðakostnaðar vegna ferða milli Reykjavíkur og Akraness. Að öðru leyti átti framlag Akraneskaupstaðar að takmarkast við útlagðan kostnað „sem sérstaklega er stofnað til og samþykktur á grundvelli ákvæða 1. gr. samningsins“ (3. gr.) en í fyrstu greininni segir: „Ekki skal stofnað til kostnaðar eða samningar gerðir nema ritnefnd komi þar að og að bæjaryfirvöld séu upplýst um áætlaðan kostnað og samþykki að greiða hann.“ Ekkert er bókað í fundargerðum Ritnefndarinnar um neinn aukakostnað nema 2. apríl 2008 en þá hyggst formaður nefndarinnar ræða um ráðningu tveggja prófarkalesara, sem Gunnlaugur Haraldsson leggur til, við bæjaryfirvöld. Gæti greiðsla fyrir prófarkalestur verið skýringin á 2,5 milljónunum sem bæjarráð samþykkti þann 29.5. 2008?³ Í fljótu bragði sýnist mér það ansi rausnarlega borgaður prófarkalestur en engin önnur skýring fæst á fjárbeiðninni úr fundargerðum Ritnefndarinnar, hvað þá að einhver skýring fylgi samþykkt bæjarráðs. Á fundum bæjarráðs og bæjarstjórnar 2008 er ekki getið um neinn aukakostnað annan en þann sem nefndur hefur verið í neðanmálsgreinum. En þær samanlagt fimm milljónir sem Akranesbær greiddi í annan kostnað árið 2008 hljóta að vera einhverjar greiðslur til Fixlanda, til Egils Baldurssonar og til prófarkalesara. Ég finn ekkert sem skýrir fyrir hvað Gunnlaugur fékk tæpar 7,8 milljónir því ég get ekki séð að hann hafi getað fengið nema kannski vel rúmar 6 milljónir í launagreiðslur (áætluð tala um ágiskaðar verðbætur á 5.225.000 + 412.000 = 5.637.000 kr. frá 2006) og hann hefur þurft að aka ansi oft milli Reykjavíkur og Akraness til að skýra þá einu og hálfu milljón sem virðist bera á milli sem endurgreiddan aksturskostnað. Enn dularfyllra verður málið þegar rúmu 7,7 milljónirnar sem hann fékk árið 2009 eru hafðar í huga.² En umfjöllun um söguritun það árið og skyndilegt andóf innan bæjarstjórnar, sem vakti athygli í fjölmiðlum, bíður næstu færslu.

1 Á fundi bæjarráðs 11.9. 2008 er bókað: „22. Samningur við Egil Baldursson vegna Sögu Akraness. Bæjarráð fellst á samningsupphæðina og vísar fjármögnun til endurskoðunar fjárhagsáætlunar 2008.“Í bæjarráði sátu Karen Jónsdóttir, formaður, Gunnar Sigurðsson og Rún Halldórsdóttir. Þennan fund sátu einnig Gísli S. Einarsson, bæjarstjóri, og Jón Pálmi Pálsson, bæjarritari. 2 Ég sendi fyrirspurn til Ragnheiðar Þórðardóttur, þjónustu- og upplýsingarstjóra Akraneskaupstaðar, í tölvupósti á föstudaginn (3. júní), um hvort vantaði inn í þau gögn sem ég fékk frá Akraneskaupstað þann 4. maí sl., þ.e. hvort gæti verið að vantaði einn samning við Gunnlaug. Ég á nefnilega bágt með að skilja hvernig hann gat fengið greiddar rúmar 7,7 milljónir bæði árið 2008 og 2009, miðað við þau gögn sem ég hef undir höndum. Í svari Ragnheiðar, sem barst í dag (6. júní), kemur fram að erindinu sé vísað til bæjarritara. Bæjarritari er í sumarfríi til 30. júní. Ég skrifaði Ragnheiði aftur og benti á Upplýsingastefnu Akraneskaupstaðar og Upplýsingalög, þar sem kemur fram að Akranesbær hefur að hámarki 20 daga frest til að svara mér. Væntanlega getur einhver flett í gegnum möppuna á skrifstofu bæjarritara fljótlega og svarað þessu erindi og Ragnheiður ætlar víst að reyna að koma því í kring, skv. bréfi nú í eftirmiddag. Ég verð því sem stendur að túlka gögnin þannig að árið 2008 hafi Gunnlaugur fengið greitt skv. samningi frá 30. nóvember 2006 og viðaukasamningi frá 27. október 2007 þar til annað kemur í ljós. Það stendur að vísu út af u.þ.b. ein og hálf milljón, sem er óskýrð, og náttúrlega óútskýrð 4 milljóna skuld fyrir vinnu árið 2009 ... en þetta skýrist væntanlega allt þegar Akraneskaupstaður hefur tíma til að svara erindi mínu, vonandi í tæka tíð áður en ég klára næstu færslu, um árið 2009. Ég mun að sjálfsögðu leiðrétta þessa færslu séu skýringar á greiðslum til Gunnlaugs aðrar en ég get mér til núna. 3 Á fundi bæjarráðs 29.5. 2008 er bókað: „1. Viðræður við Jón Gunnlaugsson, formann sögunefndar Akraness. Bæjarráð samþykkir að verja viðbótarfjárveitingu að fjárhæð 2,5 millj. króna til sögu Akraness vegna útgáfu I bindis. Formanni sögunefndar og bæjarritara falið að hafa umsjón með útgjöldunum í samræmi við umræður á fundinum. Fjárveitingu vísað til endurskoðunar fjárhagsáætlunar 2008.“ Sama fólk og nefnt var í 1. neðanmálsgrein sat fundinn. 4 Upplýsingar um greiðslur og uppreikning á núvirði eru fengnar frá Akraneskaupstað þann 4. maí 2011. Sama gildir um þá samninga sem nefndir hafa verið til þessa.

glæsilegasta byggðarit og rit um sögu byggðarlags sem búið hefur verið til

Harpa — Thu, 09 Jun 2011 18:14:54 +0000

Seint árið 2009 dró blikur á loft og vinsamlegt andrúmsloftið sem hafði umlukið sagnaritarann og Ritnefndina með ljúfu samþykki bæjarráða og bæjarstjórna til þessa varð skyndilega lævi blandið. Verður gerð grein fyrir þessu í færslunni. Þrátt fyrir þetta skyndilega mótlæti náði Gunnlaugur Haraldsson að skrifa undir enn einn samninginn við Akraneskaupstað og hafði hugsanlega 7,7 milljónir upp úr krafsinu þetta árið. Titill færslunnar er bein tilvitnun í orð Sveins Kristinssonar á bæjarstjórnarfundi þann 13. október 2009 Saga Sögu Akraness XI Sjá einnig: Saga Sögu Akraness I, Á Skaganum „hafa aldrei búið neinir fyrirtaksmenn hvorki í orði né verki“ Saga Sögu Akraness II, Framtakssemi og frumskógalögmál Saga Sögu Akraness III, Nefndarmenn lýstu skoðun sinni Saga Sögu Akraness IV, Er margritað brot úr byggðasögu 120 milljóna króna virði? Saga Sögu Akraness V, Leggur ekki nafn sitt við bókartötur sem rumpað er saman á skömmum tíma Saga Sögu Akraness VI, Gunnlaugur Haraldsson ætlar að ... og hyggst nú ... Saga Sögu Akraness VII, Hvers virði saga Akraness er verður hver og einn að gera upp við sig Saga Sögu Akraness VIII, Ja sko mér er alveg sama og mætti sleppa þessu bókaveseni allveg Saga Sögu Akraness IX, … einvörðungu markmið þessa samnings að framlengja verktíma, skilgreina verklok og kveða á um greiðslur til sagnaritara Saga Sögu Akraness X, Ljóst er að hér er að verða til glæsilegt rit Fjórðungsdómur um 18 marka bók (enn ótölusett færsla en verður komið fyrir í samhengi síðar, sem og fjallað um viðbrögð bæjarstjóra, Ritnefndarinnar og sagnaritara við þeirri færslu). Persónur og leikendur fyrir utan sagnaritarann sjálfan Þeir sem ekki eru Akurnesingar eða Skagamenn átta sig kannski ekki á því að í rauninni hafa aðalpersónur í stjórn bæjarins verið meira og minna þær sömu í aldarfjórðung og þær réðu líklega mestu um samþykkt allra samninganna við Gunnlaug Haraldsson, gera jafnvel enn. Þótt bæjarstjórnir hafi verið myndaðar með mismunandi meiri- og minnihluta í öll þess ár eru aðalpersónurnar í rauninni bara þrjár. Í kringum tvær þær fyrrnefndu má finna nokkrar aukapersónur sem eru ýmist á sviðinu eða baksviðs. Til að auðvelda lesanda að halda þræðinum í þessari færslu hef ég litað nöfn aðalpersónanna, nema þar sem krækt er í misgamlar upplýsingasíður um þær (krækjurnar eru fölbláar). Aðalkarlarnir Sveinn, Gunnar og Guðmundur Páll Sveinn Kristinsson fluttist á Skagann um líkt leyti og Gunnlaugur Haraldsson og til að byrja með voru þeir samherjar í Alþýðubandalaginu. 1994 vann Alþýðubandalagið stórsigur í bæjarstjórnarkosningum og í bæjarstjórn settust Guðbjartur Hannesson, Sveinn og Ingunn Anna Jónasdóttir.¹ Sveinn hefur setið í bæjarstjórn síðan þá, fyrst fyrir Alþýðubandalagið, svo fyrir Akraneslistann² og svo Samfylkinguna. Hann hefur oft og mörgum sinnum verið forseti bæjarstjórnar og gegnir því starfi einmitt núna. Sömuleiðis hefur hann frá því laust fyrir aldamót setið í bæjarráði og oft verið formaður þess. Gunnar Sigurðsson settist fyrst í bæjarstjórn um leið og Sveinn, árið 1994, fyrir Sjálfstæðisflokkinn og hefur setið þar allar götur síðar. Stundum hefur Gunnar verið forseti bæjarstjórnar, hefur oftast setið í bæjarráði á sama tíma og Sveinn og Guðmundur Páll og stundum verið formaður þess. Guðmundur Páll Jónsson settist einmitt líka í bæjarstjórn árið 1994, fyrir Framsóknarflokkinn. Guðmundur Páll hefur einstaka sinnum verið forseti bæjarstjórnar og oft formaður bæjarráðs, er einmitt formaður bæjarráðs núna. Guðmundur Páll sat um tíma í ritnefnd um sögu Akraness og var starfandi bæjarstjóri um tíma.³ Frá 1999-2005 sátu félagarnir þrír í bæjarráði. Eftir kosningar 2006 riðlaðist þessi skipan og þeir hafa ekki setið allir í einu í bæjarráði síðan en ævinlega einhver þeirra, stundum tveir félaganna saman, stundum bara einn þeirra. Það má sjá ljómandi fallega mynd af þessum körlum saman, ásamt Gísla Gíslasyni bæjarstjóra og formanni Ritnefndarinnar í 18 ár (frá upphafi til 2005) og brosmildum bæjarstjóra í Leeds (sem kemur þessari sögu samt ekkert við) við frétt Morgunblaðsins 31. október 2005, „Bæjarráðið heimsækir fiskkaupendur“ . Ritnefndin og orð aðalkarlanna Ritnefndin hélt aðeins þrjá fundi árið 2009 og virðist hafa látið sér duga eitt minnisblað frá Gunnlaugi Haraldssyni og einn kafla, líkast til 1. kaflann í I. bindið (jarðfræðikaflann) sem vantað hafði mjög lengi. (Sjá töflu unna úr fundargerðum Ritnefndarinnar árin 2009-2011.) Í fundargerð 16. júní 2009 segir að Gunnlaugur og nefndin hafi gengið á fund bæjarstjóra [Gísla S. Einarssonar] og orðið hafi fjörugar umræður. Næst ætlaði Ritnefndin að kynna verkið bæjarráði. Fer engum sögum af því hvernig sú kynning var, a.m.k. er ekkert bókað um sagnaritun í fundargerðum bæjarráðs fyrr en í septemberlok: „Bæjarráð samþykkir að fela bæjarstjóra ásamt formanni ritnefndar að ganga til samninga við H. Gunnlaug Haraldsson um að hann skili verkefninu til Akraneskaupstaðar til prentunar.“ Þann fund bæjarráðs sátu Karen Jónsdóttir formaður, Gunnar Sigurðsson, varaformaður, Hrönn Ríkharðsdóttir aðalmaður, Gísli S. Einarsson bæjarstjóri o.fl. Í október barst þessi fundargerð bæjarráðs til bæjarstjórnar og þá tóku til máls um ritun sögu Akraness þeir Sveinn Kristinsson, Guðmundur Páll Jónsson og bæjarstjórinn Gísli S. Einarsson. Það er athyglisvert að heyra hvað þeir fyrrnefndu, hoknir af reynslu af viðskiptum við sagnaritarann, sögðu, hér skrifað upp eftir hljóðupptöku af bæjarstjórnarfundinum 13. október 2009, ca.45-55 mínútu: Sveinn Kristinsson:

Ég er ánægður með þetta, ég held að nú sé farið að sjá fyrir endann á þessu mikla verki. Þetta hefur tekið langan tíma og kostað mikla peninga að mörgum finnst. Og eflaust hefur þetta kostað mikla peninga. Og ég hef nú kannski ekki verið þolinmóðasti maðurinn í þessu, svo ég segi það bara hreint út hér. Ég er búinn að fylgjast lengi með þessu verki ...ég hef fengið hluta af þessu verki og skoðað þetta vel. Og verði það gefið út í þeirri mynd sem allt horfir að það verði þá getum við Skagamenn verið stoltir af því. Það sem ég hef séð af þessu ... ég held að þetta sé það glæsilegasta byggðarit og rit um sögu byggðarlags sem búið hefur verið til! Það er að svo mörgu leyti öðruvísi heldur en þessi hefðbundnu rit sem í þessum málaflokki hafa verið skrifuð. Margt áhugavert tínt til sem kannski eru ekki beint neitt rosalega mikilvæg söguleg atvik heldur varpa svona ákveðnu ljósi yfir mannlíf, menningu, lifnaðarhætti í kannski einhverju smáu sem skiptir svo miklu máli þegar langt er liðið og getur lýst upp fyrir okkur fortíðina og það líf sem okkar forfeður lifðu. Ég hlakka til að sjá þetta. Ég vona að þetta takist þrátt fyrir kreppu að gera þetta sem fyrst. Fagna þessu.⁴

Guðmundur Páll Jónsson:

Varðandi ritun sögu Akraness þá tek ég undir allt sem kom fram hér hjá síðasta ræðumanni. Og þetta er orðin löng ganga en það sem hefur verið birt okkur bæjarfulltrúum og það ... ég held ég sé ekki að brjóta neinn trúnað ef ég leyfi mér að segja það í þessari umræðu að það skuli koma fram og verður gaman að fá að lesa betur og fara yfir þegar þetta rit kemur út að við ... að söguritari hefur náð að fara í uppruna okkar jafnvel betur en nokkurn tíma áður hefur verið gert. Það að ýmis örnefni hér í nágrenni okkar ... að söguritari hefur áttað sig og rannsakað það þegar að Bresabræður komu. Hann er búinn að finna hvaðan þeir komu! Og örnefni hér ... tökum eins og dæmi eins og Esjuna. Það er komið úr því umhverfi sem þeir komu. Og nánast í þeirri röð og í þeirri eyju sem þeir sjálfsagt komu frá. Þetta er í rauninni alveg stórmerkilegt! Við höfum velt fyrir okkur miklu. Af hverju nafnið Akranes er dregið og ýmis örnefni sem hér eru. Við fáum jafnvel bara skýringar á því í þessari söguritun ... með hvaða hætti þetta varð til í okkar umhverfi. Og þetta er stórkostlegt! Þannig að þó að þetta hafi tekið langan tíma og þolinmæði og snarpt [svo] orðaskipti átt sér stað þá styð ég eindregið að það sé gengið þannig frá að söguritari skili þessu verki eins og það nú er í prentun og síðan tekur ný bæjarstjórn ákvörðun um framhaldið. Vissulega var fyrr ætlunin að vera með söguna nánast til ... alveg fram að tímanum í dag en það verður ekki hluti af þessum samningi en mjög mikilvægur tími af sögu okkar sem þarna verður gengið frá.⁵

Gísli S. Einarsson bæjarstjóri:

Síðan bara aðeins þetta með ritun sögu Akraness. Það sem hefur staðið í mönnum að það er samningsupphæðin sem verið er að fjalla um. Hún er ... það er býsna erfitt ... og síðan sá tími sem er verið að tala um að skila verkinu á. Ég get tekið undir hvert orð um vöndun verksins. En kostnaðurinn er býsna mikill. Og það er ýmislegt sem hefur farið úr böndum, ekki endilega í höndum söguritara heldur þeirra sem eru að vinna við umbrot og annað slíkt. Það hafa komið fyrir mikil óhöpp sem er verið að sækja eftir að Akraneskaupstaður borgi. Og það eru svona þungu hlutirnir í þessu en ég ætla ekkert að fara nánar í þetta mál. En það stendur sem hér er sagt að bæjarstjóra og formanni ritnefndar var falið að ganga til samninga. Og sá samningur hlýtur að koma hér. Eða þá að menn lýsa því að þeir geti ekki gert þetta. En hann hlýtur að koma til afgreiðslu BÆJAR-STJÓRNAR. Það er bara svoleiðis.⁶

Á þriðja og síðasta fundi ársins, 26. nóvember 2009, bókaði Ritnefndin: „Nýtt samkomulag hefur verið gert við söguritara um framgang verksins og var hún [svo] kynnt og samþykkt samhljóða.“ (Sjá töflu unna úr fundargerðum ritnefndar um sögu Akraness á tímabilinu 2009-2011.) Í sömu fundargerð var bókað að „sú áætlun sem gerð hafi verið og kynnt bæjarráði hafi ekki gengið eftir.“ Svo virðist sem Ritnefnd hefði nú umboð til að semja við Gunnlaug án afskipta bæjarstjórnar og bæjarráðs, öðru vísi verður klausan um hið nýja samkomulag ekki skilin. Það er reyndar alls ekki í samræmi við bókanir bæjarráðs og bæjarstjórnar og ómögulegt að sjá í hvers umboði Ritnefndin hafði skyndilega öðlast þetta samningsgerðarvald. Bæjarráð fjallar aftur um samningagerð við Gunnlaug Haraldsson þann 27. nóvember 2009 og þar er bókað: „Tillaga að verkáætlun varðandi ritun Sögu Akranes [svo]. Bæjarstjóra heimilað að undirrita samning í samræmi við minnisblað sem lagt var fram á fundinum.“⁷ Málið er samt aftur tekið upp í bæjarráði þann 3. desember og þar bókað: „Viðauki við samning um ritun sögu Akraness. Bæjarráð staðfestir samninginn fyrir sitt leyti og vísar til afgreiðslu bæjarstjórnar og endurskoðunar fjárhagsáætlunar 2009.“⁸En daginn áður, 2. desember, hafði Gísli S. Einarsson skrifað undir samning við Gunnlaug, sá hét „Viðauki, Samningur um ritun sögu Akraness.“ með fyrirvara um samþykki bæjarstjórnar. Það er engin skýring auðsæ á því hvers vegna málið fór tvisvar fyrir bæjarráð og var svo vísað til bæjarstjórnar þótt á fyrri fundinum hafi bæjarráð veitt bæjarstjóra heimild til að undirrita samning við Gunnlaug Haraldsson. Líkleg skýring, að mínu mati, er að Gísli S. Einarsson hafi neitað að undirrita samninginn einungis í umboði bæjarráðs (eins og þó hafði tíðkast til þessa) og viljað að bæjarstjórn tæki afstöðu til málsins. Orð hans á bæjarstjórnarfundi í október (sjá hér að ofan) styðja þá skýringu. Og málið fór fyrir bæjarstjórn í desember 2009. Karen reynist óþægur ljár í þúfu Karen Jónsdóttir settist í bæjarstjórn fyrir Frjálslynda og óháða vorið 2006 en skipti yfir í Sjálfstæðisflokkinn á miðju kjörtímabilinu. Hún var formaður bæjarráðs allt kjörtímabilið.⁹ Frá bæjarstjórnarkosningum 2010 hefur hún verið varabæjarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins. Karen hafði ekki haft áberandi afskipti af pólitík fyrir 2006 og tengist ekki gamla Alþýðbandalaginu, rótgrónum Skagaættum eða knattspyrnuklíkum á Akranesi. Til að byrja með samþykkti hún, eins og hinir í bæjarráði, samninga við Gunnlaug Haraldsson. Þegar kom að því að gera sjötta samninginn við Gunnlaug (séu allar viðbætur og samkomulög talin með) neitaði Karen að samþykkja og lét bóka á bæjarstjórnarfundi 15.12.2009:

Í rúm 10 ár hefur núverandi sagnaritari þegið greiðslur frá Akraneskaupstað. Samtals að upphæð 73.337.692.- m.v. uppreiknaða vísitölu, fyrir það eitt að rita sögu Akraneskaupstaðar. Þau tæp 4 ár sem ég hef setið hér sem bæjarfulltrúi þá hafa verið gerðir í það minnsta 3 samningar um verklok. Í gegnum tíðina hafa bæjarfulltrúar og nefndarmenn í góðri trú samþykkt/keypt þau rök sem sagnaritari hefur lagt á borð fyrir þá í þeirri trú að senn líði að verklokum. Nú er svo komið að ég hef misst alla tiltrú á orðum sagnaritarans og get því ekki greitt atkvæði með nýjum samningi.¹⁰

Verið var að ræða samþykkt bæjarráðs frá 3.12. 2009 um viðauka við samning um ritun sögu Akraness og hafði Karen verið forfölluð á þeim fundi bæjarráðs, sem og fundinum á undan þar sem bæjarráð hafði heimilað bæjarstjóra að ganga til samninga. Ákvörðun bæjarráðs á þessum tveimur fundum var því í höndum Gunnars Sigurðssonar varaformanns bæjarráðs, Hrannar Ríkharðsdóttur aðalmanns og Eydísar Aðalbjörnsdóttur varamanns. Líklega voru aðalkarlarnir, Hrönn og hugsanlega fleiri búin að ákveða fyrir fundinn að þessi viðaukasamningur rynni í gegn því bæjarstjóri hafði undirritað hann með fyrirvara þann 2. des., bæjarráð samþykkt undirritaða samninginn þann 3. des. og staða Karenar gegn gömlu klíkunni því gersamlega vonlaus. Það sýnir mikið hugrekki að láta bóka þessa yfirlýsingu, í ljósi stöðu hennar og í ljósi þess að almennt og yfirleitt virðist samþykkt þöggun um sagnaritun Gunnlaugs hafa ríkt nokkur ár á undan, a.m.k. meðal stjórnarmanna bæjarins og Ritnefndarinnar (sem kemur m.a. fram í því að Ritnefndin heldur æ færri fundi og æ minna er bókað í fundargerðir). Enginn annar tók til máls um þennan lið á fundinum og allir hinir bæjarstjórnarmennirnir greiddu atkvæði með samningsgerðinni við Gunnlaug: Karen ein greiddi atkvæði á móti.¹¹ Fregnir af bókun Karenar rötuðu í fjölmiðla og hafa æ síðan birst nokkuð reglulega fréttir af sögunni dýru.¹² Nýr samningur Akraneskaupstaðar og Gunnlaugs Haraldssonar Þann 2. desember 2009 rituðu Gísli S. Einarsson bæjarstjóri, f.h. Akraneskaupstaðar, og Gunnlaugur Haraldsson undir plagg sem heitir „Viðauki, Samningur um ritun sögu Akraness“. Þar kemur fram að II. bindið dekkar nú einungis öldina 1700-1800. Í 1. grein segir að Gunnlaugur Haraldsson skuldbindi sig til að „ljúka vinnu við ritun I. og II. bindi [svo] Sögu Akraness. Í því felst auk ritunar sögunnar öll verkumsjón með verkinu og frágangi til prentunar. Skuldbindur hann sig til að afhenda Akraneskaupstað í einu lagi við verklok diskling [svo] með I. og II. bindi sögu Akraneskaupstaðar tilbúnum til prentunar.“ Einnig segir að Akraneskaupstaður greiði „Agli Baldurssyni og Helga Magnússyni fyrir umbrotsvinnu, prófakralestur [svo] og nafnaskrárgerð skv. sérstökum samningi við þá þar um.“ (Ég hef ekki afrit af samningi við Helga Magnússon en í síðustu færslu var gerð grein fyrir samningi og viðbótarsamningi við Egil Baldursson.) „Verklok á I. og II. bindi eru 15. júlí 2010 [...]“ (2. gr.) „Fyrir að ljúka við I. og II. bindi í samræmi við framangreint og við afhendingu disklings [...] greiðir Akraneskaupstaður Hjálmari Gunnlaugi Haraldssyni kr. 2.250.000,- miðað við launavísitölu í nóvember 2009. gr. [svo]“. Síðar kemur fram að greiðslurnar skuli verðbættar skv. breytingum á vísitölu. Svo undarlega vill til að í upphafi þessa samnings kemur fram að Akraneskaupstaður skuldi Gunnlaugi „fyrir vinnu á tímabilinu apríl-september 2009, samtals kr. 4.124.725.“ Þegar hafi bærinn greitt upp í skuldina 1,5 milljón en við þessa undirritun verði greidd 1 milljón og þann 14. janúar 2010 verði afgangurinn greiddur. Sé gert ráð fyrir að Gunnlaugur hafi árið 2008 fengið greitt eftir „SAMNINGUR Saga Akraness“ frá 30. nóv. 2006 og viðaukasamkomulagi við hann frá 27. október 2007 (sjá færsluna … einvörðungu markmið þessa samnings að framlengja verktíma, skilgreina verklok og kveða á um greiðslur til sagnaritara) og vel rúmlega það, svo sem giskað var á í síðustu færslu (Ljóst er að hér er að verða til glæsilegt rit) er engin leið að sjá af fundargerðum bæjarins og Ritnefndar hvernig bærinn stofnaði til þessarar rúmlega fjögurra milljón króna skuldar eða hvaða vinnu Gunnlaugur innti af hendi. Þetta hljóta að vera greiðslur gegn framvísun reikninga, en reikninga fyrir hvað?¹³ Árið 2009 fékk Gunnlaugur greiddar rúmlega 7,7 milljónir frá Akraneskaupstað en ekki nema rúm 550.000 kr. árið 2010 svo reikna má með að allur kostnaður vegna þessa samnings hafi verið bókfærður á árið 2009. Það verður að teljast undarlegt hafi hann fengið þessar rúmu 2,2 milljónir greiddar út við undirritun samningsins í desemberbyrjun 2009 úr því þær voru hugsaðar sem árangurstengd greiðsla fyrir skil, í síðasta lagi 15. júlí 2010, svo væntanlega má skýra þessa háu greiðslu til Gunnlaugs árið 2009 af einhverri bókhaldstilhögun bæjarins. Samt má í þessu sambandi einnig benda á að Gunnlaugur stóð ekki í skilum árið 2010, þ.e. hann afhenti ekki handrit af I. og II. bindi tilbúnu í prentsmiðju fyrir miðjan júlí eins og samið var um. (Sjá töflu unna úr fundargerðum ritnefndar um sögu Akraness á tímabilinu 2009-2011.) Og jafnvel þótt hann hafi fengið greidda þessa dularfullu skuld að fullu og alla samningsupphæðina er meir en ein milljón af þessum rúmu 7,7 milljón sem hann fékk frá bænum óútskýrð. Annar kostnaður 2009 var rúmlega 300.000 (en tæplega 3 milljónir árið 2010 svo greiðslur til Egils Baldurssonar eru væntanlega bókfærðar á árið 2010, hugsanlega einhverjar greiðslur til Helga Magnússonar einnig.) Kostnaður vegna Ritnefndarinnar var rúm 170.000 árið 2009. Kostnaður Akraneskaupstaðar vegna ritunar Sögu Akraness var alls 8,2 milljónir árið 2009 sem gerir rúmlega 8,9 milljónir á núvirði.¹⁴

1 Eins og allir vita er Guðbjartur Hannesson núna velferðarráðherra. Ingunn Anna Jónasdóttir er eiginkona Engilberts Guðmundssonar sem bar á góma í færslunni Framtakssemi og frumskógarlögmál og systir núverandi ópólitísks ráðins bæjarstjóra, Árna Múla Jónassonar. Gunnlaugur Haraldsson snérist hins vegar til liðs við vinstri-græna þegar Alþýðubandalagið leið undir lok, var í stjórn Vinstri hreyfingarinnar-græns framboðs á Vesturlandi 1999-2000, var varaformaður þegar hún hugsaði sér til sigurs í bæjarstjórnarkosningum á Akranesi það árið en náði engum manni inn og skipaði 10. sæti U-lista Vinstri hreyfingarinnar-græns framboðs fyrir alþingiskosningarnar vorið 2003. Um frekari pólitísk afrek Gunnlaugs Haraldssonar veit ég ekki. 2 1998 var Akraneslistinn sameiginlegt framboð Alþýðubandalagsins, Alþýðuflokks og Kvennalista. 2002 var Akraneslistinn listi Samfylkingarinnar á Akranesi. 3 Guðmundur Páll var upphaflega í Bandalagi jafnaðarmanna, skipaði t.d. lista þeirra á Vesturlandi fyrir þingkosningar 1983. Á þeim lista var einnig Hrönn Ríkarðsdóttir. Hún gekk svo til liðs við Alþýðuflokkinn og sat væntanlega fyrir hann í ritnefnd um sögu Akraness 1987-2002. Hrönn hefur setið í bæjarstjórn fyrir Samfylkinguna frá 2006 og er núverandi varaformaður bæjarráðs. 4 Sveinn Kristinsson var væntanlega búinn að fylgjast með þessu verki frá 1997 því hann var búinn að sitja í bæjarstjórn og oft í bæjarráði allan tímann sem sagnaritun Gunnlaugs hafði varað. Erfitt er að vita nákvæmlega hversu mikið hann hafði séð af verkinu. Ljóst er af fyrri fundargerðum Ritnefndar að Gunnlaugur hafði kynnt verkið fyrir bæjarstjórn en miðað við fundargerðir Ritnefndarinnar hefur sú kynning væntanlega verið mikið til á glærum og sýnt hvernig einstakar blaðsíður litu út, auk þess sem urmull minnisblaða og yfirlit verkstöðu höfðu líklega ratað til forseta bæjarstjórnar og formanns bæjarráðs í þessi 12 ár sem sagnaritunin hafði nú varað. Hugsanlega hefur Sveinn lesið einhvern hluta verksins en orð hans gætu allt eins bent til þess að hann hafi skoðað einstakar síður á glærum. Ritnefndin hafði í áranna rás fengið smá parta úr verkinu afhenta og af því þetta var pólitískt skipuð nefnd frá upphafi má ætla að nefndarmenn hafi kannski látið þessar parta ganga til sinna flokksbræðra í bæjarstjórn. Hvergi er óþolinmæði Sveins bókuð í fundargerðum (bæjarstjórnar eða bæjarráðs) í öll þessi ár svo hann hefur væntanlega látið hana í ljós annars staðar en á slíkum fundum. 5 Guðmundur Páll Jónsson hafði setið jafnlangan tíma og Sveinn í bæjarstjórn og oft í bæjarráði. Guðmundur Páll hafði einnig setið í ritnefnd um sögu Akraness um skeið. Gunnar Sigurðsson var forseti bæjarstjórnar en virðist hafa verið fjarverandi á þessum fundi. 6 Þann 30. nóvember 2006 skrifuðu Gísli S. Einarsson bæjarstjóri og Gunnlaugur Haraldsson undir nýjan samning sem hét „SAMNINGUR Saga Akraness“. Þann samning hafði lögmaður bæjarsins útbúið, sjá færsluna Ja sko mér er alveg sama og mætti sleppa þessu bókaveseni allveg, og Gísli S. skrifaði undir með fyrirvara um samþykki bæjarráðs (sem ekki hafði tíðkast í undirskriftum fyrri samninga). Eftir það var gert „Samkomulag um viðauka við samning á milli aðila um Sögu Akraness frá 30. nóvember 2006.“ sem bæjarritarinn, Jón Pálmi Pálsson, undirritaði fyrir hönd bæjarins þann 27. október 2007 (sjá sömu færslu). Gísli S. Einarsson var pólitískt ráðinn bæjarstjóri, með fulltingi Sjálfstæðisflokksins og Frjálslyndra-óháðra. 7 Á þessum fundi var Karen Jónsdóttir formaður bæjarráðs fjarverandi en viðstödd voru: Gunnar Sigurðsson, varaformaður, Hrönn Ríkharðsdóttir, aðalmaður, Eydís Aðalbjörnsdóttir, varamaður, Rún Halldórsdóttir, áheyrnarfulltrúi og Gísli S. Einarsson, bæjarstjóri. 8 Á þessum fundi var Karen Jónsdóttir formaður bæjarráðs einnig fjarverandi og viðstödd voru þau sömu og talin voru hér að ofan. 9 Árin 2006-2010 var Karen formaður bæjarráðs en eftirtaldir sátu með henni í bæjarráði: 2006-2007 þeir Gunnar Sigurðsson og Sveinn Kristinsson; 2007-2008 þeir sömu, þ.e. Gunnar Sigurðsson og Sveinn Kristinsson; 2008-2009 Gunnar Sigurðsson og Rún Halldórsdóttir; 2009-2010 Gunnar Sigurðsson og Hrönn Ríkharðsdóttir. Nú sitja í bæjarráði Akraneskaupstaðar: Guðmundur Páll Jónsson formaður, Hrönn Ríkarðsdóttir varaformaður og Þröstur Þór Ólafsson aðalmaður, sem kom nýr í bæjarstjórn fyrir Vinstri hreyfinguna - grænt framboð í síðustu bæjarstjórnarkosningum. 10 Á tveimur stöðum er orðalag í upplesinni bókun Karenar öðruvísi, sbr. 26:35 mínútu o.áfr. í hljóðskrá af fundinum en það er ekkert sem skiptir efnislega máli. 11 Gunnar Sigurðsson var forseti bæjarstjórnar en auk hans og Karenar Jónsdóttur skipuðu þau Guðmundur Páll Jónsson, Sveinn Kristinsson, Hrönn Ríkharðsdóttir, Eydís Aðalbjörnsdóttir, Rún Halldórsdóttir, Sæmundur Víglundsson og Þórður Þ. Þórðarson bæjarstjórn Akraneskaupstaðar og sátu þennan fund. Einungis einu sinni áður hafði samningsgerð Akraneskaupstaðar við Gunnlaug Haraldsson verið mótmælt. Það var í upphafi, á fundi bæjarstjórnar Akraness 22. apríl 1997, en þá greiddi Sigríður Guðmundsdóttir, fulltrúi Sjálfstæðisflokksins, atkvæði gegn fyrsta samningnum því henni þótti kostnaðurinn of mikill. Öll hin, þau Guðbjartur Hannesson, Sveinn Kristinsson, Guðmundur Páll Jónsson, Gunnar Sigurðsson ,Sigríður Gróa Kristjánsdóttir, Pétur Ottesen, Ingvar Ingvarsson og Bryndís Tryggvadóttir, greiddu atkvæði með því að gera fyrsta samninginn við Gunnlaug Haraldsson. Enginn hefur mótmælt tillögum um samningagerð eða annað sem snertir sagnaritun Gunnlaugs Haraldssonar frá því Karen lét bóka þessi ummæli og studdi ekki sjötta samninginn (annan viðbótarsamning við síðari grunnsamninginn). 12 Sem dæmi um frétt af þessari bókun o.fl. má taka „Saga Akraness: 75 milljónir en engu skilað“ í DV 22. des. 2009. Þar má líka sjá ljómandi góða mynd af Karen Jónsdóttur. Orðlaust samkomulag bæjarstjórnenda um að annað hvort þegi menn þunnu hljóði um sagnaritun Gunnlaugs Haraldssonar eða fjalli einungis um hana með hástigs-lýsingarorðum virðist enn í gildi ef marka má nýleg viðbrögð bæjarstjóra og Ritnefndarinnar í síðasta Skessuhorni (þann 8. júní). Svona háttalag hefur oft verið kennt við meðvirkni en til eru fleiri kenningar, tengdar viðskiptum og stjórnmálum, sem gætu skýrt þetta. Skemmtilegasta nýyrðið um hástigslýsingarorðanotkun um verk af þessu tagi er „makedóníska heilkennið“. 13 Ég sendi fyrirspurn til Ragnheiðar Þórðardóttur, þjónustu- og upplýsingarstjóra Akraneskaupstaðar, í tölvupósti föstudaginn 5. júní [leiðrétt dags. 23. júní] um hvort vantaði inn í þau gögn sem ég fékk frá Akraneskaupstað þann 4. maí sl., þ.e. hvort gæti verið að vantaði einn samning við Gunnlaug, og/eða hvort þessar upphæðir skýrðust af greiðslu gegn framvísun reikninga. Ég á nefnilega bágt með að skilja hvernig hann gat fengið greiddar rúmar 7,7 milljónir bæði árið 2008 og 2009, miðað við þau gögn sem ég hef undir höndum. Í svari Ragnheiðar, sem barst 6. júní, kemur fram að erindinu sé vísað til bæjarritara. Bæjarritari er í sumarfríi til 30. júní. Ég skrifaði Ragnheiði aftur og benti á Upplýsingastefnu Akraneskaupstaðar og Upplýsingalög, þar sem kemur fram að Akranesbær hefur að hámarki 20 daga frest til að svara mér. Væntanlega getur einhver flett í gegnum möppuna á skrifstofu bæjarritara fljótlega og svarað þessu erindi. Ragnheiður ætlaði að reyna að athuga það, skv. öðru bréfi þann 6. júní. Ég verð því sem stendur að túlka gögnin þannig að árið 2008 hafi Gunnlaugur fengið greitt skv. samningi frá 30. nóvember 2006 og viðaukasamningi frá 27. október 2007 þar til annað kemur í ljós. Það stendur að vísu út af u.þ.b. ein og hálf milljón, sem er óskýrð árið 2008. Og raunar stóð hann hvorki við samninginn né viðaukasamninginn árið 2008. Þessi rúmlega 4 milljóna skuld fyrir vinnu árið 2009 er alveg óútskýrð. En þetta skýrist væntanlega allt þegar Akraneskaupstaður hefur tíma til að svara erindi mínu, sem verður í síðasta lagi 23. júní. Ég mun að sjálfsögðu leiðrétta þessa færslu séu skýringar á greiðslum til Gunnlaugs aðrar en ég get mér til núna. 14 Upplýsingar um kostnað og uppreikning hans á núvirði eru fengnar frá Akraneskaupstað þann 4. maí 2011. Sama gildir um samninga þá sem minnst hefur verið á til þessa í færsluflokknum Saga Sögu Akraness.